Vuurvlindertje

V.

't Werden weken van bedruktheid en spanning in 't kleine huishouden -: of ze 't wouen weten of niet, 'r waren oogenblikken van vervreemding, dat ze met mekaar babbelden als altijd, en 'r toch 'n ondergrond van niet uitgesproken verwijten door-schaduwde. Tante Toos smeet in 'r eentje met de pannen in 't keukentje, en as 'n ouwe ketel - want zóó humeurig was ze niet, dat ze 't ook met nieuw

[p. 58]

émaille dee - met 'n losgelaten splinter werom-pruttelde, smeet ze 'n tweeden keer, om te toonen, dat 't 'r niemendal meer kon schelen. Soms zat ze an tafel zonder 'n woord te zeggen, en omdat Kobus zich angewend had niet meer dan 't hoogst-noodige te beweren - je kletste 't sekuurst met jezelf, redeneerde-ie, en as ook dat je je keel uit-

[p. 59]

hing, ging je 'n straatje om - hadden Koert en Leentje 't hoogste woord, of gaven ze elkaar hatelijk-geheimzinnige teekens, die zij alleen begrepen. De jongen zag 'r in die dagen betrokken, smalletjes uit. Vroegop stapte-ie met Jo, die 'm kwam afhalen naar de Philips-fabriek, maar omdat die zoo'n massa afdeelingen had - niet te tellen hoeveel - hij werkte met Kobus op de nieuwe Glasblazerij, waar je verdronk in de menschen - Jo in een van de zalen van de Fabriek zelf - zee je mekaar tot schafttijd goeien dag, as je mekander dàn nog ontmoette. Opgeslokt door 't rumoer in de reuze-hal met de borrelende vuren, 't gegons en zangrig getik van de afgeknapte eindjes glas, 't gerinkel van de wagentjes met de volgestouwde heldre en matglazen ballons, 't draaien der schijven met de op maat gesmolten lampe-randjes, vergat-ie z'n angsten om 't zusje - maar zoodra-ie met Kobus in de buurt van 't arbeidersdorp kwam zat 'm de lammenadige historie weer dwars. Leentje zelf, stiller van speelschheid dan anders, waarachtig-ouwer in 'r beweginkjes met de poppen en 'r geknutsel van lappies met 'n echte naald saam te wurmen - de spinnewebjes van mekaar door-woelende rijgsteken was ze wel te boven, maar 't bleef 'n onrustig gewriemel van wit garen in zwarte poppe-kleertjes, omdat je dat beter zag - Leentje werd stil en ziekelijk-gedwee, as tante Toos de kamer in kwam, en opnieuw 't schuwe marmotje uit 't politie-bureau, als 'r vreemde stemmen in 't huis klonken. Ze dee dan net as Koertje,

[p. 60]

toen-ie dien leeftijd had, maar 'r was nou 'n andere, ergere oorzaak. De smerige jongen, waarvan ze den naam niet eens wist, de geniepige, niet eens goed-Hollandsch sprekende slungel, die 'r met ijssneeuw ingesmeerd had, en dien ze toen in 'r woede met de scherf op z'n vierkanten kop had geslagen, zoo dat de dokter van de fabriek 't haar had motten wegknippen en 'r 'n pleister-verband op had gelegen, lee met koorts in z'n bed, en omdat z'n vader, 'n uitgeweken Duitscher, die op 't Laboratorium z'n brood verdiende, 'r schrikkelijk de smoor over in had, verdraaide-ie 't z'n klacht terug te nemen, praatten de menschen van 't dorp met gezichten van-dat-zal-me-wat-geven over 't geval van de kleine duivelin, die zoo 'n kameraadje toegetakeld had. De een beweerde dit, de ander dat - de groenten-handelaar, achter de kar met den stoom-slieren uithijgenden hond, had voor zeker hooren vertellen, dat de zieke jongen 'r de netelroos bij had gekregen, en met oogen as gezwollen pompoenen, met 'n zak ijs op z'n kop lee - de chauffeur van een van de vrachtauto's van de fabriek zei an 'n smelt-kroezen-modelleur, waarmee Ko bevriend was, dat 't Duitsche kind door den dokter opgegeven was. Die geruchten en verhalen waren sterk overdreven, onzinnig door 't telkens weer op bezoek komen van den geneesheer, die ook de bedlegerige vrouw van den Duitscher in behandeling had, opgeschroefd, maar 't was 'n feit, dat de jongen 't leelijk te pakken had, en sinds de vechtpartij niet meer uit was gegaan. Dat gaf

[p. 61]

de groote verstoring bij tante Toos, oom Kobus, Koert, Jo, en ook bij den vechtersbaas met de blonde krullen, die met 'r stevige meisjespootjes al meer jongens 'n rammeling had gegeven.

't Evenwicht was uit 't woninkje weg. Zoo as ze dien sneeuwstorm-avond bij mekaar hadden gezeten, toen Koert 't horloge van z'n gestorven vader zelf te bewaren kreeg, zaten ze niet meer - 'r dreigde iets - 'r was heusch procesverbaal opgemaakt - tante Toos had de ergernis van 't op klaarlichten dag met 't meisje voor motten kommen, ondergaan, en omdat ze in 'r verbolgenheid 't dien dag an iedere kennis, die ze ontmoette, in kleuren en geuren had verteld - waar ze heenging, wat 'r te wachten stond, hoe ze 'r heele leven had gevochten, om 'r fatsoenlijken naam op te houen, en hoe zoo'n kleine duvelstoejager je ineens in opspraak bracht - had ze zelf 't vuurtje harder gestookt. Was Lena na 'r toe gekommen, had ze, zooas ze 't vroeger fijntjes kon, met 'r gevrejen en 'r allemaal lieve dingetjes an 't oor gezeid, dan zou de wrok al gauw zijn gesleten - 't was geen misdaad as 'n voor 'r jaren zoo aanzienlijk meissie zich verdedigde as ze angevallen wier - maar 't kind bleef 'r met 'n hardnekkigheid, waar je paf van stond, en zonder zich ook maar effen te vergissen tante noemen, en as ze bij 'r in 't bed stapte, hield ze zich of ze sliep, in plaats zoo as vroeger dicht tegen 'r an te kruipen, en 's morgens 'r verhalen te doen, waarbij je krom lee van 't lachen, en je niet snapte, waar 'n kind van dien leeftijd

[p. 62]

de gekke wijsheid en de mallooterij vandaan haalde. As ze zich herinnerde, dat ze de wildzang wel meer 'n afstraffing had toegediend, 't vinnig tegen-spartelen van 't meisje, de gesprekken over de hand, die boven je graf uitgroeide als je je ouwers dreigde, maar de verzoening, die 'r soms in minder as geen tijd volgde, omdat 'r op de heele wereld geen kind was met enkel geheugen voor 'n klap of 'n booze bui - hoefde ze niet lang te prakkizeeren, om te raaien wie de koppige rekel had opgezet, wie de schuld was, dat ze onder zulke omstandigheden, zoo naar bleef doen. Dat was de jongen. Die stookte z'n zussie op. Die had 't achter de mouwen. Daarvan wist je zelden of je 'm van achter of van vore zag, of je hom of kuit an 'm had. Lag je achterover in je stoel, met je oogen dicht, dan zag je door de spleten hoe-ie met 'r zat te fluisteren, hoe-ie allemaal geniepige teekens gaf, en as-ie 't zussie op de slaapkamer goeien nacht ging zeggen, most je ten slotte an de trap roepen waar-ie bleef, zoolang as 't gesmoes met d'r tweeën, zonder da-je 'n geluidje hoorde, duurde. Je kon je met Koert de krankzinnigste moeite geven, bereiken - wat je noemde héélemaal bereiken - dee je 'm nooit - had je nooit gekend - en nou speelde-ie 'n judas-rol bij 't zussie, waarmee je toch zoo'n last en moeite had.

Had Toos zich niet zoo in 'r eigen gedachten vast-geredeneerd, had ze iets meer van wat 'r in de twee kinderen omging, aangevoeld, had ze in de fantasie van den gebrekkigen jongen, die 't 'n

[p. 63]

monsterachtige vernedering had gevonden, dat Lena dàt moest ondergaan, terwijl hij haar tegen de schooiers had moeten beschermen, kunnen meeleven - had ze iets van de verbittering begrepen, omdat 'r onrecht gebeurd was, dan zou ze 't niet bij den kleinen droomer, die geleerd had zich in zichzelf op te sluiten, gezocht, en 'n boel ellende vermeden hebben.

‘Wees niet dwars, moeder’, zei Kobus, die in 't Sportpark naar 'n voetbalwedstrijd van twee ploegen van de fabriek was wezen kijken, en z'n pijp op 't kozijn natuurlijk weer zoo onhandig uitklopte, dat de halve asch op 't pas-gesopte hout, en de andere helft met 't nog smeulend plokje op 't vloerzeil, waarvan je kon eten, zoo proper, viel. En omdat-ie wist hoe moeder bij zoo'n zich iederen Zondag 'n dozijn maal herhalende beweging, de pee in had, dee-ie, wat 'r nog meer de smoor injoeg: met 'n in de fabriek als 'n eeltknobbel zoo verworden duim, 'n duim waarvan de nagel in 't vleesch school, harkte-ie de smurrie in z'n lucifers-doos, blies de rest weg, en stak de doos in z'n alles vergoeilijkenden zak.

‘Ik doe 't zeker niet - en leg niet met je pijp te hengsten!’ sprak tante Toos grimmig: ‘as jij 'n knieval wil doen, mot jij 't weten.... Ik denk 'r niet an bij zoo'n onmensch, die hier al zoo'n boel ondersteboven het gesmeten, zoete broodjes te bakken.... Is die vent van god-verlaten....’

'r Weer op los kudderend - precies 'n poes, die

[p. 64]

je niet zindelijk kon krijgen - stopte Kobus z'n pijp van 'n blikken doosje, en motregende 't tabaks-stuifsel op z'n Zondagschen broek en de trijpen zitting van z'n stoel. Nou was-ie op 't Sport-ter-rein den Duitschen chemicus - Ko sprak altijd van de ‘sjemiese’ afdeeling - tegen 't lijf geloopen, had-ie 'n praatje met 'm gemaakt, en 'm 'n sympathieke kerel gevonden, omdat-ie net zoo'n kalen knikker had als hij zelf - nou had-ie ja staan knikken bij 't betoog van den man, die doorzichtig-genoeg beweerd had, dat-ie 't bakkeleien van de kinderen niet zoo erg had gevonden, want dat ze allemaal jong waren geweest, maar dat-ie 't niet had kennen verkroppen, en 't nòg niet kon, dat terwijl hij 'n huis vol zieken had - 'n moeder, die van en naar bed gedragen moest worden - 'n vrouw, die maanden kwakkelde - 'n dochtertje van zeventien, pas hersteld van 'n oorontsteking - en 'n eenigen zoon, die 'n kwajen dobber an 't gat in z'n hoofd had gehad - de moeder van 't meissie, die dan toch wel boven de jaren was, niet zoo fatsoenlijk was geweest, om 'r excuus te kommen maken, en zich te overtuigen hoe gemeen zijn zoon mishandeld was geworden. ‘Iek ben nog bereid mijne hand zur Versöhnung te geven’, had de chemicus gezegd: ‘als die Familie zoo anständig is bij mij thuis hare oentschuldiging aan te bieden, zooals dat bij oens in zoo een geval gebeurt, maar ik laat mij niet op die manier behandelen....’ Met dat nieuws was-ie thuis gekommen, 'r stellig van overtuigd, dat moeder met lik-

[p. 65]

kende vingers ja zou zeggen. Maar tante Toos dee obstinaat. Die voelde zich ineens de beleedigde partij. Kunsten most-ie maar in z'n eigen armoeiland uithalen. Wij hielpen hullie an Hollandsche centen en dejen niet an stuivertje wisselen voor Duitsche manieren. Ze dacht 'r geen duizendste seconde an 'r 'n tweede Zondag bij in te schieten, en bij dien geweldenaar aap wat heb-bie 'n mooie jongen te spelen.

Kobus, die 'r kende, zooas-ie vroeger in 't donker de lijn met z'n kleeren in 't Heerlensche Uitklee-lokaal bij de Waschkau zou hebben gevonden, of nou de sproeibaden in de Glasblazerij, besmook-te enkel z'n pijp, tot z'n ongevoelige wijsvinger geen heete tabak-bojem meer raakte. Hoe wijsgeeriger-ie zweeg en 't gepruttel in de pijpesteel beluisterde, hoe zwakker z'n moeder in 'r bewijsvoering werd, tot ze an 't end, bijna zonder overgang 't tegenovergestelde zat te bepleiten, en plotseling besloot 't wel te doen, as Kobus, die 't eenmaal an had gehaald, meeliep, en as Lena, net van 'r wandeling met de twee jongens binnen-gekommen, zelf 'r woordje dee.

‘Mot ik....?’, vroeg 't kind verschrikt, en ze zocht met angstige oogen de zwijgende van 'r broer af.

‘Je het enkel an z'n vader te zeggen, da-je 'r spijt van het - dan is alles weer goeje....’, zei tante Toos: ‘enne as je 't niet doet, hei-je kans na 'n tuchtschool te worden gezonden.... Je hoeft 't voor mijn niet te laten, as je dat maar snapt.... Voor mijn part maggen ze je 'n poosie weghalen....

[p. 66]

Dan zal je beter waardeeren wat 'r hier nutteloos an je besteed wordt en je niet tegen mijn laten opzetten.... Veruit!.... Haal 'n kam door je haar, want je ziet 'r uit of-ie al de spinnewebben van 't dorp heb geraagd....’

‘As die scharminkel eerst zeit, dat hij is begonnen, dat ze Koert 'n buil in z'n hoofd en Jo z'n bril.... dan zal ik zeggen....’

‘Je het je mond te houen en op slag met je oom en mijn mee te gaan....’

‘Ze hoeft geen excuus te vragen....’ zei Koert, 't voor de zuster opnemend: ‘as ik háár was geweest, zou 'k 'm nog tienmaal harder.... Je ben 'r ommers niet bij geweest, tante.... Je het 't toch niet met je eigen oogen gezien!’

Tante Toos antwoordde niet eens. Met 't gebaar van 'n tuinman, die 'n in 't wild gegroeide haag knipt, en bij 't gesnoei op tegenstand stuit, kiepte ze de kam door 't verstoven haar van 't vijandig kijkend meisje - of dat nou zoo most gebeuren, terwijl Jo met den bril op 't papegaaieneusje en de donker-omsponnen uile-oogen 'r getuige van was - en geen tien tellen later was 't 't omgekeerde van Zondag voor veertien dagen, liep Leentje met 'r beste jurk en 'r bouffante tusschen tante en Kobus in, bleven de twee jongens voor de ruiten neuzen.

‘Ik wou dat ik dood was’, praatte Koert melankoliek, en omdat-ie in verbolgenheid z'n sigaret stuk had gekauwd, en-ie door 't gewriemel van de gele draadjes in z'n keel, in 'n hoestbui, die den

[p. 67]

geheisten rooker kon overkommen, schoot, sprongen de tranen in z'n oogen.

‘Dood?.... Wat hebbie daar an?’, redeneerde Jo, en nou-ie z'n vettige brilleglazen an z'n zakdoek van de voor-vorige week schoon wreef, knipperden z'n oogen onder de egeltjes-wenkbrauwen, of 't daglicht 'm hinderde: ‘an dood hebbie niks.... Ik heb nou 'n boek waarin je alles vindt.... Da's prachtig, hoor.... We leven in kracht en door stof....’

‘As je dood ben, kan niemand je wat doen....’, zei Koert, en met z'n vriend begon-ie 'n boom op te zetten over de dingen, waarover ze 't met z'n tweetjes dikwijls hadden, als 't te veel van de boeken-wijsheden in de onrijpe hoofden 'n veiligheidsklep zocht. Met tante, die niks wist, bij alles 'n grooten mond opzette, om niet te laten merken, dat 'r 'n leege pot op 't vuur stond, kon je niet uitpraten, en Ko gaf je nooit asem - die grinnikte enkel of-ie alles al lang dubbel en dwars had verstouwd, en je nog altijd met je gedachten ‘de mazelen en waterpokken had’, zooas-ie 't op zijn manier zei.

Magdalena, de nog lang niet boetvaardige, was terwijl op bezoek bij den jeugdigen bandiet, die met 'n verband om z'n hoofd eindelijk weer op was gestaan.

Het was 'n onpleizierige ontmoeting geweest, want de Duitsche grootmoeder zat enkel in 'r leunstoel met 'r handen-van-vel-en-blauwe-bladders te beven, zei geen woord - de moeder, met kussens

[p. 68]

in 'r rug, zei 'n paar maal: ‘Ist daas daas freche Loederchen....? - de jongen met 't ingepakt hoofd stak z'n tong tegen 'r uit, as z'n vader 't niet merkte, en dan trok zij 'r neusje in harmonica-rimpeltjes, als 'n hond voor-ie z'n tanden laat zien - tante Toos, gegeneerd en verveeld - 'n luchie as 'r hing, of die menschen boerenkool met jodoform en gebrande uien an 't stoven en brajen waren, en 'r nooit 'n raam opengesmeten werd - probeerde háár grieven, rap als altijd, in 't Duitsch te be-argumenteeren - ze had van uit de Mijnstreek 'n aardig mondje vreemde-talen mee-gebracht - maar ze struikelde bij dit onwennig bezoek over 'r tong, en flapte 'r zulke kemieke dingen uit - ‘daas kienderen zoo oengezaagentlich waren, en daas zij er een bruuderchen dood an hatte die kleine d'r eigene Willen volgende Schlampamper allein spielen zu lassen’ - die Ko op heete kolen dejen zitten.

't Eind van 't officieel bezoek was, dat Wetter, de vader - z'n kameraden van 't Laboratorium noemden 'm Sauwetter, omdat-ie in z'n sas als 'n ontevreden varken kon knorren - zich met tante Toos verzoende, dat Leentje Heinrich, den jongen met 't ompleisterd hoofd, 'n afgeperste hand gaf, zonder 'n woord te kikken, en even later, toen niemand op 'r lette 'n schop, omdat-ie 'r 'n fijntje in 'r arm kneep en weer z'n tong tegen 'r uitstak - en

[p. 69]

dat Kobus, die 'n plotselinge bevlieging voor Friedel, de dochter, scheen te ondergaan, den mannelijken durf toonde, vader Wetter voor dienzelfden avond werom te inviteeren.

'r Zouden tusschen de twee families vreemde dingen gebeuren.