|
| |
| |
| |
Hymnvs oft lof-sanck van Bacchus,
Waer in 't gebruyck ende misbruyck vande VVijn beschreven vvort.
| |
| |
Daniel Heinsivs aen de Heer P. Schriverivs.
Eer vveerde Heer ende Vriendt, In het lesen van de schriften, die de Heydenen ons nagelaten hebben, en vinde ick niet dat meer te vervvonderen is, dan de groote blintheyt daer in zy gevveest sijn: soo verre komende te lesten, dat zy hare gebreken den hemel toegeschreven, hare sonden aengebeden hebben. Tegen dese dvvaesheyt, hebben niet alleene mannelick gestreden, alle de groote helden van het Christendom: als daer is Iustinus, Clemens, Tertullianus, Cyprianus, Augustinus, Arnobius, Lactantius, Cyrillus, Theodoretus, ende meer andere, die vvy van ioncks aen byna meer als de boecken van de Heydenen ghelesen hebben: maer oock de vvijse Socrates, ende de gene die zijn vvijsheyt op het tooneel placht te brengen, Euripides. Van vvelcke, den eenen dicvvils by den grooten Plato van de Goden soo spreeckt, dat hyse prijsende genoech schijnt te belacchen. Gelijck Bion openbaerlick gedaen heeft, met
| |
| |
meer ander, die haer vverck daer af gemaeckt hebben, ende vvorden over sulcks van Clemens ende de vaders gepresen ende hooch geroemt: niet om dat zy de vvaerheyt kenden, maer de dvvaesheyt sagen, die voor yeder openbaer vvas, ende in den put van Democritus niet en lach begraven. Doch boven al heeft my altijt ten vtersten behaecht het gene datmen by Euripides leest in zijnen Cyclops: die gemaeckt is om de hoorders ende sienders van zijn andere treurspelen te vermaecken, ende alsoo de droefheyt van het herte, de tranen van de oogen te vvasschen. Daer brengt hy u den vernuften Vlysses, die tot zijn groot teetvvesen aen het eylandt van den vvoesten Polyphemus gestrandt vvesende, ende vot vreese van de doot, daer hy alreede vaste beloften af hadde, soeckt alle middelen, om hem met het vvonderbare sap van druijven in den slaep te locken, op dat hy mochte ontkomen zijne tanden, die op hem gescherpt ende genoechsaem gevvet vvaren. Om het vvelcke beter te volbrengen, begint eerst met vele soete vvoorden, die hy niet te soecken en hadde, maer hem vanselfs uyt de mondt gevloeyt quamen, den godloosen Cyclops te bepraten, prijsende de kracht van den Godt die hy op de vvijse in die kluchten gebruijckelick, Βακχίον, dat is het vvijntien, ofte het lieve Bacchusten noemt. VVaer op de groote Polyphemus, die geen goden kende ofte vierde, soo de Griecken seyden, sat ende vol sijnde, van boven
| |
| |
als de boeren plegen, vvat laet vliegen ende rispt hem in de mondt, seggende,
᾿Ερυνγάνω γδυν αὐτὸν ἡδέως ἐγώ.
Dat is,
Ick voel' het: vvant o grooten sot
Ick rispe vvel van desen God.
Ende een vveynich daer na,
Θεὸς δ᾽εν ἀσκῷ πῶς γέγηϑ᾿ ὄικοῦς ἔχων;
VVat is het voor een God, die leeft
En in de fles zijn vvoning' heeft?
Gevende de Griecken heymelick daer mede te kennen, dat de volckeren die geenen God en hadden, so men meynde, vvijser vvaren als die sulcke dienden. De godsalige ende hoochgeleerde vader Clemens van Alexandrien, schrijft dat Antisthenes hoorende van Venus spreken, antvvoorde, Die van Venus spreeckt, die soud' ick vvel doorschieten, kond' ick hem maer krijgen: vvant zy vele degelicke vrouvven heeft bedurven. Cupido en is oock niet als een recht gebreck van de nature: van de vvelcke dit ellendich volck overvvonnen sijnde, segghen dat de sieckte een God is. VVaer uyt ende meer ander diergelijcke spreucken, soo van oude philosophen als poëten, men genoech bemercken
| |
| |
kan, vvat gevoelen dat zy selve van die Godts-dienst gehadt hebben, al ist dat zy de
gemeyne sotheyt dicvvils te gemoet gegaen zijn. Ander hebben dat bedecktelicker gedaen, ende schrijvende de lof van de Goden, hare schanden ende leelickheden ontdeckt, als ick meyne dat vvy oockgedaen hebben. Vele onder haer, (het vvelcke hier bysonder plaetse sal grijpen) en hebben met de naem van Vulcanus, Bacchus, Venus, ende andere naemen, gelijck Plutarchus vvel segt in zijn boeck vvaer in hy leert, hoe dat de ionge lieden de poëten sonder schade souden mogen lesen, niet dan het vier, de vvijn, de minne, ende hare krachten, goet ende quaet, gebruyck ende misbruyck, vvillen te kennen geven. Als al de Griecken meest doen. Soo dat byna gans de oude vvijsheyt ende philosophie, die Aristoteles daer na op een ander maet heeft vvillen brenghen, onder dese naemen ende vvoorden begraven en bedeckt licht. Gelijck vvy souden sien, indien vvy de boecken van Pherecydes haddé, ende van meer andere, die Pythagoras gebroeyt ende voortgebracht heeft: ende over al by Plato konnen mercken. Maer sonderlinghe onder die van Bacchus ende zijn historien, vvort ons, al het gene van de vvijn tot eere ende schande van den selven, ofte veel eer van de menschen, die de gaven Godes misbruijcken, soude geseyt konnen vvorden by de philosophen ende poëten, die de eerste vvijse gevveest zyn, vvijtloopich beschreven. Gelijck nu noch de schilders
| |
| |
doen, die niemant qualick af en neemt, dat zy het gebreck van dronckenschap, ende de nateur van den dranck alsoo te kennen geven. Indien het den tijdt en de ongeleerde neusvvijsheyt van de menschen belieft hadde, souden noch veel oude schrijvers konnen toonen, die haer vverck daer van gemaeckt hebben. Gelijck daer zijn gevveest de Bassarica Soterichi, ende Dionysij uyt Samos: ia noch sijn de Dionysiaca van Nonnus. die in achtenveertich boecken al het gene dat de andere van Bacchus hadden nagelaten heeft begrepen: vvesende een Christen, ghelijck het genoech blijckt uyt het gene hy op het heylich Euangelie van Sint Ian heeft geschreven. Doch om dat de Griecksche sprake boven al bequaem is om den aert van alle dinghenuyt te drucken, soo ist dat zy in het beschrijven van de eygendommen deses lieven Gods, haer selven overvvonnen ende ganschelick ghebruyckt heeft. Het vvelcke siende veel geleerde treffelicke mannen van onsen tydt, hebben vvillen proeven, ofte men het selve in de Latijnsche sprake niet en soude konnen doen, alleenelick om sich te oeffenen, ende om de kracht van de talen vvel te ondersoecken. Als daer zijn gevveest, de godtsalighe Flaminius: de geleerde Marullus, de vvelsprekende Muretus, te lesten oock de prince ende koninck der geleerden van onsen tijdt, Iulius Scaliger: met meer andere, die ons alle Bacchi lof-sanck nagelaten hebben. Niet om dat zy yet van hem ge- | |
| |
loofden (Godt bescherme daer van alle redelicke menschen) maer om haren geest te toonen, ende om den trots der Griecken in een ander tale te bestryen: doch voor al bemerckende, datter geen bequaemer stof en is voor de poëten, om te toonen vvat zy doen konnen. Naer dese is gekomen de vermaerde Petrus Ronsardus, een bekent frans pöeet, die hem in zijn spraeck gemaeckt heeft, soo uytnemende aerdich, dat hem de beroemden Auratus, een van de dapperste van onsen tijdt in Vranckrijck, in het Latijn heeft doen spreken. Dese hebbende gelesen, ende my daer over seer vervvondert, hebbe eens vvillen sien, of oock onse spraeck soo onbequaem is als vele lieden meynen, die niet achten dan dat buyten is, en met groote moeyte geleert vvort. Doch in het schrijven hebbe bevonden, dat Ronsardus veel gheseyt, maer noch meer nagelaten hadde. Ende boven al vervvondert de bequaemheyt van de tale. Nu alsoo ick oock geen bequaemer dach hebbe konnen vinden, om van Bacchus onbegrijpelick te spreken, als den genen op de vvelcke de Christenen hem schandelicker vieren als de Heydenen, soo hebbe ick u dat op de selve vvillensenden: te meer dat ick daer in de vvijsheyt van de oude Griecken, dit stuck rakende, meest uytgedruckt hebbe. VVant den aert van seggen, vinden vvy vvel aen ons selven, ende is van ons gevvas. Doch met sulcke meyninge, dat ghy het alleene sult lesen, ende op de lieden dencken,
| |
| |
Qui Curios simulant, & Bacchanalia viuunt.
Die Curij met vvorden sijn,
En leven altijtin de vvijn.
Dat is, die de Vastelavont een gans iaer is, gelijck hy ons eenen avondt is. Ick vvenste dat zy haeren God aensagen, toch in sulcker voege, als hy van ons geschildert is. VVant zy hier haer selven souden vinden, ende spotten met de blintheyt der Heydenen, sondertinge int lesen van dese vvoorden, die hem met at zijngeselschap vvonder vvet uytbeelden:
Nachtlooper, heupe-soon, hoochschreeuvver, grooten springer,
Goetgever, minne-vriendt, hooftbreker, leeuvvendvvinger,
Hertvanger, herssendief, tongbinder, schuddebol,
Geestroerder, vvaggelvoet, straetkruysser, altijt vol.
Plutarchus verhaelt dat een vvijs man met namen Cinesias hoorende op eenen tijdt den
vermaerden Timotheus de godinne Diana prijsen, ende stijfroepen, haer noemende gelijck de poëten
pleghen, μαινάδα, ϑυάδα, ϕοιβάδα, λυονάδα, dat is, rasende, vvoelende besetene, dolle, riep met luyder stemme, God verleene u sulck een dochter. Ick meyne oock indien u God een sone gave, gelijck
| |
| |
desen God is, dat ghy hem in d'hooge schole sout besteden, daer het brasilij hout geraspt vvort. Het selve sult oock dencken als ghy eenige andere redenen sult lesen, daer mede ick den aert van het volck hebbe vvillen uyt drucken, die geen God en kennen dan die in de kanne vvoont, ende gemeynelick haer laeten voorstaen, dat de doot ons leven besluyt, sonder vvat meer te vervvachten. Denckende het gene dat Plutarchus segt, datter veel aengelegen is, vvie de poëet doet spreken, ende vviens manieren hy uyt druckt. VVant anders spreeckt Hercules of Theseus: anders Eteocles ofte Ixion, gelijck de selve schrijver seer vvel segt. Ia om de deucht te leeren, moetmen dicvvils de gebreken nabootsen. Vaert vvel, ende bevvaert dit voor u alleen, ten sy dat ghy het liever hebt te branden: vvant desen God niet beter en kansijn, als zijn vrou moeder: die door het vier gegaen is, nadat haer de goeden gesel Iupiter misbruyckt hadde. Al ist dat ick niet en vreese, dat in my kan begrepen vvorden, het gene in ander niet en vvort mispresen, ende daer vele niet en mogen tegen halen. Oock en vinde ick geen reden. VVant indien ick de vvijn gepresen hebbe, het is een gave Godes. Ende vvort noch Bacchus van de poëten genoemt. Indien zy het van Bacchus selvenemen: ick en soude niet vvenschen alsoo gepresen te vvorden. Ofte indien zy het voor lof ende prijs met gevvelt vvillen nemen, ick salseggen, dat Synesius de bisschop, een hooft van de kercke bin- | |
| |
nen Theben, de kaelheyt, Erasmus, de sotheyt, ick de luys gepresen hebbe. Het selve meen ick oock aen haer medemaet, mijn heer den esel, te doen, als ick eenich tijt te over sal hebben. Ter eere van de gene die niet en vveten, ende alles laecken. doch daer in verstandiger sijn, dat zy Bacchus liever drincken als prijsen, daer den eselhem met vvater laet genoegen. Met vvelcke sieckte indien ick ofte ghy bestoven vvaren, soude hem selve niet geschreven, noch aen u gesonden hebben. VVant men niemant op zijn seer moet raecken. Daerentusschen, dese goede dieren sullen ons hier vvel te pas komen, om Silenus op te setten. VVant zijn peert by na van sulcken leeft vvas. Vaert andermael vvel. Tot Leyden m d c xiiii desen Vastelavondt.
LOF-SANCK
|
|
Auteursrechtelijk beschermd