|
| |
| |
| |
XII.
Godefroid Mourier, die de indirecte oorzaak van de ellende bij tante Toos was geweest, had zelf 'n dag als 'n hond aan den ketting, in 'n stortbui en hagelslag, ondergaan. Toen-ie z'n zoon met 'n eindeloosheid van woorden uit z'n tent onder 't dek had gelokt, en den jongen haast niet herkende, zoo als-ie in die jaren veranderd was, en Jo 'm met 'n hoog-rooie kleur en met 'n gezicht van wat-doe-je-hier? - 'k-wou-dat-je-ophoepelde! - lag aan te kijken - 'r letterlijk geen klank uit z'n keel was te trekken, op alle vriendelijkheden met 'n stug ja of nee geknikt werd, en 'r geen vin naar de zakjes met lekkers, en nog minder naar 't fregat, uit werd gestoken, ging-ie eerst grimmig met z'n breeden rug naar 't bed zitten, beloerde door 'n gordijn-spleetje de achterzij van 't woninkje, de klimopschutting en 't schuurtje met 'n antenne en 'n hooge zinken pijp, dat de toevlucht voor Wetter was, als-ie in stilte z'n chemische proefnemingen deed. Achter de schutting klonk 't gejengel van 'n opgesloten jongen hond, 'r op zat 'n poes te likkebaarden. Anders was 'r niemedal. Daarvoor was-ie met den eersten trein uit Leeuwarden vertrokken, had-ie jaren van zelfverwijt en hongerig gehunker doorstaan, en koeien van brieven an z'n zoon - z'n zoon - geschreven. In de gevangenis was 't woord zoon, 't woord dat honderden keeren van de lippen van den bezoekenden dominee was gekomen, 'n afzonderlijk, in 'n aureool van braafste
| |
| |
burgerlijkheid en nooit sluimerende sentimentaliteit, in 'm volgroeid. Voor-ie de misdaad beging, had-ie zelden naar 't altijd buiten ravottende kind, dat 'm ontweek, omdat-ie 'r de lap op lei, als-ie 'n borrel op had, en 't speelsche rumoer 'm verveelde, omgekeken. 't Was 'n leelijk jongetje, van af z'n tweede jaar met 'n bril, door 'n buurvrouw, die andere zorgen an 'r hoofd had as op andermans kinderen te letten, verwaarloosd. Als hij 's morgens naar de Binderij ging, zei de jongen, nog in 't bed: dag vader - als-ie thuis kwam om te schaften, praatte de kinderstem: dag vader - als 'r genacht werd gezeid, klonk 't: dag vader. In teederste buien kwam 'r 'n hand bij. Met de lippen aangeraakt had-ie 't kereltje met 't groote hoofd en den monsterbril nooit. In de eenzaamheid van de cel werd 't betrekkelijk anders. Na den moord, in drift en dronkenschap bedreven, na 't voorarrest en 't als beklaagde voor de Rechtbank zitten, na de maanden van inzinking toen 't vonnis was uitgesproken, leefde 'r bij 't eerste schrijven van 'n brief aan de buurvrouw voor z'n zóón, later bij de vol-gekladde velletjes aan de nicht, en nog later aan den zoon zelf, 'n fantasie-zoon, zooals ze in de gevangenis-lektuur bestonden, voor 'm op. Zoo als 'n mensch in 'n ander land, op zee of op 'n berg, de verhoudingen van z'n eigen kring anders ziet, in vervreemde herinnering, en soms moeite heeft zich 't gelaat van 'n vriend in 't geheugen terug te roepen, zoo vernevelde alles in 't denken van den tuchthuisboef. Hoe langer-ie tegen de
| |
| |
tralies opkeek, hoe sterker 't jongetje uit z'n bestaan verdween. Soms zag-ie 'n bril, meestal niets. Waanneer 'm pen, inkt, papier uit werden gereikt, staarde-ie 'n poos met de koloogen voor zich uit, om te weten, te zien, te voelen, aan wien-ie schreef. En 't lukte dan, in diepste onwezenlijkheid, verzonnen, volkomen-onecht, aan 'n vréémde. Tobberig zat-ie in de sfeer van 'n doode, waarvan de oogen niet meer tot je kwamen, waarvan je de stem niet meer hoorde, al luisterde je met gretigste ooren. Uit de boeken, die-ie mocht lezen, was de romantiek van den zoon tot 'm doorgedrongen. Hij had niets meer op de wereld dan 'n zoon. Daarbuiten, ergens, liep, bewoog, ademde z'n zoon. Aan dien onbekende, met de glimmering van twee brilleglazen, luchtte-ie z'n hart, uitdrukkingen gebruikend, die uit stichtelijke verhalen waren blijven hangen, en telkens dacht-ie daarbij: dit is 'n mooie zin, en de Directeur, die 't leest, zal 't net zoo mooi vinden. Dat was de werkelijkheid in de afbeulende eenzaamheidsjaren geweest - zoo werkelijk als-ie de jonge vrouw, die 'm bedrogen had, en die-ie in dolle woede zóó woest en hardnekkig had gestoken, tot ze niet meer bewoog, alleen 's nachts, als-ie zich inspande en 't wóú, her-zag - nog gister en vanmorgen, in den trein, had-ie gedacht aan z'n zoon, gesproken van den zoon, die 'm wachtte, naar 'm verlangde - en nou zat-ie hier, in 'n andere werkelijkheid - en achter 'm, in 't bed, lei de jongen, lei de vreemde, die 'm angstig bekeek, z'n hand wegtrok, als-ie die in de zijne wou nemen,
| |
| |
en klappertandde van de koorts. Nog één keer probeerde de gebukte man 't.
‘Zallen we nou goeie vrinden worden?’ vroegie zich plotseling omdraaiend - pratend met den jongen, of ze enkel boos waren geweest.
't Kind bewoog niet, sliep of hield zich maar zoo.
Toen zette Godefroid Mourier, in z'n wiek geschoten, z'n hoed op, stopte 'n versche pijp, en stapte omlaag. In de huiskamer leunde de grootmoeder in 'r stoel achterover. 'r Rimpelhanden omklemden de langs 'r knieën gespannen deken, 'r knorrige oogen hingen als stekels aan elk van de bewegingen van den vreemde.
‘Was wollen Sie?’ vroeg ze met de ongemakkelijke stelligheid van 'n ouwe vrouw, gewend aan zeurderig krakeelen met iedereen-in-'r-buurt.
‘Ieg gehe ein Lüftje schöpfen,’ zei Mourier, die haar niet dadelijk opgelet had.
‘Friedel! Friedel!’ riep de gebrekkige naar de zij van de kleine keuken, en toen 't jonge meisje, met 'n braadpan in de handen, in de deuropening verscheen, luidde de alarmschel van de krakende stem eens zoo vinnig: ‘was soll der Mensch hier?’
‘Der Herr hat bei uns die grosze Zimmer gemietet,’ lei Friedel uit: ‘Herr Mourier, das ist Omuttel....’
‘O, jawel,’ zei de man, en tegen de zon inlachend, knikte-ie met de verlegenheid van 'n schooljongen.
‘Gaat u uit?’ vroeg 't meisje: ‘wij eten in eine Viertelstunde....’
‘Ik wou nog effen 'n boodschap doen, sprak hij
| |
| |
| |
| |
in toon van verontschuldiging, en in de poging om z'n houdingloosheid in de nieuwe wereld te verbergen, babbelde-ie 'r onhandig op los. Op de tafel lagen naast wat kwartjes en dubbeltjes twee zilverbons, geld terug van 'n gewisseld muntje.
‘Is dat nou 't papiergeld van de laatste jaren?’ zei-ie onnoozel, en omdat-ie tegelijk voelde hoe zonderling-ie zich versprak, glimlacherde-ie in de richting van grootmoeder's witte kousen, waardoorheen 'n bruine teen stak - hoe minder 'n mensch liep, hoe slijt-scher-ie was....
‘Heb u die nog nooit gezien?’ vroeg Friedel verwonderd.
‘Jawel.... Nee.... Natuurlijk jawel....’ hakkelde de man, die zoo'n tijd buiten de samenleving gezucht had.
Die vergissing stak 'm an één stuk door, terwijl-ie den weg opwandelde. Alles begon 'm te hinderen, 't kraken van z'n schoenen, de lengte van z'n bungelende armen, 't klemmen van 't ongewone boord, de spanning van 't vest, de tabakswalm om z'n 't licht plots niet goed verdragende oogen. Hij voelde zich 'n kort, wrevelig moment als 'n verlatene, en toen de klok twaalf sloeg, dacht-ie met 'n tikje zot verlangen aan de cel, waar nu 't deurluikje geopend werd, en de bekende hand 't voer an z'n opvolger toestak. Dan in de gemelijke verwerking van z'n stommiteit met 't geld - je kon van die vermoeide oogenblikken hebben, dat je 'n gedachte bot bleef herkauwen - stapte-ie 'n winkel binnen, kocht voor Friedel 'n doos konfijte- | |
| |
dalen,
keurig gereid in 'n kanten huis, en vroeg om 'n zilverbon in plaats van 'n zilveren rijksdaalder. Die zou-ie strakkies terloops laten kijken....
Maar omdat in de huiskamer de chemicus Wetter naast z'n bleeke vrouw en met den kleinen Heinrich aan de gedekte tafel zaten, hield-ie de doos eerst 'n poos in z'n broekzak, en toen-ie na 't middageten en na 't gemoedelijke praten van den vader wat meer op z'n gemak was gekomen, haalde-ie de lauwe doos met zekere driestheid te voorschijn, en weer even snel inzakkend-van-durf, gaf-ie haar aan de ouwe grootmoeder, wier wantrouwige oogen 'm hinderden. Die begreep 'r eerst niks van, maar doodelijk-snoepzuchtig al had ze geen tand in 'r mond, dankte ze met 'n zeldzaam-beminnelijk lachje, en de leerachtige duim en de kootjes-wijsvinger plukten voor ieder 'n kleverige dadel van den broozen stengel, en toen de zorgvuldig-bekloven pitten van de anderen op de borden lagen, zat zij nog smakelijk-geduldig haar twéé pitten als 'n pruim in 't wrikkend kinnebakje te bezuigen. De rest van de doos had ze onder 'r deken verstopt.
De dokter, van z'n fiets springend, kwam Jo bezoeken, tegelijk als controleerend geneesheer van de fabriek. De jongen had 39.7, moest 'r onder blijven, en al dat snoepgoed was niks gedaan. Als-ie dorst had, mocht-ie 'n kwast drinken, en wat fruit, 'n sinaasappel of zoo, kon geen kwaad.
‘Daat iest zijn vader, uit die Orient teruggekomen’, zei Friedel.
| |
| |
‘Ziek geweest aan boord?’ vroeg de dokter, bezig met 't schrijven van 'n recept.
‘O, jawel’, zei Godefroid Mourier, en weer verzonk-ie in z'n te groote lichaam, dat buiten verhouding van de kamer gegroeid leek.
Zelf ging-ie citroenen en sinaasappelen koopen, zelf bracht-ie ze boven, en hunkerend als 'n hond praatte-ie met den z'n oogen gesloten houdenden jongen.
‘Wor nou weer goeie vrinden’, zei-ie fluisterend voor de tweede maal - dan met z'n ziel geen raad wetend, sloop-ie de trap af, en omdat Wetter, die in 't schuurtje 'n trekje ging doen, omdat 't in de huiskamer voor de altijd hoestende vrouw niet kon, en grootmoeder, die alles verzon om de aandacht te trekken, dan opzettelijk mee begon te blaffen, 'm vroeg of-ie bij hèm 'n pijp op wou steken, drentelde-ie sullig mee, en niet op de lage plinten-betimmering van 't rommel-schuurtje lettend, stiet-ie zich al dadelijk, en niet zuinig, 't hoofd.
‘U moet een beetje oppassen’, zei Wetter bezorgder naar 't afdakje dan naar 't harde hoofd van den bezoeker kijkend, want op de zoldering lag z'n voorraad fijn glaswerk, kolven, retorten en reageerbuizen, en daar verstopte-ie ook de fleschjes met vergiften voor den kleinen Heinrich, die bij niks te vertrouwen was. Voor alle zekerheid, met die ongewone lengte in z'n laboratorium, gaf-ie Mourier z'n eigen stoel, en dompte zelf neer op 'n pakkist, die de letters Vorsicht! droeg. De goedige koloogen van Jo's vader keken nieuws- | |
| |
gierig
naar de werkbank en de tafel, vol fleschjes met ei-gele, karmijn-roode, koper-groene bezinksels, naar den bunsenschen brander onder 'n door 'n stang vastgehouden retort, naar de bekerglazen en kronkelende buizen. 'n Schoorsteen van zink, met 'n zinken trechter, voor de kwade dampen, trok 't dak door. Langs de wanden hingen tabellen en 'n groot blad met de vervloeiende kleuren van 't zonnespectrum, en vlak boven de tafel met 'r microscoop was 'n bijna levensgroot portret van 'n glimlachenden man met 'n pluisbaard en vriendelijk-starende oogen. Wetter, die z'n feestdag had, omdat-ie z'n overwerk-uren met 'n halven dag vrij in mocht halen, en nu tegen 't geluk van voor zichzelf tot diep in den nacht te kunnen prutsen, aan zat te snuiven, spoot zulke rookwolken uit z'n Duitsche pijp, dat-ie 'r haast achter verdween. Toen, om te laten zien, hoe tip-top z'n laboratorium ingericht was, trok-ie 'n heveltje over, en 'n kleine electrische ventilator in den zinken luchtkoker, zoog zichtbaar den log-drijvenden blauwen mist in den trechter. Godefroid Mourier glimlachte traag, en omdat-ie niet goed wist waarover-ie met Friedel's vader, wiens lichtende brilleglazen hinderlijk-spetterend de oogen bedekten, moest spreken, en 't niks zeggen óók weer niet kon, vroeg-ie van wien 't portret boven de tafel was.
‘Dat ies’, zei Wetter, die al voortreffelijk Hollandsch met 'n zwak accentje sprak: ‘mijn in de gevangenis, in Alt-Moabit gestorven vader....’
Hij zei 't met 'n eenvoud en trots in z'n stem,
| |
| |
of 't de beste herinnering van z'n leven was - en ineens, zonder groote woorden, zonder omhaal en geredeneer, werd 'r voor den gebukten reus 'n brug van verstandhouding geslagen. 'n Paar keer bezoog-ie z'n pijp, en 'r beefde 'n zacht-vreemde tinteling om z'n ineens kloppend hart.
Toen herhaalde-ie:
‘In de gevangenis gestorven....? Hoe lang had-ie gezeten?’
‘Vier jaar van de tien’, zei Wetter: ‘toen bleef hij in een Herzschlag - hoe zegt men dat: in een beroerte.... Ik had hem een week vroeger nog bezocht. Ja, dat ies mijn prachtige vader....’
De vriendelijk-klare oogen van den man aan den wand keken recht in de doezelende kol-oogen van den man in den stoel.
‘Waarom zegt u prachtig?’ vroeg Godefroid Mourier, hier met 'n leugen gastvrijheid genietend.
‘Omdat hij,’ vertelde de chemicus, en 't scheen of 't lichten van z'n oogen sterker dan 't glanzen van de brilleglazen werd: ‘omdat hij alles voor anderen deed, omdat hij in die dagen, toen spreken een misdaad was, voor anderen opkwam en zich
| |
| |
verzette toen de Revolutie nog te vroeg was.... Hij had een Polizist geschoten.... Dat was een domheid, maar iedere tijd heeft zijn domheden en als er geen domheden waren, zouden wij vandaag nog in de middeleeuwen zitten, niet waar....? Ja, dat ies mijn prachtige vader.... Toen ik hem in Alt-Moabit de laatste maal bezocht, zei hij, en ik heb die woorden onthouden: mijn jongen, als jij de vrouw van dien Polizist en dien Polizist zelf ooit ontmoet, zeg ze dan dat ik er spijt als haren op mijn hoofd van heb - u ziet dat hij meer haar als ik had - en dat ik nooit het slechte Beispiel - hoe zegt men dat: voorbeeld had moeten volgen.... Ik heb die vrouw bezocht, en toen heb ik mij in die dochter verliebt, en ben met die dochter getrouwd, en wij hebben het best met elkaar gevonden, en de Polizist, die met een houten been liep, is zelf mee naar het Standesamt - hoe zegt men dat: naar den burgerlijken stand - geweest, en mijn moeder, die bij ons inwoont, ies wel dikwijls slecht geluimd, maar over dàt denkt zij misschien, maar er over spreken doet zij nooit.... Dat ies onze roman, als het een roman ies.... En dat ies drie en twintig jaar geleden. Ik ben nu een en veertig, en mijn oudste dochter moet achttien worden.... Ik denk altijd: men moet nooit over de domheden van het verleden spreken. Want het verleden ies als een boom, die na de zooveel maanswisselingen zijn oude bladeren afschudt en weer nieuwe krijgt, die over de oude niet meer prakkizeeren.... Nou weet u mijn familieschande, waar- | |
| |
van
ik geen geheim maak, omdat wie zulke geheimen heeft niet goed deugt....’
Toen, terwijl de lilliputter-motor in den lucht-koker snorde, en de rookslieren naar den blauwen hemel buiten, gespuid werden, biechtte de man, die 'n vrouw gestoken had, en hij dee 't of-ie den Duitschen scheikundige al jaren en jaren kende.
‘Ik kom niet van de reis,’ zei-ie moeilijk: ‘ik kom óók uit de gevangenis...’
‘Wat gaat ons dat aan?’ viel Wetter 'm in de rede: ‘al had u een moord begaan....’
‘Dat heb 'k...’ zette-ie in. Omdat Friedel twee kommen ‘frisch gebrühte Kaffee’ binnen bracht hield-ie met heen-schichtigende oogen op.
‘Herr Mourier,’ zei Wetter opstaand, en 'm 'n soepel-bemoedigende hand op den schouder leggend: ‘nu moet u niet blijven steken, want ik heb voor mijn dochter geen geheimen, en ik zou het haar toch oververtellen.... Het ies altijd goed, wanneer men van binnen te veel met zich ronddraagt en dat dragen lastig wordt, er wat van aan anderen, die uw vrienden zijn, te geven.... Ik zeg niet dat het helpt, maar het kan helpen.... Mag ik mijn dochter....?’
De kom koffie beefde zoo hevig in de handen van Godefroid Mourier, dat-ie haar naast zich op den grond moest zetten, en de zakdoek te hulp diende te komen, om de bruine morsvlekken van de nieuwe broek te betten. 'r Was dien dag al zoo'n boel met 'm gebeurd, en hij zat in zulk 'n weeke stemming, dat de menschelijke woorden van
| |
| |
den chemicus meer bereikten dan 'n dozijn gevangenispredikers 't hadden gekund. Langzaam-over-wonnen knikte-ie.
‘Der Herr, Friedel’, zei Witter zoo zacht, dat z'n stem door 't vroolijk spinnen van den motor bijna onverstaanbaar werd: ‘komt niet uit vreemde landen, maar uit een zelfde vreemde huis, als waarin jouw grootvader gestorven is, uit de gevangenis, omdat hij iemand vermoord....’
‘In drift met 'n mes, en terwijl ik dronken was...’ vulde de man aan, zonder op te kijken.
‘Dat weten wij nu,’ zei Wetter: ‘en het is voortreffelijk dat wij het weten, en het niet van anderen te hooren krijgen.... Dat weten wij, en Schluss! - wordt niet meer over gesproken....’
‘Sie, Aermster....’, zei Friedel, en omdat Godefroid de zenuwtrekkingen van z'n geelbleek gezicht niet meer meester was, en met 'n kreun naar de koffiekom bukte, keek ze 'r vader met dikke oogen an. Rustig wenkte hij haar weg te gaan, en toen-ie weer alleen met den man, die z'n neus zat te snuiten, was, nam-ie 'm mee in 't land van zijn verbeelding, plaatste-ie 'n zelfde soort kist als Koert's vader voor jaren op de zolderkamer gebruikt had, maar tot in bijzonderheden vervolmaakt op de tafel tusschen de felkleurige fleschjes, en toen de man, die nooit iets van dat wonder gehoord had, de stem uit Londen beluisterde, zette-ie 'n nog verbaasder gezicht dan de kleine Koert, die gedacht had dat 't Onze Lieve Heer was.
‘Dat is nog allemaal niets,’ lei Wetter uit: ‘wij
| |
| |
spreken met elkaar van uit de verte, en wij zullen mekaar uit de verte gaan zien, maar ik werk aan een nog grooter wonder, een nog veel grooter, waarvoor ik zelf angstig ben....’
's Avonds kwamen Kobus en Koert op bezoek, werden niet bij Jo toegelaten, omdat de dokter 't verboden had. Ze maakten met den vader, die zich al 'n heel eind makkelijker bewoog, kennis, en werden hoe langer hoe stiller, omdat Friedel, vrouwelijk-begaan met den vreemden eend in de bijt en 'm door romantische meisjes-oogen bekijkend, meer attenties voor den man met 'n moord op z'n geweten, dan voor Kobus met z'n nieuwe das en Koert met de bleeke maantjes over had.
Godefroid Mourier sliep dien nacht op den grond, en niet veel, omdat 't heele huishouden door grootmoeder wakker-geschrikt werd. Ze had in 'r eentje liggen snoepen en drie dadelpitten tegelijk ingeslikt.
|
|
Auteursrecht onbekend
