De Heilige Geest in Canberra
‘Kom, Heilige Geest, vernieuw de hele schepping.’ Dat was het thema van de assemblee van de Wereldraad van Kerken die van 7 tot 20 februari in Canberra gehouden is. Nu, wanneer we ons herinneren dat de eerste keer dat de Heilige Geest Zich manifesteerde, degenen die ervan vervuld werden plotseling ‘andere tongen’ gingen spreken, dan kunnen we wel zeggen dat de Heilige Geest daar in Canberra aanwezig was.
Immers, zelden was de spraakverwarring in de Wereldraad groter; zelden bleek er groter onenigheid onder de 317 deelnemende kerken. ‘Volstrekte chaos’, ‘een puinhoop’, ‘Wereldraad-onwaardige toestanden’, ‘knullige organisatie’, ‘werkelijk beneden alle peil’, dat zijn een paar uitspraken die na afloop uit de mond van Nederlandse gedelegeerden werden opgetekend.
Dat was wel een andere stemming dan die welke gedurende de vorige assemblee - die in Vancouver, 1983 - heerste. Toen waren er leden van de Nederlandse delegatie die - ik citeer hier een verslag dat in onze krant stond - zo ‘enthousiast en opgetogen’ waren dat zij ‘bijkans buiten adem van oecumenische opwinding’ waren.
Ja, dat was toen de Verenigde Staten in alle toonaarden om El Salvador gekapitteld werden, maar de Sovjet-Unie om Afghanistan niet. Dat was toen de Duitse theologe Dorothee Solle de assemblee in vervoering bracht door te roepen dat in Nicaragua ‘uit gebrek de volheid van het leven is gegroeid’.
Wat is er in die tussentijd gebeurd? Het ‘reeel bestaande socialisme’ is ineengestort, en hoewel de Wereldraad geen mantelorganisatie van het wereldcommunisme was, toch een tegenmodel tegen het kapitalisme, dat de werkelijke boeman was. Zelfkastijding vierde hoogtij - dat wil zeggen: bij de gedelegeerden uit het Westen.
Na de deconfiture van het tegenmodel is de verwarring dus groot. Waar nu ons op te richten? Zeker, in Canberra werd het kapitalisme niet omarmd. Het ontbeert een eigen ethiek, werd gezegd (het heeft ook nooit anders gepretendeerd), en de sociale en ecologische problemen van de wereld kunnen alleen door een fundamentele hervorming van de vrije-markteconomie en van de internationale economische orde worden opgelost. Prachtig. Maar hoe? Daarover zwijgt de Wereldraad.
Dat komt ervan als je je bezighoudt met zaken waarvoor je niet bent toegerust en waarover tal van wereldlijke organisaties met meer gezag kunnen spreken. ‘Je vraagt je toch af: wat voeg je nog toe?’, was de reactie van een Nederlands lid van het centrale comite. Nu was dit een reactie op een verklaring over de Golfoorlog die het (demissionaire!) comite nog net voor (!) de assemblee had afgelegd, maar zij geldt nog sterker voor kwesties die niet met een uitbarsting van emoties afgedaan kunnen worden.
De assemblee kwam zelf ook met een verklaring over de Golfoorlog, maar die vergde zoveel tijd dat de andere ‘public issues’ waarover de assemblee een uitspraak moest doen, niet aan de beurt kwamen en verwezen werden naar het nieuwe centrale comite. Daarover, en over het feit dat in de verklaring over de Golfoorlog geen melding werd gemaakt van solidariteit met Israel, waren de Nederlanders ontdaan. Maar Israel kan de meeste niet-westerse kerken niets schelen.
Israel was niet het enige punt dat een scheiding van geesten veroorzaakte. De orthodoxe kerken - maar zij niet alleen - maakten zich zorgen over de neiging allerlei niet-christelijke tradities te omhelzen. Kortom, de meeste kerken waren meer solidair met hun eigen land of cultuur dan met elkaar. Alleen sommige westerse kerken worden nog wel eens gedreven door een ‘weg met ons’-drang - wat de chaos overigens niet kleiner maakt.
Uit dit alles trekt het dagblad Trouw - welks woord in deze zaken gezaghebbender is dan dat van een buitenstaander - de conclusie: ‘Vroeger leverde juist de oecumenische beweging het bewijs dat mensen elkaar, ondanks politieke en sociale verschillen, dankzij hun geloof konden verstaan. Nu is zij de getuige voor het omgekeerde. De raad lijkt daarmee zichzelf overbodig gemaakt te hebben.’
Het is alsof de Nederlandse pers de irrelevantie van Canberra (terwijl in de Golf een oorlog woedde!) voorvoeld had, want anders dan bij de vorige assemblee van zeven jaar geleden, was zij hier slechts spaarzaam vertegenwoordigd. Maar je hoeft niet helemaal naar Canberra te reizen om het raadsel op te lossen hoe het komt dat het CDA alsmaar succesrijker wordt, terwijl de kerken steeds meer gemarginaliseerd raken. Wie luistert er nog naar de Raad van Kerken in Nederland?
NRC Handelsblad van 26-02-1991, pagina 11
Auteursrechtelijk beschermd