Logo DBNL
Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius (1965)

Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius

(1965)–Daniël Heinsius–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hymnvs oft Lof-sanck van
Bacchvs,
Waer in 't gebruyck ende misbruyck vande Wijn beschreven wort.

Daniel Heinsivs
aen de heer
P. Scriverivs.

1EErweerde Heer ende Vrient, In het lesen van de schriften, die de Heydenen 2ons naegelaten hebben, en vinde ick niet dat meer te verwonderen is, dan 3de groote blintheyt daer in zy geweest sijn: soo verre komende te lesten, dat zy3 4hare gebreken den hemel toegeschreven, hare sonden aengebeden hebben. Tegen 5dese dwaesheyt, hebben niet alleene mannelick gestreden, alle de groote helden5 6van het Christendom: als daer is Iustinus, Clemens, Tertullianus, Cyprianus,6/7 7Augustinus, Arnobius, Lactantius, Cyrillus, Theodoretus, ende meer andere, die 8wy van joncks aen byna meer als de boecken van de Heydenen ghelesen hebben: 9maer oock de wyse Socrates, ende degene die zijne wijsheyt op het tooneel placht 10te brengen, Euripides. Van welcke, den eenen dickwils by den grooten Plato van 11de Goden soo spreeckt, dat hyse prijsende genoech schijnt te belacchen. Gelijck11 12Bion openbaerlick gedaen heeft, met meer andere, die haer werck daer afgemaeckt12 13hebben, ende worden over sulcks van Clemens ende de vaders gepresen ende13 14hooch geroemt: niet om dat zy de waerheyt kenden, maer de dwaesheyt sagen, 15die voor yeder openbaer was, ende in den put van Democritus niet en lach begraven.15 16Doch boven al heeft my altijt ten uytersten behaecht het gene datmen by 17Euripides leest in zijnen Cyclops: die gemaeckt is om de hoorders ende sienders17 18van zijn andere treurspelen te vermaken, ende alsoo de droefheyt van het herte,18 19de tranen van de oogen te wasschen. Daer brengt hy u den vernuften Vlysses,19

20die tot zijn groot leetwesen aen het eylant van den woesten Polyphemus gestrant20 21wesende, ende vol vreese van de doot, daer hy alreede vaste beloften af hadde,21 22soeckt alle middelen; om hem met het wonderbare sap van druyven in den slaep22 23te locken, op dat hy mochte ontkomen zijne tanden, die op hem gescherpt ende 24genoechsaem gewet waren. Om het welcke beter te volbrengen, begint eerst met24 25vele soete woorden, die hy niet te soecken en hadde, maer hem van selfs uyt de25 26mont gevloeyt quamen, den godloosen Cyclops te bepraten, prysende de kracht 27van den God die hy op de wyse in die kluchten gebruyckelick, Βαϰχίον, dat is27 28het wijntjen, ofte het lieve Bacchusien noemt. Waer op de groote Polyphemus, 29die geen goden kende ofte vierde, soo de Griecken seyden, sat ende vol sijnde,29 30van boven als de boeren plegen, wat laet vliegen ende rispt hem in de mont,30 31seggende, Ἐρυγγάνω γὰρ αὐτὸν ἡδέως ἐγώ.31

32Dat is: Ick voel' het: want o grooten sot, Ick rispe wel van desen God.

33Ende een weynigh daer nae, Θεὸς δ᾽ ἐν ἀσϰῷ πῶς γέγηϑ᾽ οἴϰους ἔχων;33

34Dat is: Wat is het voor een God, die leeft, En in de fles zijn wooning' heeft?

36Gevende de Griecken heymelick daer mede te kennen, dat de volckeren die geenen36 37God en hadden, soomen meynde, wyser waren, als die sulcke dienden. De godsalige37 38ende hoochgeleerde vader Clemens van Alexandrien, schrijft dat Antisthenes38 39hoorende van Venus spreken, antwoorde, Die van Venus spreeckt, die 40soud' ick wel doorschieten, kond' ick hem maer krijgen: want zy vele40 41degelicke vrouwen heeft bedurven. Cupido en is oock niet als een recht41 42gebreck van de natuere: van de welcke dit ellendich volck overwonnen42 43sijnde, seggen dat de sieckte een God is. Waer uyt ende meer ander diergelijcke43 44spreucken, soo van oude philosophen als poëten, men ghenoech bemercken44 45kan, wat ghevoelen dat zy selve van die Godts-dienst ghehadt hebben,

46al ist dat zy de gemeyne sotheyt dickwils te gemoet gegaen sijn. Ander hebben46 47dat bedectelicker gedaen, ende schrijvende de lof vande Goden, der selver schanden 48ende leelickheden ontdect, als ick meyne dat wy oock gedaen hebben. Vele48 49onder haer, (het welcke hier bysonder plaetse sal grijpen) en hebben met de naem49 50van Vulcanus, Bacchus, Venus, ende andere namen, gelijck Plutarchus wel segt50 51in zijn boeck in het welcke hy leert, hoe dat de jonge lieden de poëten sonder 52schade souden mogen lesen, niet dan het vier, de wijn, de minne, ende hare52 53krachten, goet ende quaet, gebruyck ende misbruyck, willen te kennen geven.53 54Als alle de Griecken meest doen. Soo dat bynae gans de oude wijsheyt ende philosophie,54 55die Aristoteles daer nae op een ander maet heeft willen brengen, onder55 56dese namen ende woorden, begraven ende bedeckt licht. Ghelijck wy souden sien,56 57indien wy de boecken van Pherecydes hadden, ende van meer andere, die Pythagoras57 58gebroeyt ende voortgebracht heeft: ende over al by Plato konnen mercken.58 59Maer sonderlinge onder die van Bacchus ende zijne historien, wort ons, al het59 60gene van de wijn tot eere ende schande van den selven, ofte veel eer van de60 61menschen, die de gaven Godes misbruycken, soude geseyt konnen worden, by de61 62philosophen ende poëten, die de eerste wyse geweest sijn, wijtloopich beschreven. 63Gelijck nu noch de schilders doen, die niemant qualick af en neemt, dat zy het63 64gebreck van dronckenschap, ende de natuer van den dranck, alsoo te kennen64 65geven. Indien het den tijt en de ongeleerde neuswijsheyt van de menschen belieft65 66hadde, souden noch veel oude schrijvers konnen toonen, die haer werck daer van66 67gemaeckt hebben. Gelijck daer sijn geweest de Bassarica Soterichi, ende Dionysii,67 68uyt Samos: ja noch sijn de Dionysiaca van Nonnus, die in achtenveertich68 69boecken al het gene dat de andere van Bacchus hadden naegelaten, heeft begrepen:69 70wesende een Christen, gelijck het genoech blijckt uyt het gene dat hy op het70 71heylich Euangelie van Sint Ian heeft geschreven. Soo dat de selve schryver,71

72desen, ende den waren God gepresen heeft, ende genoechsaem eenen Hymnus72 73van beyde gemaeckt heeft. op dat de ongeleerde ende neuswijse leeren swijgen,73 74die het selve in ons nieuw ende vreemt vinden. Doch om dat de Griecksche74 75sprake, boven al bequaem is, om den aert van alle dingen uyt te drucken, soo75 76ist dat zy in het beschrijven van de eygendommen deses lieven Gods, haer selven76 77overwonnen ende ganschelick gebruyckt heeft. Het welcke siende veel geleerde77 78treffelicke mannen van onsen tijt, hebben willen proeven, ofte men het selve in78 79de Latijnsche spraecke niet en soude konnen doen, alleenelick om sich te oeffenen,79 80ende om de kracht van de taelen wel te ondersoecken. Als daer sijn geweest, de80 81godsalige Flaminius, de geleerde Marullus, de welsprekende Muretus, te lesten81 82oock de prince ende koninck der geleerden van onsen tijt, Iulius Scaliger: met 83meer andere, die ons alle Bacchi lof-sanck naegelaten hebben. Niet om dat zy 84yet van hem geloofden (God bescherme daer van alle redelicke menschen) maer84 85om haren geest te toonen, ende om den trots der Griecken door een ander taele 86wat te dempen: doch voor al bemerckende, datter geen bequamer stof en is voor86 87de poëten, om te toonen wat zy doen konnen. Naer dese is gekomen de vermaerde 88Petrus Ronsardus, een bekent frans poëet, die hem in zijn spraeck gemaeckt88 89heeft, soo uytnemende aerdich, dat hem de beroemden Auratus, een van89 90de dapperste van onsen tijt in Vranckrijck, in het Latijn heeft doen spreken. Dese90 91hebbende gelesen, ende my daer over seer verwondert, hebbe eens willen sien,91 92of oock onse sprake soo onbequaem is, als vele lieden meynen, die niet achten dan92 93dat buyten is, en met groote moeyte geleert wort. Doch in het schryven hebbe93 94bevonden, dat Ronsardus veel geseyt, maer noch meer nagelaten hadde. Ende94 95boven al verwondert de bequaemheyt van de tale. Nu also ick oock geen bequamer95 96dach hebbe konnen vinden, om van Bacchus onbegrijpelick te spreken, 97als den genen op de welcke de Christenen hem schandelicker vieren, als de Heydenen;97 98so hebbe ick u dat op den selven willen toesenden: te meer dat ick daer98 99in de wijsheyt van de oude Griecken, dit stuck rakende, meest uytgedruckt hebbe.99

100Want den aert van seggen, vinden wy wel aen ons selven, ende is van ons gewas.100 101Doch met sulcke meyninge, dat ghy het alleene sult lesen, ende op de lieden101 102dencken,

103Qui Curios simulant, & Bacchanalia vivunt.103

104Dat is: Die Curii met woorden sijn, En leven altijt in de wijn.

105Dat is, die de Vastelavont een gans jaer is, gelijck hy ons eenen avont is. Ick105 106wenste dat zy haren God aensagen, toch in sulcker voege, als hy van ons geschildert106 107is. Want zy hier haer selven souden vinden, ende spotten met de blintheyt107 108der Heydenen; sonderlinge int lesen van dese woorden, die hem met al zijn 109geselschap wonder wel uytbeelden:

110Nachtlooper, heupe-soon, hoochschreeuwer, grooten springer, 111Goetgever, minne-vrient, hooft-breker, leeuwen-dwinger, 112Hertvanger, herssendief, tongbinder, schuddebol, 113Geestroerder, waggelvoet, straet-kruysser, altijt vol.

114Plutarchus verhaelt dat een wijs man met namen Cinesias, hoorende op eenen114 115tijt den vermaerden Timotheus de Godinne Diana prysen, ende stijf schreeuwen,115 116haer noemende, gelijck de poëten plegen, μαινάδα, ϑυάδα, φοιβάδα, λυσσάδα. 117dat is, raesende, woelende, besetene, dolle, riep met luyder stemme, God 118verleene u sulck een dochter. Ick meyne oock dat, indien u God een soodanige 119sone gave, gelijck desen God is, dat ghy hem in d'hooge schoole sout besteden,119 120daer het Brasily hout geraspt wort. Het selve sult oock dencken als ghy eenige120 121andere redenen sult lesen, met de welcke ick den aert van het volck hebbe willen121 122uytdrucken, die geen God en kennen dan die in de kanne woont, ende gemeynelick 123haer laeten voorstaen, dat de doot ons leven besluyt, sonder wat meer te123 124verwachten. Daer by voegende het gene Plutarchus segt, datter veel aengelegen124 125is, wie de poëet doet spreken, ende wiens manieren hy uytdruckt. Want anders125 126spreeckt Hercules, of Theseus; anders Eteocles, ofte Ixion: gelijck de selve126

127schryver seer wel segt. Ia om de deucht te leeren, moetmen dickwils de gebreecken127 128naebootsen.

129Vaert wel Eerweerde Heer ende Vrient, ende bewaert dit voor u alleen, ten sy129 130dat ghy het liever hebt te branden: want desen God niet beter en kan sijn, als zijn 131vrou moeder: die door het vier gegaen is, na dat haer de goeden gesel Iupiter misbruyckt131 132hadde. Al ist dat ick niet en vreese, dat in my kan begrepen worden, het132 133gene in andere, die de eerste sijn geweest van onse tyden, niet en wort mispresen.133 134Oock en vinde ick geen reden. Want indien ick de wijn gepresen hebbe, het is een134 135gave Godes, ende wort noch Bacchus van de poëten genoemt. Indien zy het van135 136Bacchus selve nemen: ick en soude niet wenschen alsoo gepresen te worden. Ofte 137indien zy het voor lof ende prijs met gewelt willen nemen, ick sal seggen, dat137 138Synesius de bisschop, een hooft van de kercke binnen Theben, de kaelheyt;138 139Erasmus de sotheyt; ick de luys gepresen hebbe. Ende dat ick noch het selve aen139 140haeren medemaet den esel, doen sal. ter eere van de gene die niet en weten, ende140 141alles laecken. doch daer in verstandiger sijn, dat zy Bacchus liever drincken, als141 142prysen; daer den esel hem met water laet genoegen. Met welcke sieckte indien142 143ick ofte ghy besmet waren, soude dit niet geschreven, nochte aen u gesonden 144hebben. Want men niemant op zijn seer moet raecken. Daerentusschen, dese144 145goede dieren sullen ons hier wel te pas komen, om den droncken Silenus op te145 146setten. want zijn peert by na van sulcken leest was. Vaert andermael wel.146 147Tot Leyden m.d c. xiv. desen Vastelavont.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels