Geïllustreerde flora van Nederland

Handleiding voor het bepalen van de naam der in Nederland in het wild groeiende en verbouwde gewassen en van een groot aantal sierplanten

[p. 962]

Kamperfoeliefamilie.
Caprifoliaceeën, Caprifoliaceae.

Planten (meestal heesters of klimplanten) met kruiswijs geplaatste, enkelvoudige of samengestelde bladeren. Kelk 2- tot 5-tandig, bloemkroon 4- tot 5-tandig of -slippig, meeldraden 4-10, één stamper met 2- tot 5-hokkig vruchtbeginsel. Oorspronkelijk inheemsch zijn in ons land twee vliersoorten, de Geldersche Roos en de Wilde Kamperfoelie, doch veel soorten worden aangeplant in parken en tuinen, waarvan sommige gemakkelijk verwilderen.

Geslachtentabel.

1

a.	Slingerplant of kruipende plant.	2
b.	Plant niet windend of kruipend.	3

2

a.	Bloemen met lange kroonbuis, in schijnkransen aan de toppen van takken; slingerplant. Blz. 966, Kamperfoelie
b.	Bloemen bij paren of alleenstaand; laag, kruipend plantje. Blz. 968, Linnaeuskruid

[p. 963]

3

a.	Bladeren samengesteld, oneven gevind. Blz. 963, Vlier
b.	Bladeren enkelvoudig.	4

4

a.	Bloemen in rijkbloemige, platte of bolronde trossen, wit of heel licht rose, stijlen kort. Blz. 965, Sneeuwbal
b.	Bloemen anders.	5

5

a.	Bloemen buisvormig of tweelippig, in tweetallen naast elkander; aan den voet der bloemstelen een paar schutbladeren. Blz. 966, Kamperfoelie
b.	Geen groote schutbladeren, bloemen groot, trechtervormig. Blz 965, Weigelia
c.	Geen groote schutbladeren, bloemen klein, klokvormig, dicht opeen aan 't eind der takken. Blz. 968, Sneeuwbes

Geslacht: Vlier, Sambucus (Bloemenklasse: Po).

1

a.	Plant met groene, gegroefde, niet houtige stengels. Aan den voet der bladstelen een paar steunblaadjes. Bloemen, dikwijls iets roodachtig, in rijke tuilen, helmknopjes vóór het openen bruin, vruchtzwart. De stengels boven den grond sterven ieder jaar af, onder den grond breidt de plant zich uit door uitloopers (lastig in tuinen). Vrij veel in Zuid-Limburg, elders zeldzaam. Juni-Augustus. ♃ Kruidvlier, S. Ebulus
b.	Heesters (zie echter 4a).	2

2

a.	Bloemtros langwerpig, met twee hoofdvertakkingen, bloemen groenachtig geel, vrucht rood, soms wit of geel. Veel in tuinen; in Zuid-Limburg misschien oorspronkelijk wild. April-Mei. ♄ Bergvlier, S. racemosa
b.	Bloemtros plat, met 4 of 5 hoofdvertakkingen.	3

[p. 964]

3

a.	Vruchten bruin, naast de blaadjes van 't blad dikwijls nog kleine blaadjes, de onderste blaadjes vaak tweeof drietallig, zie fig. Uit Californië. In tuinen veelal de variëteit Fontenayi, met getande bloemkroonslippen. Juni-September. ♄ Californische Vlier, S. glauca
b.	Vruchten zwart.	4

4

a.	De hoofdstammen verheffen zich slechts enkele centimeters boven den grond, daaruit ontwikkelen zich iedei jaar lange loten, die 's winters afsterven. Bloeiwijze zeer groot (tot 4 dM. in doorsnee), bloemen geelachtig. Uit N.-Amerika. Juni-Augustus. ♄ Amerikaansche Vlier, S. canadensis
b.	Slechts enkele waterloten sterven 's winters af, de rest blijft; oude planten ontwikkelen zich tot vrij hooge boomen met dikke stammen. Bloemen wit, soms lichtgeel. Overal in 't wild, ook in velerlei vormen aangeplant. Juni-Augustus. ♄ Vlier, S. nigra

De bloeiende heester is als 't ware overdekt met witte bloemen en verspreidt een sterken geur. Toch worden deze, wegens het ontbreken van honing, weinig door insekten bezocht, 't meest nog door zweefvliegen. De vruchten vormen het hoofdvoedsel van de trekkende jonge zangvogeltjes (nachtegalen, roodborstjes, roodstaartjes, grasmusschen en vooral spreeuwen en lijsters). Geen wonder dus, dat overal vlierplantjes opslaan (zelfs op oude knotwilgen, in dakgoten).

Wij maken van de bessen (eigenlijk steenvruchten) een smakelijke gelei; een aftreksel van de bloemen is een welbekend huismiddel, ook een goed middel om mieren te verjagen. Het merg, vlierpit, licht en gemakkelijk te snijden, wordt gebruikt bij natuurkundige proeven over electriciteit en voor 't maken van doorsneden voor microscopie. De takjes voor zittakken voor kooivogels, voor proppenschieters, pijlpunten, enz.

[p. 965]

Geslacht: Sneeuwbal, Viburnum.
Heesters. Bloemenklasse: A - AB.

1

a.

Bladeren drielobbig, slap. Randbloemen van de bloeiwijze (bij gekweekte vormen vaak bijna alle bloemen) zonder stampers of meeldraden (geslachtloos) en met breede, vlakke kroonslippen. Roode, glimmende steenvruchten in hangende trossen. In bosschen, veel in de duinen. Mei, Juni. Geldersche Roos, V. Opulus

De geslachtlooze bloemen maken de bloeiwijze reeds van verre zichtbaar. Zweefvliegen en kevers, ook enkele vlinders komen honing en stuifmeel halen en bewerken kruisbestuiving. De vruchten worden 't meest door lijsters gegeten.

b.

Bladeren elliptisch, stijf; geen grootere randbloemen.

2

2

a.	Jonge takken, bladstelen, bladeren en de takken van de bloeiwijze dicht behaard. Bladrand getand, de zijnerven loopen uit in de tanden. Steenvrucht eerst rood, later zwart. In den winter zijn de bladknoppen, zoowel als de bloemknoppen, onbedekt. Uit Zuid-Europa. Mei-Juni. Wollige Sneeuwbal, V. Lantana
b.	Takken en bladeren met schubhaartjes. De zijnerven loopen niet in de tanden uit, maar buigen langs den bladrand om. Steenvrucht blauw berijpt. Uit N.-Amerika. Juni. Peersneeuwbal, V. Lentago

Geslacht Weigelia, Diervilla.
Heesters. Bloemenklasse: Bb.

1

a.

Bloemkroon met ongelijke insnijdingen, bijna tweelippig, geel; stijl onderaan behaard, zaden niet gevleugeld. Uit N.-Amerika. Juni-Juli. Amerikaansche Weigelia, D. trifida

[p. 966]

b.

Insnijdingen van de bloemkroon ongeveer gelijk, stijl kaal.

2

2

a.	Kelk tot op de helft ingesneden; bladeren aan de onderzijde op de middennerf dicht behaard. Chineesche Weigelia, D. florida
b.	Kelk dieper ingesneden dan tot op de helft, jonge takken en ook de vruchtbeginsels behaard; bladeren kaal, alleen onder op de nerven met stijve haartjes. Juni-Juli. Koreaansche Weigelia, D. coraeënsis
c.	Kelk als bij b. Jonge takken en vruchtbeginsels onbehaard; bladeren aan de bovenzij kort en ruw behaard, aan de onderzij grijsviltig. Mei en Augustus. Japansche Weigelia, D. iaponica

Geslacht: Kamperfoelie, Lonicera.

1

a.	Slingerplant.	2
b.	Rechtopstaande heester.	4

2

a.	Aan het eind der takken zijn de tegenoverstaande bladeren met elkander vergroeid.	3
b.	Alle bladeren vrij, kaal, alleen die vlak bij de bloeiwijze met klierhaartjes. De bloemen, in 4 of 5 kransen dicht opeen aan 't eind van twijgen, welriekend, geelachtig wit tot donkerrood. Overal in bosschen en hagen. Juni-October. Fig. ook blz. 962. Wilde Kamperfoelie, L. Periclymenum

De kleur der bloemen schijnt samen te hangen met donkere of lichte standplaats. De bloemen gaan tegen den avond open en geuren dan 't sterkst. Ze bevatten veel honing en worden 's avonds vooral door pijlstaartvlinders, op den dag door hommels en bijen bezocht. Dikwijls rijpen

[p. 967]

stijlen en meeldraden niet tegelijk, zoodat in 't begin van den bloei kruisbestuivng moet plaats hebben. Later is zelfbestuiving mogelijk. De zaden worden verspreid door zangvogels, die de roode bessen eten. In den loop der jaren brengen de windende twijgen allerlei afwijkingen teweeg in den groei der stammen, die ze omstrengelen en niet zelden veroorzaken deze beide elkanders dood door den op elkaar uitgeoefenden druk.

3

a.	Kroonbuis van binnen kaal. Bloemen wit, geelachtig en rood, zeer welriekend. Bladeren kaal. Tusschen de bloemkransen telkens een paar saamgegroeide bladeren. Uit Zuid- en Midden-Europa, veel aangeplant. Mei-Juni. Tuinkamperfoelie, L. Caprifolium
b.	Kroonbuis van binnen behaard. Bloemen geel, later oranje. De bloemkransen zijn 1-2 cM. van elkander verwijderd en niet door bladparen gescheiden. Uit Amerika. Mei-Juli. Oranje Kamperfoelie, L. flava

4 (1)

a.	Bloemkroon geel of oranje, bijna regelmatig, met korte insnijdingen. Schutbladeren aan den voet der bloemstelen groot, bladachtig. Zie fig. Vrucht rood. Uit Canada. Juni-September. Ledebour's Kamperfoelie, L. Ledebourii
b.	Bloemkroon tweelippig, zie fig. rechts.	5

5

a.	De vruchtbeginsels van de in paren staande bloemen zijn met elkander vergroeid. Bloemkroon vuilrood, onderaan vaak groenachtig geel; bladeren langwerpig, spits. Bergland van Centraal Europa en Azië. April, Mei. Alpenkamperfoelie, L. alpigena
b.	Vruchtbeginsels vrij.	6

6

a.

Bladeren dicht bezet met fijne, kromme haartjes,

[p. 968]

	ovaal. Bloemkroon aan de buitenzij dicht behaard, aan haar voet met een duidelijken knobbel, wit, onderaan vaak rood. Vruchten donkerrood. Midden-Europa. Bij ons veel in parken en tuinen en verwilderd. Mei-Juni. Roode Kamperfoelie, L. Xylosteüm
b.	Bladeren bijna kaal. Bloemkroon zonder of met zeer kleinen knobbel, kaal, rozerood, soms wit. Bes rood of geel. Uit Rusland en Siberië. Mei, Juni. Tartaarsche Kamperfoelie, L. tatarica

Geslacht: Sneeuwbes, Symphoricarpus.

Heestertje met ovale, soms bijna ronde bladeren, die aan jonge loten dikwijls zijdelings zijn ingesneden. Bloemen bijna ongesteeld, dicht opeen aan 't eind der takken, rood, aan den voet der meeldraden dicht behaard. Bes wit. Uit Canada en Californië. Juni-September.

Sneeuwbes, S. racemosus

Komt ook voor met roode bessen. Wespen, hommels en zweefvliegen zorgen voor de kruisbestuiving. Zelfbestuiving is zoo goed als onmogelijk doordat in de hangende bloemen de stempel boven de helmknoppen ligt en er nog door een haarprop van wordt gescheiden. Lijsters eten de bessen.

Geslacht: Linnaeuskruid, Linnaea.

Kruipend, altijd groen plantje met bijna ronde blaadjes. Bloemen klokvormig, overhangend, meest bij tweetallen op lange stelen. Bergen en Poolstreken. Aardig rotsplantje. Mei-Juli.

♃ Linnaeuskruid, L. borealis

Honing wordt afgezonderd aan den voet der 4 meeldraden. De bloemkroon is van binnen behaard (afweer van kruipende insekten en regendroppels), de stijl steekt buiten de bloem uit. Insektenbezoek gering, ook heeft de plant slechts zelden rijpe vruchten. Deze worden verspreid door aankleving.

[p. 969]

Aanteekeningen.