Verlangen naar nostalgie?
Merkwaardig hoeveel mensen zich interesseren voor de vraag of provinciaals wel een bestaand bijvoeglijk naamwoord is (Van Dale noemt alleen provinciaal als zodanig). Ik kreeg er talloze brieven over, nadat ik die kwestie in mijn vorige taalstukje (2 augustus) had behandeld. Sommigen bezigen de volgende redenering: als het bijvoeglijk naamwoord boers een geaccepteerde afleiding is van het zelfstandig naamwoord boer, waarom zou het bijvoeglijk naamwoord provinciaals, afgeleid van het zelfstandig naamwoord provinciaal, dan niet mogen? Ik heb daar niet van terug en verander dus mijn mening.
Overigens vind ik de vraag of een woord al dan niet geoorloofd is, minder interessant dan de vraag of een zinsconstructie wel ‘kan’. Voorbeelden uit augustus:
‘Nieuwsgierig naar de breedte van het Nederlandse heuvellandschap gaat de reis verder.’ Wie is nieuwsgierig in deze zin?
‘De balans opmakend wordt de vraag gesteld...’ Wie maakt de balans op in deze zin?
‘Aan de volgende produkten is het merk ook toegekend, maar staat het nog niet op de verpakking.’ Aan de produkten staat het niet op de verpakking?
‘Een woordvoerster van minister Maij liet weten dat het vonnis van de rechtbank en evenmin het standpunt van het openbaar ministerie reden is de boete te verlagen.’ Is dat vonnis nu wel of niet reden? Of is bedoeld: evenmin als?
‘Het gezonken fundament, waaraan bijna twee jaar is gebouwd en 600.000 ton weegt...’ Kan aan een gezonken fundament 600.000 ton wegen?
‘Weer thuis claimt de ANWB voor het echtpaar met succes de schade.’ Is de ANWB weer thuis?
‘Dan zouden de nieuwe hoop en verwachtingen van velen in het Midden-Oosten de bodem worden ingeslagen.’ Wie zouden worden ingeslagen? Of zou de bodem worden ingeslagen, en wel aan de hoop en verwachtingen?
En dan de eeuwig weerkerende constructie: ‘Een van de bedrijven die actief is in de Sovjet-Unie is het Arnhemse handelshuis Peja’. Waar slaat die op? Op bedrijven. Maar dan moet er zijn staan, in plaats van is. Idem: ‘De sociologische sectie was een van de weinige aanhangsels die een meetbare invloed heeft gekregen’ (hebben). En: ‘Een van de dingen die hem mateloos opwindt..’ (opwinden).
Andere merkwaardigheden:
‘In 1990 dronk elke Nederlander 90 liter bier, waarvan in 1989 twee liter alcoholvrij.’ Werkelijk elke Nederlander? En hoe kon elke Nederlander in 1989 twee liter alcoholvrij drinken van de 90 liter die hij het jaar daarop zou drinken?
‘Uit de kathedraal van Auxerre zijn kerkschatten van onschatbare waarde gestolen. De politie en kerkautoriteiten willen geen totale waarde noemen.’ Geen wonder, wanneer die waarde onschatbaar is.
‘Als schatkamer diende een kleine zestiende-eeuwse kapel, die tussen de dertiende en de zestiende eeuw is gebouwd.’ Hoe kan dat?
‘Als ieder van de tien miljoen geldgebruikers tien munten meer op zak heeft heb je al 100 miljoen munten extra nodig. Aan die vraag kon dank zij de voorraden van de Nederlandsche Bank en de PTT ternauwernood worden voldaan.’ Dank zij?
‘Toch zal Kok er niet aan kunnen ontkomen dat wijzigingen noodzakelijk zijn.’ Wat is bedoeld? Dat Kok niet aan wijzigingen zal kunnen ontkomen? Of dat Kok niet aan de conclusie zal kunnen ontkomen dat wijzigingen noodzakelijk zijn?
‘De parallel met de PvdA uit de jaren zestig is treffend. Ook toen maakte men de vergissing oppositieleider Vondeling in het kabinet-Cals op het ministerie van Financiën te parkeren.’ Wanneer maakte men nog meer de vergissing Vondeling op Financiën te parkeren? Als de woorden Vondeling in het kabinet-Cals tussen gedachtenstreepjes waren gezet, was het okay geweest.
‘Al in 1941-1942 tekende zich de te verwachten overwinning van Labour in 1945 af.’ als die overwinning zich al in 1941-1942 aftekende was zij te verwachten.
‘De toenmalige bestuurders, mijzelf inbegrepen, hebben zich nog op de geslaagde spoedoperatie beroemd.’ Moet dat niet zijn: ikzelf inbegrepen?
Merkwaardig woordgebruik:
‘Omringd door instemmend knikkende mannen en vrouwen vertelt een boer het verhaal over het oordeel in Struga’, een Kroatisch dorp waarvan bewoners door Serviërs als menselijk schild waren gebruikt. Welk oordeel? Of is dit een verkeerde vertaling van het Engelse ordeal (beproeving)?
‘Dit merken de Albanezen in Kossovo en de Kroaten nu elke dag aan levende lijve.’ Contaminatie van: in levenden lijve en: aan den lijve.
‘.. De onstellend financiële zwakte van de Verenigde Staten en van West-Europa...’ Ontstellend financieel? Of ontstellende zwakte?
‘Dat hun putsch toch zo klungelig is mislukt...’’ Was de putsch, behalve klungelig uitgevoerd, ook klungelig mislukt?
‘De bank wil particuliere cliënten kwijt. Althans de minder vermogenden en zij die frequent gebruik maken van haar diensten.’ Wil de bank ook zij kwijt?
‘De politieke verhoudingen verhinderden de uitvoer van het plan’ (voor een Rijn-Donaukanaal). Moest dat plan dan worden geëxporteerd?
‘Nu de zomer op zijn eind loopt, heb je soms de neiging de teugels te laten vieren.’ Vieren betekent: laten schieten. dus: de teugels laten laten schieten?
‘Jacolines moeder verklaart de hausse uit een verlangen naar nostalgie.’ Nostalgie is op zich zelf al een verlangen. Dus: een verlangen naar een verlangen?
‘Wij smeden de ASVA om tot een vakbond. Dat is niet in het minst te danken aan het kabinet-Biesheuvel, dat het collegegeld tot duizend gulden wil verhogen.’ Dus: hoewel het kabinet-Biesheuvel het collegegeld tot duizend gulden wilde verhogen, is de omsmeding van de ASVA tot vakbond helemaal niet (= niet in het minst) daaraan te danken. Of is bedoeld: niet 't minst (= vooral, niet in de laatste plaats)?
‘De uitgaven voor AAW en WAO zijn in Nederland dubbel zo hoog dan in België en Duitsland. Een Nederlandse werknemer jonger dan 35 jaar loopt twee keer zoveel kans om in de WAO terecht te komen dan een Belg van die leeftijd, en meer dan tien keer zoveel dan een Duitse tijdgenoot.’ Over als in plaats van dan val ik niet, maar dan in plaats van als is nieuw voor mij. Ik signaleer het slechts.
NRC Handelsblad van 03-09-1991, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd