Brecht werd niet gedwongen
Mijn lezerskring is, grofweg, verdeeld tussen hen die zeggen mijn stukjes altijd met plezier te lezen, behalve wanneer ze over taal gaan; en hen die zeggen dat ze alleen mijn taalstukjes met plezier lezen. (Ik overdrijf een beetje.) Mijn sympathie is bij de laatsten. Voor hen deze sprokkelingen uit de maand april:
‘Het verdween in het hotelkamertje meteen onder tafel, maar niet nadat de meesten hadden vastgesteld dat de gedachte erachter steekhoudend was.’ Het kan natuurlijk, maar waarom dan niet geschreven: ‘...voordat de meesten...’ enz.? Of was bedoeld: niet dan nadat?
‘In 1951 was Van Lierde een van de eerste niet-Italianen die op een zo hoge functie in de Romeinse hierarchie werd geroepen.’ Was hij dat in 1952 niet meer? (Het moet overigens zijn: werden geroepen.) ‘Nu blijkt dat hij gewoon fysiek niet in staat was om de destijds gebruikelijke intensieve ontgroening te kunnen doorstaan.’ Of: ...dat hij de ontgroening fysiek niet kon doorstaan; of: ...dat hij fysiek niet in staat was de ontgroening te doorstaan. (Overigens zou ik een komma tussen gebruikelijke en intensieve hebben gezet.) ‘Dat is een beroerde zin waarvan er gelukkig niet al te veel zijn.’
Te veel wat? Zinnen? Nee, want het gaat om onderdelen van een zin. Voorbeelden? Specimina? Navolgers?
‘Vlak bij Cambridge Circus, in Moor Street, is Pasticceria Cappuccetto, een klein Italiaans cafe waar het altijd erg druk is, vooral met mensen uit de filmwereld dat hier ontbijt, en waar goede espresso verkrijgbaar is.’ Waar slaat dat dat op?
‘Hij is een niet ideologisch bevlogen pragmaticus met een sterke betrokkenheid bij de kunsten.’ Als hij niet door een ideologie bevlogen is, waar is hij dan wel door bevlogen? Of is hij, pragmaticus, helemaal niet bevlogen?
‘Rohwedder had de onmogelijke opgave om te moeten laveren tussen de sociale en de financiele kosten.’ Wie een opgave heeft moet per definitie; moet is dus overbodig.
‘Meestal waren de getoonde afwijkingen echt, maar even vaak verkocht hij knollen voor citroenen.’ Als hij even vaak (als meestal) knollen voor citroenen verkocht, deed hij dit dus ook meestal. Dat kan niet, want hij kan niet beide dingen meestal hebben gedaan.
‘Welke houding deze rupsen ook aannemen in hun omgeving, van de “countershading” zullen ze echter weinig profijt hebben.’ Echter is niet nodig.
‘Zo schijnt hij, volgens eigen zeggen, ontdekt te hebben dat Freud een verhouding zou hebben gehad met zijn schoonzusje.’ Hij zegt dus dat hij dit schijnt ontdekt te hebben. Heeft hij dit nu, volgens eigen zeggen, ontdekt of niet ontdekt? Bovendien is zou nog een slag om de arm.
‘De verhoging van het welvaartspeil, te zamen met het onder Stalin ingevoerde geraffineerde stelsel van privileges en de totstandbrenging van een omvangrijk veiligheidsapparaat, hebben in de loop der tijd voor een betrekkelijk hechte basis van het gezag van het regime gezorgd.’ Ik zou zeggen: heeft in plaats van hebben.
‘Deze partij, zo blijkt nu, heeft Brecht in de jaren vijftig gedwongen zijn lidmaatschap van de Akademie der Kunste op te zeggen, overigens zonder dat de auteur aan de eis gehoor gaf.’ Als hij niet aan de eis gehoor heeft gegeven, heeft de partij hem er niet toe gedwongen, op z'n hoogst: toe willen dwingen.
‘Minderheden werden de mond gesnoerd.’ Werden die minderheden gesnoerd of werd hun de mond gesnoerd?
‘In zijn persiflage van de journalist die de jonge schrijfster een “diner voor twee” ontfutselt, schoot Wim de Bie feilloos in de roos.’
Als je in de roos schiet, doe je dat per definitie feilloos. Dat bijwoord hoeft er dus niet bij. (Overigens ontfutselde De Bie de schrijfster niet een diner voor twee, maar de aanvaarding van een uitnodiging voor zo'n diner.) Nu een Engelse zin, die ik in de International Herald Tribune aantrof: ‘...many journalists were appalled by Mr. Reagan's intellectual laziness and considered he and his wife raging hypocrites on social issues.’ Ik zou zeggen: him in plaats van he.
Ten slotte: ‘Een van de overlevenden die Damanjuk heeft herkend, is Sonia Lewkowicz’ (hebben herkend). (Heeft ze hem overigens herkend, of heeft ze gezegd hem te herkennen?) ‘Een paar maanden geleden publiceerde een van de beroemdste schrijvers die in de afgelopen jaren uit de Sovjet-Unie naar Israel is gekomen, een heel bijzonder essay over Marina Tsvetayeva’ (zijn gekomen). (Hoeveel beroemdste schrijfsters zijn er overigens in de afgelopen jaren uit de Sovjet-Unie naar Israel gekomen?) ‘De mest is een van de weinige conflicten die de coalitie loepzuiver splijt’ (splijten). ‘Peter Baehr was in 1966 een van de weinigen die meende dat D'66 beter een beweging kon blijven!! (meenden).
‘Gistermiddag was dezelfde Prokofjev een van de eersten die het spreekgestoelte beklom’ (beklommen).
‘Communicatiedeskundige prof. Duncan Wild van Duke University is een van de spraakmakers die bezorgd is’ (bezorgd zijn). ‘Mijn grootmoeder was een van de eerste meisjes in Friesland die naar de hbs ging’ (gingen). ‘Ik ben overigens een van de sovjetologen die altijd kritisch tegenover Gorbatsjov heeft gestaan’ (hebben gestaan).
NRC Handelsblad van 03-05-1991, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd