Logo DBNL
Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius (1965)

Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius

(1965)–Daniël Heinsius–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Dan. Heinsii lof-sanck van Iesvs Christvs,

den eenigen ende eeuwigen SONE GODES.
Met noodelicke Vytleggingen,
aenvvijsende den gront van het out Christelick geloof, in den selven vervat. Met een Voorreden van den AVTEVR.

Aen den Edelen Heer,
Mijn Heer
Iacob van Dyck,
Raet ende Ambassadeur ordinaris+
uyt den name ende van weghen des Doorluchtichsten en Grootmachtichsten Heer ende Koninck, Heer Gvstaef, den II van dien name, der Sweden, Gothen, Wenden Koninck ende erff-Vorst, Groot-Vorst in Finlandt, Hertoch tot Esthen ende Westmanlandt:

residerende by de Hooge Mog. Heeren de Staten Generael der Vereenichde Nederlanden.



illustratie

1Myn heer, De groote Koninck David, vol van den Heyligen 2Geest, als wesende de vader naer het vlees, van den genen,2 3die den selven sonder mate ontfangen soude, in het besluyten3 4van zyne Lof-sangen, vermaent alle schepselen die4 5leven, dat zy den Heere loven. Dese vermaninge heeft hy selve betracht,5 6ende alle Heyligen die hem gevolcht sijn. Gelijck de andere6 7oock, die voor hem geweest sijn, in het selve hem voor gegaen, ende7 8getrouwelick den wech gewesen hebben. Doch staet in sonderheyt wel8 9aen te mercken, hoe van te vooren alle groote sielen, in het oude verbont9 10begrepen, hare oogen altijt op den Sone Godes, zyne groote ende overtreffelijcke10 11wercken, op de liefde ende weldaden aen de zyne bewesen;11 12maer voor al ende in het bysonder, op het toekomende werck der12 13verlossinge, het welcke hem oock eygen is; als gehecht ende geplant13 14hebben, sprekende altijt klaerder ende klaerder, soo van hem, als van

15het selve. De outste ende treffelijckste daet, die de geweldige ende15 16eenige God, die sich selven niet alleene God, dat hy niet te min alleen 17is, maer oock een God Israelis, een God van zyn volck, heeft willen 18noemen, (na de belofte van het saet der vrouwe, dadelick gegeven na18 19den val, na het verbont gemaeckt met de Vaders, na dat hy de sacramenten19 20hadde gegeven; dienende altemael tot het selve eynde, dat is,20 21de bevestinge van zynen Sone, sijnde het hooft van zyne kercke, ende21 22om zyne komste te versekeren, ende het geloove in hem te verstercken) 23de outste segge ick ende treffelickste daet, die hy in het aensien van de23 24Vaders gedaen ende uytgevoert heeft, is geweest, dat hy het leger van 25Egypten verslagen, zyn volck door ende over de zee, sonder tegenspoet25 26gebracht heeft. Om met eenen te bewijsen, dat hy oock de God der26 27natuere was. Het welcke soo wel zyn volck, als de vyant weynig overdochten.27 28In desen slach heeft de Sone Godes, die aldaer den Engel des+ 29Heeren, ende korts daer na, God selve wort genaemt, staende in een 30colomne viers, als een almachtig ende onwinbaer capiteyn, jae God+30 31selve met den Vader, het volck aengevoert, ende niet met gemeyne31 32wapenen, maer met gants den Hemel, ende gants de zee, den hartneckigen32 33Koninck ende al zyn volck, overvallen. Dese overtreffelicke daet,33 34heeft de wijse Moses, noch vol schrick ende bevinge, met eenen seer 35schoonen ende heerelicken Lof-sanck gepresen. Alwaer hy, sprekende 36van de gene die hem geleyt ende by gestaen hadde, roept uyt met 37luyder stemmen, De Heere is mijn kracht ende liet, ende is my tot Saligmaecker+37 38geworden: de Heere is een krijgsman. Iehova is zynen naem. Ende 39beschrijvende zyne daet: Hy heeft de wagens Pharao, ende zyn heyr in zee39 40verslingert: ende de bloeme zyner Vorsten zyn verdroncken in het biesen meer:40 41de afgronden hebbense gedeckt: zy sijn in den gront gesoncken als een steen. 42Beschrijvende oock sijne wapenen: Du hebst met dijnen wint daer over 43geblasen, de zee heeftse gedeckt. Zy sijn gesoncken als een loot in geweldige 44wateren. De tweede daet, meerder in gewelt, en onuytsprekelick in44

45bermhertigheyt, is geweest, dat het dertel ende uytnemende moetwillig45 46volck, is met stercker hant, door den selven hopman ende capiteyn, dat 47is, door den Engel van den grooten raet, den eenigen ende eeuwigen47 48Sone van den levendigen God, gelijck het selve oock, in het dryentwintichste48 49Exodi, duydelick geseyt wort, in het lant van beloften voorspoediglick 50geleyt geworden: tot spijt, ende met den onderganck van50 51alle die het selve doen bewoonden. Die niet anders als een leefloos stof51 52ofte stroo, voor den Hemel ende zijn gewelt en weken. Tot dese weldaet,52 53heeft de selve Moses wederom met eenen treffelijcken Lof-sanck, 54het onwetende ende wederspannig volck bereyt. Ende alsoo hy niemant54 55onder haer en vant, die zyne eygen ondanckbaerheyt, ende de groote55 56weldaden des Heeren, behoorelick bemercken ende overwegen konde,56 57sijnde alle gader, gelijck dan oock aldaer geseyt wort, verdorven van57 58raet-slagen, ende een volck daer geen verstant in en was, neemt hy den Hemel 59selve tot een toehoorder, ende de aerde tot getuyge, van twee 60saken; harer ondanckbaerheyt, ende zyner bermhertigheyt. Dit gebruyck60 61ende loffelicke gewoonte van doen, hebben oock de vrouwen 62gevolgt. Als daer is geweest de kloecke Debora, ende Anna, moeder62 63van Samuel: wesende een voorbeelt van de moeder onses Heeren, ende63 64haeren Sone, den eeuwigen Propheet, onsen Heere Iesus. Nu om wederom64 65tot David eyndelick te komen, al ist saecke dat alle zyne Psalmen65 66ende geestelicke Lof-sangen, naer den Hemel smaken, aen den welcken hy66 67alreede door het onverbrekelick verbont, ende den toekomenden scepter,67 68die den Hemel selve, met de zee, aerde, ende alle schepselen, regieren, ende68 69onder sich begrijpen soude, als geknocht ende gebonden was, soo en 70gaet hy nemmermeer soo hooge in den sin, nochte breeder met de woorden,70 71als wanneer hy van het rijcke Iesu Christi, zijne komste in het vlees, 72+ macht, majesteyt ende heerlickheyt, is sprekende. Ontfangen hebbende 73van Nathan de belofte van het Koninckrijcke sonder eynde, dat uyt hem

74voortkomen soude, Samuelis in het tweede; berst hy uyt, ende singt 75eenen schoonen Lofsanck: inde welcken niet alleen het onbepaelde ende75 76oneyndige rijcke Iesu Christi, maer oock zijne kracht met de eygendom76 77van het geloove in hem, duydelick wort afgemeten. Nu wat is de77 78tweede Psalm anders als een Lof-sanck Iesu Christi: in den welcken 79onsen Heere, eenen Sone van den eeuwigen God, ende volgende dies,79 80een eeuwig Godt, een Koninck van Sion, hebbende in zijne handen alle 81volcken, alle eynden ende canten van de werrelt, wort genaemt? Die81 82met eenen yseren scepter, de Heydenen ontwee slaen, ende als potten sal verpletten.82 83Sijnde als een placcaet, komende van God almachtig, ende een83 84seer strenge ende ernstige vermaninge aen alle Vorsten ende Heeren,84 85dat zy hem voor haren Koninck ende Heer, aennemen: hullende ende85 86omhelsende den genen, die zy wel vervolgen, doch niet en souden 87schaden. als hebbende een rijck boven alle rijcken: macht boven alle87 88machten: een verkiesinge voor alle tijden: eenen Vader die God was,88 89ende God met hem soude blijven. Op dat ick den vijf ende veertichsten 90niet aen en raecke, die oock inder daet, van het beginsel tot het eynde,90 91eenen Lof-sanck, van den selve Koninck, zijne macht, rijck, ende heerlickheyt91 92is: vierende de bruyloft van hem ende zijne gemeynte. Gelijck92 93oock den twee ende seventichsten, met den hondert ende tienden, desen93 94Koninck ende Vorst, verheffen ende klarelick voor oogen stellen. Op 95dat ick oock den twee ende twintichsten, met andere, voorby gae. in 96den welcken zijne ellende ende nederigheyt; wesende den eersten trap 97tot zijne ende onse hoogheyt; afgeschildert ende afgemaelt wort. Gants 98de propheet Esaias, is een Euangelie des Heeren Iesu, een verklaringe98 99van al het gene, dat hem overkomen, ende ons in hem toebehooren 100soude: een historie van toekomende, een verhael van sekere, doch niet 101geschiede dingen. Overmits den Heyligen Geest, door den welcken 102hy gedreven, ende van den Sone wiert geleert ende onderwesen, weet,102 103dat niet en is, siet, dat verborgen is, kent het toekomende, ende heeft 104het voor hem als het voorgaende. Doch onder alles nemen zijne Lofsangen104 105uyt, ende onder dese, zijnen vierden, uyt het dry ende vijftichste105

106capittel. Sprekende niet anders van zijn lijden, pijn, vervolch ende106 107onderdruckinge, als ofte hy al zijn leven onsen Heere voor Apostel gevolcht,107 108ende staende onder zijn kruys, met het bloet, dat voor de werrelt 109wiert gestort, dese woorden daer geschreven hadde. Vyt welcke plaetsen109 110dan volkomelick is blijckende, dat de grooten, de geweldigen, den onuytsprekelicken, 111den eenigen, de levendigen God, teenemael gewilt111 112ende by sich selven besloten hadde, dat zijnen eenigen Sone, sijnde 113+ het beelt des onsienelicken Gods, den eerstgeboren aller creatueren, het schijnsel 114sijner heerlickheyt, ende het uytgedruckte beelt sijns wesens, aengaende insonderheyt 115zijne macht, als God, ende mededoogentheyt, als hooft 116van zijn kercke, bekent aen de menschen soude worden, eer hy tot de 117menschen soude komen. Die dese uytgedruckte plaetsen in het oude117 118verbont, dienende om het inhout van het nieuwe te bevestigen, als118 119komende alle beyde van den selven God, ende hebbende een eynde ende 120wit, den Sone Godes (dienende oock om te bewijsen, dat hy altijt is,120 121altijt is geweest, altijt wesen sal, ende met de zyne, gelijck hy was, ende 122is, altijt sal wesen,) soecken te verduysteren, ofte op een ander uyt te122 123leggen, begaen sonde tegen Godes majesteyt, ende sullen hem te laet 124+ leeren kennen: als hy sal wederom komen met de wolcken, ende alle ooge 125hem sal sien, oock die hem doorsteken hebben, ende alle geslachten der aerden125 126om sijne wille op hare borsten sullen kloppen, ende zijnen dach met schrick126 127ende anxt aenschauwen. Als den Hemel sal sweeten, de aerde sal beven,127 128de bergen sullen suchten voor het aensicht van den verschrickelicken 129God, ende zy vermorselt ende verbrijselt sullen worden, door den hoecksteen129 130van het huys, die zy verworpen hebben: jae van den grimmigen 131leeuw Iuda, verslonden sullen worden, gedwongen sijnde hem als rechter131 132aen te nemen, die zy nu voor haren God, ende Godes Sone, niet en132 133hebben willen kennen. Wiens goetduncken, welbehagen en heerlickheyt,133 134is by ende met den selven: als die deelachtig van een natuere,134

135ende een God met hem is. De welcke oock daerom zijnen wil in het135 136aensien van den selven, niet met penne ende int, maer met vier ende136 137kracht zijnes Geestes, uytgedruckt ende ons na heeft gelaten. Soo dat 138nochte hel, nochte duyvel, nochte gants de werrelt, eenige macht hebben, 139om dat licht van zijne eeuwigheyt ende waere Godheyt, wech te nemen. 140Die gekomen sijnde in het vlees, ende aengenomen hebbende het vlees,140 141wederom een nieuwe stoffe ende oorsaeck alle geloovigen gegeven 142heeft, om hem te prijsen. Ende daerom sien wy dat desen grooten gesant142 143(die voor alle tijden, jae voor alle eeuwen besich was geweest, om 144zijn volck, wesende den kostelicksten schat hem gegeven van den Vader, 145by te staen ende te bevryen,) opder aerden sijnde gekomen, hebbende145 146in zijn gevolch zijne dienaers ende boden, de Engelen, ende in plaetse 147van toortsen ende fackelen, de sterren, die op zijne komste pasten, oock147 148de stomme self zyne komste gesongen hebben. Dat vrouwen ende148 149mans, maechden, ende die gehylickt waren, oude ende jonge, met Lof-sangen 150hem vereert ende willekom geheeten hebben. sonder self den150 151Hemel uyt te sluyten, die zijn borgeryen ende ruyters eenen Lof-sanck151 152heeft doen singen. Die de menschen veel gelucks geboden ende toegewenst152 153hebben. Wederom na dat den selven Heere, zynen last van153 154den Vader hem gegeven afgeleyt, ende alle prophetyen, die voor hem,154 155ende door hem, ende van hem gegaen waeren, volkomelick volbracht155 156hadde, na dat hy met onse natuere boven alle hemelen gevaeren was,156 157ende dat de stercke den prince deser werrelt hebbende gebonden, zijne vaten+157 158uyt zyne hant genomen hadde: hebben wederom de vaders, die na de 159Ioden de genade ontfangen hebben, ende in den rechten olijf-boom (gelijck 160den Apostel schrijft tot den Romeynen) ingelijft zyn geworden, op een+160 161nieuw begonnen Lof-sangen ende gedichten, ter eeren vanden eenigen 162God, ende zynen Sone, onsen Heere Christo, uyt te geven. Ende dat162 163met sulck een hoog voornemen ende lust, dat oock eenige, die ofte van163

164natuere niet bequaem en waeren, om poetische wijse yet te schrijven,164 165ofte haer selven daer niet in geoeffent en hadden, nochtans, alsoo hebben 166willen schrijven. Gelijck wy in Tertulliano mercken, die ten tijde van 167Severus heeft geleeft, ende tegen Marcionem, voor den Sone Godes 168ende de Schriftuere, een gedicht heeft uytgegeven: in het welcke insonderheyt 169twee boecken van het over een komen van het oude ende 170nieuwe verbont spreken. Het welcke wy in desen Lof-sanck oock 171betracht hebben. Op dat ick nu ander diergelijcke wercken van den171 172selven schrijver swijgende voor by gae: wesende een van de outste, 173treffelickste, ende meeste leeraers van de kercke. Soo dat ten rechten173 174Lirinensis van hem segt, dat hy soo veel spreucken heeft als woorden, soo174 175veel overwinningen als sinnen. Om dat hy de ketters, op dien tijt bekent, 176overtreffelick heeft overwonnen. Hy dan soo bequaem tot alles, uytgenomen 177tot de poesie, ofte daer ten minsten (op dat wy met een eerbiedinge 178van onse voorouders spreken) niet te seer in geoeffent, heeft 179nochtans het selve by de hant genomen, om de oude daer in na te volgen, 180ende zijnen yver te betoonen. Het selve heeft oock Cyprianus gedaen, 181die ten tijde van Valerianus heeft geleeft, niet alleen een van de wijste, 182vroomste, geleerste schrijvers, maer die selve met zijn bloet de waerheyt 183heeft bevestigt. Onder Constantino is geweest Lactantius, de welsprekenste 184van alle de vaders. Die daer mede niet te vreden wesende, 185heeft den Heere Iesum oock op deser voege willen prijsen: ende insonderheyt185 186zijne weldaden aen het menschelicke geslachte bewesen, 187poëtische wijse beschrijven. Onder Constantio is Hilarius gheweest,187 188het trompet van alle de bisschoppen, die na vele andere gheleerde188 189wercken, oock alsoo heeft gheschreven. Ende de vermaerde Prosper,189 190oock uyt Vranckrijck ghelijck Hilarius, niet te vreden sijnde met veel 191andere seer schoone schriften, tot versterckinge der ware leere by hem 192uytghegheven, heeft onder andere poësien, voor den Heere Christo, 193tegen de ondanckbaerheyt van eenige geschreven. Die het ghene zy193 194ter saligheyt ontfangen hadden, niet de gene die het geeft, maer haer 195selven eenigsins toeschrijven dorsten. Gevende daer met de Pelagianen,195 196ende hare meyninge te kennen. Nu, indien wy die alleen hier voor196

197willen bringen, die Lof-sangen na ghelaten hebben, by Hilarius sal selve197 198oock Ambrosius zijn plaetse moeten hebben. die den grooten Augustinus 199in zijn boeck Der belydenisse, negen; andere, noch seven ende twintigh 200Heylige Lof-sangen boven die, toegheschreven hebben. Altemael uytnemende 201bewegelick, ende oversulcks van outs in de kercke ghesongen.201 202Onder andere de gene die hy vande komste Christi heeft geschreven, 203beginnende:

204
Veni redemptor gentium.
205
Komt saligheyt der volckeren.205

206Sonder Augustinum te vergeten. Die den Lof-sanck van het Paradijs,206 207in bysonder veersen, die, om datse sonder vaste maten zijn, Politici207 208genaemt worden, heeft gheschreven. Op dat van Prudentius, Drepanius, 209Sedulius, Fortunatus, ende ontallicke meer andere, niet en worde ghesproken: 210die bewesen hebben, dat zy hare gaven van den Heere, ende210 211om hem te loven, niet om ydelheyt oft sottigheyt te schrijven, mildelick 212ontfangen hebben. Noch en hebbe ick van Gregorius van Nazianzen212 213niet geseyt, die den lof ende prijs onder alle Griecksche Godgeleerde213 214schrijvers wort gegeven: nochte van Apollinaris, die vele treffelicke 215Hymnos of Lof-sangen, jae ten lesten oock het gantsche oude testament 216in veersen heeft gheschreven. Waer van wy de Psalmen Davids huyden 217daechs behouden hebben. Als oock van Synesius, bisschop van Cyrenen,217 218die een groot deel van zijn leven in de boecken van de Heydenen versleten 219hebbende, heeft ten lesten oock uytnemende Lof-sanghen op 220den Heere zijne Salighmaecker willen na laten. Om in 't korte te besluyten,220 221alle groote helden, alle hooghe sielen, alle treffelicke mannen,221 222alle Christelicke leeraers, hoe ervaeren oock in alle konsten ende wetenschappen,222 223hebben desen tol, aen haren God ende zijnen Sone, onsen 224Saligmaecker, met een vlijtig hert gegeven. Het welcke ick in desen224 225Lof-sanck hebbe willen volgen: ende die V.E. mijn Heer, wederom225 226toeeygenen. De redenen die my daer toe bewegen, sijn te groot om uyt226 227te drucken, ende uwe deuchden, om alhier te beschrijven: oock is dat227

228by andere te vooren seer wijtloopelick gedaen. Mijn voornemen ende228 229oogmerck is geweest, onsen Heere Christum, op de wijse van de oude229 230Christenen van alle tijden, groot te maecken: te bewijsen dat hy werckt230 231van eeuwigheyt: te bewijsen dat hy is waerachtig God met den Vader: 232te bewijsen dat hy is onsen God met den Vader: te bewijsen dat 233hy is het eynde van alle beyde de verbonden ende sacramenten van233 234de selve, jae den instelder ende maecker van de selve; als sijnde het hooft234 235ende het leven dat wy door de selve in hem leven: te bewijsen dat hy235 236is de selve: te bewijsen dat hy was, eer wy waren: dat hy was, eer hy236 237was dat wy waren: dat hy by de zijne is geweest voor den tijt: de zijne237 238heeft bewaert voor dien tijt: het werck van de salicheyt gevoordert 239voor den tijt: tot dat hy om ons is geworden dat wy zijn, ende heeft 240ons gemaeckt dat wy niet en waren. Oock om te bewijsen, dat dit is240 241geweest de meyninge ende hope van alle de oude Patriarchen, Propheten, 242ende Apostelen: de gemeene leere van alle Martelaers, oude Vaders, jae242 243+ alle oude Leeraers: die den Heere der heerlickheden, den erf-genaem van243 244alle dingen, den onbevleckten spiegel des Goddelicken krachts, gelijck den 245Apostel van hem spreeckt, in het aensicht met de Ioden niet gespogen245 246en hebben, ende hem met alle de schepselen verwacht hebben. Te 247lesten, om mijn selven besich te houden, met hem te loven, te prijsen, 248ende groot te maecken, tot den tijt toe dat wy komen daer hy is, ende 249dat wy hem met een volmaeckte stemme sullen prijsen, volgende den 250nieuwen toon van de hemelsche heyrkrachten, ende al de Heyligen, 251die daer gestadig roepen, Heylig, heylig, heylig, is de Heere God almachtig, 252+ die was, die is, die wesen sal.

 

V.E. dienstwillig dienaer

 

Daniel Heinsivs.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels