Vuurvlindertje

VI.

‘Wat heb-ie me nou angehaald?’, zei tante Toos, zoo toen ze buiten waren, en ze zei 't zoo ongegeneerd-hard, dat de Duitscher, die ze uitgelaten had, en nog in de deuropening stond, 't honderd tegen een hoorde: ‘je lijkt wel mal!.... Da's godbeterme hollen of stilstaan.... Eerst mekaar niet kennen luchten, mekaars bloed drinken, en dan ineene 'n gelik over en weer, dat je hart 'r van omdraait.... Je doet me één genoegen, Ko, met daalijk werom te loopen en ze te zeggen dat 't 'n vergissing van je geweest is, dat we vanavond menschen krijgen.... Ik mot 'r niks van hebben.... Jij dóét tegenswoordig maar.... Jij vraagt niet èens meer.... Jij behandelt je moeder op die manier as 'n stuk vullis.... Dat vreemde spullevolk, dat hier de boel komt leegeten, en 'n kouwe drukte over zich het of 't van beter komaf is.... En of jij nou doofstommetje speelt, en net as altijd je eigen zin doordrijft - ik verdraai 't! Ik kruip in me bed! Da's me zooveelste Zondag van de laatste weken na de weerlicht.... Bejoer!’

Ze trok Leentje sneller met zich mee, maar toen

[p. 70]

Kobus rustig achterbleef en z'n pijp, die-ie in z'n zak had gehouen, opstak, om z'n schaai van 't poosie niet rooken bij de zieken in te halen, bleef ze vanzelf op 'm wachten, omdat 't voor de menschen geen gezicht was. Met z'n knullige stappen van man, die zich over niks moeilijk maakt, en de rookwolken uit z'n altijd bruin mondhoekie spuiend, kwam-ie weer naast 'r - en begon van zijn kant werendig te praten, wat-ie maar zelden dee.

‘Ik weet niet, moeder’, gromde-ie 'r ingehouden op los: ‘wat jij in den laatsten tijd onder je lejen het, en wat je 'r mee denkt te bereiken.... As je maar één ding wil onthouen, da-je 'n man van om en bij de dertig niet as 'n onmondig kind mot behandelen.... D'r is gedoome geen land meer met je te bezeilen.... Je zal nog maken da-we àllemaal de smoor in krijgen....’

‘Dat zal me glad me zorg zijn, aap-van-'n-jongen!’, viel Toos 'm driftig in de rede - was dat 'n klessen waar zoo'n ongehoorzaam nest bij was. Van de weromstuit rukte ze 't meisje nijdig vooruit, en met 'n kramp an 'r hart, die 'r stooterig dee hijgen, zee ze nog: ‘de deur staat èllek uur van de dag voor jou en iedereen open....’

‘Nou loop-ie te klessen’, betoogde Kobus bot - de enkele keer, dat-ie loskwam, dee-ie ongemakkelijk - ‘en we motten mekaar bij meenings-verschil niet dadelijk an de deur herinneren.... Want as ik 'r achter me dichttrek ken jij 'r kwalijk weer open krijgen.... Ik vergeet niet wat jij voor òns doet, as je hemeur je niet steekt, maar

[p. 71]

jij vergeet wat 'n gezonde kerel voor jóú laat.... En nou hou ik verder me bek....’

Nog nooit had-ie zoo'n toespeling gemaakt, en nog nooit had de moeder met 't spierwitte haar zoo'n hartklopping gehad. De zwijgende zoon, die met de bezonken bedachtzaamheid van 't in zichzelf gekeerd mensch van huis naar de Glasblazerij ging, en van de Glasblazerij zonder 'n enkel verzetje z'n plekje in de ouwe, ingeleefde huiskamer opzocht, die z'n hééle weekloon afdroeg, en zoo goed om zestien cent voor 'n half ons baai as om nòg 'n boterham vroeg, 't bijna verlept mannetje, dat na z'n wanhopig grienen om den dood van z'n broer in de Oranje Nassau, in 't arbeidsgareel liep of 't niet anders kon, die nooit meer zoo uitgelaten gedaan had, dat zij 'm met opvretende moederoogen ‘gekke kerel’ kon noemen, niet meer uitbundig lachte en niet meer voor de kinderen as 'n clown goochelde - die tamme, niets voor zichzelf eischende jong-ouwe sul, stug in z'n eigen gedachten volgroeid, de meerdere door z'n kalmte en ruige geslotenheid, liet haar, die 'm niet anders kon denken as met 'n dampende pijp in den stoel bij 't raam, of met 't pijpe-gewalm onder 't licht van de lamp, voor 't allereerst merken, dat-ie niet enkel voor 't werk op de Glasblazerij, niet alleen voor 't huishoudentje bestond - dat-ie man was. En omdat ze zich toch al over-ongelukkig voelde door Koert die tegen 'r in opstand was, en Lena, die 'n ànder kind leek geworden, overduizelde 'r bij 't verwijt van den zoon 'n leegte, of God en de

[p. 72]

wereld tegen 'r waren, of ze in 't eigen huis te veel was. Hij had gezeid, dat-ie verder z'n bek hield - zij, anders fel op 't láátste woord, zelden in 'n hoek gedrongen, was 'r zekerheid kwijt, en omdat 't in den schemer geen aanstoot kon geven, stapte ze naast 't meisje, dat 'r geen moeder meer wou noemen, en naast den zoon, die met 'n paar woorden zoo schrikkelijk-veel gezegd had, 'r dikke tranen wegslikkend voort.

't Liefst was ze klakkeloos op de eerste de beste stoep, in 'n 'r als 'n kou bevangende, radelooze vermoeidheid, die ze meer kreeg, as ze zich opwond, en 't zooas zij 't voelde: niet mocht ‘uitvieren’, gaan uitrusten, en in één gierigheid huilen. 't Was erger as schande, as dàt de dank voor je leven van hardwerken-voor-hùllie wier. Van groot tot klein waren ze ondankbare varkes, die niemedal voor je over hadden, die je wegtrapten as ze je niet meer lustten. Ze stikte haast in 'r tranen en zelfbeklag, en zoo toen ze thuis was, in 'r verbeelding de vijandigheid der twee jongens, die dadelijk op Leentje toestoven, en haar niet eens zagen, ondergaand, sjokte ze dorhijgend de trap naar 't slaapkamertje op - en voor 't allereerst van 'r leven, liet ze den boel boel, en ging op 't eenzame bed in 't huis van verrajers liggen snikken, en toen ze uit-gesnikt was - want je kon 't op bestelling geen uur achter mekaar - lag ze de naarste dingen uit 't verleden op te halen, om te blijven grienen. Ze dee precies as 'n kind, dat 't tranen-spelletje warm-houdt, om meelij te wekken, en al lang uitgehuild is, terwijl

[p. 73]

't nog tragische kreuntjes geeft. Maar 'r was dit verschil, dat 'r behoefte om veel en om 't geringste te huilen, en 't zich opgelucht voelen, as ze zoo'n



heele poos gewild-sentimenteel was geweest, 'n lichamelijke oorzaak had, waarvan ze nog geen besef had.

Benee hadden de kinderen verwonderd gekeken, omdat tante Toos boven bleef, geen tafel dekte,

[p. 74]

niks in de keuken klaar maakte, en Kobus, heelemaal in z'n wiek geschoten - as ze 't déé, waarmee ze op straat gedreigd had: 't in 'r bed kruipen, om de visite niet te ontvangen, en 'm zoo in z'n hemmetje te laten staan, was ze nog niet van 'm af - Kobus was, om zich te overtuigen, op z'n sokken de traptrejen, die hij zóó kon bestappen, dat ze geen kraakgeluidje gaven, langs-geklauterd, had 'r door 'n gaatje in 't beschot, waar 'n spijker gezeten had, languit zien liggen - z'n vuist had-ie verwoed geheven, om de plinten met 'n vloek-van-z'n-eeltigen-poot te begrommen - dan zich inhoudend, was-ie omlaag geslipt, en was eigenzinnig op zijn manier, met de jongens en 't meisje, die 'r 'n pretje van begonnen te maken, om as muisjes zoo stil heen en weer te loopen, de tafel voor den avondboterham gaan dekken. Vroeger zou-ie met z'n pijp in z'n mond, de slaapkamer ingestapt zijn, en 'r met 'n rustig grapje na benejen gehaald hebben - vanavond kon-ie 't niet - hij had niet kunnen zeggen waarom z'n geredeneer, z'n stokpaardje ‘dat 'r nog nóóit iemand spijt had gehad, as-ie alles inslikte, z'n stommiteiten, z'n hummeurigheid, z'n kwaje sappen en de dingen, die 'm niet angingen’ - 'm in den steek lieten: hij wrokte over iets, dat-ie niet thuis kon brengen, zooals 'n vermoeid mensch over 'n ding in de ruimte kan piekeren. Boven lei tante Toos, die zich na de tranen-explosie weer de ouwe was gaan voelen, zich opnieuw en honderdmaal erger op te winden. Want al deeën ze 't nog zoo zachies, al liepen ze as op

[p. 75]

d'r bloote voeten, zonder 'n bord te laten kletterrammelen, zonder 'n lepel hoorbaar te bewegen, zonder de keukendeur, die as 'n roestige katrol piepte, al smeerde je 'r om de week, an te raken - ze snoof 't onraad, of 'r eten anbrandde, of dat 'r iets overkookte. Ze kòn 'r zich niet in vergissen. Ze kende zoo de stilte-afwijkinkjes van den dag en den nacht, dat ze op 'n haar breedte an 't gebabbel van 'n pantoffel, 't op de teenen sluipen van 'n stem, 't meeklessen van 'n verzetten stoel, 't miauwen van de poes, die om de weerlicht geen bek opendee, as 'r geen etenswaren op tafel stonden, kon berekenen, dat ze bezig waren zichzelf te bedienen, dat ze natuurlijk suiker nammen met hoeveelheden, om sjelei in d'r maag te maken, en 'n boter om galbulten over zesmaal d'r lichaam te krijgen - haar 'n dubbele zorg! - meer as gebruikelijk sloeg ze van de week toch niet in - daar straften ze zichzelf mee - dat dee 'r per slot van rekening geen sikkepit - maar de gemeenheid van 'r zoon, die 't goeie voorbeeld most geven, om haar de hand boven 't hoofd te houen - de goddelooze smerigheid om haar te laten leggen, zonder is te vragen of ze niks mankeerde, of ze geen trek had - dat was zoo liederlijk, zoo door-en-door hondsch, zoo'n vuile opstand tegen haar as-baas-in-huis, dat ze 'r in 'n woede-bui, om alles door mekaar te duvelen, voorzichtig bij wou opstaan, om ze te verrassen - maar zich ineens zóó raar voelde, of 't bed met de kamer as in 'n draaikolk rondtolden. Ze kreunde 'r zoo angstig bij, dat Kobus die de

[p. 76]

gewoonte had z'n boterhammen met z'n tien gebojen zoo handig saam te knijpen, en te denken. dat-ie met één hap al 't wit en met den tweeden al de korst kon verstouwen, z'n gesmak, dat de luistering belette, met 'n openspreeuwenden mond stop-zette, en bij de herhaling van 't vreemde gezucht, z'n stoel wegstolperde en den hap driftigverslikkend, de trap in sprongen be-vloog.

‘Wat is dat nou, moeder?’, praatte-ie de blauwe lippen in 't geel-bleek gezicht, dat onder de zilverwitte haren scheen te vluchten, verschrikt toe: ‘ik dacht da-je de duvel in had, en niet benejen wou kommen.... Hoor je niet, moeder....?’

‘Gos, wat was dàt gek....’ zei ze met zwijmelende oogen: ‘hè, 'k dacht - 'k dacht dat 't kozijn losliet.... Hou me dan vast.... Ik glij zoo raar.... Hè!.... Hè!’

Ze kromde 'r nagels in z'n handen, hijgde zwaar, keek 'm an, of ze 'm voor 't eerst ontmoette, lachte toen met zulke korte rukjes, of ze 't eene grappige na 't andere zag, woelde met 'r hoofd de kamer rond, om zich te herinneren waar ze zoo opeens was angeland, en nog eens hijgend, of ze te snel de trap opgeklommen was, en op adem most kommen, dook ze in 't kussen terug, en nog voor-ie ontrust kon vragen, of ze zich beter voelde, zei ze met grommelende stelligheid:

‘We motten met de boter en de suiker toe - as je 't maar weet - tot minstens Woensdag - en 't is vandaag - wat is 't vandaag? - 't is vandaag Zondag - as je 't maar weet....’

[p. 77]

‘Zal ik je ophelpen, of wil je blijven liggen?’

‘Nee, ik sta op - ik ben steenkoud’, klaagde ze: ‘wat heb 'k me daar ellendig gevoeld, angstigellendig of 't uur van me dood had geslagen....’

‘We motten ook geen herrie met mekaar hebben’, zei-ie 'r bezorgd ondersteunend: ‘heb-ie erges pijn?’

‘Leg niet te zaniken!’, weerde ze 'm af: ‘'k mankeer niemendal.... 'k ben zoo goed in orde as.... as....’, maar dan most ze zich 't angstzweet afvegen, en nou, waar-ie bij was, kreeg ze weer 'n huilbui, die ze niet tegen kon houen, en waarvan ze niet wou bekennen, dat-ie vanzelf, uit krankzinnige, zich uit 'r los-weekende sjagrijnigheid, 'r slappe lichaam dee schokken. Veel later zei de dokter wel waardoor 't kwam, wat de reden van dat zuchten en grienen en 'n ziekelijke prikkelbaarheid was, maar de meeste menschen deeën mekaar as ze niet goed in orde waren, de dampen an, en as ze 'r eindelijk benul van kregen hoe erg 't was, hielp 't nie-meer of je je 't vuur uit de sloffen liep, om met lieve dingetjes je vroegere botte en harde manier-van-doen goed te maken. Kobus, die nou weer dacht, dat moeder met kuren en fratsen d'r zin door wou drijven, mummelde opbeurende woorden, zonder dat-ie 't meende, en omdat 't kleine, gevoelige meisje, dat in iedere vrouw, al wordt ze nòg zoo door 't leven heen-en-weer gesold, tot 'r laatste ademhappie blijft hunkeren, in de zwaarschouderige tante Toos, op 'n echt genegenheidsgebaartje zat te wachten, hij net zoo

[p. 78]

goed op die gelogen, pummelige manier 'n buurvrouw van rechts of links had kennen troosten, duwde ze 'm kregelig van zich af, as-ie 'r anraakte. ‘Moeder’, zei-ie ruw: ‘je doet gedorie as 'n smeltkroes met 'n barst 'r in.... Men ken zich voor jou in goeiigheid uitsloven, je volstoppen met wat 'r te prakkizeeren valt, en 't loopt 'r met stralen weer uit.... Ik zou me schamen voor de kinderen, die zoo geen thuis hebben.... Afijn.... Afijn.... Ik vind 't goeie....’

Met de lompe beweging van 'n beer, niet gewend op z'n achterpooten te kuieren, strompelde-ie de trap af. Hij verdomde 't in ieder geval terug te krabbelen en den Duitscher met z'n dochter 'n larie-boodschap te laten weten. Dan zou-ie ze in z'n eentje, met Koert en met Jo, as-die 'r lust in had, ontvangen. Maar moeder, die zich gewasschen had, en boven 'n gestommel inzette, of 'r pakkisten uitgelajen werden, wrokte na 'n poos, terwijl ze nog an tafel zaten te dampen, en Leentje 'r ingedoopte korsten door den suikerpot slierde, de broeiend-warme kamer in. Ze had rood-behuilde oogen en 'n vreemd-rooien neus - ze lette onmiddellijk al de dingen, waartegen ze dagelijksch foeterde, tusschen 'r mee-priemende wimpers op - natte koffiekringen op 't Zondagsch-schoon tafelkleed, aschmodder onder de kommen, klodders naast Leentje 'r bord, en 'n niet te tellen afgebrande lucifers op de kachelplaat, of 'r niet twee aschbakken op den schoorsteen stonden. En natuurlijk hadden ze met vuile appelstroopmessen in 't drie-

[p. 79]

kwart leege botervlootje huis gehouen, en zat de suikerpot vol bruine kwakken van de lepels, waarmee iedereen zich raak had bediend. 't Vinnig geruim van de reus-vrouw, die zichzelf enkel 'n kom koffie zonder suiker, en met haast uitsluitend dik, omdat zij 't onderste uit de kan kreeg, inschonk, sloeg 't kamertje met 'n ontredderd-benauwende stilte. Alles zweeg en keek. Kobus, ineens sullig van onbeholpenheid, mepte met z'n zakdoek de kluitjes asch en zwart-gebrande tabak, rondom z'n stoelpooten naar de kachel; Koert knipoogde tegen Leentje, die haast in de besuikerde korsten stikte, en terwijl probeerde 'r licht-spranklenden suikersnor met 'n zoo lang mogelijk eindje tong, weg te bikken - Jo, die beverig-onhandig z'n brandend mondstukje, dat eindeloos bleef smeulen, op de velletjes der boterhammenworst trachtte te dooven, bleef 'r op drukken, of-ie 'n schelleknop te pakken had - en Pietepoes, gebluft door 't zwijgen ineens van alle kanten, loerde van den een naar den ander.

‘Kwart voor achten’, zei toen tante Toos, klaar met afruimen: ‘ga je kleverige, zwarte handen, die vandaag nog geen water geroken hebben, wasschen, en na bed! We krijgen goddank doodvreters op bezoek, en daar hoef jij niet bij op te blijven.... Je vind den weg wel alleen na boven, en ik waarschouw je, dat as 'k hier 'n broek en daar 'n kous zie slingeren, ik je strakkies wakker maak, om je de vúllisbelt zelf te laten redderen.... En vergeet niet te bidden, schandaal!’

Zoo ging Leentje, zonder 'n woord van verzet,

[p. 80]

naar 'r bed, terwijl tante, nog licht-duizelig, en zuchtend of ze zware afstanden had afgelegd, ‘Kaffee brühte’ voor de visite, die 'r op werd gedrongen - en in die gezellige en vriendelijke sfeer,



maakten de chemicus Wetter en z'n dochter Friedel, die ook met ruzie van huis waren gegaan, omdat de zieke vrouw 'r 't zuur over in had, dat ze voor 'r Zondagavond alleen werd gelaten, hun entree. Tante Toos, met 'n zenuwhoofdpijn om 't te besterven, en met kleurtjes van opwinding, die 'r tien jaar jonger maakten, voerde 't hoogste woord en vernielde 't Duitsch met 'n zekerheid, of 't van de wereld most verdwijnen. Friedel, die 't net zoo hard met 't Hollandsch an den stok

[p. 81]

had, zat dan zenuwachtig met 'r gepoetste nagels 't tafelzeil te betrommelen. Dat gespeel van die blanke vingers, met de als fijne zeeschulpjes zoo rose nagels en de ongewoon-doorlichtende maantjes, was één van de groote gebeurtenissen van den avond. Kobus hield z'n eeltige vingertoppen binnen z'n mouwen, of-ie 'n oorlogs-invalide was - Jo verstopte z'n afgebeten nagels in z'n broekzakken - en Koert, die enkel met groote oogen, zonder 'n woord te spreken, 't zonnesnoetje van de zeventienjarige, as ze niet op hem lette, zat te bekijken, ging met 'n foefie de keuken in, om z'n handen 'n beurt te geven en de bezwaarlijkheden onder z'n nagels met 'n tand van 'n keukenvork, 'n pijnlijk-degelijke beurt te geven.

Toen tante Toos bij half-twaalf boven kwam, lei Leentje angekleed op 't bed te slapen. Ze had 'r verdriet, dat zij 'r niet bij mocht wezen, hartstochtelijk liggen uithuilen.