|
| |
| |
| |
XIV.
Kobus had 'r geen gat in gezien voor de begrafenis van iemand, die geen familie van 'm was, vrijaf te vragen - Koert, bleek van 't twee nachten liggen woelen, en met oogen zwemmend in tranen, had 't van z'n baas gedaan gekregen. Zoo waren ze met z'n vijven, de vader, tante Toos, Friedel, Koert, Leentje, achter 't withouten kistje met de zwarte lap, op 't kerkhof aangestapt. Eerst had tante Toos, bij 't dwingen van 't meisje, knorrig nee gezeid - die narigheid was geen gezicht voor kinderen - maar an 't eind had ze gedacht: ze liepen altijd met d'r drieën, en voor zoo'n ongezeggelijke wildzang was 't misschien zoo kwaad niet, as ze wat vroeger leerde begrijpen, dat 't leven niet enkel brutale antwoorden en snoepen bleef.
't Was na 't rauwe weer van de laatste dagen, na den ijskouden Noordenwind, de sneeuw en den hagelslag, 'n bijna zoele lente-morgen. In de uit-spalkende naald-takken der wilgen tjilpten heele scholen musschen, die amper zwegen, toen de kleine stoet voorbijtrok, en dadelijk weer 'n bek opzetten, of ze honderd-uit te beweren hadden over Godefroid Mourier, met z'n van Wetter geleende hoed en jas, over 't dorre hijgen van tante Toos en over 't spektakel der kiezelsteenen, die door den klotsenden horrelvoet van den jongen tot over de grasbanden heen-stoven. Lekker-warm als 't in 't zonnetje was! Je zag de gevels in de strakke lucht dampen, wanneer 't gevlam ze te pakken had, ter- | |
| |
wijl
aan de achterzij nog heele baantjes sneeuw aan de zwarte pannen hingen. 'r Waren eindjes roode schoorsteenpijp, glimmerig en versch-gelakt, en 'r was 't groote wonder van 'n lijster, die over 't musschen-getjilp heenfloot, en 'n plekkie voor 'r nest leek te zoeken.
Op 't kerkhof was 't graf in 'n zonneplas gestoken. En wat daar gebeurde was voor Koert, die 't voor 't eerst van dichtebij meemaakte, en voor Leentje, voor wie 't in 't begin 'n voorjaars-spelletje geweest was, zoo verschrikkelijk, dat ze 't ploffen der kluiten op 't deksel met de nieuwe schroeven, telkens weer hoorden, als ze in later jaren aan den stillen Joël Mourier, den vroeg-gestorven vriend met 't peinzend uile-gezichtje terugdachten. 't Ging wel alles met de rapheid van 'n aangenomen karwei, en 'r hadden op de Begraafplaats deftiger vertooningen plaats gehad, maar voor de kinderen, die nu eerst in 't felle, schaterlachende zonnelicht begrepen wat 'r met 't lichaam van den jongen, dien ze nog altijd zagen kijken en bewegen, werd gedaan, was 't 'n wreedheid van menschen, om je adem bij in te houden. Zacht, of 'r breekbare waar in zat, of 't de kist van 't glaswerk uit 't knutsel-laboratorium van Wetter met de letters Vorsicht was, zetten de bidders de groote doos op de dwars-latten. Toen grepen 'r touwen omheen, stonden ze wijdbeens met de voeten in de aardwallen, trok de doodgraver de steunsels weg, zakte 't planken huisje in 't gat. De touwen knoersten tegen den bodem en de oudste bidder reikte Godefroid Mourier de
| |
| |
ijzeren schop, om z'n zoon de allerlaatste eer te bewijzen. In de stilte van 't kerkhof waarin alleen 't gillen van 'n rangeerenden trein en 't blazen van stoom door den zwoelen wind aan werden gestuwd; in de tintel-klare stilte, bij 't gewiegel der takken in den zonne-vijver, 't scheren van witte vogels met lichtende, schuim-spettende vlerken, 't vreemd-ijl geroep van de lijster, die 'r geluid op de blanke zonnevreugde af scheen te stemmen - bij die weelde-stilte, die 'n brug leek te slaan naar de Eeuwigheidsruimte, stroopte de vader z'n pas-gekochte zwart-garen handschoenen, bij 't antrekken tusschen de vinger-gleuven gescheurd, maar zoo in de schuilplekken der te lange mouwen verborgen gehouden, dat niemand iets van 't onheil had kunnen zien, zenuwachtig af, eerst den eene, toen den andere, en terwijl-ie de schop als 'n te zware vracht bewoog, smeet-ie drie pijnlijk-kinderachtige, maar op 't hout zwaar-echoënde kluitjes. Hij trilde 'r bij. Zijn geel-bleek, gladgeschoren gelaat, onwennig in 't glansgordijn, dat langs de boom-toppen plooide, werd door zulke zenuwtrekkingen besprongen, of-ie moeite had z'n gierlachen te bedwingen. En toen-ie klaar was, nog houdingloozer dan bij z'n binnenkomen in de woning van Wetter, spitte-ie de spade in den donkeren aardhoop, haalde diep adem of-ie hard geloopen had, en begon met eigenzinnige rukjes de van den grond opgeraapte handschoenen, om de te plompe vingers te wringen. 't Bleef stil. Van uit de boomen langs den weg zilverde 't gepraat der musschen.
| |
| |
‘Alsjeblief’, zei toen de bidder, aan Koert als tweede man de spa overreikend. De tranen biggelden den jongen over de behaard-lijkende wangen,
en omdat-ie z'n oogen dicht-geperst hield, en de magere hals in de kwelling van 't te hoogen boord neer-schroefde, hoorde-ie wel de stem, maar zag-ie niets, niets van de kist in den kuil, waarin stof- | |
| |
beekjes
als in 't glas van 'n zandlooper riggelden, niets van de op mekaar gestoken graszoden. ‘Alsjeblief’ sprak de stem voor de tweede maal. En nou dee-ie 't, nou dee-ie den laatsten dienst aan den kameraad, die z'n eerste echte vriend na den dood van dien heel-grooten, op wiens arm-ie door de straten rond was gedragen, geworden was - hij dee 't in 't wilde, gek door 't gekreun van de tranen, die uit z'n gloeiende oogen plasten, en terwijl de kist 'm antwoord gaf, hol, angstig, leeg, trachtte-ie nog zoo te mikken, dat-ie enkel 't voeteneind raakte en 'r niks op 't hoofdeind stoof. Dan, z'n gesnik niet meer meester, zei-ie wat 'm inviel, en 't kwam 'r uit of-ie 'r in zou stikken: ‘Dag Jo - dag me beste Jo.... dag me lieve vriend!’ Als Friedel, die 'r met gezwollen oogen bij stond te grienen, 'm niet vast had gegrepen, zou-ie in de verzakkende aarde weg zijn geglejen.
Nu deden de bidders en de doodgraver de rest, en die hadden geen trek 'r nachtwerk van te maken. Leentje, die voor 't allereerst na de weken en weken van verwijdering, in 'r rondgierenden angst de hand van tante Toos had gepakt, 'r haast 'r vinnig-kleine nagels in kromde, keek in verstarring naar de twee schoppen, die om beurten 't kletterend zonlicht weerkaatsten of 'n barstensvollen hap uit den aardwal vraten. De langste bidder nam de grootste vrachies op z'n spa, liet geen plekkie van de kist bloot - de doodgraver, die 'r bij pruimde, en met z'n sop geen weg wist, schraapte langs den grond, en z'n klomp gaf de schop dan telkens 'n ruggesteuntje.
| |
| |
Toen lei de tweede bidder, die ontstoken oogen had - zeker van 't altijd huilen om de dooie menschen - de bloemen van den vader en die van tante Toos, op 't heuveltje, en zei ‘As ik u verzoeken mag.’
't Scheen afgeloopen. Maar Godefroid Mourier, uit z'n verlaten zieligheid ontwakend, nam den hoed van 't hoofd. Hij wou bedanken voor de eer, aan den overledene bewezen. Z'n lippen bewogen in bevende mummeling, z'n vingers beplukten 'n knoop van de te nauwe winterjas. Hij zei: ‘Als vader....’ probeerde de overslaande, hoog-oppiepende stem de baas te blijven, trok 't schrijnend frontje, dat als 'n dichtgesnoerde halsband z'n strot dichtkneep, omlaag, keek met de verdwalende koloogen naar 'n grafzerk in de buurt, waar 'n musch met vinniggeel bekje 'r borstveeren doorploos, en in vruchteloos pogen den zin te volein digen, den wel-voor-bereiden gelegenheidszin, bracht-ie 't nog moeilijk tot 'n paar krankzinnig-versplinterende klanken, die z'n hoofd met gele vlammen doorschroeiden, of 't fel-stekend zonnelicht 'r in rond-ketste - en met 't gesmoord gekreun van iemand, die uit 'n nachtmerrie ontwaakt, bleef-ie hulpeloos z'n in de aarde verzakte schoenen bestaren.
‘As ik u verzoeken mag’, hernam de bidder in de wrokkende onwerkelijke stilte. Mourier liep voorop, wankelend aanstappend, en 't knarsend gewrijf van de kiezelsteenen deed als iets blijmoedigs aan, en ook de andere voeten beschuifelden de weg-glibberende, krakende, vroolijk-tollende steen- | |
| |
tjes.
Op den sintelweg gingen ze zwijgend, gebukt, en ze zagen nog 'n heel eind ver de kist langzaam verdwijnend, en hoorden 't weeke bonzen der kluiten.
In de huiskamer wachtte Wetter, en Heinrich, van school thuisgekomen, pulkte achter den rug van z'n rookenden vader de krenten en stukjes sucade uit de versche bollen. Met z'n zevenen zaten ze om de tafel, dicht op de zonbevlamde gordijnen, en alleen Koert, als 'n oud mannetje in z'n stoel, liet 't lekkers staan.
‘Was jij 'r bij?’ vroeg Heinrich, toen-ie met Leentje alleen in 't keukentje was.
Ze knikte. Uitstaan kon ze den jongen met 't puiste-gezicht niet, en 'r volste aandacht was bij 't scheepje, dat zij van Mourier had gekregen - enkel om mee te spelen, maar wat ze had, liet zij niet meer los.
‘Hebben ze 'n steen op 'm gelegd?’
‘Nee, stommerd!’ zei ze bits: ‘ben jij nog nóóit wezen begraven?’
‘Meer as jij, schaap!’ zei hij, z'n handen onder den waterstraal schoon kudderend: ‘Tien op 'n dag!....’
‘Ik: honderd’, troefde ze 'm af: ‘maar d'r komt niks as zand op....’
‘Ken wel merken, dat je scheel kijkt van 't liegen’, sarde de jongen, 'n vinger in 't gaatje van de koperen kraan borend, om 't dunne straaltje tegen te houden: ‘as je 'r echt bij geweest was, zou jij hóópen steenen gezien hebben. Als hij 'r
| |
| |
geen gekregen het, het zijn vader geen geld voor een steen....’
‘Zijn vader het zooveel centen as-ie zèlf wil’, beet Leentje van zich af: ‘....meer as jullie met z'n allen.... Jij krijgt 'n keisteen an je been, as je dood ben, omdat je anders weer vort loopt.... Schei uit met je smerige water.... Me heele schip wordt nat....’
‘'n Schip mòt nat worden,’ zei-ie jaloersch - hij had vast op den driemaster gerekend en zij had 'm ingepalmd -: ‘en wij worden niet begraven, mijn vader, mijn moeder, mijn zuster en ik - wij worden verbrand....’
Even keek 't blonde hoopje mensch bij 't dobberend fregat 'r vijand vernietigend aan. 'r Lippen trokken saam naar den eenen mondhoek, toen haalde ze 'r schoertjes op, lachte met 'n betweterig nuffe-gezichtje.
‘Zeker as jij den boel met lucifers ansteekt’.
‘Nee, hoor: in 'n oven! Vraag 't me vader maar....’
Daar most ze 'm met proest-gilletjes bij uitjouwen.
‘As ze jou in 'n oven steken’, hoonde ze den stommerd: ‘val je zoo in stukkende brokken en brei uit mekaar as 'n ouwbakken sinterklaasvrijer die niemand meer lust!.... In 'n oven!.... In 'n oven!.... Zeker om 'n gepofte kastanje te worden!.... In 'n oven!.... As ze jou in de oven stoppen, is 't om kaantjes van je te brajen!....’
‘Mijn grootvader is verbrand....’, hield Heinrich vol: ‘'k heb zelf de bakken met asch gezien....’
‘'n Bak met watte?’
| |
| |
‘Met asch....’
‘Wat 'n stomme jongen’, schimpte ze: ‘jij ben nóg stommer as stom! Jij ben de stomste van àl de stommerds!.... 'n Bak met asch van je grootvader! Je zal de aschbak bedoelen.... As ze jou wijsmaken, dat je steenen ken slikken, kauw je d'r je kiezen op stuk.... Is 't gedaan, treiter, of 'k sla je wéér 'n gat in je kop!.... Je ziet toch da'k me zondagsche jurk an heb....’
Zoo geniepig had-ie z'n duim tegen den straal aan-gehouden, dat 't water over den gootsteenrand heenspoot en als 'n fijn-gemikte tuingieter de blonde krullen en 't witte haarlint bestoof.
‘Dan mot je me maar niet schelden....’, zei-ie menschelijker, minder bang voor 't dreigement van 't wurm dat-ie best an kon, as voor de groote menschen in de kamer, die stommetje met elkaar speelden, en alles van de keuken konden hooren: ‘zal ik de gootsteen vol laten loopen?.... Dan ken de schuit hier varen....’
Daar had ze ooren naar, as hij 'r met z'n gannef-handen afbleef. En nu stonden ze allebei op 'n matten stoel. Heinrich hield z'n hand op den vetten vadoek, die 't spongat bedekte - de bak liep boordevol - werd 'n troebele vijver met 'n onderstrooming van koffiedik en theeblaren, en rondom De Tijd zal 't leeren, keurig te water gelaten, met z'n drie masten statig laveerend, as je in de zeilen blies, kringelden de vette bladders van de rommel, die in den gootsteen geleegd werd. In de keuken van 'n zindelijke Hollandsche vrouw kon je 'n kind
| |
| |
met gerustheid laten spelen, zei tante Toos, maar bij 'n Duitsche, die den boel met 'n asjoer gewerkte bloes redderde, en, met ouwe handschoenen aan, aarpels jaste, omdat onze Lieve Heer de wereld zou laten vergaan, as de gepolitoerde en verniste nagels 'n spatje kregen, mocht je blij wezen, as de koffie niet an je vingers bleef kleven. Dat soort liep met kanten an d'r ondergoed, maar vroeg of laat kwam de baai 'r van onder uit - en wat ze met d'r gootsteen uitvoerden was met geen pen te beschrijven. Voor de keuken van de Wetters zou zij minstens 'n paar weken, vijf pond zeep en tien pond soda noodig hebben. Dat beweerde ze 's avonds allemaal, toen ze nog laat over 'r zoon zat, maar Heinrich en Lena, voor 't eerst in uiterlijke eendracht met elkaar spelend, vonden 't gemors bij den gootsteen, 't gekabbel van 't water, als je 'r met 'n lepel in klukte, en de storm op zee, als je den vadoek 'n eind wegtrok en de kraan wijd openzette, van 'n opperste zaligheid. Hij vergat 'r z'n school door, zij 'r Zondagsche jurk, en as ze niet in zoo'n milde stemming geweest waren - de groote menschen - zou 't hommeles gegeven hebben.
Die groeide, door andere oorzaken, eerst tegen den avond, toen Godefroid Mourier, die 'r bijsukkelde of-ie 't an z'n ruggegraat had, en die met z'n ziel geen raad wist, zoo als-ie zich in de kamer boven, alleen verveelde, met Friedel 'n babbeltje kwam maken. En omdat even later ook Wetter anliep en Koert, die met koppijn gekleed te bed
| |
| |
was gaan liggen, bij 't hooren van de meisjesstem vanzelf de trap afzakte, werd 't 'n tweede gezellig en voor de week ongewoon zitje. De herinneringen aan Jo werden opgerakeld - tante Toos vertelde van 't leven, dat de jongen bij nicht had gehad, hoe-ie zich bij haar had beklaagd, en hoe 't wel 'n schrikkelijke ellende was, dat 't kind uit was gestapt, net nou 't misschien anders had kennen worden. In de slaapkamer boven hun hoofden dee Leentje, die nooit 'n kik gaf, as ze eindelijk lag, zoo onrustig als 'n kind van twee, drie jaar, dat 'n vermoeienden dag heeft gehad. Ze riep telkens en lag warendig hardop te huilen. Koert probeerde 'r in slaap te praten, maar 't licht most opblijven. Dat gaf 'n kleine woordenwisseling tusschen Kobus en z'n moeder. Kinderen van dien leeftijd nam je niet mee naar 't kerkhof als 'r iemand, dien ze goed gekend hadden, onder de zooien werd gelegd. Wetter trok de partij van tante Toos.
‘De fout ies,’ zei-ie, als 'n ketter dampend: ‘dat de meeste menschen geheimzinnig doen en d'r hoofd als 'n struisvogel in een hoop steken, als 'r een dooie in hun buurt is.... Ik heb mijn kienderen vanaf den eersten dag, dat zij konden denken over het groote einde gesproken.... De vergissing ies, dat iedereen zich zoo stellig voelt, als een ander uitgeschakeld wordt.... Zij kijken zich allemaal blind op 't leven, dat, in de reuze-wereld-beweging, voor een mensch zooveel beteekenis heeft, als 't vallen van een blad van de boomen.... Daar ies geen onderscheid tusschen.... Wij vergeten, dat wij al- | |
| |
lemaal
levende dooden zijn en altijd weer door onze dooden omringd worden.... De stof ies bijzaak.... Wij in onze familie, laten ons verbranden, omdat wij weten dat de geest niet verdwijnt.... Dat kan die geest niet.... En daarom moeten wij leeren mekaar in die oogen te kijken met de gedachte, dat wij geen recht hebben, elkander wat kwalijk te nemen, en dat zoo als wij hier zitten, wij elk oogenblik van die kleine zotternij op die zotte Aarde afscheid kunnen nemen.... Het ies alles waan, waan - en mekaar smarten aandoen, waartoe wij niet geroepen zijn.... Wij zijn tot niets geroepen.... Geroepen alleen zijn wij, om elkaar met het licht in onze oogen bij te staan....’
‘Jij kletst,’ zei tante Toos, die 't toch al zoo benauwd had, en 't tegen 't krankzinnig geredeneer van den scheikundige in de kamer met den blauwen tabakswalm, niet uithield.
Toen smeet Kobus driftig z'n eigen pijp op tafel, omdat-ie zich zat op te winden bij de oogen van Friedel, die Godefroid beglimlachte.
‘Wat mot dat?’ vroeg z'n moeder, terwijl-ie humeurig opstond.
Antwoord hoefde-ie niet te geven, want 'r werd gescheld, en buiten stonden twee rechercheurs, die Mourier kwamen verzoeken, 'n oogenblik mee naar 't bureau te gaan.
Wetter bemoeide 'r zich mee, vroeg in de gang wat dat beteekende - dat de man 's morgens z'n zoon was wezen begraven - dat-ie bij hèm inwoonde - en toen klonk de schelle stem van den
| |
| |
eenen agent - en verried 't geheim, dat Godefroid Mourier voor 'n paar dagen uit Leeuwarden ontslagen, zich nog niet had laten inschrijven, en dat-ie verdacht werd bij inbraken betrokken te zijn.
‘Goeien avond - 't spijt me, maar ik kan 'r niks an doen,’ zei Godefroid, in de deuropening bukkend.
Friedel wendde zich af.
‘Wist jij dat, Wetter?’ vroeg Kobus grommend.
‘Natuurlijk,’ zei de chemicus.
‘Ik wist 't ook,’ zei tante Toos, angstig de losbarstende verwoedheid van 'r zoon afwachtend.
|
|
Auteursrecht onbekend