Golfoorlog als unicum
Is de Sovjet-Unie nog een supermogendheid? Tien jaar geleden, toen haar economische en technologische achterstand al bekend was, werd wel eens, in bittere scherts, van haar gezegd dat zij ‘Opper-Volta met kernwapens’ was. Het was alleen haar kernwapenarsenaal dat van haar een supermogendheid maakte.
Maar nu is die supermogendheid toch door een andere, de Verenigde Staten, overtroefd. Die hebben, niet zo heel ver van haar grenzen, een van haar sterkste clienten een zware militaire nederlaag toegebracht - zonder dat zij een vinger heeft verroerd. Ook haar diplomatieke pogingen hem op het laatste ogenblik nog te sauveren hebben niets uitgehaald.
In oktober 1973, in de Jom-Kippoeroorlog, kon de Sovjet-Unie, door te dreigen enkele luchtlandingsdivisies naar Egypte over te vliegen, tenminste nog bereiken dat Israel onder Amerikaanse druk ervan afzag de omsingeling van een Egyptisch leger aan de westoever van het Suezkanaal te voltooien en naar Kairo door te stoten. Ruim zeventien jaar later heeft zij, in een soortgelijke situatie, haar gewicht niet in de schaal gelegd - omdat er geen gewicht was?
Hoe dan ook - de vernedering is groot, te groter omdat de nederlaag van Irak, dat door een vriendschapsverdrag met de Sovjet-Unie verbonden is, samenviel met de formele ontbinding van de militaire organisatie van het Warschaupact, het instrument waarmee de Sovjet-Unie 35 jaar lang zes Midden- en Zuidoosteuropese staten in haar gareel had gehouden. Wat zal er in maarschalk Jazov zijn omgegaan, toen hij maandag in Boedapest deze capitulatie met zijn handtekening bezegelde?
Hoe zal de Sovjet-Unie die vernedering verwerken? Zullen de generaals Gorbatsjov op zijn nummer zetten? Of is de tegenstelling tussen hem en de generaals een produkt van onze verbeelding en zien de laatsten in hem juist de enige die - zonder democratische flauwekul welteverstaan! - de modernisatie door kan zetten, van welker noodzaak zij na de overwinning van de Amerikaanse high-tech in de woestijn meer dan ooit overtuigd moeten zijn? In elk geval: het model-Pinochet heeft al zijn uitgesproken pleitbezorgers in de Sovjet-Unie.
In het internationale verkeer is een zich vernederd voelend land meestal niet een partner die erg tot samenwerking bereid is. De chicanes waarmee de Sovjet-Unie sinds enige maanden de ontwapeningsonderhandelingen belasten, wijzen daar al op. Voordat Polen en Oost-Duitsland zijn ontruimd, kan zij ook nog heel wat moeilijkheden maken. Voorlopig zal president Bush niet op haar kunnen rekenen als betrouwbaar lid van zijn ‘nieuwe wereldorde’.
Zal de wereld dan geregeerd worden door een Amerikaanse orde, een pax americana? Aan die vraag behoort een andere vooraf te gaan: zijn de Verenigde Staten nog een supermogendheid? Zeker, zij hebben de Sovjet-Unie overtroefd, hun overwinning op de voornamelijk door de Sovjet-Unie bewapende en getrainde Iraakse legers is overtuigend, maar dat betekent nog niet dat zij de last van een wereldomvattende pax americana op hun schouders kunnen nemen.
Minister van defensie Cheney heeft onlangs van het Amerikaanse leiderschap in de Golfoorlog gezegd: ‘Dit is toevallig een van die keren dat het gerechtvaardigd is Amerikaanse strijdkrachten het gevecht in te sturen om belangrijke nationale doeleinden te bereiken. Maar die zijn zeer zeldzaam. Dat wij het deze keer met succes doen, betekent nog niet dat wij daarom moeten aannemen dat dit iets is waarop we automatisch moeten terugvallen als het gemakkelijke antwoord op internationale problemen in de toekomst.’
Wat dat betreft, is de Amerikaanse actie in de Golf uniek, geen precedent. Trouwens, voor die actie waren de Verenigde Staten a raison van een vijftig miljard dollar afhankelijk van anderen. Ook dat is zeker niet iets waarop ze een volgende keer ook zullen rekenen. En: die afhankelijkheid bewijst op zich zelf al dat ze niet helemaal meer een supermogendheid zijn.
Er is nog iets wat de Amerikaanse actie in de Golf nauwelijks voor herhaling vatbaar maakt. De Amerikaanse verliezen mogen verrassend licht zijn geweest, feit blijft dat de Amerikanen, in eigen ogen, de kastanjes voor anderen uit het vuur gehaald hebben (met wat Britse en Franse hulp). Voor de permanente rol van huursoldaat - of met een net woord: politieagent - zullen de Amerikanen weinig voelen.
Dat gepraat over een pax americana is dus voorbarig of, beter, volstrekt achterhaald. Immers, een pax americana heeft geheerst, en wel 45 jaar lang over de randgebieden van de Atlantische en Stille Oceaan, die er over het algemeen wel bij zijn gevaren. De vraag is of de Verenigde Staten in staat en bereid zullen blijven hun vrede zelfs over dit beperkte gebied te handhaven - zelfs als hun beschermelingen hun dit financieel mogelijk zouden maken. De Golfoorlog is eerder het eind dan het begin van een tijdperk.
NRC Handelsblad van 01-03-1991, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd