|
| |
| |
| |
IV.
In 'n vroegeren tijd, toen ze 'r, zegge minstens twéé, mannetjes andurfde, toen ze 't niet enkel bij woorden liet, as ze meende gelijk te hebben, maar 'r op los mepte, om 'r geestelijke argumenten physieke kracht bij te zetten - in de periode van 't beschermen van 'r twee jongens tegen te ruwe koempels, als die ze verkeerde dingen wouen leeren, en 't makkelijker klaar dacht te spelen, omdat 'r geen vader meer over den vloer was - in de dagen, die Koert zich nog best en dikwijls herinnerde, toen ze de benejen-buurvrouw met den as 'n gammel laddertje wakkelenden tand, gelijk 'n furie met 'n pot gloeiend lood - en de aanne-mersvrouw, achter 'r piano, met wiekende dreig-armen en de bulderstem van 'n drilsergeant te woord stond - in die schijnbaar lang-gelejen jaren, zou ze as 'n peezige, driftige bonk tekeer zijn gegaan, wanneer ze op 't politie-bureau 'n schaap van 'n kind, dat zich tegen valsche slampampers verdedigd had, had motten kommen afhalen. Ze was ook onder volle stoom van huis gerend, hijgend tegen 'r lichaamszwaarte in, en met 'n verwoedheid, die 'r hardop dee grommen en schelden om lucht te happen, maar hoe dichter ze bij 't bureau kwam, hoe natter 'r voeten in de niet op sneeuw berekende sloffen werden, hoe wrokkiger 'r hart, dat 't tegen de plotselinge, ongewone beweging aflei, klopte - hoe ellendiger 'r wil en pootigheid verslapten, hoe meer huilerige behoefte ze kreeg,
| |
| |
om 'r as 'n malloot op los te grienen. Voor de fut, om 'r desnoods met gehaaide vuisten bij te betoogen, as de brigadier ook met háár fratsen uithaalde, was 'n zeurderig zelfbeklag, dat 't juist háár in die kou en nattigheid voor 'r Zondag most overkommen, dat zoo'n kostelijke vrije dag na de weerlicht was, en je door 't lastig meissie nog 'n kwajen naam in de buurt zou krijgen, in de plaats gedrensd. Met 't oplaaiend gevoel, dat ze zich dàt niet liet gebeuren, dat de kerels-van-niks, die 'n straatje omgingen, as ze zaggen dat 'r gevochten wier, met d'r lompe knuisten van haar kleuterkind af mosten blijven - was ze over de gladgevroren sneeuwbuiten vort-gehurried - en toen ze eindelijk bek-af, met 'n hart dat tegen 'r ribben opknoerste, en te kort-ademig, om fassoenlijk te kennen praten, door de blazende hette van de vulkachel achter 't hekkie bevangen werd, en de wachtmeester met 'n bruin-besabbelde gouwenaar in z'n mond, 'r rustig vroeg of ze de kwaje meid kwam afhalen, of ze wist dat-die 'n jongen van haar leeftijd zoo'n opduvel met 'n rood-aarden scherf had gegeven, dat de dokter 'r an te pas had motten kommen, en dat de vader 't was wezen angeven - toen knikte ze enkel snikkerig van ja, murw, kleinzielig,
| |
| |
ineens tamme burgervrouw, bang voor de uniform en geharrewar met politie.
‘'t Zal op 'n boete uitdraaien’, zee de man met 't vreedzaam-walmende pijpje: ‘temmste as hij d'r bij blijft.... Ik zou d'r goed op d'r falie kommen.... Dan zal ze die kunsten geen tweede keer uithalen.... 't Het geen haar gescheeld of 't had den jongen 'n oog gekost.... Ze denken 'r niet bij na, dat-ze mekaar voor d'r leven ongelukkig maken, 't kleine schorum....’
‘Ik woon in 't Philipsdorp en ik hiet....’, zette Toos, naar adem happend en huilerig in.
‘Jawel, da's bekend - 'k maak nòg geen verbaal....’, zei de beambte: ‘jij most 'r kommen halen, om 'r zoolang hier op te sluiten.... Dat onthouen ze voor later.... Dat geeft 'r de schrik in - Anders gelooven ze niet, dat 't meenes is, as ze zóó weg maggen.... As mijn jongen 't flikt, stop 'k 'm zonder eten of drinken in z'n nest....’
‘Ja, ja, dat zal 'k ook’, klaagde Toos voor zich uit.
‘Vooruit, schandaal!’ zei de wachtmeester toen, 'n deur met 'n luikje in de kille, schemerende gang openend.
'r Bewoog niks. 't Ding, dat zoo tierig tusschen Koert en Jo in, met 'r bouffante en 'r zondagsche wanten, over den sneeuwweg 't dorp in was gekwiekt, zat als 'n verschrikt, schuw marmotje, op de natte vloer-plek, waar de ingedragen sneeuw gesmolten was. 'r Mutsje lag op den grond, en 'r zondagsche jurk hing in kreukels om de gekruiste spillebeentjes. Ze had zoo vreeselijk-vrééselijk zit- | |
| |
ten
huilen, dat 'r geen plekkie meer droog an oome Ko's zakdoek, die toch 'n hééle-groote was, en dien ze in de haast uit de kast had gegrepen, toen ze op stap gingen, was gebleven. Gedacht had ze de schrikkelijkste dingen, dat de lange agent, die 'r bij 'r pols vast had gehouen, die niet eens wou dat ze stil stond, om 'r loopend neussie te snuiten - as ze effen 'r arm verroerde, knepen z'n rooie vingers in 'r mouw - gedacht had ze, dat-ie met z'n bloote sabel, die in 'n leer huissie met 'n koperen knobbel 'r op, tegen z'n been had geklukt, telkes, bij iederen stap kluk-kluk, of-ie 'n kip onder z'n jas droeg - bij 'r binnen in 't donkere hok, waarnaast iemand nog harder as oom Ko lee te snurken, zou kommen, om 'r levend te slachten. As ze hoorde loopen, of 'n manne-stem gromde, wrong ze 'r blonde hoofdje tegen den rand van de bank, stopte ze 'r vingers in 'r ooren, neep ze 'r oogen dicht. En omdat tante Toos 'r van af 'r eerste jaren geleerd had àl 'r zonden te biechten en niks voor den Lieven Heer, die toch alles bij je vanbinnen zag, stiekem te houen, maakte ze met 'r kleine pootje 't teeken des kruizes, zooas ze 't bij de mijmering an tafel dee, zei ze, haast niet te tellen zoo dikkels: ik zal me beteren, Lieve Heer, en U nooit meer met zonde vergrammen, maar ze dacht 'r bij en zei 't net zoo fluisterend-hardop, tegen 't snorken, as van 'n varken van de vent naast 'r in, dat as Koert, die de armoedzaaiers met z'n klompvoet niet na kon zetten, 'n bikkel in z'n oog kreeg, en Jo z'n bril an stukken vloog, zij zich
| |
| |
niet met stinkende sneeuw hoefde te laten inzeepen door 'n viezerik, die 'r goeie jurk bedierf, en die 'r beentje gelicht had.... Ik zal 't nooit meer zoo hard met 'n stuk steen, zei ze midden in 'r angst-biecht, maar as-ie wéér an me komt, die jongen met z'n puistegezicht, zal 'k 'm 'n trap geven, dat-ie krom leit.... Dan, bibberend van kou en met handen as klompies ijs, huilde ze weer 'n deuntje, schopte ze doodsangstig tegen de ijzeren plaat van de deur, opgeschrikt door 'n gebons in 'r dadelijke buurt, als de ronkende kerel as 'n roofdier krijschte, reutelde, en probeerde zich om te draaien - ze wou 'r uit - ze wou na moeder - ze had niks gedaan - die smerige jongen was 't eerst begonnen.... En toen ze 'r lieten gillen en schreeuwen - ze waren 'r op 't politie-bureau an gewend, an 't spektakel in de cellen, en de muur was behoorlijk-dik, kluwde ze zich tot 'n buideltje in den donkersten hoek van 't hok, droogde 'r neusje met een van de wanten, nou 't met Ko's kles-sen niet meer ging, en hoe langer hoe erger verkleumend, sliep ze toch rustigies in, of 'r op God's heele wereld geen jongen met 'n bloedend gat in z'n kop en geen mannen met glimmende knoopen en sabels bestonden.
‘Vooruit, schandaal!’, zei de wachtmeester voor den tweeden keer, omdat ze zonder stellig begrip van de rare plek, waar ze zat, slaapdronken naar 'm opkeek. Maar toen 't in de leegte van 'r hoofdje terug-plonsde, 't gruwelijke van 't gebeurde - 't opgebracht, opgesloten worden - 'r in volste wer- | |
| |
kelijkheid
weer te pakken kreeg, toen gierde ze 't uit van angst, dat-ie 'r wat doen wou, en toen-ie 'r dacht te kalmeeren, sloeg en trapte ze van zich af.
‘Da's 'n duvel, waarvan niks terecht komt’, zei de brigadier met leege handen weromkeerend: ‘haal 'r d'r zelf maar uit.... Ik ben d'r vader, d'r voogd niet - ik maak me handen niet vuil....’
Was tante Toos in 'r normale doen geweest, dan zou ze dikop meelij met 't dochtertje van 'r gestorven zuster gehad hebben, maar ze was geen mensch door de benauwdheid van 'r hart en 't gekrop van 'r zenuwen. Ze hoorde enkel 't tieren van 't kind, dat als 'n gevangen vogel 'n opening tusschen de tralies zocht - 'r was schandaal, terecht zooas de brigadier geroepen had - ze had natte voeten en 'n leege maag - en omdat dat alles op dien Zondagmiddag samenwerkte, dee ze wreed en onbillijk. Driftig smeet ze 't afsluithekje, nou ze 't voor den man-van-dienst mocht, open, en toen Leentje met 'n schreeuw van vreugde en eindelijke verlossing op 'r toe-stortte, zoo toen ze de vrouw met de zilveren haren zag, sloeg ze 't meisje zoo verwoed en vinnig, dat de brigadier zelf most vermanen, dat 't welletjes was.
‘Beest van 'n meid!’, raasde Toos hijgend van moeheid: ‘ga uit me oogen, of 'k bega 'n ongeluk.... Ik doe je in 't Spinhuis, om je te verbeteren.... Maak dat je weg komt.... Ik ken je niet zien....’
‘Moeslief, ik kon 't niet helpen’, snikte 't meisje: ‘ik zal 't nóóit meer doen.... Moeslief....’
‘Ruk uit! Jij groeit voor de galg op!’, zei moe- | |
| |
der,
en omdat 't kind zich zenuw-snikkend an 'r bleef vastklemmen, en 'r blonde kopje in de beschermende rokkenschoot voor de verschrikking van 't 'r zoo ineens overvallend noodlot wou verschuilen, en ze dat nou in 'r onredelijk-kwaadaardige stemming allerminst kon hebben, berukte ze de 'n toevlucht zoekende kinderarmen zoo wild, dat 't meisje tegen 't hekje op-stuntelde, en languit op den grond viel.
‘Nou moeder!.... Nou! - 'n kind blijft 'n kind’, meende de brigadier, als 'n stuurman bij buiig weer plots 'n andere pedagogische richting uitlaveerend.
Maar tante Toos, die z'n eerste raadgevingen nog in 'r verward hoofd had, en door 't felle heen was, snauwde 'm toe, dat ze 'r meissie best zelf kon opvoeden, dat 't telkes de streken van 't languit op de vloer gaan leggen uithaalde, en toen ze zich door 'r opwinding an 'n stoel most vasthouen, om niet van 'r stokkie te raken, vroeg ze opstikken-af-zoo-benauwd om 'n glaasie water. Terug in de sneeuwstraten, liep ze nog tegen 't kind, dat den hik van 't huilen had, te foeteren. 'n Hand gaf ze 'r niet - zoo boos as ze was - en omdat ze zich op 'r eigen uit den band springende stappen leek te wreken, zoo as 'n dolleman as ze na huis werom liep, dribbelde Leentje as 'n keeshondje, achter z'n baas-op-de-fiets, 'n eind uit 'r buurt. Ze had 'r bij kunnen gaan liggen van moeheid, en de hik zat 'r zoo dwars, dat de menschen van 'r kreun-geluidjes schrikten. Zoo kwamen ze thuis, de vrouw, half-ziek van 't gejakker, grimmig van gehumeurd- | |
| |
heid,
en zich toch sjagrijnig inspannend, om zich niet in ànder uiterste weer met 't ras-veulentje te verzoenen - 't kind an één stuk door-hikkend, met paarse pootjes - en met 'n eerste gevoel van haat voor de vrouw, die 'r in 'r zenuwdrift, in 't bijzijn van den rustig z'n pijpje rookenden agent, zoo geslagen had, dat ze 't nòg voelde - en 'r zoo tegen den grond had geslingerd, dat 'r knietje ontveld was.
Kobus, die zich eerst uit had gesloofd, om 't bedorven middagmaal, de as leer zoo hard gebrajen osse-lappies, de verpapte boonen en de koud en stijf geworden aarpels op dreef te brengen - d'r was maar één remedie, pleegde-ie te redeneeren, om kwaad-gehumeurde menschen, man en vrouw die met mekaar overhoop leeën, en familie met 'n dooie in huis, met de omgeving te verzoenen: d'r maag zoo te vullen, dat de pruttelarij wegzakte - Kobus, die as de handigste bliksem 'n kleutje margarine bij de lappies gestreken, de aarpels in schijfies gejaapt en zoo lekker-bruin as bastaardsuiker gebrajen had - Kobus stond net an de deur, om uit te kijken waar ze bleven, toen moeder alleen den hoek om kwam, en zonder boe of ba te zeggen, 'r doek op 'n keukenstoel smeet. ‘Da's donderen vanmiddag’, dacht Kobus: ‘dat blijft eten-met-ongenoegen....’ Hij had den spijker wijsgeerig-raak op z'n kop geslagen, want toen de schuldige met 'n wit gezichtje en blauwe vermoeidheidskringen onder de oogen, achter 't hegje bleef scharrelen, omdat ze onderweg 'n overschoentje verloren had, ze terug wou om 't te zoeken, en de twee jongens
| |
| |
in de huiskamer verheugd tegen de ruiten trommelden, om 'r welkom te heeten, sloeg de bliksem in.
‘Kom hier!’, keef tante Toos: ‘kom 'r sebiet in, en sebiet na je bed, schandaal.... Denk je da-wij je vandaag nog te eten geven? Na boven en as de weerlicht!.... 'k Wil je niet meer zien vandaag, en morgen niet, en de eerste tijd niet.... Veruit!.... Of je ken d'r weer van langs krijgen, dierage!’
‘Wat mot dat nou, moeder?’, probeerde Kobus te sussen - 't kind zag 'r wanhopig-zielig uit, en moeder had zulke opgewonden kleurtjes, dat-ie kalm tusschenbeiden meende te moeten komen. Maar kalmte bij zoo'n avontuur was bij tante Toos de vlam, die in de pan sloeg.
‘Bemoei jij 'r je niet mee.... Hou jij je 'r buiten.... Trek niet de partij van 'n meid, die ze strakkies kommen halen.... As ik zeg na bed, is 't na bed.... En je binnen tien tellen alléén uitkleejen.... 'k Zal je leeren om as 'n inbreker door de politie te worden opgebracht.... 'k Schaam me voor je brave moeder, die zich in d'r graf zal omdraaien.... Je lijkt bij God as twee druppelen water op je vader.... Veruit!.... Na boven en 'r onder....’
In de kamerdeur-opening stonden de jongens - Koert, schriel van teleurstelling en ingehouden drift - Jo, heelemaal ondersteboven, moeilijk kijkend door de juffrouw 'r bril, dien-ie zoolang op had mogen zetten.
‘Ken zij 't helpen?’, kwam Koert los - 't was gemeen, hoor, om 'r vader en moeder bij te halen, as je zuster 'n schooier op z'n falie gegeven had -:
| |
| |
‘ken zij 't helpen, tante, as de smeerlappen ons met d'r vijven staan op te wachten....’
‘Nou zal ik je één ding zeggen!’ beet tante Toos die hoe meer ze 'r afvielen, en hoe meer ze 'r eigen ongelijk voelde, begon te schreeuwen: ‘dat as 't je niet bevalt, je ook op ken hoepelen!.... Ben jij wel wijs, verdorie!.... We hebben nooit wat met politie uitstaande gehad.... 'k Zal me op die manier gaan geneeren door 't dorp te trekken.... Na bed! Na bed!.... Ongezeggelijk wurm.... 't Is elleke dag wat anders met je.... Daar steek ik 'n stokkie voor....’
‘'t Was mijn schuld juffrouw’, zei Koert's vriend, de driftige vrouw over 'r eigen bril ankijkend: ‘ik zee nog....’
‘As d'r nou nog iemand 'n woord het!’, dreigde tante Toos - één most 'r baas blijven -: ‘loop ik op me klesnatte voeten 't huis uit....’
In de stilte beklom Leentje, zonder 'n woord protest - anders gaf ze 'r verzet zoo gauw niet op - de 'r hoesterig-beklagende traptrejen - en boven kroop ze, na 'r goed overal heengesmeten te hebben - 't kon 'r niks meer schelen, niks, niks... - in 't achterste eind van 't groote bed, met 'r rug na de kamer toe, om 't plekkie van moeder op 't matras niet te zien. Eerst beklappertandde ze de vijandige spoken om 'r heen, de moeder, die 'r afgerost had, den oom, die nóóit dorst, de jongens, die haar alleen in de sneeuw hadden laten vechten, en door de klabak meenemen - toen langzaam uit 'r verkleuming bij-komend, trok ze de wollen
| |
| |
dekens zoo na zich toe, dat 'r in de andere bedhelft niks overbleef - je mag nooit mijn helft 'r bij nemen, zee moeder altoos - maar ze had nou maling an alles - ze kon ze geen van allen meer luchten - want nou zatten zij benejen d'r buik vol te stampen - en niemand dacht an haar.... As moeder tegen donker boven kwam, zou ze zich zoo tegen den behangselkant opwringen, dat ze 'r niet hoefde an te raken....
Benee werd 'r niet minder gewrokt. Was 't anders op Zondag 'n gekakel over en weer, 'n oprakelen van weeksche dingen, 'n vroolijk moppen vertellen, en mekaar in de alles omstolpende stilte vinden - nou at Kobus, die z'n maag niet bliefde te straffen - 'n maag had nooit schuld, meende-ie, in zijn opvatting van de dingen op aarde, en daarom vond-ie 't bezopen de blonde wildzang geen lappie met melig-geworden boonen en krakende aardappelkorsten te geven - nou at Kobus met lange tanden, en omdat-ie telkes nijdige gedachten wegwrikte, en 't met moeder geen tweeden keer an den stok wou krijgen, maalde-ie de zwartste, weerbarstigste korsten met ontembaar geweld, dat 't in de zwijgenis der kamer weerklonk of 'r noten tusschen de deur-scharnieren gekraakt werden. Koert, die berekend had, dat 't ernst was, dat tante 't vleesch zoo in vier porties gedeeld had,
| |
| |
dat 'r voor Leentje niks overschoot, liet 't eten op z'n koud geworden bord stollen, en bekeek vijandig de witte saus-bladders om 't gebeitste brokkie lap, dat vet-schimmelplekken begon te krijgen. As zijn zuster bij tante, die vandaag as de moeder van Blauwbaard dee, met net zulke gekerfde lijnen op d'r gezicht, geen hap kreeg, lustte hij 't vanzelf niet, en om zich tegenover den vriend, die 'r met den ijzeren bril as 'n schoolmeester, die zelf uit z'n rekensommen niet wijs kon, uitzag, 'n houding te geven, trok-ie met z'n vork zigzaglijntjes in 't bevroren vet-vijvertje. Jo at met uitwiggende lippen, as 'n oud mannetje zonder kiezen, en mummelde zoo lang over elken mondvol, dat-ie nog kauwde toen tante Toos de borden wou wegruimen. Toen kwamen de langbegeerde oliebollen, die gisteravond 't woninkje feestelijk doorwalmd hadden. En die lieten ze allemaal staan, want daarvan nou te eten, leek heiligschennis tegenover de kleine martelares boven, die ze nog 's morgens met 'n besuikerden wijsvinger as 'n garnaal, had staan tellen en verdeelen.
Om vier uur, overwonnen door de wrekende stilte en de booze gezichten, ging Toos zelf op weer droge kousen, met 'n kommetje koffie en vier smeer-bollen - de hare 'r bij - na boven, en betrapte Koert, die bij 't bed zat.
‘'k Heb 't je toch verbojen’, zei ze, duivelsch omdat ze zelf wier gesnapt. Hij antwoordde niks, glipte 'r balloorig voorbij. Lena had zijn bollen al op, en hij had 'r ongezouten z'n meening
| |
| |
over de vrouw met de zilverwitte haren gezeid.
‘Asjeblief’, zei tante Toos, toen de deur dicht was: ‘toekommen doet 't je niet, want je het je as Sjek-de-Ripper angesteld, en as je ook maar zóóveel weer uithaalt, ken je 'n volle week in bed blijven.... Begrepen?’
Leentje keerde zich niet om, bleef met 'r gezichtje naar den wand toe koppen.
‘Hier hebbie 'n kom koffie en vier bollen’, sprak de vrouw zachtjes, en ze bestreek de blonde krullen in den kuil van 't hoofdkussen.
‘Ik lust niks, tante....’, zee 't kind.
‘Tante....’ - 't was of ze 'n klap in 'r gezicht kreeg.
‘Toe nou, liefie’, drong Toos aan.
‘Nee, tante’, zei 't meisje weer.
Dat werd de eerste verwijdering tusschen de kinderen van den man, die z'n leven in Heerlen gelaten had, en de tante, die zich voor ze uit had gesloofd.
|
|
Auteursrecht onbekend