|
| |
| |
| |
XV.
Zóó heesch van drift was Kobus nog nooit geweest. Nog voor 'n paar maanden had-ie zich, altijd in glimlachend zwijgen, als in 'n beveiligenden cocon besloten, teruggetrokken, was 'm de wereld 'n dikwijls gruwelijk geval, dat je bekeek, onderging, maar waarover je je niet moeilijker maakte dan je 't hoefde; lachte-ie zonder luidruchtigheid om de behoefte van anderen, om zich over 'n peuleschil op te winden, en mekaar over de ergernis van 't onnoozelst hebbedingetje de smoor in te jagen - voor hoe-kort-geleden-nog was hij de opwindende kalmte in 't huisje, de stille pijpen-bekluiver, die je in z'n stoel, als 'n oud stuk familie liet begaan, die de makkelijkste kostganger met eten en drinken was, die z'n volle weekloon afdroeg, en zich als 'n mensch zonder behoefte, zonder verlangens, met z'n gestopte sokken bij 't kacheltje zat te verkneuteren, met z'n pijp naar bed stapte en met z'n pijp benejen kwam - en van dat alles leek niks meer overgebleven, nou z'n wrok van weken los kwam. Eerst had-ie de behoefte gevoeld met z'n vuist de tafel te bebeuken en den boel an gruzelementen te slaan, maar Friedel zat met vochtige oogen in de lamp te kijken, en 't handwerkje, dat ze mee had gebracht, lag vlak bij de nog half-volle kommen koffie. Om zich te luchten stampvoette-ie zoo woest, dat een van de deelen onder 't vloerzeil 'n schorren schreeuw gaf - toen, nog te geladen van onbeheerschte woede, verplomp- | |
| |
te-ie
z'n stoel zoo brusk, dat de toch al zwakke lenden 'r door kraakten.
Daar had-ie dagen en dagen als 'n geduldig werk-beest op de Glasblazerij z'n longen staan uithijgen bij de striemend-ranselende gloeihitte van de oven, z'n oogen hadden in de verdorring van z'n hoofd gestoken met de navlamming van t wit-krijschend vuurgat en de zweving der rosse glasbellen aan de rondwentelende ijzeren staaf - hij had geploeterd en gehengst om méér dan de gewone hoeveelheid te halen, altijd door met de vreemd-zoete, z'n voelbaar hart omsponzende besluiping, dat 'r iets kostelijks, iets te broos om aan te vatten, iets nog veelkleuriger dan de kunstrozen, die 'n Bohemer op de fabriek in z'n vrije uren wist te blazen, in 'm gegroeid was - als-ie door de volte bij 't uitgaan van de fabriek in de koele lucht aanstapte, had-ie in z'n eentje, zelfs Koert ontloopend, naar den sterrenhemel gekeken en zulke droefgeestige liedjes gefloten, dat-ie 'r 'n krop van in z'n keel kreeg - thuis had-ie zich gehaast, om zich op te kallefateren, met pommade, schoone boorden en opzichtige dassen - en terwijl hadden z'n vriend Wetter en z'n eigen moeder 'm beduveld door 'm 'n varken-van-'n-kerel, dien-ie van af de eerste kennismaking niet vertrouwd had, as 'n zeeman voor te stellen, pas van de reis werom gekommen, in plaats hèm as mondige kostwinner eerlijk te zeggen, dat ze 'n ontslagen tuchthuisboef hadden opgenomen.
't Karnde 'n oogenblik in z'n hersens. Nou be- | |
| |
greep-ie
waarom Jo in 't water was geloopen, waarom de sul-van-'n-jongen bang voor z'n vader geweest was, niks van 't lekkers, niks van de kedoos had motten hebben. Met dàt uitschot, dat door de recherche gehaald werd, had-ie aan een tafel gezeten. Die z'n sigaren had-ie gerookt. 'r Lag nog 'n eind op den schotel van z'n kom. Die z'n stinkenden grijns had-ie opgelet, as de gluuperige koloogen an de bloote hals en de half-naakte schoeren van zijn meisje hingen. Die was vertroeteld geworden, met allemaal lievigheidjes in de watten gelegd, terwijl hij as 'n otter voor de glas-ovens zweette. In Heerlen had-ie onder den grond met 't grootste gespuis uit 't buitenland gewerkt, dieven en bekkensnijjers, die God weet wat op d'r kerfstok hadden, omdat ze d'r eigen land niet meer binnen mochten, maar daar had-ie als jonge jongen glad maling an gehad. 'r Was 'r niet een bij geweest, die van z'n hart 'n moordkuil maakte. Je zei ‘Glück Auf!’ in 't donker tegen 'n gewezen vagebond, landlooper of overtuigd christen. Ze wurmden allemaal voor d'r dagelijksch brood, en ze hielden d'r bek niet - ze biechtten benejen d'r hebben en houen - ze logen je niet vuil voor, dat ze 'n reis om de wereld met 'n zeilschip hadden gemaakt, en daardoor d'r zoon an z'n lot hadden motten overlaten....
Was Kobus niet door 'n ziekelijk-broeiende jaloerschheid bij z'n strot gegrepen, dan zou-ie 't geval naar menschelijke berekening niet zoo fel hebben doorworsteld. Hij zag zichzelf met de bloote
| |
| |
borst en de litteeken-armen bij 't vuur, en den geelbleeken reus met 't kortgeschoren haar, den lanterfanter met de hinderlijk-krakende bruine schoenen, in 't zonne-kamertje bij de Wetters, alleen met Friedel, terwijl de vader, die enkel voor z'n scheikunde-proeven leefde, zich in 't schuurtje opsloot, en de moeder en grootmoeder boven in d'r bed bleven. Den heelen avond had-ie zich zitten verbijten, zich afzonderlijk gevoeld, zich aan elk vrouwelijk gebaar tegenover den vader van den gestorven jongen verwonderd - en nou wist-ie - de vent met de koloogen en de slungelige, schuwe bewegingen, die 'm de dampen an had gedaan, kwam versch uit de kast....
‘As jullie 't stiekem hielden, wat ik nóú pas hoor,’ zei-ie eindelijk en z'n hand omklemde nog feller de stoelleuning: ‘dan had je mijn kennen vragen of ik 'r ook van gediend was! Ik laat me niet den eersten den beste opdringen! ik ben niet as Koert benejen de jaren!.... Ik verdom 't! ....Dat het hier gezeten!.... Dat het hier gevreten!.... Dat het de brani met z'n nieuwe pak en z'n schoenen uitgehangen!.... Dat wist waarom-ie z'n zoon den dood aandee!.... En nou vraag ik nog enkel, waarom-ie in Leeuwarden zooveel jaar vast is gehouen.... Nou?’
‘As je kalm blieft te zijn, Ko,’ sprak Wetter rustig: ‘kennen wij jou antwoorden. Met anschnauzen bereik je niemendal....’
‘Ik verdom 't kalm te zijn!’ bulderde Kobus 'r bleek van woede op los: ‘ik vraag wat de vent uitgehaald het!.... Of weet je 't zèlf niet?’
| |
| |
‘Dat moet jij 'm persoonlijk vragen, Kobus,’ antwoordde de chemicus: ‘iek heb geen recht geheimen, die mij worden toevertrouwd an die groote klok te hangen....’
‘Zeg 't 'm maar’, zei tante Toos ongerust: ‘wat morgen de halve stad weet, hoef je voor hem toch niet....’
‘Iek weet nieks’, redeneerde de Duitscher. ‘Iek weet alleen wat iek daar-straks heb gezeid vóór die verdammte Polizei, die een gewezen Verbrecher nooit met rust kan laten, binnen kwam vallen - iek weet alleen, zoo waar de lieve God mij hoort, dat wij geroepen zijn elkaar met het licht in onze oogen bij te staan....’
‘Krijg ik 't te hooren, ja of nee, moeder!’ dreigde Kobus: ‘ik ben geen ploert - voor mijn part mag ieder doen waar-ie trek in het - maar ik laat geen bedrieger z'n voeten onder mijn tafel steken.... 'k Heb lang genoeg stommetje gespeeld.... Blijf jij me as kwajongen behandelen, dan pak ik me bullen....!’
De stoel niet tegen z'n drift bestand, viel geknauwd ondersteboven.
‘Laat Koert dan na boven gaan’, hakkelde de moeder: ‘dat zijn geen dingen voor jonge menschen....’
‘Waarom?’ vlamde Kobus, aangestoken door de ruïne van den stoel op - grimmig trok-ie de partij van den jongen, die 'r ziek door de gebeurtenissen van den dag bij zat, en nog bleeker door de woede van den anders zoo stillen oom was
| |
| |
geworden -: ‘waarom mag Koert niet weten wat 'r met den vent, die bij de Wetters en ons gastvrijheid geniet, an 't handje is?.... As 't géén daglicht ken verdragen hoort-ie hier niet.... En as 't dat wèl ken, hoef je 'r niet omheen te draaien!.... 't Zal me glad me zorg zijn, of-ie z'n pooten niet thuis het gehouen.... As je 't maar zeit, en me niet as 'n half gare idioot behandelt....’
Toen zei Friedel met 'n gezicht, of 'r wel erger dingen in 't leven waren, en juist omdat ze 't zoo eenvoudig zei, klonk 't vijandig-hard:
‘Der Herr heeft een vrouw vermoord. Dat ies alles....’
In de korte stilte kringelde de rook van Wetter's pijp naar de lichtende ronding onder de lampekap, tikte de slinger der klok een-twee, een-twee, met nazoemende metaal-dreuntjes, of 't allemaal plezierig en evenwichtig was.
‘'t Is goeie’, sprak Kobus heesch: ‘maar dan hou jij den kerel niet in je huis....’
‘En waarom niet?’ antwoordde de chemicus: ‘jij moet niet zoo schrikkelijk dom doen, Kobus. Friedel heeft het gezegd, en dat moet mijn dochter zelf weten, al voel ik mij niet verantwoord, wanneer ik niet die machtiging van den persoon wien het angaat heb.... Maar als wij oens aanmatigen rechter over anderen te zijn, en onze naasten te straffen, dan moeten wij maat weten te houden, en geen beulen blijven, als wij eenmaal gestraft hebben....’
‘Dat ken jij zeggen, Wetter’, gromde Kobus
| |
| |
als 'n kwaadwillige hond: ‘maar zoolang jij den vent in de buurt van je moeder, je vrouw en je dochter houdt, zet ik geen poot meer bij jou over den vloer.... En hier komt-ie nog minder.... Ik wil me in de straten kennen vertoonen met wie 'k bij me thuis ontvang!.... Goeien avond!’
Rebelsch, omdat-ie de schepen achter zich verbrandde, zette-ie z'n hoed op, sloeg de deur achter zich dicht. Hij mòst 'r meer van weten, ging op bezoek bij de nicht, bij wie de doode Jo ingewoond had, tot de vader terug kwam.
‘Das ies nou een herzensgoede jongen’, zei Wetter, toen 't gestap van de driftig-plompende voeten uit 't voortuintje verdoezeld was: ‘dat ies een kerl met een gouden hart en die gaat zoo onredelijk tekeer, dat ik er een gat in die lucht bij sla.... Ik zal u eens wat zeggen: ieder Geschöpf heeft eigen viengerafdrukken, een eigen karakter, een eigen ziel met eigen electronen, maar die menschen gelijken meer op elkaar in die groote domheid als in die groote liefde, en als iek onze Lieve Heer was, schakelde iek mijn stroom eens een poosje naar die zijde van die leege hoofden, waarien die elementen uitgewerkt zijn, uit.... Iek begrijp er niemendal van.... En u?’
‘Jij ken 'n héél geleerd mensch zijn, Wetter’, zei tante Toos, terwijl ook hij z'n hoed opzette: ‘en ik begrijp niks van al jouw boeken-wijsheid, maar jij ben zoo blind voor wat 'r geen twee stappen uit je buurt gebeurt, dat ik me mond maar zal houen.... Mot jij ook opstappen?’
| |
| |
| |
| |
‘Iek ga eens naar die Polizei, om te hooren wat dat voor skandaal ies....’, zei Wetter: ‘op zóó een manier krijgt een man, die iets misdaan heeft, levenslang!.... Als jij mij hier wacht, Friedel, ben iek in eene Viertel-stunde terug....’
Koert, die 't met z'n barstende koppijn niet langer uithield, had 't wonder bestaan nog voor Friedel opstapte, naar bed te gaan. De twee vrouwen zaten over mekaar onder de lamp - de moeder met de zilverwitte haren, en 't beeldig kopje met de hagelwitte tanden. Toen, omdat tante Toos met 'n gezicht 'r koffie slurpte, of ze 't met 'n dozijn tegelijk an den stok had, zei 't meisje na 'n ruzieachtige stilte - en ze had niet onhandiger kunnen beginnen:
‘Iek viend het jammer van Koboes, dat hij zoo schrikkelijk-boos ies geworden. Het ies anders zoo'n netter mensch en zoo iemand om veel van te houden!’
Tante Toos snoof door 'r neus, plette 'r lippen in 'n rimpel-bobbel saam, gelijk 'n tandenloos oud vrouwtje, dat even rust van 't bezwaarlijk kauwen met de molmen stompjes, en eerst na 'n zeurderig wrikken van 'r oud hoofd, of ze moeite had de boot van 'r gedachten in beweging te brengen, begon ze met diepst-moederlijke genegenheid van 'r zoon kwaad te spreken. Ze dee 't met horten en zuchten, of ze met Kobus getrouwd was en ze 'r hart eindlijk an 'n belangstellende buurvrouw of 'n zuster, die 't nèt zoo lamlendig met háár man getroffen had, kon luchten - en ze dee 't met de sluwe, listig-tastende bedoeling, om 't onheil van
| |
| |
zoo'n witgekalkte-kee as schoondochter, langs den verstandelijken weg van 'r eenig-overgebleven zoon, van wien ze tot 'r laatste uur afhankelijk bleef, stevig zwart te maken, te voorkomen.
‘Een net mensch, en iemand om véél van te houen’, herhaalde ze eindelijk: ‘ik mag as moeder 't tegendeel niet beweren, maar zooas je 'm daarstraks het gezien, de meubelen runeweerend, en as 'n grondwerker, die 'n borrel op het, tegen jouw vader en tegen mijn, as moeder, tekeer gaand, zooas-ie daar stond om bang van te wezen, zoo is-ie nou in z'n gewone doen, as 'r géén getuigen bij zijn, voor wie-ie kemeedie mot spelen.... As hij om mijn dochter kwam, zou ik 'm in 't fassoenlijke bij z'n lurven nemen, en 'm 't gat van de deur wijzen.... Zoo waarachtig as ik hier over je zit.... D'r bennen mannen, die door de natuur angewezen zijn om niet te trouwen, omdat ze elke vrouw dood-misselijk van ellende mòtten maken.... Zoo is mijn zoon, is van alles niks.... En werachentig waarheid is waarheid.... Ik voel me bij tijjen of 'k moedernaakt-alleen op de wereld sta.... Most zoo'n stuk iesegrim nou zoo uitvallen, omdat wij 'n medemensch 'n handje geven, om uit de modder op 't droge te komen.... Een net mensch en iemand om veel van te houen.... As jij ooit 'n man neemt, Friedel, pas dan op, dat je niet in de mieserigheid van 'n polderjongen, die zich an 't meubilair wreekt, as je 'm tegenspreekt, valt.... 'n Man mot goed zijn, geloovig en zachtzinnig. Mijn zoon is van alles niks.... En werachentig soms ziet-ie
| |
| |
'r door z'n zure gestel nog ouwer as je vader uit.... Ik had tienmaal liever 'n dochter gehad’.
Nou was ze 'r, en terwijl ze 't treurig beeld van den verdorven zoon, den zich voor niks moeilijk-makenden, uit z'n evenwicht van pijpjes-kluivenden geslagen, geduldigen Kobus, opzettelijk vervalschte, had ze 'r al dadelijk spijt van - maar ze kon 'm niet missen - en voor dat 't mooie vrouw-kind bij haar over de vloer was gekomen, had je met 't karretje van je eigen huishouen nooit last of moeite gehad....
‘Als u als moeder, die hem zooveel langer kent, dàt zegt,’ babbelde Friedel mee: ‘zal het wel zoo zijn.... Maar iek viend hem een aardig en lief mensch.... En met gedoeld bereikt men juist bij zoo iemand een heele boel....’
‘Een aardig en lief mensch!’ viel tante Toos gemelijk uit: ‘en geduld! Ik heb meer as zeven en dertig jaar geduld met 'm gehad....’ - ze jokte 'r tien jaar bij, en ze kon dat doen, omdat Kobus 'r door 't glasblazen, door z'n ouwelijk-vermoeide gezicht en den kalen knikker inderdaad veel ouwer uit-zag -: ‘ik heb 'm gesoebat mee na de kerk te gaan, z'n plichten waar te nemen, en teminste dàt voor me over te hebben, maar nee! 'r Is geen ondankbaarder tuig as kinderen, en as de vrouw, die ooit zinnigheid in 'm krijgt, zich op den dag van 'r trouwen met 'n steen an 'r nek verdrinkt, kiest ze de wijste partij....
Toen spraken ze verder over ditjes en datjes langs mekaar heen - Friedel, die altijd wat an
| |
| |
'r lichaam te prutsen had, wreef 'r parelmoeren nagelschelpjes met 'n zakdoekje-buiten-'r-stand, en tante Toos, die niet stil kon zitten, stopte met opzet de meest stukgeloopen sokken van Kobus, en om de zooveel rijgsteken, klaagde ze over de alles vernielende voeten van 'n man van over de veertig, die te lui was, om van sokken te wisselen, tot-ie voor schandaal met flarden en gaten rondliep.
Friedel stapte om half elf op. Wetter had door 'n jongen, die in de buurt woonde, de boodschap laten weten, dat 't wat later zou worden, omdat-ie op Godefroid Mourier buiten 't Politiebureau bleef wachten - ze was nog niet den hoek om, toen Kobus, die geschildwacht had, en nou alles van nicht Anna, in kleuren en geuren te weten gekomen was, op 'r toe liep, en met 'r mee naar de Wettersche woning opwandelde. Hij begon met z'n excuus over z'n lomp optreden te maken - die Mourier was 't doodtrappen niet waard, die was 'n doorgewinterde schobbejak - maar hij had niet mogen vergeten, dat zij en 'r vader bij hem te gast waren. Hij eindigde met 't jongensachtig-gebroddeld verzoek of ze twee tellen met 'm wou oploopen. Rillend, of de kilte van den avond 'm beving, met huiveringen, die 'm 't spreken belemmerden en 'm telkens de elbogen in de zijden deden stuntelen, sprak-ie op den eenzamen weg over de krankzinnigste malligheden, die-ie zoo weer vergeten was, als-ie ze brabbelde, en toen eindelijk 'n ander naast 'm met 'n traag-lallende tong en met 'n stem, die de zijne niet was, nooit geweest
| |
| |
kon zijn, 'n stem van 'n in de ruimte verdoolde, durfde vragen of ze is 'n avond met 'm na de Bioscoop zou willen, toen zette-ie z'n kraag op of 't ineens schrikkelijk bij de laaiende oven tochtte. ‘Iek wil wel,’ zei ze in z'n goedige oogen, die nooit iets voor zichzelf verlangd hadden, kijkend: ‘iek wil héél graag, maar iek moet mijn moeder en Omuttel oppassen....’ De vreemde, die dat drieste aangedurfd had, zei toen enkel nog met 'n zoo dor geluid, dat de woorden 'r in verbrokkelden: ‘ik wou u wat zeggen, maar dat ken alleen met 'n brief.... Mag ik u dien brief zenden....?’ - ‘Astublief,’ zei ze omdat ze niet wist wat ze anders mot antwoorden. Zoo gingen ze van mekaar.
Thuis zat tante Toos achter de tafel, en schrikte wakker toen ze de klink van de deur hoorde. Ze schonk z'n koffie in, sprak geen woord van verwijt. Maar hij had iets vreemds over zich, vroeg 'r naar boventegaan, omdat-ie nog watte werken had. ‘An wat?’ zei ze: ‘dat doe je toch nooit....’ ‘'n Brief,’ antwoordde-ie stug.
‘Ik zal je één ding zeggen,’ praatte ze kleintjes: ‘jij schrijft nooit brieven, en dat zou 'k nou ook maar niet doen, want dat ken nooit wat wezen.’
| |
| |
‘Ik mot 'n briefschrijven, want ik ga trouwen, moeder.’
‘Waarom mot dat nou,’ zei ze, in 'r tranen stikkend: ‘je weet toch dat ze geen vrouw voor je is, dat je 'r ons àllemaal ongelukkig door maakt.... Wat heb ik je gedaan?.... Waarom straf je me zoo? Ik ben toch oud geworden in me zorgen voor jùllie....’
‘Daar spreken we morgen over,’ zei-ie houdingloos.
Toen ze boven was, doopte-ie de pen van Koert in 't fleschje inkt van Koert, en schreef met langzame halen.
In de keuken werd met water geknoeid. Dat was Koert, uit z'n bed gekomen, om gulzig te drinken.
‘Wat doe jij?’ vroeg-ie verwonderd, toen-ie Kobus nog en met dàt bezig zag.
‘Dat raakt je niet,’ zei Ko, 't velletje onder 't roode vierkantje vloeipapier verstoppend. Hij wurmde tot bij drieën.
|
|
Auteursrecht onbekend
