Vuurvlindertje

IX.

Met z'n heele hebben en houen was Joël Mourier - op de Philips-fabriek noemden ze 'm Jo Maurier - dien Maandagmorgen, voor dag en dauw, om nog bijtijds op karwei te zijn, uit 't huis van nicht, die tot 't laatste oogenblik bleef krakeelen en verwijten, en de ouwbakkenste boterhammen uit de

[p. 106]

gescheurde broodtrommel voor hem op 't tafelzeil smeet, zóó de smoor as ze 'r over in had, dat de tuchthuisboef, die net as zij hiette, óók in Eindhoven ging neerstrijken - of Holland niet groot genoeg - en of dat nou geen pesten uit de eerste hand was, om háár dat an te doen, na al de jaren dat ze onverplicht voor den ondankbaren vlerk van 'n jongen gezorgd had -; met 'n niet-sluitend rieten valies onder den eenen arm en 'n saam-geflenst karton onder den anderen, was Joël uit nicht Anna 'r woning heen-getrokken, om bij de Wetters 'n toevlucht te zoeken.

‘Ga maar gleich miet’, had Friedel den vorigen Zondagavond, toen ze na 't gezellig zitje bij tante Toos, samen 't Philipsdorp doorstapten, gezeid: ‘dan kan vader zeggen of hij er miet einverstanden iest....’

En de ouwe Wetter, die z'n moeder en vrouw in bed had gestopt, en nou in de stilte-om-te-zoenen in z'n eigen laboratorium - 'n klein rommel-schuurtje achter 't huisje, dat-ie zelf betimmerd en van gas en electrisch licht had voorzien, als 'n koning zat te prutsen, en amper luisterde, omdat 'r in 'n retort boven 'n Bunsenschen brander 'n kopergroene neerslag, dien-ie weken lang had willen bereiken, ontstaan was - Wetter, met 'n donkeren bril voor de oogen en 'n lange Duitsche pijp in den mond, vond alles wat Friedel bedisseld had, prachtig.

De dorpsstraat, grauw en kil, was op dat vroege uur nog volkomen verlaten, toen 't kind met z'n

[p. 107]

[p. 108]

vrachtje, geslagen van vermoeidheid door 't 'n heelen nacht liggen wurmen en tobben over wat z'n vader most wezen, besluiteloos voor de nieuwe woning stilstond. 't Was 'r alles nog donker. As ze op waren geweest, zou je beneden zeker licht hebben gezien. Bij de buurlui sloeg 'n hond aan, en omdat die ook 'n hond aan de overzij wekte, en de twee fel en grimmig tegen mekaar tekeer gingen, omhuiverde 't vijandig geblaf den jongen zoo in z'n eenzaamheid, dat-ie 'n eind doorliep, en even op 't valies neerzat. De verkleuming van den vroegmorgen, de logge druk van doorklonterde roetwolken, die op de spitsing der daken leken te broeden, de nog bijna nachtelijke stilte en 't angstig-vreemd blikkeren der ruiten in den traag-ontdooienden schemer, nijdigden zoo dreigend op 't verwezen ventje met 't gezichtje van enkel wenkbrauwen en bril toe, dat-ie z'n voeten dicht tegen 't valies aanharkte en de handen in de volgepropte broekzakken te schuil lei, om wat 'm met geelhakige tanden te lijf wou gaan, van zich af te houen. Dan omstuwde 'm 't gevoel van dorre leegheid zoo sterk, dat-ie de armen weer om de pakken spalkte, en langs de huizen voortsjokte, met de zich ineens opdringende gedachte zoo ver mogelijk weg te loopen. Hij wou niet met 'm samen. Hij wou niet met den man, die 'm uit de Gevangenis zoo dikwijls geschreven had. As-ie nou op me toekomt, prakkizeerde-ie, en zijn oogen werden 'r nog grooter bij dan toen-ie in de lamp had zitten kijken, smijt 'k me heele rommel op den grond en ga 'k

[p. 109]

zoo hard, zoo an één stuk hard loopen, dat-ie me niet meer inhalen ken, die vent, die vreemde kerel, die met 'n mes 'n levende vrouw gemold het, en met z'n handen vol bloed zoo rustig is gaan slapen, dat de marrechaussees 'm niet wakker konden krijgen.... Zoolang-ie bij nicht met 'r grauwen en snauwen ingewoond had, was-ie geen seconde bang in 't donker geweest. Nou liep-ie te klappertanden in de verklittende schaduwen van den mistigen morgen, bij de zwarte grijparmen der boomen, 't bleek-walmende land, de opkolkende dampen, die zoo naar den hemel op werden gezogen, dat je de wolken al niet meer zag. Waarom-ie 't gedaan had, hoe-ie 'r precies toe was gekomen, wat 'm 'r heen jakkerde, terwijl-ie toch 'n reus-van-'n-jongen met haartjes op z'n bovenlip, die-ie met z'n stuk-gebeten nagels kon vastpakken, was, kon-ie later an geen sterveling zeggen - hij had 'r geen andere dan troebele herinnering an - misschien had-ie zoo loopen suffen, was-ie in den mist zoo bijziende geweest, dat-ie de walle-kluiten niet opgelet had - en misschien had-ie zoo gegriend en zich zoo verlaten geweten, dat 't 'm niemendal meer kon schelen - hij lee, zonder houvast, in 't water, en net toen-ie dacht: 't kan me niks verdijen of 'k verzuip, of 'k Koert en Lena en Friedel niet meer terugzie, greep 'm iemand in z'n nek en kreeg-ie 'n paar draaien om z'n kop.

‘Waarom loop jij 't water in, sallemandersche kwajongen!’, schold 'n ruwe stem: ‘vooruit na je huis, of je krijgt nog 'n pak rammel op den koop toe!’

[p. 110]

‘Ik ken 't ommers niet helpen - ik doe ommers niks,’ babbelde Jo, den bril, dien-ie in z'n hand hield genepen, weer met de ijzers over de ooren hangend - vast en stellig had-ie 'm bij 't snikken afgenomen, had-ie geen land en geen vaart gezien, en nou met de zwemmende brilleglazen zag-ie haast net zooveel, hoogstens de uniform-knoopen van den agent en 't glimmen van de stuurstang der fiets.

‘Wat zit daarin?’, vroeg de norsche stem, en de hand wees naar 't valies en de kartonnen doos.

‘Me kleeren en me boeken....’

‘Maak open!’

De druipende mouwen van den jongen trilden bij de lussen van 't touw, en in den nu zoo sloom neer-vadzigenden mist, dat 't zwart der wilge-stammen 'r in verdoezelde, en je witte adem 'r geen sporen in trok, geeuwde 't valies z'n bek met de jongensboeken en kinderdingen open. Van diefstal afkomstig was 't niet - daar hoefde je geen speurdersoogen voor te hebben.

‘Bij wie mot je wezen?’, informeerde de stem in den mist, met goediger ondertoon: je kon je al haast niks zieliger denken dan 't wurm met 't doodsbleeke gezicht, den grooten ijzeren bril, de kletsnatte pet, de om 't magere lichaam persende, sieplende kleeren en de, bij iedere beweging van den jongen, klukkende schoenen. 't Water droop met klevende roetstraaltjes langs z'n wangen, en de klep van de pet lekte zoo smeuig, of 'r 'n volgeregende dakgoot over-liep.

[p. 111]

‘Bij Wetter’, antwoordde de jongen met den baard in de keel.

‘Dan ben je heelemaal uit de koers geslagen, stommeling’, zei de man: ‘hoe hiet je?’

‘Joël Mourier’.

‘Pak je rommel in, en vooruit! Dan breng ik je zoover....’

Door den vetten zatten mist liep de jongen naast den norsch voor zich uitstappenden agent. Je kon haast geen armslengte voor je uitzien. Kwam 'r 'n kar voorbij, dan merkte je 't door 't geklots van de paardehoeven en door 't knallen van de zweep, en as ze nog vlak in je buurt waren, glejen ze weg in den builenden, zwellenden stoom.

‘Mot-ie hier wezen? 'k Heb 'm bij z'n kladden uit 't water gehaald?’, vroeg de agent, toen Wetter, met 'n nog vollen mond, de deur open dee.

Dat gaf 'n zenuw-bereddering van vader en dochter, van de zieke moeder en van den in z'n onderbroek rond-springenden kleinen Heinrich! Hoe dat gebeurd was? Of-ie door den mist 't huis voorbij was geloopen? En terwijl de chemicus, die voor geen goud te laat op 't werk kwam, 'm uit de kleeren hielp, 'm met 'n rullen handdoek droog-poedelde, en 'm, met een van z'n tot de enkels van den drenkeling reikende hemden, in 't bed, waarin-ie met z'n vader samen zou motten slapen, omdat Friedel leelijk opgehakt had, stopte, schonk Friedel 'n kop kokend-heete koffie voor 'm in, en bij elken slok, waarschuwde ze hartelijk: ‘Du lieber, Du süszer, gieb ach! Eerst bien

[p. 112]

jij beina verdrunken! Mach dasz du niet van bienen verbrannt....’

Dan als Wetter naar de fabriek, en Friedel bezig was, eerst met 'r broertje, dan met 'r moeder en de lastige grootmoeder, lei-ie z'n bril onder 't muffe hoofdkussen, en 't hoofd naar de behangselzij van 't vreemde bed keerend, dat ze 't niet zouen zien, as ze met weer wat hartelijks binnen kwamen, beet-ie z'n tanden vast in 'n punt van de sloop, om z'n gesnik te dempen. En z'n verkleumde handen vouwend, bad-ie: ‘Ach, lieve God, boven den mist en de wolken, laat 'm asje-asje-blief nog wat in Leeuwarden blijven.... Ik ben zoo vreeselijk bang voor die steekhannes, die bij mijn in 't bed mot kommen te leggen....’ Inslapend van vermoeidheid, terwijl de grootmoeder klagelijk lag te verwijten, dat ze liever na 'n gesticht wou - alles hoorde je door 't dunne, houten beschot! - dacht-ie dan weer of Büchner gelijk had - want dat alles van kracht en stof an mekaar hing - en dat Friedel 'n suiker in de koffie dee, as-ie bij de doerak-van-'n-nicht in geen maanden had gekregen - en dat Koert zich 'n kriek zou lachen, as-ie 'm zoo in 't lange hemd van Wetter kon zien leggen - en dat-ie nog wel 'n tweeden dag van de fabriek weg zou motten blijven eer z'n kleeren en z'n schoenen na zoo'n bad in dat stinkende water weer droog waren....

Nog voor 't middageten waren tante Toos met Lena op bezoek. ‘Wat ben je nou begonnen, kind-van-me’, praatte tante Toos hartelijk - ze had 'r

[p. 113]

steken van in 'r hart gekregen, toen Friedel 't was kommen zeggen - herinnerde ze 't zich niet flauw, dat de jongen 'r voor 'n heele poos gezeid had, dat as 'r iets met z'n vader an 't handje was, hij voor 'n belajen kar zou gaan leggen? -: ‘hoe kom jij 's morgens voor vijven met je kleeren en al in 't water....?’

‘Hoe ken ik dat weten?’, zei-ie, te mat, om te antwoorden: ‘ik lee d'r in - meer weet 'k zellef niet....’

‘Da's klessen’, redeneerde tante Toos: ‘op zoo'n manier ken je 't morgen wel, zonder da-je 'r weet van het, in je hoofd halen te gaan vliegen....’

‘Ik ben 'r toch óók in gevallen, toen 'k me voeten wou wasschen,’ zee Lena: ‘en 't was niks erreg’.

‘Jóú wordt niks gevraagd!’, gromde tante: ‘an jou was niks verbeurd geweest! De visschen in 't water hadden je alleen om je streken niet gelust.... Maar Jo is 'n beste jongen, in wie z'n schaduw jij niet ken staan....’

‘O, jij zeker wel?’, zei 't brutale nest: ‘ik trek me toch niks van je grooten mond an!’

Toen tante dien leeftijd had, gaf ze nòg wijzere en nòg, van ouweren geleerde, schandelijker antwoorden, maar dat was ze vergeten, en ze had 't evenmin onthouen, dat de groote menschen om 'r heen om zulke kinderuitvallen konden brullen van 't lachen.

‘As je nog één woord zeit!’ vlamde ze op, en 't dreigement, dat 't meisje van 'r kende, groeide in 'r hand.

[p. 114]

‘As je nog één woord zeit, pùh, pùh!’ herhaalde Leentje, op veiliger afstand.

‘Ik heb zoo'n pijn in me hoofd, en jullie maken zoo'n herrie’, klaagde Jo.

Toen was tante Toos de wijste. Ze stopte 't dek, waarvan ze elk gaatje, ieder onvertogenheidje oplette, om de schouders van den lummel met de rooie wangen, en omdat ze voelde dat de jongen geen leven kon velen, en al z'n leven koorts had, haalde ze benee bij Wetter en Friedel, met 'n stem, die 't heele huisje, van boven naar benee doordreunde, die grootmoeder met dichtgeknipperde oogen en moeder in 'r bed, met de vingers in de ooren, verschrikt dee luisteren, 'r schade in. In 't keukentje had je de poppen nog eens aan 't dansen. Leentje en Heinrich nog geen tien tellen alleen gelaten, hadden 't om 'n lepel suiker, die hij in z'n mond stak, omdat 't hullie suiker was, en niet van zullie, aan den stok. Zij had 'm voor suikerdief uitgescholden, en om te maken dat-ie niet meer snoepte, had ze 'n vingertje in 't oor van den suikerpot gestoken, en den pot naar zich toe willen trekken. ‘Je blijft van onzen suikerpot af!’, had hij gezeid, en 'r 'n tik op 'r hand gegeven. Zij had teruggeslagen, en stevig, en 't oortje van den pot was als 'n keurige ring om 'r wijsvinger blijven zitten, 'n witte ring met 'n vochtig-rood biesje, omdat 'n scherp scherfje 'n bloedend wondje getrokken had.

‘Wat 'r met jou an de hand is, mag de Hemel weten!’, zei tante Toos, toen ze weer buiten kwa-

[p. 115]

men: ‘jij schijnt altijd bloed te willen zien, lastig predukt! Eerst de jongen z'n hoofd, nou je eigen vingers.... Je most minstens tweemaal per dag 'n pak voor je broek hebben....’

‘Ik laat me tòch niet meer slaan’, zei 't meisje koppig - straks in 't keukentje, toen ze 'n tik had gekregen waar de anderen bij waren, had ze al moeite gehad 't geweld van 'r kleine vuisten in te houden. Ze liep naast de groote vrouw te wrokken. Je mocht niet dieven en niet snoepen, ook als 't van je eigen vader en moeder was, en as ze 't den jongen-met-z'n-puistegezicht verbooi, kreeg zij 'n tik om 'r ooren, zoo valsch dat de vlammetjes voor 'r oogen dansten....

Jo, die 'n leelijke kou te pakken had, uren lee te hoesten en te niezen, had in die week drukken anloop. Kobus, met elken dag 'n schoon boord om, en met 'n zelfstrikker, waarmee-ie hardnekkig vocht, was 'r 's middags en 's avonds, en bleef dan zoo lang mogelijk plakken. Meestal sprak-ie geen woord, bepruimde-ie amper-rookende sigaretten, omdat Friedel de lucht van z'n doorgewinterde pijp niet verdragen kon, en at-ie haar met z'n oogen op, zoolang zij niet naar hem keek. Koert, die niet begreep, waarom oom ineens zoo'n vrindschap voor zijn vriend Jo toonde, en benee as 'n schoothondje op hem bleef wachten, zat 's avonds bij 't voeteneind van 't bed in de boven-slaapkamer, kreeg van Friedel kopje voor, kopje na, en als ze 'm dan met de fijne, witte hand, die nooit van 't soppen en boenen had te lijden, nooit 'n arbeidshand werd,

[p. 116]

zóó as ze 't telkens weer verzorgde, over z'n hoofd streek, en 'm zei: ‘Jij bien een lieber, hartelijke kameraad voor jouw zieke vriend’, kreeg-ie 'n kleur tot an z'n haren, en keek-ie den driekwart levensmoede in 't bed, die telkens opstuipte als-ie stappen op de trap hoorde, met de oogen van 'n tien jaar oudere, met vol-op-weet-van-'t-leven, aan. Soms wipte tante Toos binnen, maar heel kort, omdat ze Leentje niet alleen in huis kon laten, en die zat dan met 't gevoel of 'r eigen familie uitgestorven was, op 'r zoon en 'r neef te wachten, en dan dacht ze met vochtige oogen, dat dat 'r voorland was, as ze over wat jaren op 'r ouwen dag angewezen was. Ze had geen poot motten verzetten, om vergiffenis te soebatten, toen Lena dien jongen 'n gat in z'n vierkanten kop had geslagen....

‘Goeien morgen’, zei drie dagen later 'n lange slungel van 'n man, met 'n vaal-bleek gezicht en haast uit z'n hoofd verzakkende oogen, toen ze bezig was de ramen an den buitenkant 'n beurt te geven: ‘mijn nicht Anna Mourier gaf uw adres op.... Weet ù ook waar me zoon Joël logeert?.... Of logeert-ie bij u?.... Ik was an de Philipsfabriek, maar daar hadden ze 't te druk om me te woord te staan....’

‘Allemachtigste’, zei tante Toos, de spons in 't emmertje plonzend: ‘ben jij de vader van Jo....?’

‘Ja’, loog-ie sebiet - zij mocht niet laten merken dat ze 't wist: daar had ze 'r heilig woord op gegeven -: ‘me schip is pas in Rotterdam binnengevallen.... We hebben beestig slecht weer

[p. 117]

[p. 118]

gehad, met driemaal averij, maar nou ben 'k 'r eindelijk....’

‘Driemaal averij....’, kon tante Toos, zich breeduit voor 'm posteerend, niet inslikken: ‘driemaal averij, as 't dan maar geen kwaje averij geweest is....’

‘Ken 'k 'm zien?.... 'k Heb den heelen nacht in den trein gezeten....’

‘Den heelen nacht gezeten’, treiterde de vrouw met de zware heupen en de dikke armen, maar ze hield zich in, al staken 'r die leugens van 'n nachttrein van Leeuwarden, en de smerige smoesies van den man, die met z'n kol-oogen langs je heen gluuperde.... ‘Lena! Leentje!’, riep ze toen.

't Meisje, bezig 'r poppen 'n bad te geven, treuzelde in de deur-opening.

‘Breng jij meneer is na Friedel!’, zei ze: ‘en kom dan weer dáálijk werom....’

‘Ik dank u wel, juffrouw’, zei Godefroid Mourier, beleefd den hoed van 't kaal-geschoren hoofd lichtend - nou was-ie eerst heelemaal 'n kerel, om angstig voor te wezen -: ‘na zoo'n reis om de Kaap van 'n paar jaar voel ik me precies als 'n wilde eend in de Hollandsche bijt, hahaha!’ En hij lachte met 'n mond om bij te griezelen.

Leentje, trotsch dat zij den weg mocht wijzen, liep naast den angstig-langen man, die 'n nieuw confectiepak droeg, en nieuwe bruine schoenen, die bij elken stap kraakten, aan had.

Zij liep vroolijk rechtop. Hij of-ie bang was z'n hoofd te stooten.

[p. 119]

‘Hoe ken 'k zoo goddeloos-stom zijn, om zoo'n kind met 'n tuchthuisboef mee te geven....’, verweet tante Toos zich, toen de twee den hoek om waren: ‘dat doe 'k geen tweeden keer....’

En terwijl ze 'r ramen verder sponsde, piekerde ze 'r over hoe je van 't eene in 't andere kwam. Nou had ze al kennis an 42/6593 uit Leeuwarden.