Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius

(1965)–Daniël Heinsius– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 77]


[pagina 79]
Aen den Edelen Heer, Mijn Heer Iacob van Dyck, Ambassadeur ordinaris Uyt den name ende van weghen des Doorluchtichsten en Grootmachtichsten Heer ende Koninck Heer Gvstaef, den II van dien name, der Sweden, Gothen, Wenden Koninck ende erff-Vorst, Groot-Vorst in Finlandt, Hertoch tot Esthen ende Westmanlandt:Ga naar voetnoot+Ga naar voetnoot++ residerende by de Hooge Mog. Heeren de Staten Generael der Vereenichde Nederlanden. 1yn Heer, de Poët Horatius, recht gheboren om de sotheytGa naar voetnoot1 2van zijnen tijdt, die niet kleyn en was, te bespotten, siende 3dat een groot deel vande Romeynen door de groote soeticheyt 4vande Griecksche sprake, haer eyghen teenemaelGa naar voetnoot4 5waren vergetende, ende aen een sijde settende; seght datGa naar voetnoot5 6hy oock de selfde sotheyt begonnen hadde, doch dat Romulus, denGa naar voetnoot6 7eersten vader ende oorspronck der Romeynen, op eenen nacht by hemGa naar voetnoot7 8quam omtrent den morghenstont, als de dromen ghemeenelicken waerGa naar voetnoot8 9vallen, ende seyde hem in sijn oore; Dat hy dede ghelijck de ghene dieGa naar voetnoot9 10hout in 't wout dragen; daer het doch maer al te veel en wast. HetGa naar voetnoot10 11selfde mochtmen niet sonder reden segghen van onse landsluyden, dieGa naar voetnoot11 12doorgaens de Romeynen, ende somtijts oock de Griecken, soo veel toe-Ga naar voetnoot12
[pagina 80]
1gheven, dat zy hare manieren, sprake, schriften leeren, ende daer in sooGa naar voetnoot1 2veel tijdt besteden ende toebrenghen, dat zy nieuwers vremdelingen enGa naar voetnoot2 3sijn dan in haer vaderlandt, nieuwers en dolen, en stameren, belacchelickenGa naar voetnoot3 4sijn, dan daer zy gheboren sijn; gheen talen min en konnen, enGa naar voetnoot4 5leeren, en verstaen, dan die haer de nature ende hare ouders gheleert 6hebben. De Italianen sijn de eerste, die in onse tijdt de gheleertheyt,Ga naar voetnoot6 7ende by nae teenemael vervallen sprake der Romeynen, weder opghebout,Ga naar voetnoot7 8ende verciert hebben: maer hebben daerentusschen niet vergetenGa naar voetnoot8 9haer eyghen. De gheleerde Petrarcha, die soo veel in 't LatijnGa naar voetnoot9 10ghedaen en beschreven hadde, heeft driemael grooter eer in sijn moedersGa naar voetnoot10 11tale behaelt, ende is veel meer bekent gheworden door zijn ToscaenschenGa naar voetnoot11-12 12sanck, als door alle het gheen dat hy aen den dach gebrocht heeft.Ga naar voetnoot12 13Politianus heeft hem by zijne groote wetenschap, noch oock by denGa naar voetnoot13 14Grieckschen ende Romeynschen sanck, die hem de susters van Apollo sooGa naar voetnoot14 15mildelicken uytghedeelt hadden, niet konnen houden, sonder de ItaliaenscheGa naar voetnoot15 16poësy te ghedencken. Sanazarius en is niet te vreden gheweestGa naar voetnoot16 17dat hy den Koninck ende vorst aller Poëten Virgilius in de oude Roomsche 18sprake hadde derven beroepen, maer heeft oock moeten toonen waerGa naar voetnoot18 19hy gheboren was, ende niet ondanckbaer sijn teghen het landt dat hemGa naar voetnoot19 20voortghebracht ende opghevoedet hadde: heeft der halven zijn soeteGa naar voetnoot20 21Arcadia in sijn eyghen tale uytghegheven. In Vrancrijck, onder veelGa naar voetnoot21 22anderen die niet te vergheefs voor de deuren van Calliope ghekloptGa naar voetnoot22 23hebben, ende door haer gheleertheyt op de koetse des Faems gheraecktGa naar voetnoot23 24sijn, is Petrus Ronsardus ten lesten voort ghekomen; den welcken menGa naar voetnoot24 25seght dat twaelff gheheele jaren besich is gheweest om hem inde Griecksche 26tale te oeffenen: (van waer alle gheleertheyt ende wetenschap ontspruyt: 27maer insonderheyt de Poësy haeren eersten oorspronck, konste,Ga naar voetnoot27
[pagina 81]
1aerdt ende soeticheyt ontleent:) alleenlicken om in zijn eyghen tale teGa naar voetnoot1 2schrijven, ende de maechdekens van Parnassus na sijn vaderlandt te 3trecken. Het welck alsoo hy hadde beginnen te doen, heeft terstont alleGa naar voetnoot3 4de gheleerden van gansch Vrancrijck als betovert, ende niet min loff 5ende eer ingheleyt, dan of hy onder de eerste Griecksche ofte LatijnscheGa naar voetnoot5 6schrijvers plaetse verdient hadde. jae heeft van zijnen Koninck grooteGa naar voetnoot6 7gaven ende een rijck inkomen daer door verkreghen. Van ghelijcken 8yver is gheweest Salustius Bartas, die by velen niet min en wert ghepresen,Ga naar voetnoot8 9sonderlinghe in het aensien van zijn gheleertheyt ende de heyligheGa naar voetnoot9 10ende hooghe stoffe die hy verkosen heeft. Ontallicke meer gheleerdenGa naar voetnoot10 11hebben haer aldaer met haer eyghen tale bemoeyt, ende die altijt ghetrachtGa naar voetnoot11 12te verheerlicken. Veel Spangiaerts oock mede en hebben SpaengienGa naar voetnoot12 13niet vergheten, ofte sy schoon inde Latijnsche sprake hadden konnen 14uytmunten, ende self Romen bestrijden. Wy alleen ondanckbaer teghenGa naar voetnoot14 15ons landt, ondanckbaer teghen onse sprake, hebben tot noch toe meestGa naar voetnoot15-16 16al of de selfde veracht, ofte laten schoffieren van die gene, die geen anderGa naar voetnoot16 17en konden, ende teenemael blindt ende onwetende waren. Daer wyGa naar voetnoot17 18nochtans konnen toonen, dat jae self de voornaemste Françoysen indeGa naar voetnoot18 19hare veel fauten begaen hebben, niet lettende op den toon ende mateGa naar voetnoot19 20vande woorden, die zy merckelicken ghewelt doen. Gelijck oock meestGa naar voetnoot20 21de onse, die tot noch toe eenigh gedicht in haer moeders tale gheschreven 22ende uytghegheven hebben. Doch ghelijck de Poësy gheen verstant enGa naar voetnoot22 23kan beminnen, dan dat hemelsch ende vol viers is; niet en behoorde by 24de handt ghenomen te werden, dan van yemant die by nae in alle wetenschap 25ervaren, ende inde Roomsche ende Griecxsche teenemael t' huys 26is: soo hebben wy reden om de onse gheluckich te achten, als die gene, 27die door de wetenschap van andere haer over al bekent ghemaeckt
[pagina 82]
1hebben, om haer eygen dencken. Wy sullen hier niet segghen hoedanichGa naar voetnoot1 2onse Poëet is, die selve over al in ander talen spreeckt; maer veel lieverGa naar voetnoot2 3op hem versoecken, dat hy 't ten besten wil houden, dat zijne DuytscheGa naar voetnoot3 4vruchten, die van hem self nauwelicken in 't licht te verwachten waren, 5hem door een soete dieverije (ghelijck als wy 't duyden) afhandich ghemaecktGa naar voetnoot5 6sijnde, aldus nu voor den dach komen. Dese en hebbe ick niemandt,Ga naar voetnoot6 7dan uwe E. mijn Heer, konnen toeschrijven. Want het sy datGa naar voetnoot7 8ick de Poët aensie, weet dat hy in niemandt meer en is ghehouden: hetGa naar voetnoot8 9sy dat ick overlegghe wat reden dat hy heeft, en kan niet vinden dat hyGa naar voetnoot9 10beter soude konnen oordeelen. Vwe deucht ende wetenschap, dieGa naar voetnoot10 11Holland voort-ghebracht heeft, en heeft Holland niet konnen behouden:Ga naar voetnoot11 12midts ander Princen die gevrijt, ende haer ontrocken hebben: de welckeGa naar voetnoot12 13uwe E. tot den hoochsten staet verheven hebben, die een groot ghemoet 14kan wenschen ende een Koninck gheven. Doch het hert, de liefde, het 15ghemoet is by sijn vaderlandt ghebleven. Het welck om te meer te latenGa naar voetnoot15 Ga naar voetnoot15-16 16blijcken, ghy ons oock uwe edele yeghenwoordicheyt ghejont hebt, 17ende uwe woonplaets hier ghekosen. Alwaer ghy voor een voesterheerGa naar voetnoot17 18ende vader der gheleertheyt bekent, ende alle daghen meer ende meerGa naar voetnoot18 19vermaert werdt: soo dat alle kloecke verstanden strijden ende t' samenGa naar voetnoot19 20spannen om uwe loff ende eer te verbreyden: die geschildert in het witteGa naar voetnoot20-21 21velt van Mnemosyne, door den tijdt sal breken, ende uwe deuchdenGa naar voetnoot21 22eeuwich ende onsterflick maecken. Waer van de Koninginne is eenGa naar voetnoot22 23onghelooflicke soeticheyt van aert ende beleeftheyt; die, ghelijck de 24Magneetsteen het yser, de herten van de werelt nae hem treckt, endeGa naar voetnoot24 25haer selven vergetende, by uwe E. doet woonen. De groote AristotelesGa naar voetnoot25 26van de deucht sprekende, segt datter een ghebreck oft ondeucht is, die
[pagina 83]
1alle menschelicke te boven gaet, ende daer om de wilde beesten moet 2toegheschreven werden, oock als sy in de menschen wort ghevonden: 3daer by een deucht verhalende, den welcken alleen de Goden ende de 4Helden hebben. Het welck hy bevesticht met de woorden van Priamus, 5die van Hector by Homerus alsoo spreeckt:Ga naar voetnoot5 οὐδὲ ἐῴϰει Ἀνδρός γε θνητοῦ πάις ἔμμεναι, ἀλλὰ θεοῖο. 8Dat is: Hy scheen voorwaer te sijn niet van een mensch ghekomen, 10[regelnummer] Maer uyt den hemel self oorspronckelick ghenomen. 11De selve bespeuren wy alle daech in sommighe, doch seer weynich: dieGa naar voetnoot11 12met een bysondere minlicheyt van manieren, ende aenlockende redenGa naar voetnoot12 13haer soo dragen, dat zy boven haer fortuyne sijn, ende haer oorspronckGa naar voetnoot13 14merckelicken te kennen gheven. Het selfde sien wy, mijn Heer, in uweGa naar voetnoot14 15E. Den welcken ick niet te vergheefs en acht uyt onse loffelicke stadt van 16Haerlem ghesproten te wesen (waer inne ick oock mede mijn niet weynichGa naar voetnoot16 17en verheughe, als sijnde uwe E. landsman ende mede-burgher) daerGa naar voetnoot17 18onder andere konsten, oock de weerde Boeck-druckerye haren eerstenGa naar voetnoot18 19oorspronck (elders by ons te bewijsen) heeft ghehadt. die uwe E. wesendeGa naar voetnoot19 20een voorstander aller gheleertheyt ende wijsheyt, daer de selfdeGa naar voetnoot20 21voester ende onderhouster van is, soo verre boven de nijdt ende doodtGa naar voetnoot21 22sal verheffen, als uwe deuchden haer alrede boven het ghemeyne volckGa naar voetnoot22 23ende haer oordeel verheven hebben. Waer aen niet en twijfelt, die ditGa naar voetnoot23 24schreef op den naestleden Novembris des Iaers ɔIɔ Iɔ c x v, Ga naar voetnoot24 25Vwe Ed. hertswillige vrundt ende dienderGa naar voetnoot25 PETRVS SCRIVERIVS.

[pagina 84]
Aen den selfden. NEerlandsche Poësy, niet minder als de Griecken,Ga naar voetnoot1 En 't oude Romen was: roert nu vry uwe wiecken,Ga naar voetnoot2 Van onsen Heyns gheleert: Godin, doet die nu aen:Ga naar voetnoot3 Reckt wat ghy recken kont, laet al het ander staen.Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Ghy weet waer 's Graven-Haegh, de Tempe van ons landenGa naar voetnoot5 Niet verre van de Zee en Schevelijnsche stranden, In duyn en bosse leyt: vliecht daer, vlieght spoedich heen, Tot uwen voester-heer. ghy weet wie dat ick meen. Vliecht naer den wijsen Dijck, vermoeyt van Conincx saecken, 10[regelnummer] En wilt hem met uw luyt een weynichjen vermaecken. Als 't Hoff sal hebben 't zijn, en als hy niet en doet,Ga naar voetnoot11 Neemt dan uw uyre waer, went dan na hem de voet.Ga naar voetnoot12 Ghy sult (en twijffelt niet) seer aenghenaem hem wesen, En sal veel liever u, dan yemandt anders lesen.Ga naar voetnoot14 15[regelnummer] Al sijn hem wel bewust de spraecken altemael,Ga naar voetnoot15 Soo is de meeste lust tot sijne moeders tael.Ga naar voetnoot16 Tael onghelooflick soet, princes van alle taelen,Ga naar voetnoot17 Gheboren om de croon van anders hooft te haelen:Ga naar voetnoot18 Vol sins, vol defticheyts, vol luysters, lanck en ruym,Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] En die wel missen kont het over-zeesche schuym.Ga naar voetnoot20 Tael rijck en onvermenght: tael om ten toon te draghen:Ga naar voetnoot21 Godin, die niet behoeft een woort te loopen vraghen,Ga naar voetnoot22 En halen tot uw hulp. tael van gheluckich slach,Ga naar voetnoot23 Die gansch Europa door de taelen trotsen mach.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Schier d' outste diemen vindt: niet om te wederlegghen:Ga naar voetnoot25
[pagina 85]
Hy booghe van de zijn, die wil: wy sullen segghen Dat onse tael de haer soo ver te boven gaet,Ga naar voetnoot27 Als van de swarte nacht de helder sonne staet.Ga naar voetnoot28 En om dat wy den trots van Vrancrijck hier aenraecken,Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Soo seght haer dat wel eer haer volckeren dus spraecken.Ga naar voetnoot30 Die tael die daer nu is, die komt van vreemt ghespuys,Ga naar voetnoot31 En uyt een ander hoeck ghesproten leyt daer t' huys.Ga naar voetnoot32 Van onse Duytsche tael de Fransman is gheweken,Ga naar voetnoot33 Ghenootdruckt zijnen hals in 't Roomsche juck te steken,Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] En van het vreemde volck. 't welck nemend' in sijn lant,Ga naar voetnoot35 Is daer met zijn ghewelt een nieuwe tael gheplant.Ga naar voetnoot36 Dees spreken zy daer noch: haer eyghen is verlooren, Die was ghemeen met ons: men sprack daer soo te voorenGa naar voetnoot38 Ghelijckmen hier te landt noch is ghewoon te doen: 40[regelnummer] Wy houden onse tael, wy sijn noch even koen.Ga naar voetnoot40 Maer Vrancrijck is verheert, en hout niet op van pralen:Ga naar voetnoot41 Zy dencken niet waer haer de naem komt van de Walen.Ga naar voetnoot42 Ist niet, om dat haer spraeck by minsten ende meestGa naar voetnoot43 Gewisselt en verwaelt wel eertijdts is geweest?Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] O Galli sonder gall, ghy liet u soo manieren!Ga naar voetnoot45 Daer tegen sijn wy noch gebleven Batavieren,Ga naar voetnoot46 Geen dienstbaerheyt ghewent: en op een vrijen gront Is 't dat wy noch van outs behouden onsen mont:Ga naar voetnoot48 Van niemant niet gesnoert, van niemant niet gebonden. 50[regelnummer] Ia in het minste niet van yemant oock geschonden. Wech, wech, uytheemsch gedrocht. de Vlaemsche soete maechtGa naar voetnoot51 Die sal wel schicken, dat zy Hollandt wel-behaecht:Ga naar voetnoot52 De Gentsche nachtegael die sal wel sorge dragen,Ga naar voetnoot53 Die daer verheven sit op s' Faems vergulde wagen, 55[regelnummer] En rent de wolcken door, tot daer de Son opstaet, En wederom te bed met zijne peerden gaet.
[pagina 86]
Mijn sorg, mijn ander-ick, mijn vriendt van oude jaeren,Ga naar voetnoot57 Dat Goddelick verstandt, dat ons kan openbaerenGa naar voetnoot58 Al wat in Romen schuylt, jae van heel Griecken-lant.Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Dat tot ons groote licht den Hemel selve sant.Ga naar voetnoot60 Die soeten honich-dieff van all d' Hybleesche raten.Ga naar voetnoot61 O, die den besten wijn getapt heeft uyt de vaten Van het Tyrrheensche landt: en nu soo veel uytgeeft,Ga naar voetnoot63 Dat gansch Europa schier van zijne tafel leeft. 65[regelnummer] O, die ver overtreft den schencker van de Goden: In 't schaffen meer alleen als all des Hemels boden.Ga naar voetnoot66 Self 't Nectar is veracht, en 't gaet soo niet in swanck,Ga naar voetnoot67 Als Heinsi nieuwe melck end' aengename dranck.Ga naar voetnoot68 Als hy zijn snaren roert, Homerus moet het geven:Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] En de Thebaensche swaen, al siet men hem hooch swevenGa naar voetnoot70 In 't blaeuw gesterde velt: Alcoeus met zijn luyt,Ga naar voetnoot71 Laet maer ons nachtegael beginnen, heeft oock uyt.Ga naar voetnoot72 In 't kort. der Griecken trots kan hy alleen neersetten,Ga naar voetnoot73 End' haer, als 't komt te pas, self gheven nieuwe wetten.Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] En Romen is 't genoech, die haer geluckich acht,Ga naar voetnoot75 Als hy maer geeft gehoor, en haer niet en veracht. Self Maro gaet hem nae, hoewel met groote gangen:Ga naar voetnoot77 Catull en Naso mee sijn met zijn lieffd bevangen.Ga naar voetnoot78 Zijn vriendschap wert versocht. van haer wort hy gevrijt;Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] En om zijn soeten sanck te hooren, is daer strijt.Ga naar voetnoot80 Soo yemandt met de pen nae 't leven is te maelen,Ga naar voetnoot81 Men hoeft geen van Aquijn of Spangien hier te haelen.Ga naar voetnoot82 Mijn Martiael bekent met all zijn trecken soet,Ga naar voetnoot83
[pagina 87]
Dat hy hem vallen wil (soo hy 't gedoocht) te voet.Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Maer zijne sedicheyt en wilt dat niet gehengen:Ga naar voetnoot85 En 't is hem eers genoech, als hy zijn sanck mach mengen,Ga naar voetnoot86 En sitten aen haer disch. Dat hem soo veel geschiet,Ga naar voetnoot87 Dat hy nu breeck-spel is, en haer geselschap vliet.Ga naar voetnoot88 Niet walgende van haer, niet om met haer te scherssen,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Maer heeft zijn geest gesocht een weynich te ververssen, Zijn moederlicke tael, hy hielt het voor een schandt,Ga naar voetnoot91 Dat die soo weynich wierdt geoeffent hier te landt.Ga naar voetnoot92 Het overschot van tijdt dat hem de Goden gaven, Dat heeft hy hier besteet. hy laet een ander dravenGa naar voetnoot94 95[regelnummer] Om eer en om ghewin: of met des teerlincks valGa naar voetnoot95 Verminderen zijn goet, en spelen met den bal.Ga naar voetnoot96 Een hooch, een Godlick hert en laet sick niet verleydenGa naar voetnoot97 Van die geen ander loon, dan sterflickheyd verbeyden:Ga naar voetnoot98 Den Hemel volcht hy naer. en om niet stil te staen,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Is hy met onse spraeck en haeren loff begaen.Ga naar voetnoot100 Dees heeft hy uyt het slyck gebeurt, en opgenomen: Sijn werck daer van gemaeckt. niet slachtende de lomen,Ga naar voetnoot102 Daer Nederlant van waeght, ende die nu (maer t' onrecht)Ga naar voetnoot103 De Reden-ryckers bend, en Rijmers sijn gesecht.Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] Een volck dat veel tijdt is ontbloot van alle reden,Ga naar voetnoot105 Onmatich, onbesuyst, wanschapen, onbesneden:Ga naar voetnoot106 In treurspels bly van sin, en weer oubollich gram.Ga naar voetnoot107 V neem ick alleen uyt, ô konstich Amsterdam!Ga naar voetnoot108 Op uw toonelen heeft die konst, die was verlorenGa naar voetnoot109 110[regelnummer] Haer adem weer gheschept. by u is zy herboren. Het Hooft dat steeckt ghy op. ick sie uyt uw marasGa naar voetnoot111 Yet rijsen in de locht: ick sie een nieu Parnas. Den wech hebt ghy ghesien. en datter aen mach faelen,Ga naar voetnoot113
[pagina 88]
Dat sult ghy metter tijdt van Helicon gaen haelen.Ga naar voetnoot114 115[regelnummer] Van 't Helicon, dat hier een ander Heynst doet op,Ga naar voetnoot115 En met een groot gemoet den ouden geeft de schop. Want soo ghy hooren wilt het loff der vromer Helden,Ga naar voetnoot117 Die voor het vaderlandt het lijf te pande stelden:Ga naar voetnoot118 Daer aen heeft ons Poëet zijn frisch ghemoet geleydt:Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] En door zijn pen bevrijdt van alle sterflickheydt.Ga naar voetnoot120 Ghy Heems-kerck, diemen sagh Mars over Thetis bringen,Ga naar voetnoot121 En op zijn eyghen stroom den Spangiaert gingt bespringen:Ga naar voetnoot122 Al liet ghy daer den geest, soo is de eer bewaerd, En ghy licht hier bedeckt met vry-gevochten aerdt.Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] V Leyden is bekent, die met die groene baerenGa naar voetnoot125 Des grooten Oceaens quam voor uw vest ghevaeren. Boysott, en Vander-Does. doen hebt ghy ingehaeltGa naar voetnoot127 De Pegaseesche vloedt, en met uw bloedt betaelt. En op wien is gescharpt soo menich Spaensche degenGa naar voetnoot129 130[regelnummer] Wordt ghy o vrome stadt Oostende niet verswegen: Naer een soo lang beleg, nae kommer ende kouw, Wat heeft de vyandt doch gewonnen, als berouw?Ga naar voetnoot132 Ghy Helden wijt beroemt, wie soud' u doch vergeten? Al sat Heyns aen den disch vand' Hemelsche Poëten;Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] En oft schoon haren sanck en veeltgien alsoo gaet,Ga naar voetnoot135 Dat Venus in haer sin, en Bacchi druyve staet:Ga naar voetnoot136
[pagina 89]
En of hy schoon oock haer ginck in ons spraeck toelichten,Ga naar voetnoot137 Ter lieffde van ons all, soo liet hy haest de schichtenGa naar voetnoot138 Van 't blinde Venus wicht, en recht der Helden vrintGa naar voetnoot139 140[regelnummer] Ontseyd' hy oock den God die alle pijn verslindt.Ga naar voetnoot140 Heems-kerck was liever gast. wiens siel hy opgetoghenGa naar voetnoot141 Hooch van der aerden heeft, ver uyt des Spangiaerts oogen Om dat hy eerst uyt 't land het oorloch heeft gebracht,Ga naar voetnoot143 En ons met eene pays van twaelff jaer bedacht.Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Voornaemste man, ghy leeft, al zijt ghy schoon begraven.Ga naar voetnoot145 Men siet rontom dijn graff de Piërinnen draven,Ga naar voetnoot146 V vlechten eenen krans van eyck en lauren loff,Ga naar voetnoot147 En keren vanden hals het swart Vergetel stoff.Ga naar voetnoot148 Siet, Heins biedt u den hant: siet, Heins heeft u beschreven: 150[regelnummer] Nu sult ghy onbevleckt in eeuwicheden leven, Hoe wel, en hoe getrou uw eere was betracht,Ga naar voetnoot151-154 Al uw weldaden schoon beliepen wel de nacht: Ten waer de goude pen gestiert van wijse handen De duysterheyt voorquam van d' Acherontsche stranden; 155[regelnummer] Al u bedrijff was niet. want Lethes kouden vloedtGa naar voetnoot155 Is suster vande doot, die 't al vergeten doet. Veel hebben ingeleyt veel eer, en groote dadenGa naar voetnoot157 Wel eertijdts aengerecht, maer leggen all beladenGa naar voetnoot158 Met eenen langen nacht, verdomt, verstickt, versmoort,Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] Soo datmen ganschelick van haer niet meer en hoort. Verwaerloost en versuymt nu menich Held moet suchten,Ga naar voetnoot161 Om dat hy onbekent daer leyt, en sonder vruchten:Ga naar voetnoot162 Want anders waer zijn naem en deugt gespelt geweest,Ga naar voetnoot163
[pagina 90]
Dees prickel soude veel ontsteken zijnen geest.Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Als yemandt in zijn tijdt heeft loff end' eer verkregen,Ga naar voetnoot165 Wat baetet, soo daer na zijn vroomheyt wort geswegen,Ga naar voetnoot166 Sijn naeme niet verbreyt? het komstich eeuw' en kanGa naar voetnoot167 Geen dienst, geen vruchbaerheyt genieten van de man. Daer wort geen wit gestelt, waer na met groote hoopen,Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Als nae het aes de visch, de luyden mochten loopen. Een Ridder, die altijdt gheweest is onversaecht,Ga naar voetnoot171 Indien nae zijne doot daer niemant nae en vraecht, En met een stille trom' de krijchsman wordt begraven;Ga naar voetnoot173 Verschilt niet veel van een, die bloot van alle gavenGa naar voetnoot174 175[regelnummer] Van Mavors onbevreest, ter werelt niet en doet,Ga naar voetnoot175 En alsmen wapens roept, het hert sinckt inde voet.Ga naar voetnoot176 Sulck een volcht eer noch naem. Wie soude konnen seggen,Ga naar voetnoot177 Hoe veel daer onbekent in duysternisse leggen? Voor Agamemnon sijn veel wapen-tuers geweest,Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] By d'haeren groot geacht, den vyandt seer gevreest;Ga naar voetnoot180 Maer leggen onbeklaecht. daer waeren geen Poëten,Ga naar voetnoot181 Oft ander wetend' volck op haren sarck geseten:Ga naar voetnoot182 Die konden met haer sanck verdrijvende de nacht,Ga naar voetnoot183 Der Helden naem end' eer wel hebben voortgebracht,Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Tot kennis van ons all, ten dienste vande landen.Ga naar voetnoot185 Want hier door allesins een hooch gemoet sou branden,Ga naar voetnoot186 Te doen het geen hy leest: sou vliegen dus geport,Ga naar voetnoot187 Zijn vaderlandt getrou, zijn selven doen te kort.Ga naar voetnoot188 Themistocles en kon geen rust noch slaep bevangen,Ga naar voetnoot189
[pagina 91]
190[regelnummer] Gedreven sijnde staech met yver en verlangenGa naar voetnoot190 Te volgen in het spoor Miltiadem den heldt: Wiens opgehangen rooff, den vyandt met geweltGa naar voetnoot192 Benomen en ontjaecht, als hy ginck overwegen, Was heel daer in ontroert, en nemende zijn degen 195[regelnummer] In zijne rechter hand, is in het velt gegaen,Ga naar voetnoot195 Mars prickelde zijn hert, sach Xerxes voor hem staen.Ga naar voetnoot196 De mannelicke deucht, aen alle kant beslotenGa naar voetnoot197 Met ceder en laurier, met Hebes dau begoten,Ga naar voetnoot198 Van d'Eeuwicheyt bewaert, vry van Tyts ongeval,Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Past weynich op de Nijdt, die is, en komen sal.Ga naar voetnoot200 Wat meent ghy dat een mensch op aerde doet beklijven?Ga naar voetnoot201 Een welgeleerde handt, geluckich in het schrijven.Ga naar voetnoot202 Verloren was de naem, het was om niet gedaen,Ga naar voetnoot203 Soo niet te hulp en quam de dochter vande swaen,Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] De pen van ander aerdt en van verscheyden krachtenGa naar voetnoot205 Als hare moeder is: want als zy gaet verwachtenGa naar voetnoot206 De doot, dan komt haer liet. de dochter met haer sanckGa naar voetnoot207 Maeckt dat de mensch hier leeft veel duysent jaeren lanck. Men schreef wel eer op steen, op koper oock de wetten:Ga naar voetnoot209 210[regelnummer] Op beddekens van was, en houte tafeletten: Op loot, en op yvoor met yser ende vier: Op schorss' van lindeboom, op ceder, en papier, Op bladeren van palm, al nae de wijs' der landen. En 't was haer niet genoech dat d' olyfant zijn tanden 215[regelnummer] Oft horens had geleent: zijn ingewant getouwtGa naar voetnoot215 Moest lijden dat het oock wierdt in een boeck gevout.Ga naar voetnoot216 Op lijnwaet heeft men oock en sijden stoff' geschreven, Als doet den Achemeen, en die in 't Oosten leven.Ga naar voetnoot218
[pagina 92]
Ick swijch hier het Francijn, ick swijch het Pargament,Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] Om dat het als den int een yeder is bekent.Ga naar voetnoot220 Dit all wiert soo bedocht, om dat men sou behoudenGa naar voetnoot221 Der gener loff en naem, die nimmer en verfouden,Ga naar voetnoot222 Maer onbewegelick ten strijde sijn gegaen,Ga naar voetnoot223 En hebben met haer bloedt de landen voorgestaen.Ga naar voetnoot224 225[regelnummer] Met liedtjens heeft men oock der vromen loff gesongen, Daer geen gereetschap was: en sijn alsoo gedrongenGa naar voetnoot226 Door nevel ende mist, tot dat zy naderhandt Gebrocht sijn in een boeck by luyden van verstandt.Ga naar voetnoot228 Soo leeft Arminius, Civilis, ander heldenGa naar voetnoot229 230[regelnummer] By Tacitus verhaelt: en diemen daer siet meldenGa naar voetnoot230 Van 't Bataviers geslacht, tot eer van onse Landt,Ga naar voetnoot231 Vrywillich inden dienst, van Roomen niet vermant:Ga naar voetnoot232 Vriendt van het groote Ryck, en broederschap gesworen,Ga naar voetnoot233 Sijnd' in zijn meeste kracht: niet, doe het ginck verloren.Ga naar voetnoot234 235[regelnummer] Den Arent wiert gescheurt. Nu is het Roomsche RijckGa naar voetnoot235 By die gestaltenis niet anders dan een lijck.Ga naar voetnoot236 Het trotse Griecken-landt waer is het heen gevaren? En Cecrops hoogh gebouw? Waer sijn Amphions snaren?Ga naar voetnoot238 Waer is die groote Stadt Minerva toegewijt?Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Niet dan Medusaes hooft, en haeren uyl tot spijtGa naar voetnoot240 Van ons gebleven is: voort is het al verdwenen.Ga naar voetnoot241 Boeoten is geveldt, verdroocht de Hippocrenen.Ga naar voetnoot242 De Musoe ballinslandts gaen dolen over al.Ga naar voetnoot243 Bedroeft om haeren berg, en 't soet Pyrenes dal;Ga naar voetnoot244
[pagina 93]
245[regelnummer] Door Mahomet verjaecht: want all' onmenslickhedenGa naar voetnoot245 Daer hebben d'overhant in dorpen ende Steden. Athenen leyt in d' ass. de Turck die wroet in 't stoff, Daer Constantinus eer gehouden heeft zijn hoff.Ga naar voetnoot248 Wel aen! ô Nederlandt, ghy hebt u te verblijden,Ga naar voetnoot249 250[regelnummer] Dat binnen uw bedrijff in onse laeste tijdenGa naar voetnoot250 De wetenschap toeneemt, verspreyt haer breet en wijt,Ga naar voetnoot251 Soo dat ghy Romen nu, jae oock Athenen sijt. Tot welckes sekerheyt, en troosting van ons handen,Ga naar voetnoot253 Tot Haerlem is gebroeyt, gesien in geene landen,Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] De weerde Druckery: dees wackert ons gemoet,Ga naar voetnoot255 En ons soo menich boeck met lust uytgeven doet.Ga naar voetnoot256 Waer van dit zy een stael: Op desen voet laet wesen,Ga naar voetnoot257 O Landsluy, dat wy oock van uwe vruchten lesen:Ga naar voetnoot258 Tot ciercel van ons tael, tot eer en weerdicheyt,Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Tot voord'ring van haer deucht en haer bevallicheyt.Ga naar voetnoot260 Ey liever! seght, en ist niet hoochlick te beklagen,Ga naar voetnoot261 Dat een so schoone tael mishandelt en verslagen Sou leggen sonder glans, sou blijven onbekent, Die niemant aen en raeckt, dan diese quetst en schent!Ga naar voetnoot264 265[regelnummer] O Nederlandt, komt aen: maeckt, die nu is verschovenGa naar voetnoot265 En vluchtich, aengenaem in 's Princen lecker hoven.Ga naar voetnoot266 Waerom en souse niet? ick sie het haest gemaeckt,Ga naar voetnoot267 Indien zy op de been, en in de kennis raeckt.Ga naar voetnoot268 Laet dit zijn onse bruyt, dees laet ons alle trouwen: 270[regelnummer] Met defticheyt versien, en met geleertheyt bouwen.Ga naar voetnoot270 Laet haer toch ongevalscht, met bastaert niet besmet,Ga naar voetnoot271 En van haer selven rijck, en van haer selven net,Ga naar voetnoot272 Eens wandelen in 't licht, eens breken door de wolcken,Ga naar voetnoot273 Eens komen aen den dach. ick sie de vreemde volcken,Ga naar voetnoot274 275[regelnummer] Die sullen allesins met yver ende lustGa naar voetnoot275
[pagina 94]
Deelachtich willen sijn, en desen tael bewust.Ga naar voetnoot276 Denckt niet dat dees Godin in 't stuck van hooge dingenGa naar voetnoot277 Sou wesen onbequaem, en niet om uyt te bringenGa naar voetnoot278 De meening ende sin van een geleert gemoet,Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Dat Phoebus selve drijft, Minerva loopen doet.Ga naar voetnoot280 Gaet, Nederland, vry aen: en wilt het volck niet slachtenGa naar voetnoot281 Die niet, dan dat met moeyt van buyten komt, en achten,Ga naar voetnoot282 En dat ons wort geleert: als off daer sonder nietGa naar voetnoot283 Een mensch vertalen kond' dat in zijn sinnen schiet.Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Ick ken van sulcke slach een geest noch jonck van jaeren,Ga naar voetnoot285 Alleen in onse tael verstandich en ervaeren,Ga naar voetnoot286 Vernuftich ende kloeck: die noyt Latijnsche lasGa naar voetnoot287 Ons Duytsche Mimos geeft, alleen van zijn gewas.Ga naar voetnoot288 Dus doende, sullen wy niet passen op de Franssen,Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] Off nae d' Etrusche fluyt behoeven meer te danssen.Ga naar voetnoot290 Haer beyder Poësy, hoe lieffelick die lonckt, Hoe zy staet toegemaeckt, en cierlick opgepronckt,Ga naar voetnoot292 Sal niet by d' onse sijn in 't minste te gelijcken:Ga naar voetnoot293 Wy sullen haer den vlag en 't hooge seyl doen strijcken.Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Want onse suyverheyt en over schoonen glans,Ga naar voetnoot295 Die ons gebleven is, die ruyckt daer nae Romans.Ga naar voetnoot296 Dat daer met onse tael besoetelt soude wesen,Ga naar voetnoot297 Staet u het tegendeel in desen boeck te lesen. Siet daer dan, en ontfangt met blijschap desen schat, 300[regelnummer] Die toegeschreven wordt de eere van mijn stat.Ga naar voetnoot300 Aenvaert dit groote man, tot u geschickt om reden:Ga naar voetnoot301 Niet om uw hooge staet, niet om dat ghy van Sweden Hier Raedt sijt en Gesand, en dat de Koninck wijs V voor zijn eygen volck gegeven heeft den prijs:Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] Maer om u groot verstandt, en treffelicke gaven.
[pagina 95]
Om dat ghy zijt gewoon nae Helicon te draven,Ga naar voetnoot306 Te lesschen uwen dorst in 't diepst van Hippocreen, En derft wel aen den danss met Phoebus selve treen.Ga naar voetnoot308 Om dat ghy tot ons konst insonder sijt genegen, 310[regelnummer] En kont als in een schael ons dichten overwegen.Ga naar voetnoot310 Om dat sick Phoebus heeft om uwent wil berooft, En u zijn eygen krans ginck hangen om het hooft: Daer gevende noch by veel telgen van laurieren, Alleen in uw geweldt, alleenlick om te cierenGa naar voetnoot314 315[regelnummer] Den welverdienden kop van een geswindt Poëet,Ga naar voetnoot315 Die u behagen sal, en met de Goden eet. P.S.	voetnoot+ Gustaef II: Gustaaf Adolf (1594-1632) die in 1611 aan de regering was gekomen. voetnoot++ Westmanlandt: provincie van Zweden. voetnoot1 de Poet Horatius: Sat. I, 10, 31 v.v.; recht gheboren om: de man bij uitstek om, door aanleg geschikt. voetnoot4 haer eyghen: hun eigen (sprake); teenemael: geheel en al. voetnoot5 aen een sijde settende: ter zijde stellend, verwaarlozend. voetnoot6 begonnen hadde: vervallen was tot. voetnoot7 eersten vader: stamvader. voetnoot8 ghemeenelicken: meestal. voetnoot9 vallen: zijn. voetnoot10 hout in 't wout dragen: uilen naar Athene dragen; doch .... wast: toch maar reeds zeer veel (in rijke mate) groeit. voetnoot11 mochtmen .... segghen: zou men kunnen zeggen. voetnoot12 doorgaens: voortdurend; somtijts: soms; toegheven: tegemoet komen aan, zich laten beïnvloeden door. voetnoot1 manieren: gedragingen; schriften: geschriften. voetnoot2 toebrenghen: doorbrengen; nieuwers: nergens. voetnoot3 stameren: gebrekkig spreken. voetnoot4 konnen: kennen. voetnoot6 gheleertheyt: klassieke kennis. voetnoot7 by nae..... Romeynen: de bijna geheel bedorven taal der Romeinen. voetnoot8 verciert: in haar luister hersteld; maer hebben: maar zij (de Italianen) hebben. voetnoot9 haer eyghen: nl. sprake; Petrarcha: 1304-1374. voetnoot10 ghedaen: gewrocht; beschreven: te boek gesteld. voetnoot11-12 Toscaenschen sanck: gedichten in het Italiaans. voetnoot12 alle .... hy: al hetgeen hij voorts. voetnoot13 Politianus: Poliziano (1454-1494) schreef o.a. Orfeo (1480); hem: zich. voetnoot14 de susters van Apollo: de Muzen. Elders: maechdekens van Parnassus (p. 81, r. 2) en in de hymne: Phoebi susters (vs. 452); zie ook vs. 598. voetnoot15 uytghedeelt: verleend; houden: bepalen tot. voetnoot16 Sanazarius: Jacopo Sannazaro (1456-1530) Schreef in het Latijn o.a. Eclogae piscatoriae. Werd beroemd door zijn Arcadia, een herdersroman met lyrische intermezzi (1489-1504). voetnoot18 beroepen: uitdagen. voetnoot19 sijn: moeten zijn (samentrekking). voetnoot20 heeft: hij heeft. voetnoot21 uytghegheven: gepubliceerd. voetnoot22 te vergheefs: zonder resultaat; Calliope: Muze van het heldendicht. voetnoot23 haer: hun; de koetse des Faems: vgl. p. 85 vs. 54: s'Faems vergulde wagen. Naar mijn weten geen klassiek beeld; wel bekend uit Petrarca en emblematiek. voetnoot24 Petrus Ronsardus: 1524-1585; voort ghekomen: opgetreden. voetnoot27 konste: regels, theorie. voetnoot1 aerdt: karakter; soeticheyt: lieflijkheid. voetnoot3 Het welck ... hy: Toen hij dit...; heeft: heeft hij. voetnoot5 ingheleyt: behaald; dan of: dan indien. voetnoot6 plaetse verdient hadde: tot hen behoord had; zijnen Koninck: Karel IX, die Ronsard materieel steunde. voetnoot8 Salustius Bartas: Guillaume de Salluste du Bartas (1544-1590); min: minder; wert: wordt. voetnoot9 sonderlinghe: in het bijzonder; in ... van: ten aanzien van, op grond van; de heylighe ... stoffe: gedoeld wordt op La Semaine, voornamelijk de geschiedenis van de schepping behandelend. voetnoot10 meer: andere. voetnoot11 bemoeyt: bezig gehouden. voetnoot12 verheerlicken: heerlijker te maken, luister bij te zetten. voetnoot14 self: zelfs; bestrijden: wedijveren met. voetnoot15-16 meest al: bijna allemaal. voetnoot16 de selfde: deze; schoffieren: schenden; ander: nl. sprake. voetnoot17 konden: kenden; Daer: terwijl. voetnoot18 jae self: zelfs. voetnoot19 hare: nl. sprake; toon: accent; mate: metrum van woorden in het vers. voetnoot20 merckelicken: duidelijk; meest de onse: de meesten van de onzen. voetnoot22 uytghegheven: gepubliceerd; Doch ... dencken: Doch aangezien de Poëzie geen geest beminnen kan dan die hoogverheven en enthousiast is, en niet behoorde ter hand genomen te worden dan door iemand die bijna in alle wetenschappen ervaren is en in de Romeinse en Griekse kennis volstrekt thuis is, hebben wij reden om de Nederlanders gelukkig te achten als zij die door de kennis van andere talen zich overal bekend hebben gemaakt, hun eigen taal gedenken. voetnoot1 hoedanich: van welke kwaliteit. voetnoot2 spreeckt: zich heeft geuit. voetnoot3 op: van. voetnoot5 soete dieverije: vriendschappelijke ontvreemding. Vgl. het klassieke ‘dulce furtum’ m liefdesaangelegenheden; duyden: beschouwen. voetnoot6 voor den dach komen: het licht zien; Dese: de Nederlandse gedichten van Heinsius. voetnoot7 toeschrijven: opdragen. voetnoot8 weet: ik weet (samentrekking); in niemandt meer en is ghehouden: aan niemand meer verplichtingen heeft. voetnoot9 wat reden: welke opinie; en kan niet: ik kan niets. voetnoot10 beter soude konnen oordeelen: een betere zou weten om het werk aan hem op te dragen; oordeelen: achten. voetnoot11 Holland: subject (tweemaal). voetnoot12 midts: doordat; Princen: vorsten; gevrijt: daarnaar gedongen hebben; haer: nl. aan Holland; de welcke: nl. vorsten. voetnoot15 sijn: reflexief. voetnoot15-16 Het welck om te meer te laten blijcken: Om dit te meer te doen blijken. voetnoot17 voor: als; voesterheer: beschermer. voetnoot18 bekent: erkend. voetnoot19 werdt: wordt; kloecke: heldere; strijden: wedijveren; t'samenspannen: zich gezamenlijk beijveren. voetnoot20-21 die: slaat op lof en eer; in het witte velt van Mnemosyne: heraldische uitdrukking: het maagdelijk wit van het geheugen. voetnoot21 door den tijdt sal breken: de tijd zal trotseren. voetnoot22 Waer van ... is: van welke deugden de verhevenste is. voetnoot24 hem: zich; ende ... vergetende: en hen (die harten), zichzelf vergetend, ... voetnoot25 Aristoteles: Eth. Nicom., Lib. VII (1145 A21). Aristoteles onderscheidt hier drie soorten van karaktereigenschappen, die men dient te mijden: onwaardigheid, onbeheerstheid en dierlijkheid. voetnoot5 II. XXIV, 258 v. voetnoot11 De selve: Deze (deucht); alle daegh: altijd; weynich: weinigen. voetnoot12 minlicheyt: beminnelijkheid; manieren: optreden; aenlockende reden: woorden die de mensen aantrekken. voetnoot13 haer: zich; dragen: gedragen; boven haer fortuyne sijn: boven hun (menselijke) lot verheven zijn; haer oorspronck: nl. hemelse. voetnoot14 merckelicken: duidelijk. voetnoot16 Haerlem: Haarlems patriottisme gluurt om de hoek. Scriverius is in H. geboren, evenals Van Dyck; de boekdrukkunst stamt uit deze stad, terwijl ook Matham, de graveur van de prenten bij de lofzang op Bacchus een Haarlemmer was; mijn: mij. voetnoot17 daer: waar. voetnoot18 weerde: waardevolle. voetnoot19 bewijsen: aan te tonen, uiteen te zetten. S. preludeert op zijn in 1628 te Haarlem verschenen Laure-Krans voor Laurens Koster van Haarlem; die: antecedent Boeck-druckerye. voetnoot20 daer de selfde: waar deze (de boekdrukkunst). voetnoot21 doodt: vergankelijkheid. voetnoot22 haer: uwe Edelheid. voetnoot23 haer: hun (ad sententiam). voetnoot24 naestleden: laatste. voetnoot25 diender: dienaar. voetnoot1 Aanspraak tot de Nederlandse poëzie, die overgaat in een aanspraak tot de Muze (vs. 3), eveneens de Nederlandse poëzie; minder als: minder dan (die van). voetnoot2 roert nu vry uwe wiecken: sla uw vleugels nu gerust uit. voetnoot3 gheleert: (daartoe) bekwaam gemaakt. voetnoot4 Reckt wat ghy recken kont: nl. uw vleugels; laet al het ander staen: laat al het andere in de steek. voetnoot5 Tempe: vgl. later Huygens' Batava Tempe (1622). Tempe is de naam van een dal in Thessalië, door Romeinse dichters (Horatius) tevens gebezigd voor elk lieflijk dal. Door S. in het Nederlandse landschap gesitueerd; gedoeld wordt op 's Gravenhage. voetnoot11 niet: niets. voetnoot12 Neemt dan uw uyre waer: maak gebruik van het voor u geschikte uur. voetnoot14 En sal: en hij zal; u: de Nederlandse poëzie. voetnoot15 bewust: bekend. voetnoot16 de meeste lust: zijn grootste plezier. voetnoot17 princes: vorstin. voetnoot18 Gheboren ... haelen: Geboren om de andere talen te overtreffen, boven de andere talen uit te blinken. voetnoot19 sins: betekenis; deftigheyts: deugdelijkheid; luysters: pracht; lanck en ruym: lang en breed, rijk. voetnoot20 het over-zeesche schuym: bastaardwoorden (over-zeesch: vreemd). voetnoot21 onvermenght: zuiver. voetnoot22 Godin: de Nederlandse taal, vgl. Scriv. vs. 277. voetnoot23 slach: soort. voetnoot24 Die gansch Europa door: door geheel Europa; trotsen: zich meten met. voetnoot25 niet om te wederlegghen: onberispelijke (Kil. reprobare, repudiare). voetnoot27 de haer: de hunne (ad sententiam). voetnoot28 staet: afstaat, verschilt van. voetnoot29 aenraecken: raken. voetnoot30 dus: zo, nl. net zo zuiver als de Nederlanders. voetnoot31 ghespuys: vreemd uit de mond van S. voor de Romeinen. voetnoot32 uyt ... ghesproten: predicatief bij het samengetrokken subj. die; leyt daer t'huys: is daar nu thuis, ingeburgerd. voetnoot33 Duytsche: Germaanse. voetnoot34 Ghenootdruckt: door overmacht genoodzaakt; Roomsche: Romeinse. voetnoot35 En ... volck: En het juk van het vreemde volk; 't welck nemend' in sijn lant: toen dit (vreemde volck) zijn land innam (abs. part. constructie). voetnoot36 met zijn ghewelt: (reflecteert op het vreemde volck) door zijn overmacht. voetnoot38 ghemeen met ons: gemeenschappelijk met ons, gelijk aan de onze. voetnoot40 houden: behouden; koen: fier, trots. voetnoot41 verheert: overmeesterd; pralen: pochen. voetnoot42 dencken: bedenken; waer ... Walen: hoe zij aan de naam van Walen gekomen zijn; woordspel met vs. 44. voetnoot43 by ... meest: door ieder. voetnoot44 verwaelt: veranderd (MNW IX, 269). voetnoot45 sonder gall: gelaten alles aanvaardend (woordspeling); manieren: dwingen. voetnoot46 Daar tegen: Daartegenover; Batavieren: S. had in 1612 Beschrijvinghe van Oud-Bataviën uitgegeven. voetnoot48 mont: taal, maar ook mond, zoals uit gesnoert en gebonden (vs. 49) blijkt. In vs. 50 (geschonden) weer veeleer taal. voetnoot51 gedrocht: monster. voetnoot52 schicken: zorgen. voetnoot53 De Gentsche nachtegael: Heinsius; sorge dragen: (zonder nadere bepaling van sorge). voetnoot57 Mijn sorg: die voor mij zorg gedragen hebt. Of: mea cura, voorwerp van mijn genegenheid. mijn ander-ick: alter ego (Ausonius); van oude jaren: sinds lange jaren. voetnoot58 verstandt: geest. voetnoot59 jae: ja al. voetnoot60 tot ons groote licht: om ons te verlichten, als ons groot licht. voetnoot61 Hybleesche: van Hybla, stad op Sicilië, bekend om bloemen en bijen. Hybleesche raten: Statius Silv. II, 1, 48: Hybleis vox mixta favis. Heinsius als het ware een honigdievende Cupido. voetnoot63 Tyrrheensche landt: Italië; uytgeeft: schenkt. voetnoot66 In 't schaffen: te eten en drinken geven. voetnoot67 en 't gaet soo niet in swanck: is niet zo geliefd. voetnoot68 nieuwe melck: men lette op de trits: honig, wijn, melk. Vgl. Hymne, vs. 549. Zie de dionysische wonderen, Euripides, Bacchae, vs. 704-711. voetnoot69 Homerus moet het geven: H. moet zich gewonnen geven. voetnoot70 de Thebaensche swaen: Pindarus (518-438). Zo heten Homerus en Vergilius resp. Maeoonse en Mantuaanse zwaan. voetnoot71 Alcaeus: Griekse dichter uit de zesde eeuw; met zijn luyt: lyrisch dichter. voetnoot72 heeft oock uyt: heeft niets meer in het midden te brengen. voetnoot73 neersetten: doen buigen, verslaan. voetnoot74 haer: de Grieken; self: zelfs; wetten: kunstwetten. voetnoot75 En Romen is 't genoech: Ook Rome is geheel tevreden, Rome, dat...; haer: zich. voetnoot77 Self ... gangen: Zelfs Vergilius komt slechts dichter achter hem, hoe hij zich ook rept (?). voetnoot78 Naso: Ovidius; zijn lieffd: liefde tot hem. voetnoot79 versocht: gezocht, nagestreefd; van haer wort hy gevrijt: zij dingen naar zijn gunst. voetnoot80 is daer strijt: men vecht om... voetnoot81 Soo ... malen: Indien iemand met de pen naar het leven geschilderd moet worden (Voor een realistische typering). voetnoot82 Aquijn: Juvenalis, die in het stadje Aquinum in Latium geboren werd (ong. 55 na Christus); Spangien: Martialis, geboortig uit het Spaanse Bilbilis (40 na Chr.). voetnoot83 Mijn Martiael: Scriverius geeft Martialis uit in 1619 en 1621; met ... soet: (ondanks) zijn aardige typeringen. voetnoot84 hy: Martialis; hy: Heinsius. voetnoot85 sedicheyt: bescheidenheid; gehengen: toestaan. voetnoot86 als ... mengen: als hij zijn lied mag mengen met het hunne (Lat. poëzie). voetnoot87 Dat ... geschiet: hetgeen hem zo vaak geschiedt. voetnoot88 breeck-spel: spelbreker; Heinsius gaat nu Nederlands schrijven! voetnoot89 Niet ... haer: niet omdat hij van hen walgde; scherssen: spotten. voetnoot91 Zijn ... schandt: (Maar) hij hield het voor een schande dat zijn moedertaal.... voetnoot92 geoeffent: gebruikt. voetnoot94 hier: in die taal. voetnoot95 teerlinck: dobbelsteen. voetnoot96 spelen met den bal: balspel beoefenen. voetnoot97 sick: zich. voetnoot98 Van ... verbeyden: Door hen die op geen ander loon uitzijn dan sterfelijkheid (wat vergankelijk is). voetnoot99 niet stil te staen: om bezig te zijn. voetnoot100 Is..., begaen: Geeft hij zijn aandacht aan; loff: roem, luister. voetnoot102 Sijn ... gemaeckt: Hij heeft zich daarop (de taal) toegelegd; slachtende: lijkende op; lomen: tragen. voetnoot103 Daer ... waeght: die Nederland in rep en roer brengen, die in N. zo veel drukte maken. voetnoot104 bend: gilde; sijn gesecht: worden genoemd. voetnoot105 reden: redelijkheid; woordspel met Rederijkers. voetnoot106 Onmatich: Wild; onbesuyst: onbeschoft; wanschapen: wanstaltig; onbesneden: onbeschaafd. voetnoot107 treurspels: treurspelen; bly van sin: opgewekt; oubollich gram: op vreemde, niet passende wijze verdrietig, bedroefd. voetnoot108 neem ... uyt: zonder ... uit; konstich: kunstminnend. voetnoot109 die konst ... verloren: de klassieke kunst; heeft ... gheschept: is weer tot leven gekomen. voetnoot111 Hooft: toespeling op P.C. Hooft; maras: moeras, toespeling op moerassige bodem van Amsterdam. voetnoot113 Den wech: de goede weg; faelen: ontbreken. voetnoot114 van Helicon gaen haelen: van de klassieken leren, gedoceerd op de Leidse Helicon. voetnoot115 hier: in Leiden; dat... schop: dat hier (in Leiden) een andere hengst (ver)toont en dat trots de oude hengst (Amsterdamse klassieke dichters) verjaagt; Heynst: toespeling op Heinsius; bovendien: heynst - hengst - hengstebron. Deze woordspeling reeds bij Dousa in een verwelkomingsgedicht aan de student Heinsius; vgl. Heinsius' Nederduytsche Poemata, Amsterdam, 1606, p. 62: O Heyns, die van een Heynst sijn naem voert... Amsterdam moet zich tenslotte richten naar het voorbeeld van Leiden; Heinsius gaat boven Hooft! Zie W.A.P. Smit, De dichter Revius, diss. Leiden, 1928, p. 48. voetnoot117 vromer: dappere. voetnoot118 te pande stelden: offerden. voetnoot119 zijn frisch ghemoet geleydt: nieuwe aandacht besteed. voetnoot120 En: En hen (deze helden); bevrijdt... sterflickheydt: onsterfelijk gemaakt. voetnoot121 Heems-kerck: zie Heinsius' gedicht: Op de doot ende treffelicke victorie van den mannelicken helt Iacob Heemskerck; Mars over Thetis bringen: de oorlog op zee brengen, zeeoorlog voeren. Men lette op de metonymieën. voetnoot122 En: En die (subj.); op zijn eyghen stroom: slag bij Gibraltar (1607). voetnoot124 Begraven te Amsterdam in de Nieuwe Kerk. voetnoot125 U Leyden is bekent: Aan u, Leiden, is degeen bekend. Toespelingen op een gedicht van Heinsius: Aen Leyden; die met die groene baeren: toespeling op het ontzet van Leiden, de inundaties en de platboomde vaartuigen. voetnoot127 Boysott (Boissot): leidde het ontzet. Leefde van 1530-1576. Appositie bij: die ... ghevaeren; Van der Does: en ook Jan van der Does. Eerste curator van de Leidse Hoge School; Neo-Latijns dichter (1545-1604); doen.... betaelt: toen hebt gij (Leiden) (tegelijk met de ontzetters) de Pegasusbron (de klassieke beschaving) ingehaald (Leidse Hoge School als beloning voor dapperheid, middelpunt van klassieke wetenschap en kunst) en deze hebt gij met uw bloed betaald. voetnoot129 En ...: En gij, o dappere stad Ostende, op wien ..., wordt niet verzwegen. Beleg van Ostende van 1601-1604 door aartshertog Albrecht en Spinola, waarbij de stad vernield werd. Ook op dit wapenfeit maakte Heinsius (en ook Hugo de Groot) een gedicht. voetnoot132 berouw: spijt, verdriet. voetnoot134 Hemelsche Poëten: goddelijke klassieken. voetnoot135 haren: hun (van de hemelse dichters); veeltgien: viooltje; zie Scriverius' aant. op Hymne, vs. 590 met de vertaling van een bekend Anacreonteum. Veeltgien hier gebruikt voor zang, poëzie; gaet: klinkt. voetnoot136 haer: hun; in haer sin staet: zij zich bezighouden met Venus en Bacchus; Bacchi druyve: subject, nevengeschikt met Venus. Zij bezingen dus de geneugten die Venus en Bacchus bieden. voetnoot137 hy: Heinsius; hoer: hen (Venus en Bacchi druyve); toelichten: verklaren. voetnoot138 Ter lieffde van ons all: terwille van ons allen; liet: verliet; haest: snel. voetnoot139 't blinde Venus wicht: Cupido, bekend uit Heinsius' Emblemata Amatoria; recht der Helden vrint: en als een ware vriend der helden. voetnoot140 Ontseyd': zond heen, zweeg over; den Godt.... verslindt: Bacchus. Grieks: λυσιμέριμνος en λυσίπονος. In deze regels laat Scriverius zien hoe Heinsius, in den beginne minnezanger en Bacchuszanger, zich tot het heroïsche gewend heeft. In een ringcompositie komt hij weer op de bezongen Heemskerck terug. voetnoot141 opgetoghen: omhooggetild, geprezen. voetnoot143 Om dat hy eerst...: Omdat hij het eerst de oorlog buiten de grenzen gebracht heeft. voetnoot144 heeft bedacht met: geschonken heeft. Toespeling op het twaalfjarig bestand. voetnoot145 Voornaemste: allervoortreffelijkste (Heemskerck). voetnoot146 Piërinnen: één van de vele benamingen der Muzen, naar de landstreek vanwaar zij stammen; Lat. Pierides (Verg. Ecl. VIII, 63). Andere benamingen: Thespiades, Heliconides, Castalides, Hippocrenides; draven: bewegen, gaan. voetnoot147 eyck: eikenloof (samentrekking). voetnoot148 keren: vegen; het swart Vergetel stoff: het zwarte stof der vergetelheid. voetnoot151-154 Hoe goed en getrouw gij ook uw eer betracht hebt, al uw goede daden zouden toch in duisternis verzinken, als de gouden pen, door wijze hand bestuurd, niet de duisternis van de onderwereld voorkwam. In deze en andere passages legt de dichter de nadruk op het bezingen van heldendaden, die deze voor het nageslacht bewaren. voetnoot155 bedrijff: werk, daden; Lethes: rivier der vergetelheid. voetnoot157 Veel: velen; ingeleyt: behaald. voetnoot158 aengerecht: verricht. voetnoot159 verdomt: verstikt (verdompt). (M.N.W. VIII, 1620.) voetnoot161 versuymt: veronachtzaamd. voetnoot162 onbekent: zonder dat men iets meer van hem weet; sonder vruchten: zonder profijt (hier: zonder roem). voetnoot163 Want anders: Want in het andere geval; gespelt: neergeschreven, meegedeeld. voetnoot164 Dees... geest: deze prikkel zou zijn geest in hoge mate hebben ontvlamd (tijdens zijn leven). voetnoot165 in zijn tijdt: tijdens zijn leven. voetnoot166 soo: indien. voetnoot167 naeme: roem; niet verbreyt: niet wordt verbreid; het ... eeuw': WNT geen neutrum. Latijnse invloed van aevum?; en kan ... genieten: kan niet profiteren. voetnoot169 Daer: in dat geval; wit: doel; met groote hoopen: in groten getale. voetnoot171 mochten: zouden kunnen. voetnoot173 En: En als. voetnoot174 die bloot ... onbevreest: die ontbloot van alle gaven van de dappere (vreesloze) Mars; dus: in geen enkel opzicht dapper. voetnoot175 ter werelt niet en doet: niets op de wereld uitricht, presteert. voetnoot176 wapens roept: alarm maken (MNW s.v. wapene, kol. 1732: wapen roepen); inde voet: in de schoenen. voetnoot177 eer noch naem: subject; volcht: valt later ten deel. voetnoot179 Ook vóór Homerus hebben helden bestaan, maar ze zijn niet bezongen; wapen-tuers: krijgslieden (M.N.W. IX, 1730). 179 e.v. Voor de gedachte zie Hor. Od. IV, 9, 25 e.v. voetnoot180 By: Door; den .... gevreest: door de vijand zeer gevreesd. voetnoot181 Maer: Maar zij (samentrekking). voetnoot182 wetend' volck: kenners. voetnoot183 Die: relativum (waarschijnlijk ondanks de hoofdzinswoordvolgorde, aansluitend bij: Poeten .... volck). voetnoot184 konden ... voortgebracht: zouden hebben kunnen tonen. voetnoot185 Tot kennis van ons all: om ons allen in te lichten. voetnoot186 allesins: beslist, voorzeker; branden.... doen: in vlam geraken om te doen, sterk verlangen om te doen. voetnoot187 geport: aangepord, geprikkeld, aangedreven. voetnoot188 Zijn vaderlandt... kort: (en) Zou trouw aan zijn vaderland, zichzelf in de dood storten; zijn selven doen te kort: zich in de dood storten. voetnoot189 Themistocles: Themistocles-anecdote (Cic. Tusc. Disp. IV, 19). Th. placht des nachts te wandelen, als hij de slaap niet vatten kon en als men om de reden vroeg, antwoordde hij dat hij door de trofeeën van Miltiades uit de slaap werd opgeschrikt. Th. versloeg de Perzen in de zeeslag bij Salamis (480). Miltiades versloeg de Perzen in de slag bij Marathon (490). voetnoot190 yver: begeerte. voetnoot192 Wiens ... gegaen: latinistische constructie: ... die als hij ... ging overdenken, daardoor geheel bewogen werd en naar buiten ging met zijn degen in de rechterhand; rooff: trofeeën. voetnoot195 is in het velt gegaen: heeft zich in de strijd geworpen (visioen). voetnoot196 sach: hij zag; samentrekking uit zijn. voetnoot197 besloten: omringd, gekroond. voetnoot198 Hebes dau: Hebe: verzinnebeelding van de jeugd en schenkster der goden (Hom. II. IV, 2). Het beeld: ‘dauw van Hebe’ is mij uit de kl. oudheid niet bekend. Hebes dau duidt hier aan de onsterfelijke, eeuwige jeugd en kloekheid. voetnoot199 Van... bewaert: door de eeuwigheid behoed, onsterfelijk; vry van: beschermd tegen; Tyts ongeval: de schade die de tijd aanricht. voetnoot200 Past: Trekt zich aan; Nijdt: afgunst. voetnoot201 meent: denkt; beklijven: in gedachtenis blijven. voetnoot202 welgeleerde: bekwame; geluckich: goed. voetnoot203 het was om niet gedaen: het ware tevergeefs verricht. voetnoot204 de dochter vande swaen: de pen. Let op de tegenstellingen: moeder - dochter; zwaanpen; zingen - schrijven; dood - eeuwigheid. voetnoot205 verscheyden: andere. voetnoot206 zy: de moeder, de zwaan. voetnoot207 haer liet: de zwanezang. voetnoot209 15 mei 1616 dichtte Scriverius in 't Latijn over dezelfde materie (betreffende verschillende soorten schrijfmateriaal). De verzen vindt men geciteerd bij P. Hofman-Peerlkamp, De Poëtis Latinis ed. 2 [Haarlem, 1838], pp. 394-395. Klassieke bronnen voor het schrijfmateriaal: Herod. V, 58, 3; Plin. N.H. XIII, 69; Ulpianus, Dig. XXXII, 52; Pollux 57. voetnoot215 horens: tanden. De Ouden (o.a. Aelianus in zijn Natuurlijke Historie) zagen in de slagtanden der olifanten inderdaad een soort horens! getouwt: geprepareerd; olifantsingewanden als schrijfmateriaal zeer zelden, cf. Suet. frgm. 104, p. 133, 10 R; Isidor. Orig. VI, 12, 1. voetnoot216 gevout: tot een boek gevouwen. voetnoot218 Achemeen: Pers (Achaemenes stamvader van het Perzisch koningshuis). voetnoot219 Francijn: oude naam voor perkament; Pargament: perkament. voetnoot220 int: inkt. voetnoot221 bedocht: uitgevonden; om dat: opdat. voetnoot222 verflouden: verslapten. voetnoot223 onbewegelick: onwrikbaar dapper. voetnoot224 voorgestaen: beschermd. voetnoot226 Daer: wanneer er; en sijn .... mist: en zij (de liedjes) zijn door de duistere tijden heen bekend gebleven; gedrongen: mondeling overgeleverd. voetnoot228 luyden van verstandt: deskundigen. voetnoot229 Arminius: vorst der Cherusci (18 voor- tot 19 na Chr.), streed tegen Varus bij het Teutoburgerwoud (Tac. Ann. I en II passim); Civilis: leider van de opstand der Batavieren (69), zie Tac. Hist. IV en V passim. Dus driemaal een heldenpaar: Boissot-Van der Does, Themistocles-Miltiades, Arminius-Civilis. voetnoot230 melden: noemen. voetnoot231 Bataviers: gen. van Batavier. voetnoot232 van Roomen niet vermant: niet door de Romeinen gedwongen. voetnoot233 Vriendt van het groote Ryck: aansluitend bij ‘die... van 't Bataviers geslacht’; broederschap gesworen: en als gezworen broeders (opnieuw predicatief bij ‘die enz.’.) voetnoot234 Sijnd'.... kracht: aansluitend bij het groote Ryck (vs. 233): terwijl dit in zijn grootste kracht was; ginck verloren: ten onder ging. voetnoot235 Den Arent: het veldteken van de Romeinse keizer. voetnoot236 By die gestaltenis: Vergeleken bij die gesteldheid, de gesteldheid van toen. voetnoot238 Cecrops hoogh gebouw: burcht van Cecrops, Athene. Cecrops, oudste koning van Athene; Amphion: zoon van Antiope en Zeus, tweelingbroer van Zethus, bouwde de muren van Thebe met behulp van de lier (Hor. Carm. III, 2, 1 en 2; Ars P., 394 v.v.). voetnoot239 die groote Stadt: weer Athene. voetnoot240 Niet: Niets; Medusaes hooft: de Gorgokop in het schild van Minerva; tot spijt van ons: tot verdriet van ons. voetnoot241 voort: verder. voetnoot242 Boeoten: Beotië, met Thebe als hoofdstad; Hippocrenen: sing., afwijkende vorm. Bron op de Helicon, ontstaan door de hoefslag van het paard Pegasus. voetnoot243 ballinslandts: als ballingen (van het land) (Zie WNT, s.v. balling, kol. 936). voetnoot244 Pyrenes dal: Pyrene, naam van een vermaarde bron te Corinthe; bij de Romeinen geldt deze als Muzenbron (Stat. Silv. I, 4, 27). voetnoot245 Mahomet: de Turken. voetnoot248 Constantinus: Constantijn de Grote (274-337), onder wiens leiding Byzantium werd herbouwd; eer: vroeger. voetnoot249 ghy hebt u: gij hebt reden u. voetnoot250 bedrijff: rechtsgebied (WNT II, 1, kol. 1227) voetnoot251 De wetenschap: nl. de antieke; verspreydt haer breet en wijt: zich wijd en zijd verspreidt, uitbreidt. voetnoot253 Tot welckes sekerheyt: tot veilige bewaring van welke (wetenschap); en troosting van ons handen: tot steun van onze handen: nu drukken, toen schrijven! voetnoot254 gebroeyt: uitgevonden; gesien ... landen: zonder dat één land er van wist (tegen Gutenberg?). voetnoot255 weerde: waardevolle; wackert: prikkelt. voetnoot256 lust: plezier. voetnoot257 stael: voorbeeld (dit boek van Heinsius); Op desen voet laet wesen: laat het op deze wijze zijn. voetnoot258 vruchten lesen: vruchten garen; ook: lezen. voetnoot259 ciercel: sieraad. voetnoot260 deucht: goede kwaliteit. voetnoot261 liever: liefhebber, (taal)minnaar (WNT VIII, 2, kol. 2150). voetnoot264 Die: antecedent: een so schoone tael; diese: die haar (de taal). voetnoot265 komt aen: welaan; verschoven: op zij geschoven. voetnoot266 vluchtich: verjaagd, uitgestoten (MNW IX, 686); lecker: kieskeurige. voetnoot267 het haest gemaeckt: spoedig verwerkelijkt. voetnoot268 in de kennis raeckt: bekend wordt. voetnoot270 met defticheyt versien: voorzien van degelijkheid, deugdelijk maken; met: door; bouwen: een grondslag geven, grammatisch-taalkundige regels ervoor opstellen. voetnoot271 bastaert: bastaardwoorden. voetnoot272 net: zuiver. voetnoot273 eens wandelen in 't licht: naar buiten treden. voetnoot274 ick sie: en ik zie. voetnoot275 Die ... bewust: als rel. bijzin op te vatten: die overal met ijver en lust deze taal zullen willen deelachtig zijn en deze taal willen kennen. voetnoot276 bewust: kennend. voetnoot277 dees Godin: de taal van ons land; in 't stuck van: op het terrein van. voetnoot278 onbequaem: ongeschikt; en niet om uyt te bringen: niet geschikt om uit te drukken. voetnoot279 meening: bedoeling; gemoet: geest. voetnoot280 Dat Phoebus selve drijft: dat door Phoebus zelf wordt aangedreven (geïnspireerd); Minerva loopen doet: Minerva in beweging brengt. voetnoot281 Gaet vry aen: begin maar, begin gerust. voetnoot282 Die: ad sent. bij volck (de mensen die...); Die... achten: Die slechts wat uitheems is en met inspanning wordt toegeeigend, waarderen. voetnoot283 geleert: onderwezen. voetnoot284 vertalen: verwoorden; in zijn sinnen schiet: in zijn geest opkomt. voetnoot285 Bredero (1585-1618). voetnoot286 Alleen: slechts; verstandich: bekwaam, verstand hebbende van. voetnoot287 Vernuftich: verstandig; kloeck: intelligent; Latijnsche: Sc. Mimos (vs. 288). voetnoot288 Mimos: mimen, in de zin van kluchten; alleen van zijn gewas: van eigen teelt, oorspronkelijk. voetnoot289 passen: letten op, ons richten naar. voetnoot290 d'Etrusche: Italiaanse. voetnoot292 toegemaeckt: opgesierd, getooid, uitgedost (WNT XVII, 561). voetnoot293 gelijcken: vergelijken. voetnoot294 haer: de poëzie van Italianen en Fransen. voetnoot295 over schoonen: zeer schone. voetnoot296 ons: voor ons. Dus: Want wat bij ons zuiver gebleven is, ruikt daar (in Italië en Frankrijk) naar romaans. voetnoot297 Dat... lesen: Dat onze taal daarmee bezoedeld zou zijn, is niet waar, daarvan zult U het tegendeel in dit boek lezen. voetnoot300 Die: gij aan wie (Jacob van Dijck); toegeschreven: toegekend; eere: eerbetoon. voetnoot301 geschickt om reden: om goede redenen gezonden. voetnoot304 voor: boven; gegeven heeft den prijs: verkoren heeft. voetnoot306 nae ... draven: belangstelling te hebben voor poëzie. voetnoot308 aen den danss met Phoebus: in het koor van Phoebus. voetnoot310 schael: weegschaal; overwegen: wegen. voetnoot314 in uw geweldt: tot uw beschikking (als Maecenas); Alleenlick: slechts dienend om (bij: telgen). voetnoot315 Den welverdienden kop: het hoofd dat het wel verdient; geswindt: schrander (WNT IV, 2268).