Logo DBNL
Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius (1965)

Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius

(1965)–Daniël Heinsius–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Lof-sanck van Bacchvs.



illustratie

 
WAt kan men beter doen des avonts voor de Vasten,1
 
Als dat men Bacchus prijst in 't midden van zijn gasten
 
Aen eenen goeden dis? wy sullen sijn verheucht
 
In uwen soeten dranck, ô Vader van de vreucht,4
5
O vinder van de wijn. wie soumen vergelijcken555
 
By dijne stercke macht? de Goden moeten wijcken6
 
V, die maer een en sijt, en meerder sijt van naem,77
 
Naest Iupiter alleen, als d'ander al te saem.8
 
My komen in de sin op eenen tijt veel dingen.99
10
Wat sal ick lest van u, wat sal ick eerstlick singen?10
 
Hoe Iupiter ontnam van Semele dat pack,11/121111
 
Dat zy gedragen hadd', *en in zijn heupe stack.
 
*De vreesselicke vlam (ô groot, ô schricklick wonder!)1313
 
Omringde gans uw' lijf: *de suster van den donder,14

Vytleggingen.

1en in zijn heupe stack.] Leest de fabel van 2Semele, moeder van Bacchus, ende zijn gheboorte 3in het derde boeck vande veranderinge 4Ovidii, ende by Nonnum in het sevenste van 5Bacchus: die alle beyde dese historie seer breet 6verhalen. Siet oock Appollodorum in het derde 7boeck, Higynum in het 229 capittel; Philostratum 8in zijn schilderyen, ende meer andere. 9Iupiter, ghelijck wy hier naer verhalen sullen, 10met den blixem op het versoeck van Semele by 11haer gekomen sijnde, heeft zijn lief verbrant, 12zijnen soon Bacchum tot hem genomen ende in 13zijn heupe gesteecken. Waer mede de Poëten te 14kennen hebben willen geven, de plaetse daer hy 15opgevoet is, de welcke Μηρὸς in het Griecx, 16dat is een heupe, genaemt wert. Al ist dat Tiresias 17by Euripidem in zijne Tragoedie Bacchoe genaemt, 18segt dat de heupe van Iupiter is geweest, 19μέρος τι τοῦ ἐγϰυϰλουμένου χϑονὶ. dat is, 20een deel vanden hemel die d'aerde van alle kanten 21omringt. Alwaer hy het kint eerst geboren 22sijnde verborgen heeft. Ick meyne dat zy niet 23anders hebben willen met de heupe te kennen 24geven, dan de kuype of het vat, daer de druyve 25in licht als zy gheperst wert. Want dan wort de 26wijn eerst gheboren, maer en is noch niet bequaem 27om te drincken, voor aleer dat hy 28gesuyvert ende in ander vaten getont is.

29De vreesselicke vlam] De Poëten hebben gheseyt, 30dat Bacchus uyt het vier geboren is, om 31de hitte des wijns ende natuerlicken brant:31 32ghelijck de Poëet Thespis den selven noemt 33αἴϑοπα φλογμὸν, dat is, swarte brant, ἴδε 34σοι Βρομίου αἴϑοπα φλογμὸν λείβω. 35Strabo in zijn dertiende boeck beschrijft eenige 36plaetsen die heel verbrant sijn, ende nochtans 37goede wijnen voortbrengen; gelijck in Lydia, in



illustratie

15
De blixem stont om u, tot dat uw' vader quam,
 
En met zijn eygen hant self uyt de vlamme nam.16
 
Naer dat ghy waert verlost, en uyt het vier genomen,1717
 
Sijt ghy weer uyt de dye van Iupiter gekomen,18
 
*Geboren meer als eens. dit hebt ghy oock met geen19
20
Van alle die daer sijn in 't Hemelrijck gemeen.

1Mysia, ende oock by Catina. De selve meynt1 2dat Bacchus daerom geseyt wort uyt het vier 3geboren te sijn; al ist dat ick meyne, het eerste3, 4 4insonderheyt waer te wesen. Hierom wort hy 5ignigena van Ovidius, πυριγενὴς van andere, 6πυρίσπορος van Orpheus genoemt. Doch 7door het verbranden van Semele, op wiens 8versoeck Iupiter met den blixem was gekomen, 9geven ons de Poëten, die d'eerste Philosophen 10ofte wijsen sijn gheweest, merckelick te kennen,10 11wat de loon is vande groote herten ende vande11 12eergiericheyt: die verkrijgende haer wenschen,12 13krijgen haer doot ofte straf; ende dat de gaven 14van de machtigen rechte blixems sijn: die de 15kleynen, die haer volgen, niet vereeren, maer15 16verteeren.

 

17De suster van den donder.] De Poëet heeft de 18vlam vanden blixem, suster genaemt vanden 19donder, om dat zy t'samen op eenen tijt inden 20buyck vande wolcke geboren worden, d'een 21met vier, d'ander met gheluyt: ende een moeder 22hebben; de welcke van Aristoteles genoemt 23wort, ἀναϑυμίασις ξηρὰ, in het negende 24capittel van zijn tweede boeck Meteor. die wel24 25ten rechten wederlecht Empedoclem ende 25 26Anaxagoram, die meynden dat de donder gheschiede, 27als het vier van den blixem verdwijnt. 28Daerom en heeft de wijse Solon niet eygentlick28 28genoech gesproken, als hy segt:

30
Βροντὴ δ᾽ ἐϰ λαμπρῆς γίνεται ἀστεροπῆς.

31Dat is:

 
Des donders vreeselicke kracht
 
Wort vanden blixem voort gebracht.

34Gelijck Plutarchus in het leven vande selve 35Solon wel bewijst.35

 

36Geboren meer als eens.] De Poëten hebben geseyt 37dat Bacchus tweemael is geboren: ofte om 38redenen die vooren verhaelt sijn, ofte om dat 39hy eerst wast in d'aerde, ende daer naer wederom 40geboren wort inde kuyp oft perse. Ende 41daerom ist dat hem Ovidius bis genitum, de 42Griecksche Poëten, δίγονον, διϑύραμβον 43ende διϑυραμβογενῆ ghenoemt hebben. Waer43-45 44van wy hier naer sullen spreecken, ende de 45selfde namen t'zijnder plaetsen verklaren.45

 
Maer waer is dat geschiet? veel van de oude wysen,
 
Die seggen dat ghy sijt *geboren binnen Nysen,22
 
Veel ander seggen neen. een yder segget zijn.23
 
Ick meyne dat ghy sijt geboren aen den Rijn.
25
Van daer komt 't edel nat naer Dordrecht afgevaren,2525
 
Dat Nederlant verheucht: *daer waren uw' autaren,2626
 
Daer is noch uwen naem. de Spaenjaerts hooge moet27
 
Die geeft u self den prijs, al is zijn druyve soet.28
 
Ick weet oock dat *den dranck van Creta wort gepresen,29
30
Zy souden geerne sien, dat ghy mocht lantsman wesen30
 
*Van haren Iupiter. Maer wacht u toch daer af,31
 
*Zy souden laeten sien de volckeren uw' graf.32
 
Van daer sijt ghy terstont *gegeven de Goddinnen3333
 
Die in het water sijn. dat waren uwe minnen,34
35
Die hebben u bewaert en wonderlick behoet,

1geboren binnen Nysen,] Stadt van Arabien. alwaer 2Iupiter het kint, dat hy in zijne heupe 3hadde, gebrocht, ende de Nymphen heeft gegeven 4om op te voeden. waerom hy oock 5Διόνυσος genoemt wert vande Griecken, gelijck 6Diodorus Siculus betuycht. Al ist dat 7Phurnutus, Macrobius, Orpheus, ende andere, 8anderen reden bybrenghen. Andere segghen,8 9dat hy in Nysa op Cithaeron; Q. Curtius, 10Arrianus, Philostratus, Pomponius Mela, dat hy 11in Nysa, wesende een stadt van Indien, is geboren, 12sijnde niet verre gelegen vanden berg 13Meros. het welcke inde Griecksche tael beteyckent 14een dye. inde welcke om dat hy opghebrocht14 15is, hebben de Poëten (seggen zy) 16versiert, dat hy geboren is uyt de dye ofte heupe16 17van Iupiter. Al ist dat dit zijn natuerlicke reden 18heeft, als boven bewesen is.

 

19daer waren uw' autaren,] De Poëet verstaet19 20Baccharach aen den Rijn. van waer de beste 21Rijnsche wijnen komen: geseyt (soomen meent)21 22van het Latijnsche Bacchi ara, dat is, den autaer 23van Bacchus.

 
den dranck van Creta] Malvasaye.

25Van haren Iupiter.] Want die van Creta seyden 26dat Iupiter by haer geboren was, ghelijck Callimachus26 27ghetuycht in zijn Hymno van Iupiter, 28voor aen in 't beginsel:28

 
Ζεῦ σε μὲν Ἰδαίοισιν ἐν οὤρεσι ϕασὶγενέσϑαι,
30
Ζεῦ σε δ᾽ ἐν Ἀρκαδίη· πότεροι πάτερἐψεύσαντο;

31Dat is:

 
Arcadien is trots met u geboort' en Creten.
 
Wie dat van beyden liecht, o Vader, laet my weten.33

34Zy souden laten sien] Die van Creten waren 35soo sot en leugenachtich, dat zy seyden, dat 36Iupiter niet alleen by haer gheboren maer oock 37begraven was. Daerom vermaent de Poeet, dat37 38Bacchus wel toesien mach, dat hy die van Creten 39niet te veel toe en geeft, op dat zy het selve van39 40hem niet en seggen. Van het graff van Iupiter, 41dat in Creta wert getoont, leest by Diodorus 42Siculus in het vierde boeck, Solinus in het 16 43capit. Pomponius Mela in het tweede boeck, 44aen 't sevenste cap. den ouden Vader Lactantius 45in het eerste boeck, Vande valsche ofte waen 46Religien, in het 11 cap. Cicero in het derde 47boeck Vande Natuere der Goden; Lucianus, 48Varro, ende andere; onnodich alle hier te verhalen. 49Siet daer. Maer boven al Callimachus op 50de aenghetrocken plaets, daer hy alsoo voort50 51gaet, ende spreeckt Iupiter aen:

 
Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται· καὶ γὰρ τάϕον ὦ ἄνασεῖο
 
Κρῆτες ἐτεκτήναντο· σὺ δ᾽ οὐ ϑάνες, ἐσσὶγὰρ αἰεί.

54Dat is:

55
Het volck van Creta steeckt vol leugens. jae, zy derven55
 
Wel laten sien u graf. maer ghy en kont niet sterven.

57gegeven de Godinnen] De Wijngaert is van 58sulcken aert, dat hy seer genegen is tot water, 59ende daer sonder vergaet. Daerom hebben 60d'oude Philosophen geseyt, dat de Godinnen 61van het water, de minnen ende voesters sijn 62geweest van Bacchus, ende hem opgebracht 63hebben: ofte, om dat de wijn gedroncken sonder63 64water, schadelick is. Waer van ick niet en 65kan laten hier by te stellen het Griecx epigram-



illustratie

 
Voor Iunoos grooten haet en vreesselick gemoet.36
 
*De neef van Atlas groot die ginck u daer besteden,3737
 
Om dat ghy scherpt de tong, doet vloeyen onse reden,38

1ma by onsen Poeet gemaeckt, ende noch in1 2druck niet uytgegeven. In het welcke getoont 3wert, hoemen de wijn behoort te gebruycken.

 
Ὤϕελε μηδ᾽ ἐγένου ποτ᾽ ἐνὶ μερόπεσσιΛυαῖε,
5
Μηδέ σ᾽ ἔτικτεν ὅλως ἐκ Διὸς ἡΣεμέλη.
 
Λίην γὰρ δύσχρηστος ἔϕυς χαλεπός τεπελάσσαι,
 
Οὐ ϕευκτὸν πάντῃ χρῆμα καὶ οὐπαριτόν.
 
Ὅς γάρ σε στυγέῃσιν, ἐνὶ ϕρεσὶν ᾗσινἀέξει
 
Νηϕάλιον πένϑος, πο στόμα δ᾽ οἱδέδεται.
10
Οὐδ᾽ ὅγε συσσίτοισιν ἔπος ϕίλονἐκταμιεύοι
 
Δύσμορος, οὐδ᾽ ἑτάροις ἀνδράσιν ἐνϑαλίῃ.
 
Ὅς δέ σ᾽ ἄγαν ϕιλέῃσιν, ἀνύμϕευτόντεπίῃσιν,
 
Ἀμϕότερον καὶ νοῦν καὶ πόδαςἀστατέει·
 
Πολλάκι μὲν βάζων τόπερ ἦν ἄῤῥητονἄμεινον,
15
Ὀιά τις ἐν πεδίῳ πῶλος ἀϕηνιάσας.
 
Ὅς δὲ μόνος σοϕός ἐστιν, ὃς ἂν πίνησι,γαμὶσκων
 
Τὸν Βρόμιον Νὺμϕαις, τὴν χάσινἉρποκράτει.17

18Het welcke de Poeet selve in tweederley talen 19overgeset heeft: int Latijn van woorde tot 20woorde, als volght:

 
Dî facerent natus nunquam esses Bacche, nec esset
 
Te propter Semele de Iove facta parens.
 
Vsu difficilis quippe es, tangique recusas,
 
Vitatus pariter pessimus atque aditus.
25
Nam nimium qui vitat, ei sub pectore fixa est
 
Sobrietas tristis, linguaque vincta manet.
 
Nec gratum in mensa convivis promere dictum,
 
Aut inter socios fundere verba solet.
 
At qui multus amat, nec Nymphis jungere curat;
30
Non pede, non animo constitit ille suo:
 
Saepius effundens, quod dictum postmodo nollet,
 
Vt loro in campis se sine jactat equus.
 
At sapiens bibet, ut thalamo quasi jungat eodem
 
Et Bromium Nymphis, & Charin Harpocrati.

35Ende in onse moederlicke tale:

 
Och of ghy noyt en waert uyt Semele genomen
 
Door Iupiters toe doen, en hier by ons gekomen.
 
Want het gebruyck van u, is moeyelick en quaet,38
 
Het sy dat men u neemt, het sy dat men u laet.
40
Want, Bacche, die dy schout, is dadelick geschonden,40
 
Zijn hert is vol van rou, de tonge staet gebonden,
 
Soo dat hy niet en kan by vrienden aen den dis
 
Een reden brengen voort, die om te lacchen is.43
 
Maer die de Nymphen vlien, en u te seer beminnen,44
45
Die worden schielick los van voeten en van sinnen,45
 
Gelijck een peert dat holt: en smyten dickwils uyt46
 
Dat best geswegen waer, en niet te veel en sluyt.47
 
Daerom is hy wel wijs, en sal alleen beklyven,48
 
En vroeylick in den dranck en sonder schade blyven,49
50
Dievoecht vier saken t' saem die quaet te voegen zijn,50
 
Het swygen by de vreucht, de Nymphen by de wijn.

52De neef van Atlas] Mercurius. wiens grootvaer 53Atlas, gelijck de Poeten van hem spreken, 54is geweest.

 
Gelijck het honigh vloeyt. *het honigh datmen meent3939
40
Dat ghy, gelijck den wijn, de menschen hebt verleent.
 
Ick weet wel niet te min dat ander' oock toestonden41
 
Hier voortijts, dat *de soon van Phoebus had gevonden
 
Het suycker van de bien. maer vreese *dat de nijt43
 
Den hemel oock gheraeckt, die niemant niet en mijt.44
45
Vw' namen sijn seer veel, die beelden uyt uw' machten,4545
 
En sonderlingen aert, en wonderbaere krachten,46
 
Die sonder eynde sijn, ontallick, onbepaelt:47
 
De schilders hebben oock u wonder afgemaelt.48
 
*Lyaeus heet ghy meest, om dat ghy kont ontbinden49
50
Ons sinnen en verstant, de sorgen komt verslinden.50
 
Maer waerom sijt ghy naeckt, *ô Evan, ende staet51
 
Geschildert sonder kleet? om dat ghy leugens haet,
 
Geen dobbelheyt bemint. *de waerheyt ligt besloten535353
 
In uwen soeten dranck. want als wy sijn begoten,54
 
Atlantis magni, Pleionesque nepos.

2Voorder seggen de selfde, dat Mercurius Bacchum 3heeft gegeven aen de Nymphen, om dat 4het ghebruyck van de wijn een welsprekende 5tonge veroorsaeckt: ghelijck Horatius seght,

 
Foecundi calices quem non fecere disertum?

7Dat is:

 
Een volle kroes geeft yder man,
 
Dat hy te beter spreken kan.

10het honigh datmen meent] Ovidius in zijn fastis 11seght dat Bacchus oock den honig heeft gevonden. 12Den welcken hier inne de Poeet na volcht.

 

13de soon van Phoebus] Aristaeus, soon van Phoebus 14ende Cyrene: den welcken het meeste deel 15van de Poeten het vinden van den honigh toeschrijven. 16Ghelijck Virgilius in het langhe te16 17kennen geeft in het vierde boeck van zijn Lantbouwinge. 18Nonnus in zijn dertiende van Bacchus, 19toont hoe hy met den selfsten gestreden19 20heeft, settende het honigh tegen den wijn, ende 21den strijt heeft verloren.

 

22dat de nijt Den hemel oock geraeckt,] De Poeet 23heeft inde sin gelegen 't geen Plato segt, ὁ ϕϑόνος 24γὰρ ἔξωϑεν τοῦ ϑείου χοροῦ ἵσταται. Dat 25is, de nijt en raeckt het volck der Goden niet. 26Dit selfde ist daer hy hier vreese voor heeft, 27dat het soo vast niet en gaet, als Plato wel seght.27

 

28Lyoeus heet ghy meest] Want Lyoeus is geseght 29παρὰ τὸ λύειν. Het welck beduyt, ontbinden. 30De redenen hier van heeft de Poeet self 31verhaelt, onnodich hier weder op te halen.

 

32ô Evan] Dit is een van de namen van Bacchus. 33Om dat de priesters met de priesterssen, ende de33 34gene die hem vierden, plachten te roepen, Evan, 35evoe. Het welck geschrey doorgaens in dit35 36ghedicht gevonden wort. Waer van de selfde36 37oock genaemt sijn Evantes. Ovidius onder 38andere namen, geeft oock desen aen Bacchus, 39als mede Statius ende ander Poeten meer doen.39

 

40de waerheyt ligt besloten In uwen soeten dranck.] 41Hier uyt is gesproten het spreeckwoort, ἐν 42οἴνῳ ἀλήϑεια, dat is, waerheyt in de wijn. 43Waer van Athenaeus te lesen is in zijn tweede43 44boeck, die een weynigh anders het spreeckwoort 45voorstelt, te weten: οἶνος καὶ ἀλήϑεια. Dat 46is, de wijn ende de waerheyt. Theocritus heeft 47een wonder soet lietjen ghemaeckt op een voys 48by de herders ghebruyckt (men noemet Carmen 49Dactylicum, ofte Bucolium) dat begint.

50
Οἶνος ὦ ϕίλε παῖ λέγεται καὶ ἀλάϑεα.
 
Κἄμμες χρὴ μεϑύοντας ἀλαϑέας ἔμμεναι.
 
Κἠγὼ μὲν τά ϕρενῶν ἐρέω κέατ᾽ ἐν μυχῷ.52
 
Οὐχ᾽ ὅλας ριλέειν με ϑέλησϑ᾽ ἀπὸκαρδὶας.

54Dat is:

55
Men segt o lieve kint, de waerheyt en de wyn.
 
En ick en wil voorwaer niet leugenachtich sijn.
 
Maer seggen, datter licht diep in mijns herten gront:
 
Vw' hert is ver van my. ghy mint my met de mont.


illustratie

55
Dan is de tonge los. al watter in de gront
 
Begraven is van 't hert, komt wonen in de mont.56
 
*Maer waerom sijt ghy jonck? om dat uw' soete vruchten5757
 
De rimpels doen vergaen, den ouderdom doen vluchten.
 
Dan sijn wy jonck van hert. *En waerom sijt ghy vet?59
60
Om dat ghy noch op pijn noch swarigheyt en let.

1Maer waerom sijt ghy jonck? omdat uw' soete 2vruchten] Dit is de oorsaeck waerom de Poeten 3Bacchum jonck maken. Ende de wijse Plato in 4zijn boecken van de Wetten, en wilt niet dat4 5jonge luyden wijn sullen drincken, maer wachten 6tot dat zy tot haer jaren sijn gekomen, overmits 7dat de wijn de medecijne is van den ouderdom. 8μέϑης δὲ καὶ παροινίας τὸ παράπαν τὸν 9νέον ἀπέχεσϑαι· τετταράκοντα δὲ ἐπιβαίνοντα 10ἐτῶν, ἐν τοῖς συσσιτίοις εὐωχηϑέντα, 11καλεῖν τούς τε ἄλλους ϑεοὺς, 12καὶ δὴ καὶ Διόνυσον παρακαλεῖν εἰς, 13τὴν τῶν πρεσβυτέρων τελετὴν ἄμα καὶ 14παιδιάν, ἣν τοῖς ἄλλοιςἀνϑρώποις ἐπίκουρον 15πῆς τοῦ γήρως αὐστηρότητος 16ἐδωρήσατο, τὸν οἶνον ϕάρμακον, ὡς 17ἀνηβάν ἡμᾶς. Dat is: Voort dat sick een Iongman 18tot de veertich jaeren van dronckenschap ende overdadich 19misbruyck vande wijn sal wachten: doch 20rakende de veertich jaren, in gemeyne maeltyden sich 21sal mogen verheugen, ende daer Bacchum met d'ander 22Goden aenroepen, dat zy toch willen de feest vande 23oude lieden, ende de vreucht helpen vermeerderen. 24overmits hy de menschen den wijn tot een hulp 25vande moeyelicheyt des ouderdoms, ende tot een25 26medecyne om weder jonck te werden, heeft gegeven.

27En waerom sijt ghy vet?] De schilders van 28onsen tijt maecken Bacchum ghemeenlick vollyvich28 29ende vet. Ende al deden het de schilders 30soo niet, so toonen het de dronckaers genoech30 31selve. Maer dat en schijnen d'oude niet over al 32in ghebruyck ghehadt te hebben; gelijckmen 33soude konnen besluyten uyt eenige oude beelden.33 34Al ist datmen oock uyt ander stucken kan

illustratie

35afnemen, dat zy het selfde oock gedaen hebben.35 36Daer van een goede getuygenisse geeft het afdrucksel 37van de oude ghesneden steen, die by 38den hoochgeleerden ende vermaerden Isaacus 39Casaubonus in zijn boeck De satyrica poesi, eerst 40uytgegeven is, ende hier mede vertoont wert.40
 
*Vw' trommel wijst ons aen, dat die u niet en vieren,6161
 
Maer nemen sonder maet, seer bulderen en tieren,
 
En maecken groot gheraes. *de kroone die ghy draecht,6363
 
Is moeder van den dranck die alle man behaecht.
65
Veel hebben u den naem *van Nomius gegeven,65
 
Om dat ghy aldereerst de wetten van het leven
 
Gebracht hebt aen den dach. oock maeckt ghy dese wet,67
 
Dat niemant zijn gelas oft beker neer en set,
 
Voor dat hy is geleecht. die dese wet derf breken,69
70
Die moeter noch eens aen, en sonder tegenspreken
 
Noch eenen keeren om. ick weetter die daer af71
 
Het herte niet en kreuckt, en wenschen om de straf.72
 
*Maer boven al de naem van Liber past u wonder,7373
 
Die komt u eygen toe, die hebt ghy toch bysonder74
75
Altijt seer lief gehadt: om dat uw' volck bevrijt
 
Van achterdencken is, ghy selve lustig sijt.76
 
Want Liber als ghy komt met uwe soete gaven77
 
Ons vloeyen in het lijf, dan worden oock de slaven
 
Tot Koningen gemaeckt; de droefheyt ende smert79
80
Verdwijnen met den dronck, ontbonden is haer hert.8080
 
Maer waerom is het toch dat zy dy hoorens geven?8181
 
Ist om dat ghy ons geeft *de nootdruft van het leven,82
 
De volle volheyt schenckt? en brengt in ons gemoet,
 
Als ghy ons maer geraeckt, *een hóóp van overvloet?8484

1Vw' trommel] Vande trommel van Bacchus, 2ende waerom hy die voert, siet hier beneden, 3pag. 142, vs. 337.

 

4de kroone die ghy draecht Is moeder] Te weten 5de wijngaert-bladen, daer mede hem Bacchus5 6kroont. Doch dese manier van spreecken Is 7moeder, schijnt genomen te sijn uyt den Poeet 8Euripides, die in zijn tragoedie Bacchoe genoemt, 9den wijngaert met een soet woort, het selfde 10beteeckenende, οἰνομήτορα dat is, moeder 11vande wijn, noemt.

 

12van Nomius gegeven] Dese naem is by de 13Griecken ghebruyckelick van het woort νόμος, 14het welck een wet beteeckent. De oude heeten 15Bacchum Νόμιον om dat zy seggen dat hy de 16selfde is met Osiris, ende eerst wetten heeft gemaeckt. 17door dien dat de menschen nae dat de 18wijn is ghevonden, op alle dinghen hebben 19beginnen te letten; ende sonderlinge op de 20wetten, daer zy niet op en dochten doen zy 21water droncken ende int wilt liepen. Dese naem 22wort Baccho onder andere gegeven vande ouden 23Poeet, die zijn namen nae 't vervolghen23 24vande letteren by een vergadert heeft.

 

25Maer boven al de naem van Liber] Want Liber 26is vry geseght int Latijn; ende daer en is niet 27vryer dan die beschoncken is.

 

28de nootdruft van het leven] De oude willende 29uytdrucken de volheyt van alle dingen, plachten 30een hooren vol vruchten te schilderen, die zy 31Cornucopiam, dat is, des hoorns overvloet, noemden.31

 

33een hoop van overvloet] Daerom seght Ovidius 34spreeckende vande wijn, tum pauper cornua sumit, 35dat is, dan krijcht oock een arm mensch hoorens,

85
Of ist om dat de wijn, als hy eerst wiert gedroncken8585
 
Van het ghemeyne volck, *in hoorens wiert geschoncken,
 
Eer datmen wist van gout? of ist om dat de wijn
 
Ons dertel maeckt, gelijck de hoorenbeesten sijn?88
 
Of ist om dat ghy sijt *van Ammon voort gekomen?89
90
Of ist om dat ghy eerst *de ossen hebt genomen,90
 
En in den ploech gevoecht? of ist om dat ghy sijt91
 
*Seer stout en onversaecht, en niemant niet en mijt?92
 
Dit maken zy ons wijs. maer mach ick u wat vragen?93
 
Ist niet om dat ghy doet *de mans de hoorens dragen?94
95
Want als de vrouwen sijn bestoven van uw' kruyt,9595
 
Dan sijnse bly van sin, en slaen van achter uyt.96
 
*Men secht dat Phoebus heeft gemaeckt in oude tijden97
 
Een groot en swaer autaer, *geknocht aen alle sijden98

1gevende daer mede te kennen, de hope van 2overvloet die de wijn maeckt. Ende Horatius, 3Bacchum aensprekende, & addis cornua pauperi, 4dat is, ghy doet den armen hoorens aen.

 

5in hoorens wiert geschoncken] Hier van is te 6lesen Athenaeus, ende andere. de welcke seggen, 7dat de Griecken hoorens in voorige tijden ghebruyckten 8om de wijn in te mengen: ende alsoo 9zy de hoorens κέρατα noemden, meenen dat 10zy daer van gehouden hebben het woort 11κεράσαι, dat is, mengen.

 

12van Ammon voort gekomen] Diodorus Siculus 13in zijn vijfde boeck segt, dat Bacchus daerom 14met hoorens wort geschildert, om dat hy de 15soon is van Iupiter Ammon, de welcke over al 16met hoorens geschildert wort.

 

17de ossen hebt genomen, &c.] Overmits Tibullus 18ende ontallicke andere seggen, dat Osiris ende 19Bacchus een sijn. Nu weten wy dat Osiris, soo 20zy seggen, eerst de ossen inde ploech gevoecht 21heeft.

 

22Seer stout] Gelijck de hoorn beesten. als terstont 23hier naer volgt. die daerom de hoorens 24plachten met hoey bedeckt te dragen, om datse24 25niemant souden op 't lijf loopen ende beschadigen. 26Daerom segt Horatius seer aerdig van de26 27spijtige ende lebbige poeten, die niemant niet en27 28sparen noch verschoonen: Foenum habet in cornu, 29dat is, hy draecht hoey op zijn hoorn.

 

30de mans de hoorens dragen] Het is een gemeen 31spreeckwoort hier te lande, dat wy seggen een 32alsulcken hoorens te dragen, die zijn huysvrou3232 33ontrouwigheyt bewijst. ende haer met een ander33 34vergeet. Het selfde is gebruyckelick geweest by 35de Griecken, de welcke seyden, Κέρατα τινὶ 36ποιεῖν dat is, yemant hoorens setten; welckers36 37vrou dat gebruyckt wort: gelijck ons leert37 38Artemidorus in zijn boeck van de Droomen, 39in het tweede boeck, aen het 12 capittel.39

 

40Men segt dat Phoebus] Callimachus in zijnen 41Hymnus van Apollo; Plutarchus in zijn boeck 42vande vernuftheyt der dieren; Martialis; de 43schryver des briefs van Cydippe aen Acontius, 44spreecken van dit autaer, het welcke Apollo ende 45Diana van hoorens gebout en gemaeckt hebben. 46De selfde Plutarchus in het leven van Theseus 47segt, dat het voorgemelde autaer alleen gemaeckt 48is geweest van slincker hoorens, ende int 49voornoemde boeck, van rechter hoorens. Maer 50laet ons Callimachum hooren:

 
Τετραέτης τὰ πρῶτα ϑεμείλια Φοῖβοςἔπηξε
 
Καλῇ ἐν Ὀρτυγίη, περιηγέος ἐγγύϑιλίμνης.
 
Ἄρτεμις ἀγρώσσουσα κασήατα συνεχέςαἰγῶν
 
Κυνϑιάδων ϕορέεσκεν, ὁ δ᾽ ἔπλεκε βωμὸνἈπόλλων.
55
Δείματο μέν κεράεσσιν ἐδέϑλια, π῅ξε δὲ βωμόν
 
Ἐκ κερὰων, κεραοὺς δὲ πέριξ ὑπεβάλλετοτοίχους.

57Dat is:

 
Vier jaer was Phoebus out, als hy begost te stellen58
 
In Delos een autaer ontrent het ront moras.
60
Diana ginck ter jacht, en placht hem toe te tellen60
 
De koppen van het wilt, daer Cynthus vol af was.
 
Apollo timmerd' aen, hy leyde vast de gronden62
 
Van d'hoorens die hy kreeg, daer maect' by het mé vast.63
 
Soo dat de muyren self op groote hoorens stonden
65
Rontom dat wonder werck, elck op zijn plaets gepast.
 
Met hoorens, die hem bracht zijn suster uyt het velt,99
100
Die menich hooren-beest by Delos had gevelt.100
 
Dat selve komt u toe, ô beyde soon en swager101
 
Des grooten Iupiters, ô grooten hoorendrager,
 
Dat selve komt u toe; een nieu-gebout autaer
 
In 't midden van uw' kerck, van hoorens groot en swaer,104104
105
Dat selve komt u toe. Maer meerder soud' hy wesen,105
 
Als hy by Delos was, daer wy soo veel af lesen;106
 
Want dat een yder man by een zijn hoorens brocht,107
 
Die hem zijn liefste geeft, hy quaem tot aen de locht.108
 
Iäcche geef my toch, soo ick my moet begeven,109109
110
Gelijck de meestendeel, om met een vrou te leven,110
 
Dat zy uw' soet vergif niet al te veel en smaeckt,
 
Dat zy van haren man *Acteon niet en maeckt.112112
 
Och laet het sijn genoech, dat *op Cithaerons kappen113113
 
*Soo menig' Thyas stelt haer dolende voetstappen:114114
115
*Dat Maenas wilt en woest, op zijnen hoogen top,115
 
Al roepend' in de locht werpt haren dollen kop.116
 
*O Bassareu geef my de bladeren te raken117
 
Die ghy draecht om het hooft; den soeten dranck te smaken,
 
Die ghy gevonden hebt: omringt my *met den huyt,119119
120
Die om uw' schouders hangt, uw' middel-waert besluyt.120
 
*Leent my den hollen stock, die ghy draecht in de handen121
 
Als my de voet begeeft, bevrijt my toch van schanden.122

1geknocht aen alle syden Met hoorens] Want Plutarchus 2segt, dat de selfde hoorens sonder lijm 3oft eenig ander klevende stoffe aen een hingen.

 

4Acteon niet en maeckt] Acteon is in een hert 5van Diana verandert, ende heeft van haer zijn 6hoorens verkregen. Welcke fabel genoech bekent 7is.

 

8op Citherons kappen] De Berg in Boeotia, op 9de welcke Bacchus wiert geviert.

 

10Soo menig' Thyas stelt] De vrouwen die Bacchus 11vierden, wierden genoemt Thyades, van het 12Griecxsche woort ϑύειν, dat is geseyt, offeren.

 

13Dat Moenas] De selfde worden oock anders 14Moenades genaemt, van het Griecxsche woort 15μαίνεσϑαι, dat is, dol ende rasende sijn: om dat 16zy dol wierden, so haest als zy Bacchum begonden 17te vieren.

18O Bassareu] Bassaris was een lanck kleet, dat 19de priesters ende priesterssen van Bacchus 20droegen, tot de voeten toe komende. In Thracia 21wierden de vossen bassares genaemt; daerom 22meynen sommige dat dit kleet van vossen vellen 23was. Hoe het is, Bacchus wort daer af Βάσσαρος23 24van Orpheus, Bassareus van Horatius ende 25andere ghenaemt.

 

26met den huyt] De Poeet verstaet de huyt, die 27νεβρὶς vande Griecken wort genaemt, van het 28woort νεβρὸς, dat is, een hindeken. Welcke huyt, 29Nonnus ende al de Poeten hem toe schrijven.

 

30Leent my den hollen stock] In het Griecx νάρϑηξ, 31in het Latijn ferula genaemt: die de Poeten segghen 32dat Bacchus ende zijn priesters in de hant 33draegen, om het vallen te behoeden. Het is een 34plant wonder licht, ende van binnen mergachtich 35ofte spongieus. In de selve seggen oock de

 
Of spant uw' tigers in. ick nemet alles aen:123
 
Alleen op uwen kop uw' hoorens laet ick staen.124
125
Ghy sijt altijt geweest tot liefde seer ontsteken,125
 
Veel Nymphen hebben uw' manhaftich hert doen breken.
 
Men vint daer seer veel af, hoe dat ghy wiert gesint127127
 
*Op Beroë seer schoon, en ander hebt bemint.128
 


illustratie

 
*Hoe Ampeli geel hayr van Zephyrus gedreven129
130
Vw' ongeruste siel in droefheyt dede leven.
 
Hoe dat ghy door den stier, en om de droeve maer131
 
Van zijne wreede doot, gingt maken groot misbaer.
 
Ghy wenstet menigmael dien tijt te mogen derven
 
Het aensicht van de Son, ghy wenstet om te sterven.134

1Poeten dat Prometheus het vier gesloten hielt, 2dat hy Iupiter ontnomen hadde. Nu dat hem2 3de priesters van Bacchus droegen, getuycht genoech 4het spreeckwoort dat by Plato ende ander 5wort gelesen:

 
πολλοὶ μὲν ναρϑηκοϕόροι, παῦροι δέ τεΒάκχοι:

7Het welcke te seggen is, datse niet al Bacchus sijn, 8die zijnen hollen stock dragen. Gelijck het oock niet 9al kocx en sijn, die lange messen dragen: naer ons 10gemeyn spreeckwoort.10

11Op Beroë] Leest dese historie by den Poeet 12Nonnus in zijn 41 boeck, hoe dat Bacchus ende 13Neptunus alle beyde Beroe lief gehadt, ende om 14haer gevochten hebben.

 

15Hoe Ampeli] Leest oock den selfden Nonnus 16in zijn 11 boeck, alwaer hy wijtluftich vertelt,16 17hoe Ampelus in een wijngaert verandert is. Den 18welcken onse Poeet hier volcht. Tis te weten 19oock, dat het Griecksche woort ἄμπελος een 20wijngaert beteyckent, aldaer de selfde Nonnus 21zijn oog op heeft.21

135
Maer, Vader, die maer eens den schoonen hemel siet,135135
 
*En woont by Phlegethon *noch by Cocytus niet.136
 
Dat komt de menschen toe, die dickwils huyden leven,137
 
En eenen dach daer aen gaet haer de geest begeven.138
 
Zy moeten alle sien, hoe fris en hoe gesont,139139
140
Den drygetackten kop van Cerberus den hont.140140
 
Maer desen grooten rou wiert dadelick verdreven,141141
 
Als ghy nae zijne doot de wijngaert hebt gegeven.142
 
*Eubule leert my toch, *Limnaee maeckt my kont,143
 
Hoe dat ghy aldereerst het sap van druyven vont.
145
De Griecken sijn vol wint en ydelheyt. wy lesen145145
 
Hoe dat de bock u heeft de wijngaert-ranck gewesen,146
 
Maer die soo groot een saeck, het vinden van de wijn,
 
Toerekenen den bock, dat moeten bocken sijn.
 
Het is een schaedlick dier, dat dickwils uwe wijnen149149
150
Al wroetend' aen de stock doet dadelick verdwijnen,
 
Verderft de soete vrucht. hierom ist dat hy moet
 
V stillen met zijn doot, versoenen met zijn bloet.152
 
Wt dese reden ist hier voortijts oock gesproten,153153
 
Dat eerst den bock gekeelt, ten tweeden wiert begoten
155
Met louter soeten wijn: dan wiert zijn leelick vel155
 
Getrocken van het lijf, *tot een vermaecklick spel.156
 
Een spel dat Theseus heeft doen leeren zijne boeren,157
 
Als hy begonnen heeft uw' feesten in te voeren.

1En woont by Phlegethon] Een helsche rivier, 2alsoo genaemt, παρὰ τὸ ϕλεγέϑειν, dat is, 3om datse altijt brant.

 

4noch by Cocytus niet] Een helsche rivier alsoo 5genaemt ἀπὸ τοῦ κωκυτοῦ, van den rou die 6daer altijt gemaeckt wort.

 

7Eubule leert my toch] Bacchus wort in het 8Griecx genaemt Ἔυβουλος dat is, van goeden 9raet, om dat hy de sinnen scherpt. Het welck de 10Persen wel verstonden, die altijt beschoncken 11sijnde raetsloegen, ende met groote saken besig11 12waren. De Poeet geeft hem hier de naem, om 13dat hy geern van hem soude weten, hoe dat hy 14de wijn heeft gevonden. Het welck een kloecken14 15vont was.

 

16Limnoee maeckt my kont] Dese naem heeft Bacchus 17gekregen, om dat hy te Limnen aldermeest 18geviert wiert, wesende een dorp van Athenen.18

19tot een vermaecklick spel.] De Poeet bewijst onder 20ander de dwaesheyt van de gene die het 21vinden vande wijn den bock toeschryven, door 22dien dat die van Athenen den bock om de schade 23die hy aen de wijngaert dede, vilden, ende 24van zijn huyt sacken maeckten, die zy besmeerden, 25ende alsoo daer op springende in het sant 26met den kop vielen, het welck zy noemden 27ἀσκωλιάζειν. Hier op heeft de Poeet Virgilius 28gelet in zijn eerste van de Lantbouwinge als hy 29segt:

30
Mollibus in pratis unctos saliere per utres.

31De feeste selve hiet ἀσκώλια, ende die de selve 32vierden, werden ἀσκωλιασταὶ genaemt, ende 33ἀσκοδρομίται. Welcke naem eenige ketters onder 34de Christenen gegeven is geweest, die hier 35in de heydens volchden.

 
Zy maeckten eenen sack, daer sprongen zy vast op,159159
160
En vielen in het sant met haeren droncken kop.
 
Hier mercken wy dan uyt, dat dit sijn rechte kluchten,
 
En boerten sonder aert, en leugens sonder vruchten,162
 
Recht oude wijven klap. toch evenwel den bock163
 
En wasser niet wel aen, en lietter zijnen rock.164
165
Ghy hebt het gouden haer van Ampelus genomen,165
 
Verandert in een plant, de wijn daer uyt doen komen:166
 
Daer mede dat terstont uw' swarigheyt, en smert,167
 
Vw' droefheyt en verdriet, ginck drijven van het hert.168
 
Wy laten staen de kool, geboren van de tranen169169
170
Lycurgi wreet en dol: en willen niet vermanen170
 
Van droefheyt desen dach. nochtans en kan ick niet,171
 
Ter eere van uw' macht, verswijgen uw' verdriet.
 
*Naer dat ghy waert gevlucht in 't midden van de baren,
 
Op dat u Thetis sou in haren schoot bewaren,174
175
Gekomen weer aen lant, saecht ghy den vogel staen,175175
 
En joecht hem daer hy ginck een groote dwaesheyt aen.176
 
*Ghy sloecht hem met uw' spies, en hieldet hem gebonden
 
Met uwe wijngaert-ranck. zijn oogen die bestonden178
 
Van tranen overdeckt te vloeyen. en terstont
180
Quam hem een leelick nat gedappert uyt de mont.180
 
Al waer het droeve nat van d'oogen quam bespoeyen181181
 
Des aertrijcks dorren schoot, daer sachmen kóólen groeyen,
 
Een wonderbare plant. want noch waer datse staet,
 
Indien daer wijngaert is, de wijngaert die vergaet.
185
Daerom is zy noch goet, naer datmen heeft gesopen,
 
En dat de swaren damp komt in het hooft geslopen,186
 
En maeckt daer groote pijn. dan wort het goeden kost,
 
Want die van pijne klaecht. die worter af verlost.

1Naer dat ghy waert gevlucht] Leest by Homerus 2in zijn seste, daer hy verhaelt, hoe Bacchus van 3Lycurgus gejaecht is geweest, ende heeft hem in 4de zee begeven.

 

5Ghy sloecht hem met uw' spies,] De Poeten 6seggen, dat de tranen van Lycurgus, koninck 7van Thracen, die hem uyt de oogen op d'aerde 8neder vielen, doe hy alsoo van Bacchus wert gehandelt, 9in koolen veranderden. Gelijck de selve 10fabel wijtloopich wort vertelt int Griecksche 11boeck van de Lantbouwinge, uyt verscheyden 12oude schryvers by een vergaert, ende door last 13vanden Keyser Constantinus uytgegeven.

 
Iäcche sonder u licht Venus als gebonden,189
190
Cupidoos vier gaet uyt, zijn pijlen sijn geschonden:190
 
Maer als ghy ons aensiet, soo sijn wy bly van sin,
 
Bequaem tot soeten praet, en vierich in de min.
 
Hierom ist datmen pleecht hier voortijts op d'autaren193
 
Van Griecken wijt vermaert, met Venus u te paren:194
195
*Want sonder Bacchi nat, en Ceres, uwe vrucht,195
 
Ist met de min gedaen, tijt Venus op de vlucht.196
 
De vreucht die komt van u, want sonder uwe gaven197
 
Al levend' sijn wy doot, al levende begraven.
 
Siet toch de mensch eens aen van vooren tot het ent,199
200
Het eerste dat is pijn, het lest dat is ellent.
 
Hy komt met tranen voort, met stenen ende suchten201
 
Gaet hy van daer hy quam, met hopen ende duchten202
 
Volvoert hy zijnen loop. soo dat hy niet en heeft
 
Van 't leven eenich nut, als hy met droefheyt leeft.
205
Het leven is een merckt, daer in wy sijn geboren
 
Om vreucht in onsen tijt en vroolickheyt t'oorboren.206
 
Die meest koopt voor zijn gelt, en best den tijt besteet
 
Die hem gegeven is, betoont dat hy meest weet.
 
De rest is as en wint. want als de geest getogen209
210
Is eenmael uyt het lijf, en uyt de mont gevlogen,210
 
Blijft hy soo lange wech, en laet ons hier een hant211
 
Of twee van aerd' en stof. dat geeft hy ons te pant.212
 
*De kruyden in den tuyn en bloemen, die verdwijnen,
 
En rijsen weder op: de rancken van uw' wijnen214

1Want sonder Bacchi nat] Het bekent seggen 2vande Latijnsche comoediant, het welck onse 3Poeet hier uytgedruckt heeft, luyt aldus, Sine 4Cerere & Baccho friget Venus. dat is, Sonder Ceres, 5(dat is broot) ende Bacchus, is Venus (dat is de 6liefde) kout. Het welcke de selfde Poëet by een6 7ouder schrijver heeft gevonden; namentlick dit 8Griecx: νεϰρὸν Ἀϕροδίτη Διονύσου δίχα ϰαὶ 9Δήμητρος. dat is, Sonder Bacchus ende Ceres is 10Venus doot. Ende Euripides segt:

 
Ὄινου δὲ μή παρόντος οὐϰ ἔστιν Κύπρις.

12Dat is:

 
Neemt wech den liefelicken wijn,
 
Soo salder oock geen Venus sijn.

15De kruyden in den tuyn en bloemen] De Poëet 16druckt uyt de woorden die ghemeynelick ghebruyckt 17worden, van de gene die anders geenen 18God en kennen als Bacchus, die niet veel en passen 19op het toekomende. ende heeft in den sin 20gehadt de plaetse van den Poëet Moschus, die 20 21beklagende de doot van de Poëet Bion, alsoo 22singt:

 
Ἄι αἲ ταὶ μαλάχαι μέν, ἐπὰν ϰατὰ ϰᾶπον ὄλωνται,23
 
Ἤ τὰ χλωρὰ σέλινα, τό τ᾽ εὐϑαλὲς οὖλον ἄνηϑον,
25
Ὕστερον αὖ ζώοντι, ϰαὶ εἰς ἔτος ἄλλο ϕύοντι·
 
Ἄμμες δ᾽ οἱ μεγάλοι ϰαὶ ϰαρτεροὶ ἢ σοϕοὶ ἄνδρες,
 
Ὁππότε πρῶτα ϑάνωμες, ἀνάϰοοι ἐν χϑονὶ ϰοίλᾳ,27
 
Ἕυδομες εὖ μάλα μαϰρὸν, ἀτέρμονα, νήγρετον ὕπνον.
215
Die komen weder voort: *de goude Son die staet215
 
Soo dickwils weder op, als hy te bedde gaet.
 
Maer wy, naer dat wy sijn met tranen eens begoten,
 
Gescheyden van der aerd', en in een kist gesloten,
 
Wy blijven daer wy sijn, wy liggen altijt neer,
220
Verslagen van de doot, en keeren nimmer weer.
 
Daer gaen de sorgen heen. daerom hebt ghy gevonden221
 
Een wonderlicke plant, versoetende de wonden222
 
Van alderley verdriet, die t'samen met den dorst,223
 
De pijn en swarigheyt doet drijven van de borst.224
225
Ghy past altijt seer wel op Iupiters geboden,225225
 
Om die te volgen naer, bemint van d'ander Goden.226
 
Ick neme Ceres uyt. te weten van dien tijt227
 
Dat zy u heeft gedaen een wonderlick groot spijt.228
 
*De saeck en is niet lanck, noch buyten onse palen.229
230
Het was op eenen tijt dat Iupiter liet halen
 
De Goden in zijn sael, en vraechd' een yder af,231231
 
Wat toch het beste was dat hy de mensche gaf.232
 
*Apollo bracht de lier, de vruchten vander eerden233
 
Droech Ceres in haer hant, *Neptunus bracht de peerden234
235
*Osiris bracht oock wat, en Isis ende Pan,235
 
Mercurius de tong, die hy wel roeren kan.236

1Dat is:

 
Eylacen siet de kool. naer dat zy is verschoven,2
 
De petercely groen, het dil gekrult in d'hoven,3
 
Het leeft noch evenwel: men siet het weder bloeyen4
5
Het naeste jaer daer aen, en even vlijtich groeyen.5
 
Maer wy dat groote volck, begaeft met kracht en reden,
 
Naer dat de bleecke doot ons komt aen boort getreden,
 
Men gaet ons dadelick met holle aert bedecken,8
 
En slapen eenen slaep, die niet en is te wecken.9
10
de goude Son die staet, Soo dickwils weder op]

11Catullus

 
Soles occidere & redire possunt,
 
Nobis cum semel occidit brevis lux,
 
Nox est perpetua una dormienda.

15Dat is:

 
De dagen gaen en keeren weer,
 
Maer als wy eenmael liggen neer,
 
Wy sijn berooft van alle kracht,
 
En slapen eenen langen nacht.

20De saeck en is niet lanck] Dese fabel en behoeftmen 21nieuwers te soecken: want zy is van het gewas21 22van den Poeet, ende by hem gedicht.22

 

23Apollo bracht de lier] Hier wort int kort verhaelt, 24wat elcke God tot s'menschen oorboor24 25gevonden ende bygebracht heeft. Gelijck Apollo25 26de lier heeft gevonden, al ist dat de Poeet Horatius, 27Mercurio die toeschrijft, den welcken hy 28noemt curvoe lyroe parentem, dat is, vader vande 29kromme lier.

 

30Neptunus bracht de peerden] Die hy aldereerst 31gevonden heeft, op den selfden tijt als Minerva 32de olive vant, doe zy twisteden, wie dat van haer 33tween de stadt van Athenen de naem soude geven.

 

35Osiris bracht oock wat] Een God van Egypten, 36den welcken men toeschrijft dat eerst de ossen36 37inden ploech gevoecht heeft. wiens huysvrou 38Isis was, die hier volcht.



illustratie

 
Vulcanus bracht het vier, Mars schrickelicke krachten,237
 
*De suster ende vrou van Iupiter, haer machten.
 
Men sach daer niemant aen. Minerva bracht haer plant,239
240
En Bacchus droech een kan van Rijnschen, in zijn hant.
 
Cupido was van huys van bestevaer gesonden,241
 
En Venus was oock wech, soo datse niet en konden
 
Betooveren zijn oog. veel seyden op die stont,243
 
Dat Liber vol van geest was meester van de vont.244
245
Een yder prees het zijn, een yder ginck bewijsen,245
 
Dat hy de meeste was, zijn eygen gaven prijsen.246
 
Doch Bacchus loech hem toe, en maeckt' hem soo veel wijs,247
 
Hem schenckende de wijn, dat hy behielt den prijs.
 
Maer Ceres hooch van moet, en mocht dat niet verdragen,249249
250
Liep dadelick van daer, inspannend' haren wagen,
 
En heeft soo veel gemaeckt *door Achelous raet,251251
 
Dat zy schier in de plaets van Bacchus selve staet.252

1De suster ende vrou van Iupiter] Iuno. die de1 2Poeten willen datse de suster ende huysvrou van 3Iupiter is geweest.

 

4door Achelous raet] Achelous is een bekende 5riviere, gelijck getuycht de Griecksche schrijver 6Didymus, ende voor hem een ander genaemt 7Agesilavus: de welcke aenteyckent, dat Oceanus 8tot zijn huysvrouwe genomen heeft Tethyn zijn 9suster: de welcke veel kinderen voort geteelt 10hebben. Waer van d'outste is geweest Achelous, 11wiens naem zy daerom gebruyckt hebben, ghelijck 12Ephorus een oude histori-schrijver oock 13betuycht, voor alle water. als de Poeet Aristophanes, 14seggende in zijn comoedie, genaemt Cocalus, 15† Ἤτειρε γάρ μ᾽ οἶνος οὐ μιγεὶς πόμα 16Ἀχελώῳ †. dat is, de wijn heeft mijn gequetst 17om dat hy niet gemengt was met den dranck van

 
Haer kooren wort gesoon, haer kooren wort geschoncken,253253
 
Haer kooren wort gesoon, haer kooren wort gedroncken,
255
Haer kooren klimt in 't hooft, en sonderling met hóp255
 
Gebrouwen en gemengt, doet suyselen den kóp.
 
Dat wijsen ons noch aen de boeren in de venen,257
 
Die qualick van den dranck van Ceres sijn te spenen,258258
 
Soo smijten zy hem in. het is een vreemt verstant,259
260
Het kooren drincken zy, verberrenen haer lant.260
 
Men kan de gramschap noch van Ceres in haer mercken.261
 
Want als het komt in 't hooft, en daer begint te wercken,262
 
Dan volchter trots en spijt, het mes komt op den hoet,263
 
De kan komt in de vuyst, dan volchter menschen bloet.264
265
*Ghy hebt ô Nycteleu geweest tot allen tijden265
 
Seer vriendelick van aert, geneygt tot medelijden,
 
Een yder goet gedaen van outs, gelijckmen leest,
 
Een hulper in verdriet en tegenspoet geweest,268
 
Een toevlucht in de noot voor mannen ende vrouwen.
270
Is Ariadna niet door uwe min behouwen?270
 
Want alsoo Theseus was uyt Naxos wech gegaen,
 
Geloopen van zijn bruyt, ghy vont haer selve staen.272
 
*Zy riep met droever stem, ô borger van Athenen,273273
 
Hoe sijt ghy soo gegaen, hoe sijt ghy soo verdwenen?
275
Eylacen mijnen slaep, uw' wreet en hart gemoet,275
 
Is dat my dit verdriet en swarigheyt aen doet.276
 
Ick was in eenen droom. my dochte dat wy lagen
 
Te samen mont aen mont, al hijgend' en verslagen278
 
Van een gemeene vreucht. ick stack mijn rechter hant
280
Naer Theseus in het bedd', die Theseus niet en vant.280
 
Ick keerde my noch eens, half slapend', om te soecken
 
Of hy daer niet en was, en wend' in allen hoecken282

1Achelous. Hier op heeft Virgilius gelet, sprekende 2van Bacchus:

 
Poculaque inventis Acheloia miscuit uvis.

5Dat is:

 
Die Achelous droeve vloet
 
Gemengt heeft met de druyve soet.

8Onse Poeet insghelijcx heeft Achelous hier gebruyckt 9voor 't water.

10Ghy hebt ô Nycteleu] Een naem van Bacchus, 10 11ἀπὸ τῆς νυϰτὸς, dat is: van de nacht. om dat 12hy by nacht geviert wiert.

 

18Zy riep met droever stem] De klachte van Ariadne 19hebben gemaect Catullus, in zijn bruylofliet, 20van Peleus en Thetis; en Nonnus in zijn 21sevenenveertichste boeck. Siet oock by Ovidius 22den brief van Ariadne aen Theseus.

 
Mijn armen allebey. het was voor niet gedaen,283283
 
Het was voor niet gesocht; want Theseus was gegaen.
285
Onnosel als wy sijn, wy laten ons berooven285
 
Van onsen besten pant met lichte te gelooven:286
 
En als een dochter is de soete maechdom quijt,287287
 
Het gene datter blijft, is ongenoecht, en spijt,288
 
Leetwesen, en oneer. Oh oft my mocht gebeuren,289289
290
Dat my nu eenich dier quam dadelick verscheuren,290
 
En vallen op het lijf: of dat den hemel viel
 
Met blixems uyt de locht, en smoorde dese siel.292
 
Waer sal ick henen gaen? dit eylant is gesloten:293293
 
Het lant is voor my toe van daer ick ben gesproten,294
295
En dat om uwent wil. van uyt mijns moeders schoot295
 
Ben ick om uwent wil gekomen in de doot.
 
Indien ghy waert bevreest, ô moorder, ô verrader,
 
Te voeren my naer huys by dijnen ouden vader,298
 
Een dochter als ick ben van konincklick geslacht,
300
By alle man gesien, by alle man geacht:
 
Te minsten hadt ghy my gebruyckt tot ander saken,301301
 
Om u gemack te doen, en om uw' bed te maken.302
 
Te minsten soud' ick sijn by Theseus laet en vroech,
 
Ick soude Theseus sien, dat ware my genoech.304
305
Nu sterf ick sonder u. dit sijn de bruyloft gaven305
 
Die Theseus my verleent: een eylant sonder haven,306
 
Zee, winden, ende locht. hy geeft zijn bruyt eylaes
 
De roovers tot een proey, de vogels tot een aes.308
 
Dit is dan uwe trou, die ghy my hebt gegeven,309309
310
Als ick met mijne hant behouden hebb' uw' leven,310
 
En van de doot verlost. Oh! dat toch geene vrou311
 
Voortaen haer op de mans en haren eet betrou.312312
 
Want als zy vierich sijn, en yet van ons begeeren,
 
Dan hoortmen haer veel schoons beloven ende sweeren:
315
Maer als zy haren lust eens hebben van de min,315
 
Gaen de beloften schoon en woorden uyt de sin.316
 
Dewijle dat zy noch vervolchde dese reden,
 
En in haer klachten was, komt Bacchus aengetreden


illustratie

 
*Met zijnen droncken hóóp, die volchden zijnen tocht,319319
320
En smeten vast het hooft al roepend' in de locht.320
 
O Evan Evoe, *tien briessende Maenaden321
 
Omringden dijne koets, *en even veel Laenaden,
 
*Elck hadd' een lange spies bekleet aen alle kant323
 
Met klimmerbladren groen, in zijne rechter hant.
325
De Satyrs sprongen op, *Silenus vol gesopen325325
 
*Met zijnen esel traech quam achter aen gedropen,326

1Met zijnen droncken hoop,] Desen hoop ofte 2toerustinge van Bacchus, gelijck hy quam by2 3Ariadne, in zijne volle cracht, wort van de 4Griecken genaemt χορὸς Ἀριάδνης.

 

5tien briessende Moenaden] De priesterssen van 6Bacchus. De oorsaeck vande naem siet boven.

 

7en even veel Loenaden] Soo worden oock de 8priesterssen van Bacchus genaemt, ἀπὸ τοῦ 9ληνοῦ, dat is, vande pers: daer de wijn mede 10geperst wort.

 

11Elck hadd' een lange spies] Een spies bekleet 12met wijngaertbladen, ofte soo als andere seggen, 13met klimmerkruyt, vande Griecken genaemt 14ϑύρσος. den welcken zy Bacchus in d'hant 15geven. Nonnus beschrijftse aldus in zijn veertiende 16boeck:

 
Καὶ πέλεν ἔγχεα ϑύρσα, ϰαλυπτομένη δὲ πετήλοις
 
Δούρατος ἀμπελόεντος ἔην χαλϰήλατος αἰχμή.

19Dat is:

20
En thyrsus was zijn spies; die was met bladren dicht,
 
Van wijngaerden bekleet: van yser was de schicht.21

22Doch Euripides, gelijck de Poeet, noemt dese 23spies, ϰίσσινον βέλος;

 
Θύρσον τε δοὺς ἐς χεῖρα, ϰίσσινον βέλος.

25Dat is:

 
Hy gaf den thyrsus in de hant,
 
Vol klimmerkruyt aen alle kant.27

28Silenus vol gesopen] Die de Poeten seggen, dat 29Bacchus opgebrocht heeft, ende gestadich hem29 30met zijnen esel volcht.

 

31

Met zijnen esel traech] Desen esel segt Aratus 32dat daer na inden hemel is geset, het welck niet 33en is te beklagen, overmits datter noch genoech 34op d'aerde blijven.

 
Hy droech aen d'eene sy* de goddelicke wan,327327
 
En aen zijn ander hant *een groote volle kan.
 
Twee Goden uyt den hoop, *die van uw' nachten wisten,329329
330
*Die droegen uwen tuych *in twee besloten kisten:330
 
*Haer volchde Maron naer, en leschte zijnen dorst331331
 
Dewijle dat hy ginck, met soete nieuwe most.332
 
*Den droncken Staphylus, en Botrus kael van veren,333333
 
Met al het huysgesin, quam achter aen laveren,334
335
*En Methe vol van wijn, dat onbesuyste wijf,335335
 
Viel dickwils in het gaen *Sylvanus op het lijf.336
 
*Veel bommen grof geluyt, *gemengelt met cymbalen337337
 
*En hamers groot gebons, omringde gans de palen338

1de goddelicke wan] Ander seggen dat het een 2wiege was, deur dien dat het Griecksche woort 3λίϰνος, soo wel een wiege als een wan beteyckent. 4Virgilius schrijft Bacchus de wan toe, 5daer hy segt, & mystica vannus Iacchi, dat is, 6den heyligen wan van Bacchus.

 

7een groote volle kan] Die de Poeet Virgilius 8Sileno toeschrijft, ende noemtse cantharum, als 9hy segt;

10
Et gravis attrita pendebat cantharus ansa.

11Dat is:

 
Een kruyck met een versleten oor,
 
En swaer genoech, die hinck daer voor.

14die van uw' nachten wisten] Dat is van uwen 15Godsdienst, om dat Bacchus by nachte geviert 16wert. Om welcke oorsaeck oock, Virgilius den 17berch Cithaeron, daer dese Godsdienst geschiede, 18vande nacht nocturnum noemt.

 

19Die droegen uwen tuych] De Poeet heeft uytgedruckt 20het Griecksche woort ὄργια, dat is, het 21heymelick tuych van Bacchus.

 

22in twee besloten kisten,] De Griecken houden 23het selfde woort, ende noemen dese kisten van 24Bacchus, ϰίστας, ende Tibullus en noemt het 25niet anders int Latijn, met dit veers:

 
Et levis occultis conscia cista sacris.

27Dat is:

 
En oock daer by de lichte kist,
 
Die zijn verborgentheden wist.

30Haer volchde Maron nae] Een priester van Bacchus, 31oft een van zijn gevolch, vande welcke 32Athenaeus segt in zijn seste boeck, dat de wijn 33zijnen naem heeft, diemen noemt int Latijn 34vinum Mareoticum: οἶνος Μαρεώτης int Griecx 35geseyt, ofte veel eer Μαρεία, is de stadt van daer35 36hy komt. εἴληϕε μὲν τοι (seght hy) τὴν 37προσηγορίαν λαβοῦσα ἀπὸ Μάρωνος, ἑνὸς 38τῶν μετὰ Διονύσου τάς στρατέιας πεποιημένων. 39Dat is: Die haren naem van Maron heeft 40genomen, een van de gene die den tocht van 41Bacchus gevolgt hebben.

 

42Den droncken Staphylus] Siet van Staphylus 43ende Botrus, vrienden van Bacchus, Nonnum 44in zijn achtiende boeck. Zy hebben alle beyde 45haren naem, d'een van σταϕυλὴ, d'ander van 46βότρυς; beteykenende beyde een druyve. De 47Poeet noemt Botrus kael van veren, om dat de 48dronckaers gemeynlick naeckt en kael sijn.

 

49En Methe vol van wijn] Μέϑη is de dronckenschap 50int Griecx, daer van is de Godinne vande 51selve Methe genoemt. Siet Pausanias, ende 52andere.

 

53Sylvanus op het lijf] De God vande bosschen, 54die Virgilius oock by Bacchus voecht.

 

55Veel bommen grof geluyt] Die de Griecken ende 56Latijnen tympana noemen, dat is, trommels. 57Die Bacchus by Euripides segt dat hy, ende 58Rhea gevonden hebben. Siet den selfden Poeet 59in zijn Tragoedie genoemt Bacchoe.

 

60gemengelt met cymbalen] Nonnus ende andere 61schrijven de cymbalen overal Baccho toe, gelijck 62oock de hamers, hier oock niet vergeten, 63die hy ῥόπτρα noemt:

 
Καὶ τελετὴν ἄγρυπνον ἐπεντύνουσα Λυαίῳ,
65
Πρώτη ῥόπτρον ἔσεισεν· ἐπεπλατάγησε δὲ Βάϰχῳ
 
Κύμβαλα δινεύουσα περίϰροτα δίζυγι χαλϰῷ.

67Dat is:

 
Zy heeft de feesten eerst van Bacchus in gaen voeren,68
 
Den hamer eerst beweecht, en aldereerst gaen roeren,69
70
Zy heeft oock eerst geroert, en voor den dach gaen halen
 
Van koper toegevoecht, twee klinckende cymbalen.71
 
Van Naxus onbewoont. self Echo dede me,339339
340
En riep wat dat zy mocht, ô Evan Evoe.340
 
Met dat ghy komt in duyn, begint haer te vertoogen341341
 
Dat schoone Minos kint: haer klare bruyne oogen342
 
Die waren noch bedaut. gelijck in 't schoone weer343
 
In 't midden van de Mey de druppels vallen neer,344
345
Met dat Aurora root haer reys heeft aengevangen;
 
Soo lach dat lieflick nat noch boven op haer wangen.
 
Het haer hinck sonder bant, en lach op haren schoot,
 
Haer kleeren waren los, haer borsten waren bloot.
 
Haer huyve lach om leeg gevallen, daer de baren349
350
Eerst komend' op het lant gemeenelick vergaren,350
 
Die speelden vast daer met. wat hooger aen haer sy351
 
Lach haren rock in 't sant; de borstlap lach daer by.
 
Zy riep noch Theseus aen, en wierp noch vast haer ermen,353
 
Maer in de plaets van hem quam Bacchus haer ontfermen,354
355
En sach haer lieflick aen, en met een wijngaert blat,355
 
Dat hy nam van zijn hooft, wiesch af het droeve nat,
 
Dat van haer wangen liep. hy dede staen zijn wagen,
 
En seyde, Lieve kint, wat baet toch al dit klagen,358
 
En jammerlick gelaet? is Theseus wech gegaen,359
360
Ick sal u Theseus sijn. siet my toch eenmael aen.
 
Slaet toch maer eens om hooch u oogen. laet toch varen
 
Het gene ghy nu denckt, en wilt u met my paren.362
 
Ick ben de groote God, die droefheyt ende pijn
 
Doet over al vergaen, de vader van de wijn.364
365
Minois dochter sweech, en wierp eens van ter sijden
 
Haer droef gesicht op hem. dat dede dy verblijden366
1Doch op dat een yder verstaen mach, hoe, ende 2wat maecksel dat de cymbalen van Bacchus geweest 3sijn, hebben deselve goet gevonden hier

illustratie

4by te laten uytdrucken, alsoo zy noch inde overblijfselen4 5van de outheden gevonden wierden te 6Romen.

7Hier vooren inde afgebeelde oude steen van 8Bacchus, staet een vrouwe met dese hier nevens 9afgebeelde cymbalen inde hant, op de selve 10spelende. Siet pag. 116.

nbsp;

11En hamers] Die wy alreede geseyt hebben, dat 12de priesterssen van Bacchus gebruyckten, ende 13van de Griecken ῥόπτρα genaemt wierden.

 
O Evan Evoe. by naer op 't selve pas367367
 
Wierp zy u toe een ooch, dat vry wat soeter was.368
 
Dat was genoech geseyt voor menschen en voor Goden.
370
Want als een dochter swijcht, *dan spreken hare boden.370370
 
Het is een wonder volck, seer dobbel in de gront,371
 
Zy seggen sonder tong, en spreken sonder mont.372
 
O Evan Evoe, behouder van het leven,
 
Doen hebt ghy haer terstont aen beyde sy gegeven
 


illustratie

375
Een lieffelicken kus: een bedde toe bereyt375
 
*Van uw' gespickelt vel, en in het sant geleyt.376
 
Men sach terstont in duyn schoon wijngaerden voortkomen,377377
 
Het sant gaf schielick uyt ontallicke veel blomen,378
 
*De zee lach stil en stom, de winden bleven in,379
380
Doch Zephyrus alleen, was jonstich uwe min,380380

1dan spreken hare boden] Vyt den Poeet Musaeus, 2die segt:

 
παρϑενιϰῆς γάρ
 
Κυπριδίων ὀάρων αὐτάγγελός ἐστι σιωπή.

4Dat is:

5
Want als een dochter swijcht int midden van de min,
 
Denckt dan dat zy wat heeft van Venus in de sin.

7Van uw' gespickelt vel] Dat van de Griecken 8νεβρίς genaemt wort, als hier boven is gesegt. 9Euripides noemt het νεβρίδος ἱερὸν ἐνδυτόν. 10Dat is, het heylich kleet van nebris, ofte, het hindevel.

 

12De zee lach stil en stom] De Poeeten hebben 13een manier, dat zy de zee stil ende stom maken, 14soo daer yet besonders geschiet. Dit noemt de 15Poeet Ennius pausam maris, d'andere, silentium 16maris; de Griecken, εὐϕημίαν. Alsoo segt de 17Poeet Callimachus:

 
Εὐϕημεῖ ϰαὶ πόντος ἐπ᾽ Ἀπόλλωνος ἀοιδῆ.
 
En blies uyt zijnen mont veel witte violetten,
 
Veel roosen soet van reuck: self Venus quam besetten382382
 
De plaetse daer ghy laecht met myrten, die zy vlocht
 
Met wijngaert-rancken t'saem, en by den ander brocht.384
385
Daer laecht ghy gans den dach. *Mimallones die liepen385
 
Al rasend' om end' om, en al de Satyrs riepen
 
O Evan Evoe: maer Evan lach gerust,
 
En bluste met het spel der minne zijnen lust.
 
Naer dat de soete strijt ten ende was gekomen,389389
390
Heeft hy de blijde bruyt in zijne koets genomen,
 
Verheven in de locht, *en daer gestelt ten toon,391
 
*Dicht aen het beelt dat knielt, een schoone gouden kroon.
 
Die komt nu noch te pas de minnaers, als zy snijden393
 
Het woeste blauwe velt, en zijnen schoot berijden:394394
395
En dickwils isser een die van uw' liefde melt,395
 
Den oorspronck van de kroon zijn medemaet vertelt.
 
My licht oock in de sin, hoe dat ghy by de Goden397397
 
Vulcanus hebt gebrocht, naer dat hem was verboden
 
Te komen in haer hof, *geworpen metter hant399399-420:
400
Van Iupiter verstoort in 't midden van het lant400
 
Van Lemnos hart en dor, vol buylen en vol wonden,
 
*En manck aen beyde sy. ghy hebt terstont gevonden
 
Een wonderlicken vont. *ghy hebt Silenus peert,403
 
Den esel traech van ganck, getoomt aen zijnen steert,404

1Dat is:

 
Die zee die licht gants stom en stil,
 
Als maer Apollo singen wil.

3Mimallones die liepen] Die van Macedonien 4noemden alle kloecke vrouwen, ende die de4 5mannen navolchden, μιμαλλόνας, ἀπὸ τοῦ 6μιμεῖσϑαι τοὺς ἄνδρας: om dat zy de mans 7naer deden. Dese naem geven de Poëten de vrouwen7 8die Bacchus vierden, gelijck Ovidius, ende 9andere. Hesychius: μιμαλλόνες, βάϰχαι, dat 10is, Mimallones worden de Bacchoe ofte priesterssen 11van Bacchus genaemt.

 

12en daer gestelt ten toon.] Leest by Aratus, Germanicus 13zijn uytlegger, Ovidius, ende andere, 14hoe dat Bacchus de kroon van Ariadne onder de 15sterren plaets heeft gegeven, die daer noch staet.

16Dicht aen het beelt dat knielt] Dat van de Griecken 17daerom ἐγγόνασιν genaemt wort, dat 18is, knielende. Die vande hemelteyckenen schrijven, 19seggen dat het Hercules is, die knielt.

 

20geworpen metter hant.] Siet Homerus in zijn 21eerste Iliados. daer ghy sult vinden hoe Vulcanus 22van Iupiter uyt den hemel geworpen, ende 23in Lemnos gevallen is.

 

24En manck aen beyde sy] De Poeet druckt uyt de 25naem ofte eygenschap die Homerus Vulcano 26geeft, hem noemende ἀμϕιγυήεντα, dat is, aen 27beyde zijden kreupel, oft manck.

 

28ghy hebt Silenus peert] De Poeet spreect beleefdelick;28 29noemende den esel van Silenus, een 30peert. Dese fabel en vintmen (mijns wetens) by 31niemant vande ouden, dan alleen by den Grieckschen 32Orateur Aristides in zijn oratie Διόνυσος,



illustratie

405
De knecht daer op geset. soo quam hy aengereden,405
 
En tot by Iupiter al huylende getreden,
 
En toonde zijnen voet: hy riep in sulcker voech407407
 
Al sittend' op de beest, dat Iupiter self loech,
 
Gaf hem zijn plaetse weer. Ick meyn dit is de reden,409
410
Dat Iuno wederom op u is wel te vreden,410410
 
Om dat ghy haren soon soo geestich op dat pas411
 
Gebracht hebt in de plaets daer hy te vooren was.
 
Maer of dit al is waer; soo hebben veel Poëten413413
 
Hier voortijts uwe macht en kloeckheyt niet geweten,414
415
Vw' daden niet doorsien. zy seyden dat ghy waert
 
Geboren tot genoecht, van vrouwelicken aert.416

1dat is, Bacchus, genaemt; daer hy aldus onder 2ander spreeckt: ϰαὶ μὴν ϰαὶ τὴν Ἥραν λέγουσιν 3ὡς μόνος ϑεῶν τῷ Διὶ διήλλαξε· ϰομίσας 4τὸν Ἥϕαιστον ἄϰοντος εἰς τὸν οὐρανόν· 5ϰαὶ ταῦτά τε ἀναϑεὶς ὄνῳ. ϰαὶ ὡς μὲν 6αἴνιγμά ἐστιν ἐν τῷ λόγῳ, δῆλον. δῆλον 7δὲ ϰαὶ οἷ τελευτᾷ τὸ αἴνιγμα. ὡς ἄρα 8πολλή τις ϰαὶ ἄμαχος ἡ δύναμις τοῦ ϑεοῦ· 9ϰαὶ δύναιτ᾽ ἄν ϰαὶ ὄνους πτεροῦν, οὐχ 10ἵππους μόνον. Dat is: Voorder seghtmen oock, 11hoe dat hy Iuno wederom met Iupiter versoent heeft: 12naer dat hy Vulcanum tegen zijnen danck in den12 13hemel gebrocht hadde. Die hy op eenen esel heeft 14geset. Welcke fabel merckelick een ander beduytsel 15heeft. Het welcke oock licht is om te verstaen. Te 16weten, dat dese God een besonder groote kracht heeft: 17ende dat hy niet alleen de peerden, maer oock de esels 18vleugels kan geven. Alsoo moet oock die plaets 19gelesen worden: te weten in stede van, τῷ 20ὑιεῖ διήλλαξεν, dat is, met haren soon versoent, 21τῷ Διὶ διήλλαξε, met Iupiter versoent. Want 22Iuno op Iupiter gestoort was, om dat hy haren 23soon uyt den hemel geworpen hadde, die daer 24naer weder wel te vreden wiert op Iupiter. 25moet oock gelesen worden ϰομίσας τὸν 25 26Ἥϕαιστον ἄϰοντος εἰς τὸν οὐρανόν: dat 27is, naer dat hy Vulcanum tegen den danck van 28Iupiter in den hemel gebracht hadde, niet ἄϰοντα, 29tegen den danck van Vulcanus. Het welcke veroorsaeckt 30heeft dat de geleerden Canterus hier gedoolt, 31ende die plaets niet wel verstaende, qualick 32overgheset heeft in zijn Latijnsche oversettinghe. 33Onse Poeet heeft dit vernuftelick 34gemerckt, ende niet min verstandelick dan geluckelick 35verbetert. Dat ick niet genoech kan 36prijsen. Dan laet ons voortvaren.36

 
Maer, Evan, *Phlegra weet van uwe kracht te spreken,417
 
Doen *Mimas met zijn volck den hemel wild' opbreken,418418
 


illustratie

 
Du stontst naest Iupiter, gaefst *Rhoecus eenen slach419
420
*Verandert in een leeu, dat hy ter aerden lach.420
 
Hy rolde van den berg twee nachten en twee dagen,
 
Tot dat hy neder quam. daer licht hy noch verslagen,422422
 
In teycken van uw' macht. uw' vader die dit sach,423
 
Ter eere van zijn soon gaf eenen donderslach.424424
425
Den hemel sweete self, *Typhoeus weeck ter sijden,425425
 
*Porphyrion sag toe, de Goden moesten lijden,426426

1Phlegra] een stat in Macedonien, uyt welcke 2de Poeten seggen dat de Gigantes ofte reusen 3den hemel bestormt hebben, ende daer van de 4Goden verslagen zijn geweest.

 

5Mimas] Een vande hemelbestormers oft reusen, 6by Horatius ende andere gemelt.6

 

7Rhoecus] Dit is oock een reuse, daer van Horatius 8segt, sprekende van Bacchus:

 
Rhoecum retorsisti leonis
10
Vnguibus, horribilique mala.

11Dat is:

 
Ghy hebt daer Rhoecus neer gevelt,
 
Als eenen leeu, met groot gewelt.13

14De selfde Poeet op een ander plaets voecht 15Rhoecus ende Enceladus als twee reusen by 16malkander.

17Verandert in een leeu] De Poeeten seggen, dat 18Bacchus vechtende tegen de reusen, in een leeu 19verandert is geweest, om te kennen te geven, de 20sterckte die de wijn geeft.

 

21Typhoeus] Dit is van gelijcken een reuse. Leest21 22van hem, ende zijn volkomen beschrijvinge by22 23Nonnus in het eerste ende tweede boeck; met 24meer andere. De Poeeten seggen, dat dese de 25soon is geweest van Titan ende Terra.

 

26Porphyrion] Oock een vande reusen, daer Horatius 27van segt,

 
minaci Porphyrion statu,

29gevende te kennen hoe vreeselick ende schrickelick 30hy was.

 
Dat Iupiter u hiet, ô Evan op dien tijt427
 
Bewaerder van zijn hof, en meester van den strijt.428428428
 
Mars self heeft moeten sien gewapent tot de tanden,
430
Dat ghy den eersten prijs gevoert hebt in de handen:430
 
Ghy saet eerst aen den dis, en *Ganymedes schanck431431
 
V eenen beker versch van goddelicken dranck.
 
Die hebstu noch bebloet, vol sweet, vol stof, gegrepen,433
 
En nemend' in de vuyst, tot drymael uytgenepen.434
435
De Goden riepen t'saem met duydelick geschal,
 
O Evan Evoe, bewaerder van ons al.436
 
Terstont heeft Iupiter den hemel door geboden,437437
 
Te drincken het behout van altemael de Goden.438
 
Hier van is dat gebruyck gekomen, en die wet,439
440
Dat yder voor zijn vrient gesontheden inset.440
 
Zy drincken dickwils t'saem, *ô Paean, ses gelasen,441
 
En sommige wel meer, met tieren ende rasen,
 
Tot datse meester sijn geworden van het vat.443
 
Het meeste dat ick wensch, dat is een klaverblat.444
445
*Het eerste voor de maeg, het ander om de sinnen
 
Te brengen tot geneucht, tot lacchen, en tot minnen.
 
Het derde mach wel met, want dat is om gerust447
 
Te vallen in den slaep, die alle sorgen blust.
 
Dit is oock *het getal der Gratien, die geven449
450
Genoecht, en rechte vreucht, *by Venus selve leven.450

1Ganymedes] De schencker van Iupiter, by al 2de Poeeten bekent. D'oorsaeck van zijnen 3naem, siet by den Philosooph Xenophon in zijn 4Maeltijt.

 

5ô Paean] Siet d'oorsaeck van dese naem beneden, 6pag. 178, vs. 636.

 

7Het eerste voor de maech] Onse Poeet schijnt 8uytgedruct te hebben de delicate veerskens van8 9Eubulus de Poeet, die noch gelesen worden by 10Athenaeus in zijn tweede. Waer hy spreeckt van 11de eygendommen ende krachten vande wijn, als11 12oock van de maet in het gebruyck van den 13selven:

 
Τρεῖς γὰρ μόνον ϰρατῆρας ἐγϰεραννύω
15
Τοῖς εὖ ϕρονοῦσι· τὸν μὲν ὑγιείας ἕνα,
 
Ὅν πρῶτον ἐϰπίνουσι· τὸν δὲ δεύτερον
 
Ἔρωτος ἡδονῆς τε, τὸν τρίτον δ᾽ ὕπνου.
 
Ὅν εἰσπιόντες οἱ σοϕοὶ ϰεϰλημένοι18
 
Ὄιϰαδέ βαδίζουσιν.

19Dat is:

20
Die wijs en sedich is, die wil ick drymael schincken,20
 
Het eerste mogen zy om haer gesontheyt drincken.
 
Het tweede mach wel met. want dat is om te minnen,
 
En vroeyelick te sijn. het derde doet de sinnen
 
Bevangen van den slaep. met dese dry gelasen
25
Laet ick de lieden gaen, die niet en willen rasen.

26het getal der Gratien] Want de Poeeten seggen, 27datter dry Gratien zijn, met namen, Aglaïa, 28Euphrosyne, Thalïa.

 

29by Venus selve leven] Om dat de Poeeten seggen, 30dat de dry voorgemelde Gratien, camerieren30 31sijn van Venus, die niet alleen van de min, 32maer van alle aerdicheyt godinne is, diemen32 33door het misbruyck des wijns te buyten gaet.

 
*Die drymael dat instelt, en lustig heeft voldaen,451451
 
Blijft binnen het getal van Phoebi susters staen.452
 


illustratie

 
*Orontes weet oock wel, hoe dat ghy hebt doen stuyven453
 
Den viant met uw' spies, bekleet met groene druyven.
455
Want hierom hebben zy *Thriambus u genoemt,455
 
Om dat ghy u met recht van uwe daden roemt,456
 
En dat ghy quaemt gekroont met groene vygeblaren457
 
Seer blijde van gemoet door Indien gevaren,458
 
Vw' vianden ten trots, naer dat ghy hadt in 't velt459
460
*Met ongehoorde macht *Deriades gevelt.460
 
Self Iuno sach u aen al bevende, twee dieren461461
 
Seer vreesselick om sien met uwen toom bestieren,462

1Die drymael dat instelt] Want drymael dry is 2negen, ende soo veel Musae sijnder.

 

3Orontes] De schoonsoon van Deriades (koninck 4vande Indianen) die Bacchus heeft (gelijck 5Nonnus in zijn seventiende verhaelt) soo verre 6gebracht, dat hy hem selven het leven heeft benomen. 7Waer van de rivier, daer hy in gevallen 8is, Orontes is genaemt.

 

9Thriambus u genoemt.] Diodorus Siculus, ende 10ander schrijven, dat Bacchus aldereerst heeft getriumpheert10 11komende uyt Indien, het welck de 12Griecken noemen θριαμβεύειν, ende de triumphe12 13selve θρίαμβον. welck woort schrijven13 14vele, zijnen naem te hebben van θρία, het welcke 15beteeckent vijgeblaeren, om dat Bacchus 16daermede is gekroont geweest uyt Indien komende.

 

18Met ongehoorde macht] Want de Poeet Nonnus 19verhaelt, dat hy alleen met zijn spies becleet met 20wijngaertbladers, Deriadem voornoemt geraeckte,20 21ende wierp hem in het water, daer hy 22bleef.22

23Deriades gevelt] De koninck van Indien, daer 24wy alreede van gesproken hebben. Nonnus verhaelt 25int breede, hoe hy oorloch tegens Bacchus 26gevoert heeft, ende zijn doot, in het 40 boeck.

 
*Twee panthers, die in 't hooft twee oogen hadden staen463
 
Gelijck twee kolen viers. men sach twee vlammen gaen464
465
Wt haren heeten neus, het schuym met groote hoopen
 
Quam als met vlocken viers uyt haren mont geloopen466
 
Rontom de toomen heet. ghy hielt haer in het jock,
 
En sat daer boven op met eenen nieuwen rock.
 
Den rock die was gemaeckt *van alderhande kruyden,469
470
En bloemen vreemt van aert, die dijnen aert beduyden,470
 
Beschreven dijne macht. maer aen uw' slincker sy,471
 
Ginck Oorloch en Gewelt: de Dwaesheyt sat by dy:
 
De Gramschap, en de Vrees, de Tweedracht, en Quaetspreken,
 
De Deucht, de Vryheyt naeckt, en menige gebreken,474
475
Flersijn, en Pijn in 't hooft, die nu noch altijt sijn475
 
Vw' trouwe medemaets, en kinders van de wijn.
 
Vw' macht streckt over al. Diana wort verheven477477
 
Van die haer tot de jacht en tot het wilt begeven.478
 
De man van Venus heeft de smeden in zijn hant.479
480
Apollo wort gekent by luyden van verstant.480480
 
Neptunus wort gedient van schippers, die bevaren
 
Zijn ongetemde baen, en loopen deur de baren:
 
Doch Bacchus wort te saem van Iagers ende Smeen,
 
Van luyden hooch-geleert en Schippers aengebeen.484
485
Zy drincken altemael, en wenschen om te mogen
 
Verversschen haren dorst met onvervalste togen486
 
Van uwen Rijnschen geur. wat volck oock dat het is,487487
 
Zy sien u staen met vreucht op eenen vollen dis.
 
*Men secht dat Cato self tot statigheyt geboren,489489
490
Sijnd' altijt onbeweecht, *en altijt ongeschoren,490

1Twee panthers] De panthers ende tigers, vreeselicke 2dieren, worden Baccho vande Poeten 3toegeschickt, om te kennen te geven de hitte3 4ende de kracht van de wijn.

 

5van alderhande kruyden.] De Poeten geven 6Baccho eenen rock gemaeckt van bloemen, die 7de Griecken noemen ἀνθηρὸν χιτῶνα, dat is, 8den gebloemden rock. De reden hier van geeft 9Phurnutus met dese woorden: ϰαὶ τὸ μὲν τῆς 10ἐσθῆτος ἀνθηρὶν, τήν ποιϰιλίαν παρίστησι 11τῆς ὀπώρας. Dat is: Dit bloeyende kleet geeft 12te kennen de verscheydenheyt van zijn vruchten. Gelijck 13de druyven oock van verscheyden coleuren 14sijn.

 

15Men segt dat Cato self] Horatius in zijn derde 16boeck Odar.

 
Narratur & prisci Catonis
 
Saepe mero maduisse virtus.

19Dat is:

20
Men segt dat d'oude Catoos deucht
 
Haer in de wijn wel heeft verheucht.21
 
Heeft dickwils met uw' nat ontsloten zijnen geest.491
 
*Iae Socrates en was daer geensins voor bevreest.492
 
Dit is de man geweest, die ons heeft leeren schincken
 
*Een schuymende gelas, en dat versch uyt te drincken,494
495
Niet groot noch ongeschickt, maer dat haest omme gaet,495
 
Gemengelt met geneucht en vroeyelicken praet.
 
Dit is genoech voor ons. Ick laet de Moscoviten497497
 
In 't midden van den dranck stijf schreeuwen ende krijten,498
 
En maken groot getier. maer ick wil doen bescheyt,499
500
Tot meerdering van vreucht, en rechte soetigheyt.500
 


illustratie

 
De middelmaet is best. die buyten die wil drincken,501501
 
*Die moet op Pholus sien, en op Hylaeus dincken.502

1en altijt ongeschoren] Soo wort Cato vande 2Poeten genaemt, door dien dat hy, hebbende 3medelijden met zijnen tijt, ende volgende de 4Philosophen, die Stoici genaemt werden, ongeschoren 5ginck, gelijck Lucanus onder andere 6van hem vertelt in zijn tweede boeck vande 7oorlogen tusschen Iulius Caesar ende Pompejus, 8dat hy selve op zijn eygen bruyloft, geduyrende 9de inlantsche oorlooge, hem niet en heeft laten 10scheeren.

 

11Iae Socrates en was] Alcibiades in de Maeltijt 12van Plato, vertelt dat Socrates niemant aen tafel 13placht schuldich te blijven, ende gevende hem13 14een groote ghesontheyt, seght van hem: πρὸς 15μὲν Σωϰράτη, ὦ ἀνδρες, τὸ σόϕισμά μοι 16οὐδέν· ὁπόσον γὰρ ἂν ϰελεύσῃ τις, τοσοῦτον 17ἐϰπιὼν, οὐδὲν ἂν μᾶλλον μεθυσθῇ. Dat 18is, An Socrates, goede vrienden, en hebbe ick geen 19kans. want doet hem drincken al dat u goet dunckt, 20hy sal de selve man blijven, sonder droncken te 21werden.

 

22Een schuymende gelas] De woorden van Socrates 23sijn, nae dat hy geseyt heeft in de Maeltijt 24van Xenophon, dat hy ganschelick wil drincken,24 25doch met soeticheyt: Ἤν δὲ ἡμῖν οἱ παῖδες25 26μιϰραῖς ϰύλιξι πυϰνὰ ἐπιψεϰάζωσιν (ἴνα26 27ϰαὶ ἐγὼ ἐν Γοργιείοις ῥήμασιν εἴπω) 28οὕτως οὐ βιαζόμενοι ὑπὸ τοῦ οἴνου μεθύειν, 29ἀλλ᾽ ἀναπειθόμενοι πρὸς τὸ παιγνιωδέστερον 30ἀϕιξόμεθα. Dat is: Maer indien ons de knechten 31kleyne ende schuymende bekerkens dickwils toebrengen,31 32(op dat ick de woorden van Gorgias gebruycke) 33soo en sullen wy niet met gewelt ghedrongen 34worden dronck te sijn, maer met soeticheyt 35ende al spelende tot de vroolickheyt geraecken. Cato 36by Cicero in het boeck van den Ouderdom,

 
*Icarius voor al die leert ons, dat de maet503503
 
In uwe soete vrucht voor al te mercken staet.504
505
Ghy quaemt by hem in huys, daer hebt ghy hem geschoncken
 
Een fles met nieuwen wijn, die heeft hy eerst gedroncken,
 
De boeren megedeelt, dat haer niet wel bequam.507
 
Want yder van haer all' een groote vlegel nam,
 
En togen hem te lijf, tot dat hy is gebleven
510
Verslagen in het sant, en heeft den geest gegeven.
 
*Maer Evan heeft hem self, zijn dochter, zijnen hont,511
 
In 't midden van de locht een schoone plaets gejont.
 
Thriambe weest gegroet, ô vianden verwinner,513513
 
Groothertich, groot van kracht, grootdadich, ô beminnet514
515
Van die u volgen naer. maer seker die niet wel515
 
En spreken van uw' macht, die sijt ghy bijster fel.516
 
*Leuconoë was dol, zy moet nu daerom vliegen517517
 
Des avonts en by nacht. zy hiet uw' Priesters liegen,518
 
Zy spotte met uw' volck. *De schippers waren sot,519519
520
Die loegen met uw' macht, en hielden haren spot520520

1denckende op dese plaets, noemtse pocula rorantia, 2dat is, schuymende gelaeskens.

 

3Die moet op Pholus sien] Pholus ende Hylaeus 4sijn Centauri geweest (dat is, half man, half peert) 5die door 't overdadich gebruyck vande wijn, 6tegen de Lapithen gevochten, ende t'eenemael 7de bruyloft van Pirithous gestoort hebben. Siet 8by Virgilius in zijn tweede boeck vande Lantbouwinge, 9daer ghyse alle beyde met namen sult 10vinden. De fabel self hebt ghy by Ovidius in 11zijn twaelfde van de Veranderinge.

 

12Icarius voor al] Propertius noemt hem Icarum. 13Siet de fabel by Hyginus in 't 130 cap. Apollodorus 14in zijn III boeck, ende andere.

 

15Maer Evan heeft hem self, zijn dochter, zijnen 16hont] De dochter van Icarius wort Erigone genaemt, 17ende inden hemel Virgo, dat is, maecht. 18Siet Aratus, Germanicus, Higynus, ende andere. 19Den hont wort genoemt Maera, ende in den 20hemel Canicula, dat is, Hondeken.

 

21Leuconoe was dol] Die Bacchus, om datse met 22zijn heylicheyt spottede, gelijck Ovidius ende 23andere schrijven, in een vleermuys verandert 24heeft. Siet AElianus in zijn derde boeck van zijne 25Veelderley historien. De Philosophen seggen, 26dat de vleermuys niet soo seer en haet, als 27het klimmerkruyt, dat Bacchus aldermeeest in 28eeren hout, ende beminnet. Soo datse vanden 29reuck sterft.

 

30De schippers waren sot] De schippers van Tyrrhenen, 31de welcke Bacchus in haer schip genomen 32hadden om in Naxos te brengen, bespotteden 33hem, ende wierden daerom in dolfijns verandert, 34haer seylen ende touwen in klimmerkruyt 35ende wijngaertrancken. Leest Hyginus in 36het 134 capit. Ovidius in zijn veranderingen. 37Apollodorus segt dat de mast ende riemen in 38serpenten zijn verandert geworden, het schip 39met klimmerkruyt geladen. Siet hem in zijn 40derde, Nonnus in zijn 44, ende Lucianus. Oppianus 41sprekende van de dolfijns segt aldus:

 
Ὡς ἐτεὸν ϰαὶ ϕῶτες ἔσαν πάρος, ἠδὲ πόληας
 
Ναῖον ὁμοῦ μερόπεσσι, Διωνύσοιο δὲ βουλῇ
 
Πόντον ἐπημείψαντο, καὶ ἰχθύας ἀμϕεβάλοντο
45
Γύιοις·

46Dat is:

 
Het waren menschen eerst, en woonden in de steden
 
Iae by het ander volck: maer Bacchus heeft haer leden
 
Verandert en gemaeckt, dat sy nu visschen zijn
50
En woonen inde zee.


illustratie

 
Met uwe jonge jeucht. zy sagen hare gasten521
 
Veranderen wel haest: zy sagen hare masten
 
Met klever-kruyt bekleet. ter sijden aen de kant523
 
Van haer geweldig schip, wiert uwe vrucht geplant.
525
Mijn viant wensch ick toe dat hy sich wil verheffen525525
 
En worstelen om prijs, hy sal wel haest beseffen,526
 
Lyaee wie ghy sijt. ghy weet wel wat ghy doet.
 
*Ghy dreycht ons aen het hooft, maer vat ons aen de voet.528
 
All' ander Goden sijn hooveerdig met haer kercken,529529
530
Van kostelick gebou, van treffelicke wercken,530
 
En met autaren rijck, daer de gemeyne man
 
Zijn offerhanden doet. *maer ghy woont in de kan.
 
Dat is de kerck, het huys, daer ghy wort in gepresen,
 
Van daer sent ghy uw' kracht, en laet ons sien uw' wesen.

1Ghy dreycht ons aen het hooft] Plautus uyt een1 2ander Grieckschen Poeet, die Athenaeus aenroert, 3segt vande wijn in zijn Comedie, genaemt 4Pseudolus:

5
- Magnum hoc vitium vino est,
 
Pedes captat primulum: luctator dolosus est.6

7Dat is:

 
De wijn heeft een groot gebreck over hem, hy is een
 
loos worstelaer, ende tast eerst na de voeten.

10maer ghy woont inde kan] Genomen uyt de woorden van Cyclops, by Euripides:

 
Θεὸς δ᾽ ἐν ἀσϰῷ πῶς γέγηθ᾽ οἴϰους ἔχων;

13Dat is:

 
Wat is het voor een God die leeft,
15
En in de fles zijn wooning' heeft.
535
Daer woont beneffens u de Blijschap en de Vreucht,535
 
De Hoop, de soete Min, het Lacchen, en de Ieucht.
 
Daer woont de soete Slaep, die alle pijn kan temmen,
 
Vernieuwen ons gemoet, en doen ons sinnen swemmen538
 
In een geleende vreucht, *met Ikelos zijn maet,539539
540
*En Phantasos zijn soon, die dickwils met u gaet.540
 
Soo haest als ghy ons geeft den reuck daer af te riecken,541541
 
Soo vliegen wy om hooch, wy krijgen nieuwe wiecken,
 
Ons herssens, ons verstant, ons sinnen, waerse sijn,543
 
Die komen altesaem geloopen na de wijn.
545
Dan gaen wy boven d'aerd', dan sijn wy recht geseten
 
Op Heliconis hooft. Hierom sijn de Poëten
 
O Vader u betrout. het is een volck dat niet547
 
Met meerder ongeneucht' als ongeneuchte siet.
 
*Maer als zy uwe melck soo lieffelick sien springen549
550
*In een gelasen schael, beginnen zy te singen.550
 
En als ghy komt in haer, dan worden zy terstont551
 
Van uwe rasery bestoven en gewont.552
 
Dan laten zy *de vloet van Castalis wel varen,553
 
En leeren Phoebi beeck met Delewijn versparen.554554
555
Daerom is Griecken sot, en wonder onbeleeft,555555
 
Dat zijn Poëten niet dan enckel water geeft.
 
O Vader, dat is recht voor ossen ende schapen,557
 
Niet voor een hooch gemoet, niet voor Apolloos knapen,558

1met Ikelos zijn maet] De Poeten seggen, dat 2Ikelos een soon ofte medemaet is vanden droom, 3om dat den droom alle dingen nabootst. Want 4ἴϰελος is het selfde te seggen in het Griecx, dat14 5ὅμοιος, dat is, gelijck.

 

6En Phantasos zijn soon] Oock een soon vanden 7droom. De Philosophen seggen dat den droom 8daer in verscheelt van den slaep, dat de slaep is 9sonder inbeeldinge, ofte fantasie, den droom en 10kan daer sonder niet wesen. Nu hoe yemant 11meer is beschoncken, hoe dat d'inbeeldingen 12meerder zijn.

 

13Maer als zy uwe melck] De Poeet Aristophanes, 14heeft de wijn genoemt Ἀϕροδίτης γάλα, 15dat is, de melck van Venus;

 
Ἡδύς τε πίνειν οἶνος Ἀϕροδίτης γάλα.16

17Dat is:

 
De wijn is wonder soet, de welck
 
Van Venus is de rechte melck.

20In een gelasen schael,] Pausanias in zijn tweede 21boeck verhaelt, dat Pausias de schilder, Methe 22(dat is de dronckenschap) hadde gemaeckt 23drinckende uyt een gelasen schael. Soo datmen 24door de schael een mont van een vrou sach. Gevende 25sonder twijfel daer mede te kennen, dat 26inde dronckenschap niet verborgen kan wesen.

 

27de vloet van Castalis] Een fonteyn aen de voet 28vanden berch Parnassus. De Poeten seggen, 29dat die daer uyt drinckt, oock een Poeet wort.

 
Die meesters van de doot, en meesters van den tijt,559
560
Door haer onsterflickheyt van beyde sijn bevrijt.560
 
*Maer uw' Thebaensche Swaen en kan ick 't niet vergeven,561561
 
Al is hy groot van mont, *en in de locht gaet sweven.562
 
Wat komt hem in de sin, als hy zijn liet begint,563
 
*En secht, dat water is het beste dat men vint?
565
*Ismenus moeste sijn van wonderlicke krachten,565565
 
Of mogelick van wijn, dat heeft de man doen achten566
 
Het water boven al. of anders meyn ick, dat
 
Hy niet en is geweest een borger van uw' stat.568
 
Homerus weet wel bet, de vader van ons allen,569
570
Die inde klare wijn heeft wonder goet bevallen,570
 
En spreeckt met sulcken lust en yver van uw' nat,571
 
Dat ick my duncken laet, *dat hy moest wesen sat.572
 
Siet eens Achilles aen, soo haest als hy siet komen573
 
Vlysses met zijn maet, *hy heeft een kop genomen,574
575
En haer die toegebrocht, al was hy schoon ontstelt,575575
 
*Om dat Briseis hem ontschaeckt was met gewelt.
 
*Läertis wijse soon, eer dat hy gaet vertalen577577
 
Zijn wonderbare reys, en al zijn leet verhalen,

1Maer uw' Thebaensche swaen] Pindarus geboren 2van Theben, gelijck Bacchus oock mede 3is, wort genaemt een swaen, om zijnen lieffelicken 4ende hoogen sanck, gelijck hem Horatius 5de swaen van Dirce noemt, van de fonteyn van 6Dirce, niet verre vande stat Theben gelegen.

 

7end' inde locht gaet sweven] Gelijck de selve 8Horatius van Pindarus segt, dat hy gaet vliegen 9in altos nubium tractus, dat is, in het hoochste vande 10wolcken.

 

11En segt dat water is het beste datmen vint] Het 12beginsel van Pindari boecken, die wy hedensdaechs12 13hebben, is: Ἂριστον μὲν ὕδωρ &tc. 14Dat is: Het water is het beste datmen vint.

 

15Ismenus moeste zijn] Een rivier in Boeotien, 16niet verre van Theben.

 

17dat hy moest wesen sat] D'oude, gelijck oock 18doet Horatius, die hebben geoordeelt, dat Homerus 19tot den dronck genegen was, om dat hy 20milt is in 't prijsen van de wijn.

 

21hy heeft een kop genomen] In het negenste 22boeck Iliados. Want soo haest als Vlysses ende 23Ajax, gesonden van Agamemnon aen Achilles, 24om te versoecken, dat hy zijn toorn, die hy 25teghen alle de Griecken toonde, soude laten 26varen ende neder setten, in zijn tente gekomen26 27sijn, doet hy terstont Patroclus een dronck wijns 28schincken, om de gesanten daer mede te ontfangen, 29ende dat met dese woorden:

30
Μείζονα δὴ ϰρητῆρα Μενοιτίου υἱὲ ϰαθίστα,
 
Ζωρότερον δὲ ϰέραιρε, δέπας δ᾽ ἔντυνον ἑϰάστῳ.
 
Οἱ γὰρ ϕίλτατοι ἄνδρες ἐμῷ ὑπέασι μελάθρῳ.

33Dat is:

 
Patrocle komt by mijn, en past ons hier te schincken34
35
Een kan daer meer in gaet, en geeft elck een te drincken35
 
Wat suyvers uyt zijn kroes. die in mijn huys nu komen
 
Dat sijn toch alle bey mijn vrienden uytgenomen.37

38Om dat Briseis hem] Achillis lieff. de welcke 39hem van Agamemnon was ontnomen: ende dit 40was d'oorsaeck, dat hy de Griecken in de oorloghe 41teghen de Trojanen zijn hulp was weygerende. 42Siet Homerus in zijn eerste Iliados.

 

43Laertis wijse soon] Vlysses, soon van den ouden 44Laertes.

 
*Eer Polyphemus woest, *en Scylla komt ter baen,579579
580
*Soo vangt hy eerst den lof van uwe gaven aen.
 
*Heeft Orpheus niet begost den volcken eerst te leeren,581
 
O Soon van Iupiter, hoe datmen u moet eeren?
 
Want van zijn konstig spel en citer wijt beroemt583
 
*Wort uwen hoogen berg Cithaeron soo genoemt.
585
*Cratinus wist oock wat, die seyde, dat van 't water585585
 
Niet anders voort en komt dan klap en sotte snater,586
 
En om dat uwe vrucht ons trecket van der eert,
 
Soo seght hy *dat de wijn is der Poëten peert.588

1Eer Polyphemus woest] Een reuse in Sicilia, 2seer wijtloopich van Homerus beschreven, by 3hem genaemt Cyclops, om dat hij een groot ooge 4als een ronde schilt in zijn voorhooft hadde staen.

5en Scylla komt ter baen] Een monster in de zee, 6dat by Homerus oock Vlysses in 't lanck beschrijft.6

8Soo vangt hy eerst den lof] Vlysses by Homerus 9begint zijn groot verhael; waer in hy vertoont 10al wat hem op zijn reys is wedervaren, inde10 11welcke hy Polyphemus, Scylla, ende meer andere 12heeft bejegent; met het lof ende prijs van12 13een volle tafel, wel van spijs ende wijn versien. 14Waer uyt vele van de oude Philosophen hebben 15willen bewijsen, dat de Poëet Epicurus toegedaen 16was. De woorden van Vlysses sijn dese, in 17't negenste boeck Odyss.

 
Οὐ γὰρ ἔγωγέ τι ϕημὶ τέλος χαριέστερον εἶναι,
 
Ἤ ὅταν εὐϕροσύνη μὲν ἔχη ϰατὰ δῆμον ἅπαντα,
20
Δαιτυμόνες δ᾽ ἀνἀ δώματ᾽ ἀϰουάζωνται ἀοιδοῦ
 
Ἥμενοι ἑξείης, παρὰ δὲ πλήθωσι τράπεζαι
 
Σίτου ϰαὶ ϰρειῶν· μέθυ δ᾽ ἐϰ κρητῆρος ἀϕύσσων
 
Ὀινόχοος ϕορέῃσι, ϰαὶ ἐγχείῃ δεπάεσσι·
 
Τοῦτο τί μοι ϰάλλιστον ἐνὶ ϕρεσὶν εἴδεται εἶναι.

25Dat is:

 
Ick meyne dat daer is het alderbeste leven,
 
Daer hem het gansche volck tot vreuchde kan begeven;
 
En daer de speelman hem laet van de gasten hooren,
 
De tafel staet vol spijs en t'alderbeste kooren,
30
De schencker brengt de wijn, en schenckt die vast in flessen.30
 
My dunckt dat sulcx wel is, om swaricheyt te lessen.31

32Heeft Orpheus niet begost] Siet Diodorus Siculus, 33die seght dat den heylichdom van Bacchus,33 34die de Griecken noemen ὄργια, Orphica ghe- 35noemt sijn, om dat hy eerst de feesten van Bacchus 36ingestelt heeft. Siet oock Lactantius. Hier 37van seght oock de Griecksche Poeet Antipater, 38sprekende van Orpheus:

 
Ὅς ποτε ϰαὶ τελετὰς μυστηρίδας εὕρετο Βάϰχου.

40Dat is:

 
Die Bacchus eerstmael heeft vereert:
 
Zijn heylichdom het volck geleert.

43Wort uwen hoogen berch Cithoeron soo genoemt] 44Lactantius, in zijn boeck der Christelicke onderwijsinge, 45schrijft met uytgedruckte woorden,45 46dat den berch Cithaeron zijnen naem heeft ontfangen 47vande cither van Orpheus.

 

48Cratinus wist oock wat] Een out Comoedischrijver, 49die van Aristophanes zijn medemaet49 50ende meer andere, als een groote dronckaert 51over al beschimpt wort. Dese seyde (alsoo Horatius 52oock verhaelt) dat niemant goede veersen 53konde schrijven, die geern water dronck. De 54woorden van Horatius sijn dese:

55
Prisco si credis, Moecenas docte, Cratino,
 
Nulla valere diu nec vivere carmina possunt,
 
Quoe scribuntur aquoe potoribus.

58Dat is:

 
Moecenas, soo ghy wilt geloof Cratino geven,
60
Geen dichten konnen lanck beklijven ofte leven60
 
Die komen van een man die drooch en nochter leeft,
 
En die alleen genoecht in 't gulle water heeft.62

63dat de wijn is der Poëten peert] Cratinus, daer 64wy terstont af hebben gesproken, merckende64 65dat hy selve alderwackerst was ende bequaemst65 66om veersen te maecken, als hy gepoyt hadde,66 67seyde dat de wijn het peert was van de Poëten. 68Onse Poëet heeft inde sin gehadt dese woorden 69van Niceratus in het eerste boeck van de 70Griecksche Epigrammata:

 
Ὄινός τοι χαρίεντι πέγει μέγας ἴππος ἀοιδῷ,
 
Ὕδωρ δὲ πίνων, ϰαλὸν οὐ τέϰοις ἔπος.
 
Ταῦτ᾽ ἔλεγεν, Διόνυσε, ϰαὶ ἔπνεεν οὐχ ἑνὸς ἀσϰοῦ
 
Κρατῖνος, ἀλλά παντὸς ὠδωδὼς πίθου.
75
Τοίγαρ ὑπὸ στεϕάνοις μέγας ἔβρυεν, εἶχε δὲ ϰισσῷ
 
Μέτωπον, ὤσπερ ϰαὶ σὺ, ϰεϰροϰωμένον.
 
Siet eens Anacreon, wat heeft hy toch beschreven?589
590
*Niet Cadmi groote reys, niet Agamemnons leven,
 
Gelijck hy selve segt, beginnende zijn sanck,591
 
*Maer Venus, haren Soon, en Bacchi milden dranck.592
 
De kroes is zijnen schilt, daer wilt hy op doen snijden,
 
Niet Orionis sweert, noch sterren, die de tijden594
595
Des jaers ons wijsen aen, de somer voeren in,595
 
Maer zijn verkoren lief, en Bacchus, en de Min.596
 
Hierom ist dat men segt, dat ghy meest opgetogen597597
 
Van Phoebi susters sijt, en hebt die self gesogen,598
 
*En op Parnassus woont. jae noch op desen tijt599599
600
Gebuyr en naeste vrient van onse Goden sijt.600
 
Ghy wort oock over al, waer datmen siet vergaren
 
Een vroeyelick gelach, gepresen of met snaren,602

1Dat is:

 
De lieffelicke wijn, is der Poeten peert,
 
En dat naer water rieckt dat is van geene weert.
 
Dit sanck Cratinus vast, ô Bacche, dobbel sat,4
5
En stanck niet naer een fles, maer naer het gantsche vat.
 
Hierom spand' hy de kroon, en droech altijt een hoet6
 
Van klimmerbladeren groen, gelijck ghy Bacche doet.

8Niet Cadmi groote reys] De Poeet heeft gelet 9opt beginsel der veersen van Anacreon, die wy9 10nu in druck hebben. 'Twelck aldus luyt:

 
Θέλω λέγειν Ἀτρείδας,
 
Θέλω δὲ Κάδμον ᾄδειν.
 
Ἁ βάρβιτος δὲ χορδαῖς
 
Ἔρωτα μοῦνον ἠχεῖ.

15Dat is:

 
Van Agamemnon woud' ick wel
 
En Cadmus melden met mijn spel:
 
Maer hoe ick doe mijn veeltjen gaen,
 
Het wil niet dan de minne slaen,

20Maer Venus, haren soon, &c.] Dit, met de vier20 21eerste navolgende veersen, is uyt Anacreon selve 22genomen, daer hy begeert dat Vulcanus zijn lief 23Bathyllus met Bacchus ende Cupido op zijnen 24kroes soude drijven. Welck al, om de sonderlinge24 25soeticheyts wille, wy hier in d'eygen tale by 26hebben willen stellen, ende in onse Duytsche 27sprake na de oversettinge van onsen Poeet:27

 
Τὸν ἄργυρον τορεύσας
 
Ἡφαιστέ μοι ποίησον
30
Πανοπλίαν μὲν οὐχί·
 
(Τί γὰρ μάχαισι ϰἀμοί;)
 
Ποτήριον δὲ ϰοῖλον
 
Ὅσον δύνη βάθυνον.
 
Ποίει δέ μοι ϰατ᾽ αὐτὸ,
35
Μήτ᾽ ἄστρα, μήθ᾽ ἁμάξας,
 
Μὴ στυγνὸν Ὠρίωνα·
 
(Τί Πλειάδων τε ϰἀμοὶ,37
 
Τί δ᾽ ἄστρασιν Βοώτεω;)
 
Ποίησον ἀμπέλους μοι
40
Καὶ βότρυας ϰατ᾽ αὐτό,
 
Καὶ χρυσέους πατοῦντας
 
Ὁμοῦ ϰαλῷ Λυαίῳ,
 
Ἔρωτα ϰαὶ Βάθυλλον.

44Dat is:

45
Vulcane maeckt terstont voor my
 
Dat ick begeeren sal op dy,
 
Niet wapens die ick dragen kan,
 
Want ick en ben geen oorloochs man.
 
Maer haelt hier silver voor den dach,
50
En maeckt een kroes daer nat in mach.
 
Rontom en wil ick niet sien staen
 
De wagens met de Son en Maen,
 
Noch oock Orion, dat sy ver.
 
(Wat vraech ick nae de Sevenster!)
55
Ick wil een wijngaert sien daer op,
 
(Wat pas ick op Bootes kop?)
 
Met schoone druyven, en daer by
 
De druyven trappende dees dry,
 
Cupido, Bacchus, en haer maet
60
Bathyllus, die ick niet en haet.

61En op Parnassus woont] De Poeten segghen, 62dat niet alleen Apollo, maer oock Bacchus den 63tweetoppigen berch Parnassus in heeft, ende63 64daer op woont. Onder andere Lucanus, sprekende 65van Parnassus, seght, Mons Phaebo, Bromioque 66sacer, dat is, den berch die Apollo ende Bacchus toegeeygent66 67is.

 
Of lieffelicken sanck. Ick meyn oock, het is waer,
 
*Dat Cadmus is geweest uw' rechte groote-vaer.604604
605
Die van zijn vader gram Agenor uytgesonden,605
 
Niet siende dat hy socht, wat beters heeft gevonden,
 
*De letters heeft bedocht, en als met eygen hant607
 
Gans Griecken door en door de wetenschap geplant.608
 
*O Reusen-dooder groot, *ô blixems kint, ô hater609609609
610
Van ongeneucht en leet. ô viant van het water!
 
Ick voele dijne macht. ô vader, ick gae krom611
 
Gebogen naer uw' sap, de kop die loopt my om.
 
*Ick sie twee sonnen staen daer boven en twee manen,613
 
Ick sie recht voor my gaen veel spiessen ende vanen.
615
Het hert brant my in 't lijf. *O Phanes, mijn gemoet615
 
Ontsteken van uw' vier doet drillen mijnen voet.616
 
Ick stijch tot in de locht, sie liggen daer beneden,617
 
O Evan Evoe, veel landen ende steden.

1Dat Cadmus is geweest uw' rechte grootevaer] 2Want Cadmus is geweest vader van Semele, die 3moeder was van Bacchus, als hier vooren aengheteyckent 4staet.

 

5De letters heeft bedocht] Aenghesien dat Cadmus 6(soo d'oude getuygen) eerst de letters heeft 7gevonden, ende gesonden sijnde van zijn vader 8Agenor om Europam zijn suster te soecken, 9heeft zijne reyse na Theben ghenomen, alsoo9 10hy haer niet en vant, ende door dese ghelegentheyt10 11heeft gants Grieckenlant de schoone vont 12vande letters medegedeelt.

 

13O Reusendooder groot] Gelijck Callimachus 14om de selfde oorsaeck Iupiter γηγενέων14 15ὀλετῆρα, dat is, dooder van de reusen; soo noemen 16de Grieckse Poëten Bacchus selve γιγαντολέτην, 17dat is, reusen vernielder. Gelijck alsmen 18siet in het eerste boeck van de Griecksche Epigrammata. 19Voorder de Poëet druckt hier uyt19 20de kracht die de wijn heeft, by den genen die 21van hem sijn bevangen: soo dat hy hier vry wat 22hooger gaet.

 

23ô blixems kint] Om dat hy, als boven is gheseyt, 24van Iupiter uyt den blixem is gehaelt, die 25zijn moeder verbrande, als hy geboren werde.25

26Ick sie twee sonnen staen] De Philosophen gheven 27reden, hoe het komt dat die gene die beschoncken 28sijn, alle dingen dobbel sien. De 29woorden selve schijnen te gaen naer het gene29 30dat van Pentheus by Euripides geseyt wort in30 31zijn Tragoedie ghenoemt Bacchae, daer hy seght, 32dat hy twee sonnen ende twee Theben siet:

 
Καὶ μὴν ὁρᾶν δύω μὲν ἡλίους δοϰῶ,
 
Δισσάς τε Θήβας, ϰαὶ πόλισμ᾽ ἑπτάστομον.

35Dat is:

 
My dunckt dat ick daer sie twee sonnen voor my gaen,
 
Twee Theben oock voor my met seven poorten staen.

40Welcke plaetse oock Virgilius gevolcht heeft in40 41het 4 boeck van zijn AEneis:

 
Eumenidum veluti demens videt agmina Pentheus,
 
Et solem geminum & duplices se ostendere Thebas.

44Dat is:

45
Gelijck als Pentheus siet de duyvelsche Godinnen,
 
Twee Theben staen voor hem, twee sonnen, los van sinnen.

47O Phanes] Siet van Phanes by Orpheus ende 48andere. Zy hebben Bacchum oock soo ghenaemt, 49διὰ τὸ πάντα φαίνειν, om dat hy 50alle saken int licht brengt, door de wijn. De 51oude gheven daerom dese naem aen de Son, die 52oock alle dingen door zijn licht ontdeckt.

 
*Thyoneu, *Bugenes, hoe ben ick dus berooft619
620
Van sinnen en verstant? *ick sie dijn ossen-hooft.620
 
*Cithaeron staet in brant. Ick sie twee groote hoopen
 
Van vrouwen op hem gaen. siet *Bassaris komt loopen622622
 
Met ysselick geluyt. *haer yser is gevelt,623623
 
De bladeren sijn wech. ick vreese dat 't my gelt.
625
*Ick sie haer vlechten wilt een deel beneden hangen,625625
 
Een deel om hooge gaen, *gemengelt met de slangen,
 
Die krullen in den loop, en maken groot gebaer,627
 
Al rasend' uyt de mont, en dolen in het haer.
 
Waer wilstu dat ick gae? wat klopstu voor de deuren629629
630
Van mijn onstuymich hert? het hooft dat wil my scheuren.
 
O Evan Evoe, *bey kint en oude man,631
 
*O Sabon, *Indiaen, Osiris, ende *Pan.632

1Thyoneu,] Soo is Bacchus genaemt van zijn1 2moeder Semele, die naer haer doot ghenaemt 3wiert Thyone.

 

4Bugenes] Soo wort Bacchus genaemt om zijn 5hoorens, waer van wy de redenen boven verklaert 6hebben. Want Βουγενὴς, wort int 7Griecx genoemt, die geboren is van een os, ofte, 8stier, ende de selve gelijck is; om dat de droncke 9luyden alderbest de dolle stieren gelijcken. Hierom 10hebben zy hem oock een ossen-hooft gegeven. 11waerom hem de Griecken noemen 12ταυρόμορφον, ταυροϰέφαλον, ende ταυρῶπιν. 13welcke woorden hem alle, de gedaente, het 14hooft, ende gesicht van een stier toeschryven.

 

15ick sie dijn ossen-hooft.] De reden hier van is 16alreede verklaert. Te weten om dat zy Baccho 17een ossen-hooft toeschrijven.

 

18Cithaeron] De berch daer Bacchus gheviert 19wiert, als boven aengeteyckent is.

 

20Bassaris] Dat is, een van zijn priesterssen. De 21reden van de naem is hier vooren aengewesen.

 

22haer yser is gevelt,] Te weten haere spies, 23wesende een yser met wijngaert-bladeren bekleet, 24ende daerom volcht hier, De bladeren sijn 25wech.

 

26Ick sie haer vlechten wilt] Want soo haest als 27zy begonden de raserye van Bacchus te voelen; 28maeckten zy 't haer los, ende lieten het in de 29wint vliegen. gelijckmen oock van Cassandra 30ende andere leest by de Poeten.

 

31gemengelt met de slangen] Want de Bacchae, 32ofte priesterssen van Bacchus, hadden slanghen 33in het haer. daerom seght Horatius van hem,

 
----- nodo coërces viperino
35
Bistonidum sine fraude crinem.3535

36Dat is:

 
Ghy bint der Bacchen vreeslick haer
 
Met slangen sonder ongevaer.38

39bey kint en oude man] Kint, om dat hy altijt 40jongelinck wort geschildert, ende oock jonck 41maeckt, als boven is geseyt: oudeman, om dat 42hy overlangh is geboren; ende behoorde wel42 43grijs te wesen.

 

44O Sabon] Het gene dat de Griecken segghen44 45εὐάζειν, dat is, schreeuwen ende bulderen, gelijck 46zy doen die Bacchum vieren, dat noemen andere 47σαβάζειν. Waer van Bacchus is genoemt 48Sabazius, Sabo, ende Sabus.

 

49Indiaen] Alsoo gheseght, ofte om dat hy in 50Indien geboren is geweest, soo veele meynen: 51ofte; om dat hy de Indianen heeft verwonnen 52ende t'onder-gebracht.52

 

53Osiris] Hier vooren is gheseyt, dat meest alle 54d'oude seggen, dat Osiris ende Bacchus de selve 55is.

 

56Pan] Pan is de God van de natuere, soo de 57Heydenen meenden, die τὸ πᾶν noemden, de 58werrelt met al datter in was. Veel hebben ghevoelt,58 59dat Bacchus de selve God is, ende hebben59 60hem daerom een gespickelt kleet gegeven: dat 61is, vestem variam; om te kennen te geven, varietatem 62rerum, ofte de verscheydenheden van de 63saecken die in de natuere sijn.

 
*Denys, *Hymenean, *Euasta, *Sinne-breker,633
 
*Lenaee, *Ligyreu, *ghy Snorcker, ghy Groot-spreker,634634
635
Ghy Moorder van de pijn. ô onverwinlick God,635
 
*O Hyeu, *Nysean, *Paean, *Iraphiot.636
 
*Nachtlooper, heupe-soon, hooch-schreeuwer, *groote-springer,637637
 
*Goet-gever, Minne-vrient, Hooft-breker, *Leeuwen-dwinger,638638
 
Hert-vanger, Herssen-dief, Tong-binder, Schudde-bol,639
640
Geest-roerder, Waggel-voet, Straet-kruysser, Altijt-vol.640
 
*O Dithyrambe groot, geboren uyt uw' moeder,641
 
En uyt uw' vader met, ô lieffelicken voeder642

1Denys] Dat is het Griecx Διόνυσος. om dat 2hy gheboren was in Nysen, stadt van Arabien, 3als hier vooren in den beginne geseyt is. Ende 4dat ἐϰ Διός. dat is, uyt Iupiter.

 

5Hymenean] Om dat hy vrient is van Hymen, 6de God der Bruyloften, die sonder Bacchus, ofte 7de wijn, niet wel gehouden willen werden.

 

8Euasta] Bacchus wort Euastes ghenoemt, ende 9Euan (als boven is vermaent) van het Griecx9 10woort εὐάζειν, dat is, Bacchum aenroepen, op 11de wijse als gebruyckelick was. Want zy riepen, 12Euan Euoe.

 

13Sinnebreker.] Om dat de wijn het hooft, hersenen, 14ende sinnen breeckt.14

 

15Lenaee] Soo is Bacchus genoemt van de persse 16daer de druyve mede gheperst wert, gheseyt in 17't Griecx ληνός. waer van oock zijn priesterssen 18Laenaden sijn genoemt. Als wy boven gesien 19hebben.

 

20Ligyreu] Soo wort hy genaemt van de volckeren 21in Thracen, Ligyrei gheseyt, die hem aldermeest 22vierden. Dese hadden een kerck, inde 23welcke de priesters de toekomende dingen, wel23 24vol sijnde, voorseyden ende openbaerden.

 

25ghy snorcker, ghy groot-spreecker] Om dat de 26dronckaers genegen sijn tot snorcken, pocchen, 27ende van groote dingen te spreken.27

 

28O Hyeu] Hyes ende Hyeus, is Bacchus genaemt, 29παρὰ τὸ ὕειν, van het nat dat hy in de 30menschen sent. Want ὕειν beteyckent by de 31Griecken regenen, ofte nat geven.

 

32Nysean] De reden is boven gegeven; namentlick, 33om dat hy uyt Nysen is geboren; gelijck als 34d'oude willen.

 

35Paean] Apollo wort genaemt Παιὰν, dat is 36Paean, ἀπὸ τοῦ παύειν τὰς νόσους. dat is, 37om dat hy de sieckten verdrijft. ende Bacchus, 38ἀπὸ τοῦ παύειν τὰς λύπας: om dat hy de 39droefheyt verdrijft.

40Iraphiot] De Poëet heeft hier eenige seltsame 41Griecksche toenamen van Bacchus by een ghevoecht, 42om te kennen te geven dat die gene die 43beschoncken ende vol sijn, altijt genegen sijn om 44vreemde talen te spreken; al ist dat zyse dickwils 45niet en verstaen. Ende, om dat de selve ghemeynlick 46van het eene op het ander springhen, 47heeft hy de Griecksche ende Nederlantsche by47 48den anderen gevoecht. Doch geen van die sonder 49reden. Bacchus wiert van de Griecken ghenaemt, 50Iraphiot, dat is, εἰραφιώτης, παρὰ τὸ 51ἐῤῥάφθαι τῷ μηρῷ Διός. om dat hy in de 52dye ofte heupe, soo zy seyden, van Iupiter genaeyt 53wert. Gelijck hy oock terstont hier naer Heupesoon 54genaemt wort.

 

55Nachtlooper, &c.] Dese Nederlantsche namen 56gaen wy meest voorby, om datse wel te verstaen 57sijn; sonderlinge om datse de kracht ende natuer 58van de wijn naecktelick uytdrucken.58

 

59Groote-springer] Want de wijn heeft dese 60kracht, dat hy de mensche woelende maeckt 61ende doet springen. Daerom seyden oock de 62oude, dat Bacchi mede-gesellen, de Satyrs ende 63de Silenen, altijt sprongen: daer onse Poeet hier63 64vooren oock zijn oogh op gehadt heeft, als hy 65seght: De Satyrs sprongen op, &c.

 

66Goet-gever] Niet om dat hy yemant goet 67geeft, maer om dat oock de schamele ende arme 68luyden haer by den dranck laten voorstaen, dat 69zy rijck sijn.69

 

70Leeuwen-dwinger] Hierom seyden de Griecken, 71dat Bacchus de leeuwen melckte, alsmen 72leest by Aristides, om zijn kracht ende gewelt 73te kennen te geven.

 

74O Dithyrambe groot] Dese naem is hem oock 75gegeven, omdat hy tweemael is geboren, gelijck 76terstont volcht. Want de Poeet heeft de uytlegginge 77daer by gevoecht. Het Griecx woort is 78genomen, ἀπὸ τοῦ δὶς εἰς θύραν ἀναβαίνειν, 79dat is, om dat hy door twee deuren komt. 80Waer mede verstaen wort, tweemael geboren.

1Al ist datmen hier van redenen soude konnen 2geven, die inde ervarentheyt bestaen. Waer2 3van ick niet en kan laten den leser hier een 4gedicht mede te deelen, by my al spelende ende 5ter vlucht hier van gemaeckt: lettende op der5 6ouden seggen, ende op 't geen ick van eenen 7kender van wijnen verstaen hadde.

Prijs vande Baccharachse wijnen.
 
NV acht ick niet een sier al wat by d'oude wysen
 
Van Bacchus wort geseght. Want dat hy binnen Nysen
 
Ver in Arabien geboren soude sijn,
 
Al swegen wy hier stil, kan loochenen de Rijn.4
5
Maer dat hy uyt het vier en vlam is voortgekomen,
 
Dat stae ick haer wel toe. oock dat hy is genomen6
 
Van Semele zijn moer. en dat zijn vader gram,
 
De grooten Iupiter, hem in zijn heupe nam.
 
En dat dit jonge wicht, alst scheen te gaen verloren
10
Seer wonderlick bequam, en tweemael is geboren.10
 
De outheyt spreeckt hier van soo misselick, soo loom,11
 
Dat ick het niet en acht dan een versufte droom.12
 
Ick meyn dat onse Rijn met meer bescheyt kan spreken13
 
Van zijns geboortens plaets. (Ick wil u Vorst niet smeken14
15
Die inden Paltz gebiet, en onder wiens gesach
 
De Rijn met zijne druyf de werelt trotsen mach.)16
 
En wort noch zijnen naem niet aen den Rijn gevonden?
 
En zijn Autaer gesien? men let op seker stonden,
 
Dat als de Son verdroocht het water van den Rijn,19
20
Soo looptmen daer op 't hooch tot voordering van wijn:2020
 
Den Eltersteyn leyt bloot: dan (als de oude plegen)21
 
Soo sietmen daer het volck tot Bacchi dienst genegen
 
Aen d'oever van den Rijn. Zy houden voor gewis
 
Dat dees vierkante steen, een steen van Bacchus is.
25
Nu Nysa swijcht vry stil, en die op ons staen loeren.25
 
Ey liever! seght toch eens, wie sou de plompe boeren26
 
Dit hebben wijs ghemaeckt, indient niet waer geweest?27
 
Zy meenent allegaer, en seggent onbevreest.
 
En 't heeft oock zijn bescheyt. Als dees steen komt voor oogen,29
30
Soo isser groote hit: waer door men siet verdroogen
 
Den Rijn by Baccharach. dit is de wijngaert goet;31
 
En lange sonneschijn maeckt wijn in overvloet.
 
En dit bevesticht oock, en doet het out verdwynen;33
 
Dat haeren besten geur de Baccharachse wynen34
35
Verkrijgen door het vier. de druyf die wort geklemt,35
 
En in de kuyp geperst: daer na met vier getemt.36
 
O Wein/gefeurter wein/ wat soumen vergelijcken
 
By dijne lieflickheyt: ghy gaet van alle strijcken
 
Van blijschap ende vreucht, vrou, man, God, *ende stier,643
 
Van water opgebrocht, geboren uyt het vier.644
 
De kroone van het hooft. O weert, o kostlick nat,3939
40
Geen dranck ick boven u, maer ver beneden schat.40
 
O Baccharachse wijn, van Bacchus self gekomen;
 
Wiens eygenschap en deucht, wiens naem tot uwer vromen42
 
Ghy draecht, en over al ind' hoven sijt bekent43
 
Van daer de Son opgaet tot aen des werelts ent.
45
Ghy sotten out en jonck, wat wilt ghy langer soecken
 
Den oorspronck van de God: leght aen een sy uw' boecken.46
 
De ouders en de plaets, daer Bacchus eerst voort quam,
 
Die sijn gevonden nu. dit is de rechte stam.48
 
De heupe, is de kuyp, waer in hy wert gesloten49
50
Gelesen van den stock: daer na wert hy vergoten,50
 
Gesuyvert door het vier. Al die dit werck aensiet,51
 
Verstaet terstont waerom hy Dithyrambus hiet.
 
Pyrigenes te recht ist dat wy hem oock noemen,53
 
Geboren uyt dit vier: (wech met all' ander bloemen:)54
55
En twyfelt daer niet aen. Och dat hy nimmer wijn
 
Moet drincken die hier in wil twyfelachtich sijn.56
 
Gelooft vry, dat is waer: want die my dit eerst leerde,
 
Die sachmen dat altijt de roemerkens omkeerde.
 
De waerheyt sprack hy uyt: en die daer tegens seght,
60
Weet niet dat in de wijn de reyne waerheyt leght.

P.S.

 

1Hier vooren pag. 110 is oock ter loop den 2oorspronck van Baccherach aengeteyckent. Welcke 3plaetse alsoo genoemt is, om datmen daer 4rontomme by de boeren gelooft, (dewelcke dat 5van hant tot hant van haer ouders gegeven is)5 6dat by oude tijden daer Bacchus by de Heydenen 7geviert is. Wat daer af is, of niet en is; so is7 8nochtans kennelick, dat niet tegenstaende lancx8 9de gantsche Rijnkant henen, van boven, ende 10den oorspronck des Riviers af tot Colen toe, soo 11goede wijnen doorgaens wassen, als yewers ter11 12werrelt souden konnen doen: gelijck insonderheyt12 13in den Paltz ontrent Baccherach ende Drieckhausen 14(niet verre van den anderen gelegen) de14 15uytgelesentste ende besten dronck, nae 't oordeel 16van de leckerste tongen vande werrelt, wort16 17gevonden. De Koninck Wenceslaus onder andere 18schijnt hier goede smaeck in gehat te hebben, 19want (gelijck als van hem getuycht AEneas 20Sylvius, doe Bisschop van Senen, ende naemaels 21Paus van Roomen) als die van Norenberg aen 22d'een zijde den eet vreesden, ende aen d'ander 23zijde de macht des Paltz ontsagen, soo hebben 24zy aen Wenceslaus hare gesanten afgeveerdicht, 25versoeckende van den eet ontslagen te mogen 26zijn, ende biedende, soo 't van noode waer, ende 27het begeert werde, twintich duysent goutguldens. 28De Koninck de gesanten gehoort hebbende, 29verklaerde de Norenbergers vry, mits dat sy29 30vier voederen van den Baccharachsen wijn geven30 31souden, welcke wijn onder de Rijnschen 32(gelijckmen meent) de alderbeste is. Soo schrijft 33AEneas Sylvius Parallelor. Alfons. libr. II, cap. 3416. Ick hebbe het selve goet gevonden uyt zijn 35Latijn hier aldus te verduytschen, tot loff ende 36eer vande Baccharachse wijnen. Diemen weten 37moet (om mijn gedicht te beter te verstaen) dat 38meest aengenaem sijn ende best smaecken, alsse 39door 't vier gematicht ende getemt zijn. Welcke 40vont nieuwelicx bedocht is. Ende dese wijn40 41wort by de Hoochduytschen genaemt Gefeurter 42Wein; ende de plaetse daer dese toemakinge42 43geschiet, noemense Feuerkamern.

 

45ende stier] De reden is boven gegeven, pag. 46176, op 't woort Bugenes.

645
De tong kleeft aen de mont. *Babacta wat sal 't wesen?645645
 
Geeft my wat van uw' nat, soo wil ick sijn genesen.646
 
*Maer jaecht de Nymphen wech, en doeter vry wat in,647647
 
Op dat ick al mijn sorch en droefheyt overwin.
 
Hoe volchstu my dus naer? hoe doestu my dus dolen?649649
650
Wat heb ick dy misdaen? *dijn huysgewant verholen650650
 
En heb ick niet geklapt. *Lycurgi wreede daet,651651651
 
En *Penthei dol gemoet hebb' ick altijt gehaet.652
 
Waer wilstu dat ick loop? *in 't midden van de baren,
 
Gelijck men van u leest? wie soude my bewaren?654
655
Want ghy, ô Liber, hat in Nerei woeste stroom655
 
*Leucothean uw' moey, Neptunus was uw' oom.
 
Veel liever wil ick sijn begoten van uw' vlagen,657657
 
Die al onsterflickheyt van ons gemoet kont jagen,658
 
Opheffet onsen sin, doet nae den hemel gaen
660
All' ons gedachten hooch, en by de Goden staen.660
 
Als du komst in den kop, du ruckst ons van de menschen,
 
Ontstekest onse siel met wonderbare wenschen:662
 
Wy lacchen met de doot, vertreden met den voet
 
Het schrickelick geluyt *van Acherontis vloet.664

1Babacta] Die de wijn te veel ingenomen hebben, 2sijn gewoon te stamelen, ofte met een belemmerde 3tong te spreken, dat eygentlick de3 5Babactes genaemt. Soo dat de Poeet dit 6aerdichlick hier op het leste te pas gebrocht6 7heeft, als de wijn zijn meeste kracht toont. Ende 8daerom ist, dat hy segt, Wat salt wesen? om 9dat de sulcke qualick verstaen werden.

 

10Maer jaeght de Nymphen wech] Dat is het 11water, dat de wijn bederft.

 

12dijn huysgewant verholen] Den tuych of heylichdom 13van Bacchus, boven beschreven, die 14seer heymelick bewaert wiert, ende moest verholen 15blijven.

 

16Lycurgi wreede daet] Siet boven, daer de fabel 17van Lycurgus verhaelt wort. de welcke oock 18soo rasende ende verbolgen tegen Bacchus was, 19dat hy over al de wijngaerden uytroeyde, hem 20inde zee dede vluchten. Daerom hy tot zijn 21loon dol ende ontsinnich wiert. Dit exempel gebruyckt 22Homerus in zijn seste boeck Iliados, om 23te kennen te geven, dat die gene sot sijn, die haer 24tegens de Goden stellen.

25Penthei dol gemoet] De welcke sijnde koninck 26van Theben, Bacchum met de zijne vervolchde 27(gelijck Ovidius in zijn boecken van de Veranderingen; 28Euripides in zijn Tragoedie geseyt 29Bacchoe; Orpheus ende andere verhalen) tot dat 30hy van zijn moeder Agave, die Bacchus rasende 31maeckte, verscheurt wiert.

 

32in 't midden van de baren] Wy hebben alreede 33verhaelt uyt Homerus, dat Bacchus vliegende33 34Lycurgum de zee koos, ende daer in spranck.

 

35Leucotheam uw moey] anders geseyt Ino: die 36hem, alsoo hy in het water spranck, bewaerde. 37Ende om dat Ino suster was van Semele, moeder 38van Bacchus, wortse hier zijn moey genaemt. 39gelijck Neptunus, God vande zee, zijn oom, om 40dat hy broeder was van Iupiter, vader van 41Bacchus.

 

42van Acherontis vloet] Dat is van de doot. Gelijck 43men siet dat die wat hooch ghedroncken 44hebben, de doot selve niet en achten. Acheron, 45ofte Acherontis vloet, soo de Poeet hier spreeckt, 46is een helsche rivier.

665
*Licnita weest gegroet, ô swaricheyts verdrijver,665
 
En volcht my daer ick gae, naer 't huys van onsen Schrijver,666666
 
Die desen avont heeft mijn vroeylickheyt gepacht,667
 
En my met eenen kroes van Malveseye wacht.

FINIS.

 

Licnita] Soo is Bacchus genaemt ἀπὸ τοῦ λίϰνου, dat is, vanden wan. die, als boven is geseyt, daer wy van Silenus spraken, Baccho toegeeygent is. Siet pag. 142, in 't begin.

 

EYNDE.


Vorige Volgende