Vuurvlindertje

III.

't Leven most zóó wezen, dat as je èrg van mekaar hield, je altijd samen in 'n lekker-warm gestookt kamertje, in den winter, en altijd met z'n tweetjes of drietjes in 't meespelend zonnetje, in den zomer, kon blijven. 'r Ging niks boven de zaligheid van 'n zitje rondom de lamp, as je zeker wist, dat je nog uren mocht opblijven, as moeder met 'r zilveren hoofd en 'r kleur-as-bloed, of ze an één stuk door geravot had, de gaten in de onderbroeken van oom Ko boven de buik van 't kommetje, dat 't katoen spande, eindeloos-geduldig stopte - oom Ko zelf de krant van buiten leerde en z'n pijp bezoog, dat 't klukte en borrelde as bij de ouwe grootmoeder van een-huis-verder, die soms zoo moeilijk praatte, of 'r 'n spinnende poes in 'r borst zat, die achter elk van 'r woorden koppies prebeerde te geven - en Koert telkes z'n penhouder in 't flesschie inkt, dat overdag boven op de kast stond, omdat zij 't al tweemaal over 't tafelkleedje gestort had, doopte. As ze van 'r stapel prentenboekies, van juffrouw Knibbel met 'r muize-snoet in de keukenkast, mevrouw Kakel met de wurmen slokkende geeldonsjes en zwartveertjes en juffrouw Beer, die koppie-onder in 'n plas viel,

[p. 32]

opkeek, zong 't eerst zachies, dan gurgelend-luider in 'r, maakte ze 'r 'n gedachten-raadseltje van, van wie ze 't meeste hield - van de vrouw met de



rooie handen en de steken tellende glimnaald - van den man met de eeltige, vierkant-toppige werk-vingers - van den grooten broer met de inktvlek an z'n middenvinger en de bruine nagels van 't sigaretten-rooken. Dan in 'n brusken overgang, toch

[p. 33]

teleurgesteld door de eenzelvigheid van de drie, die 't plezierig vonden zich tegen mekander's stilte an te schurken, en haar zoomaar in 'r eentje bij jufrouw Knibbel en mevrouw Kippe-kakel te laten zitten, wipte ze van den stoel, waaronder ze natuurlijk 'r toffels, 'r haarlint en 'r zakdoek kwijt was geraakt, ging ze bij moeder op bezoek, om 'r 'n dikken pakker op 'r hand te geven, zee ze tegen oom Ko: ‘jij ook!’, kreeg Koert, die natuurlijk jaloersch was, 'r twéé. Want die had de zachtste wangen, al stond-ie wel is voor 't spiegeltje, om an 'n donshaartje onder z'n neus tusschen de nijp-tangende nagels te trekken. Terug op 'r stoel, of met 'r poppen heen en weer sjouwend, zong ze heele verzenboekjes met 'r mond dicht, wist zij de woorden, die 't rare duveltje in de beslotenheid van 'r hoofd neuride, hoorden de anderen enkel de meziek, of ze op 'n kam met 'n stukkie papier 'r om, blies.

En ook Koert voelde zich, zoo groot as-ie leek, en zoo uit de kluiten as-ie de laatste jaren was gewassen, 't veiligst en sterkst in 't nieuwe nest. 't Waren zwijgend-doormartelde jaren voor 'm geweest, toen-ie was begonnen te begrijpen, dat vader en moeder van die reis niet werom zouen kommen, toen-ie 's avonds onder 't dek uren lee te grienen en 't spelletje spelen of ze 'r nog waren, of zij naast 'm sliep en hij strakkies binnen zou kommen, om 'm in z'n armen te knuffelen. Onder 't dek ging 't. Overdag as je voor 't raam zat te suffen, en de happen brood niet door je keelgat

[p. 34]

kwijt raakte, liet tante Toos je niet met rust. Die wou niet da-je zat te denken. Die wou 'n ander gezicht, en gaf je standjes as je de tranen in je oogen kreeg. Hij voelde dan wel, dat ze snauwde en gromde, omdat ze van 'm hield, en in 'r goeiigheid alles prakkizeerde, om wat liefs te bedenken, maar je moeder - je moeder, die heusch 's avonds onder de dekens bij je kwam glimlachen, en met 'r schatte-oogen vroeg of je lekker-warm ingestopt, of je voet heelemaal beter was, of je je levertraan op tijd slikje - je moeder was 't niet.

De jaren hielpen 't groote, knagende verdriet, langzaam vergeten. En toen-ie begreep dat de vrouw met 't zilverwit haar lang voor 'r tijd oud was geworden, dat ze van 'r eigen leed over 'r man en 'r oudsten zoon niks liet merken, om zich an 't zussie èn hem in volle blijmoedigheid te geven - toen had-ie wel oogenblikken, dat-ie moeite had z'n armen niet om 'r heen te slaan, en 'r de vertrouwelijkst-zachte dingen te zeggen, waarop ze scheen te wachten, en die 'm toch niet van de lippen kwamen, omdat 't niet mòcht, niet lùkte, niet kòn. 't Kon niet. Je had niet kunnen zeggen waarom, om welke redenen niet - 'r zat je wat dwars, of je van zins was de zonde van 'n leugenmet-opzet, of iets weg te geven, dat niet van jou was, te begaan. Zoo viel niemand 'r meer over, werd 't nauwelijks opgelet, dat Lena, die niet beter wist, zonder haperen moeder - en hij enkel tante zee. En de portretten an den wand, met moeite gekregen, en toen 'r centen voor waren

[p. 35]

vergroot, keken 'r vrindelijk bij, want ze hadden zelf niet beter, hartelijker, oppassender voor de kinderen kunnen zijn. Bij den jongen scheen 't evenwicht 'r nou eindelijk te zijn. Met 'n verwonderlijk-intelligent hoofd - 't hoofd van den electricien - blokte-ie over boeken, die-ie overal vandaan sleepte, en soms kon-ie met 't gezicht van 'n vol-rijp mannetje, en met blauwe oogen, tintelend van ontwakend leven, dingen beweren en uitleggen, waarbij tante Toos en Kobus met snuiten van-ach-kom en hoe-is-'t-gosmogelijk zaten te luisteren. Tweemaal had-ie nog erg-veel verdriet gehad - den eersten keer, toen-ie mee naar Heerlen was geweest, om, nou mèt bewustheid wat ze 'r deeën, na zooveel tijd de graven van vader en moeder te bezoeken, en-ie niet begreep waarom vader zoo'n schrikkelijk end van moeder, op 'n heel ander kerkhof lee begraven - en tante 'm bij 't zwijgen van Kobus, trachtte duidelijk te maken, waarom 't zoo had moeten zijn, waarom 'r niks aan te veranderen viel. Den tweeden keer - 't kind verdrong soms 't denkend kereltje - had-ie net zoolang gesoebat tot tante 'm z'n zin gaf, en z'n broek omsloeg om 'm net as andere jongens met bloote knieën te laten loopen. 't Had nog geen middag geduurd, want de buurtkinderen namen den klompvoet zoo met z'n allen in de maling, dat ie met de magere knie-knokels 't woninkje invluchtte, en de oplegsels 'r zelf, terwijl tante in de keuken bezig was, weer uit los tornde. Liep-ie met Lena te wandelen - ze was an hem best toever-

[p. 36]

trouwd: 'r handje liet-ie geen seconde los - dan beet zij van zich af, as de een of andere slungel 't den hinkenden broer lastig maakte. Zij verdedigde hem, zoo goed als hij haar verdedigde. Hij zou 'r niet aan gedacht hebben alleen met z'n vriend - hij had 'r een, een voor wien-ie geen geheimen had, wien-ie z'n hebben en houen vertelde, 'n jongen van zijn leeftijd, die al van z'n tweede jaar 'n bril droeg, en z'n moeder heelemaal niet had gekend - hij zou 'r niet an gedacht hebben alleen met Jo uit te gaan. Zij liep dan in 't midden, tusschen de jongens - Koert, om z'n hinken altijd links. Jo, met den uilekop rechts. 'n Uilekop hadie vast en stellig. Z'n zwarte wenkbrauwen waren vergroeid, leken nog meer in mekaar verward door 't ijzer van den bril, en z'n kleine neus havikte zoo papegaaierig naar z'n bovenlip, dat-ie, as-ie 'r zin in had, de punt met z'n tong kon belikken. Jo - hij hiette Joël, maar dat was 'n te Zondagsche naam, om 'm door-de-weeks bij te noemen - Jo woonde in dezelfde straat van 't Philips-dorp, met de pas-aangelegde voortuintjes en nog magere bloempjes - Jo bleef's Zondags meestal in 't huisje van tante Toos hangen, en werd dan zoo volgestopt, dat-ie met achter de brilleglazen vermoffelde oogjens angstig-kleintjes vroeg, ofie de rijst mocht laten staan, want dat-ie-anders-uit-mekaar-sprong. Nou, en je kon 'r 'n vloek op doen, dat as tante iemand's maag zoo stouwde, en extra koppies rijst met krenten méér kookte, as ze wist, dat de uitgehongerde spreeuw mee-aanzat -

[p. 37]

dat-ie dan in de pas was. 't Begon in 't voortuintje en 't eindigde in de huiskamer. En 't liep niet daalijk van 'n leien dakkie, omdat je achter 't geheimzinnig gezicht van den jongen meer dingen zocht, dan waaran-ie zelf in z'n helderste uren dacht. Ook had-ie leelijk gejokt, had-ie gezeid dat z'n vader op zee voer, en heel gauw terug kon kommen. ‘Op welk land vaart-ie dan?’ had tante gevraagd, toen-ie voor de tweede maal bleef eten, en hunkerend naar de borden keek of-ie voor zijn portie wel genoeg zou krijgen. ‘Op - China’, had ie gehakkeld, en 'r was 'n kleur na z'n ooren met de brillestangen geglejen, da-je voelde dat 'r wat haperde. Alleen met de vrouw met de zilveren haren, terwijl Koertje 't zusje boven in slaap vertelde, had-ie met dikke tranen van onder de glans-sputterende brilleglazen in de lamp zitten kijken. ‘Heb-ie verdriet, jongen?’ had de vrouw over 'm gezeid. Hij knikte van ja, en in de vertrouwelijke rust van 't kamertje, de wenkbrauw-haartjes als bij 'n bewegende rups omhoog gepiekt, had-ie zachtjes verteld, dat 't hier zoo fijn was, en dat z'n vader niet voer, maar al drie jaar in Leeuwarden zat, omdat-ie iets vrééselijks gedaan had. Z'n lippen beefden bij die bekentenis en z'n jongenshoofd boog zoo schuw onder de spiedende lamp, of-ie 'r zèlf schuld aan had, en nou zeker geen derden keer zou maggen kommen eten. ‘Wat het-ie gedaan?’, had tante Toos, z'n handje met de afgebeten nagels in de hare nemend, gevraagd; as-ie met haar kinderen omging most ze alles we-

[p. 38]

ten. ‘Hij het met z'n mes gestoken’, zei de jongen, de streeling van de vrouwe-vingers niet verdragend, en met 't hoofd op de tafel snikkend. ‘Dat ken jij toch niet helpen, kind’, had zij getroost: ‘mot-ie daarvoor zoo lang....?’ De jongen knikte. Hij herinnerde zich hoe de marrechaussees vader 's nachts uit z'n bed hadden gehaald - en dat was 't laatste geweest. Nou woonde-ie bij vader's nicht in, voor wie-ie bang was, omdat ze telkes as-ie iets verkeerds dee zei: mot jij óók as je vader?.... Dan begreep-ie wat ze bedoelde. As-ie trek in 'n boterham had - d'r waren nòg vijf kinderen - dorst-ie niks vragen, want dan zee ze: je het genoeg, as je te weelderig wordt, kommen d'r van jou ook brieven, die je met 'n nommer mot beantwoorden.... Goddank, niemand wist 'r van in Eindhoven.... As-ie 'r met anderen over kletste, trapte ze 'm de deur uit, zee ze.... Of de juffrouw 't asjeblief an geen sterveling wou oververtellen, want dan smeet-ie z'n bril in 't water en liep-ie onder de eerste de beste belajen kar....

Op dien avond hadden tante Toos en de eenige vriend van Koertje mekaar gevonden. Ze wist dat de moeder van den jongen met 't peinzend uile-gezichtje vroeg was gestorven, dat-ie 'r niet had gekend, dat z'n vader 'n vrouw, die niks van 'm wou weten zoo toe had getakeld, dat ze in 't Gasthuis bediend was geworden, en dat-ie eens in de twee, drie maanden 'n brief an z'n zoon, met veel klachten over zichzelf schreef. ‘Wat is 'r met 'm?’, had Koert gevraagd, toen-ie op z'n teenen voor 't sla-

[p. 39]

pend zussie loopend, ineens voor ze stond: ‘het-ie gehuild?’ - ‘Dat het-ie’, had tante Toos geantwoord: ‘'k hei 'm gezeid, dat as-ie niet ophoudt met van al de nagels van z'n tien gebojen te kluiven, 'k 'm hier niet meer hebben wil....’ - ‘Wat ken òns dat nou schelen?’, had Koert, z'n vriend bijstaand, geantwoord: ‘wij doen óók zoo'n boel, dat niet mag....’ - ‘Precies, liefie’, zei tante menschelijk: ‘maar 'k zee 'm enkel voor z'n eigen bestwil, dat-ie z'n nagels later nog mot gebruiken.... De rest gaat mijn niet an....’ Ze sprak 'r met niemand 'n woord over, zelfs niet met Ko, die sinds de ellende in Heerlen 'n zwijgende, zich met weinig dingen bemoeiende kerel geworden was - ze om-warmde den nieuwen huisgenoot met koesterende hartelijkheid - dee ruw en krakeelerig tegenover de spichtige nicht, die den jongen met stukkende zoolen en met linnengoed, waarvan je soep kon koken, naar de Gloeilampenfabriek liet trekken.

‘Zouen jullie nu wel in die ijsrommel gaan wandelen?’, zei Toos dien Zondag: ‘'t is hier zaligies-warm en je komt met klesnatte voeten terug....’

Maar de lucht was strak-blauw, de zon beet 'n stralend gat in den hemel - de boompjes leken eens zoo groot, eens zoo fleurig door 't verstarde sneeuwdons op de takken - de daken en schoorsteenen, de kozijnen en heggen blankten en dampten in 't zonlicht, of je overal hermelijnen vachten en zwanenveeren zag, en de wegen van 't Philips-dorp vervloeiden zoo mollig tusschen de wit-be-stoven, gewatteerde huiswanden, of over-nacht 'n

[p. 40]

bloesem-zee 'r brandingsgolven over 't land had geslagen, en 'n stuifmeel-bedding achter gelaten had. Soms nog blies 'n droog rukwindje en dan poeierde 't van de daken, vielen 'r kluiten van de zwarter wordende takken, onhoorbaar en soepel als duiven, die uit 'n til kwamen gestreken.

‘Jakkus, thuisblijven!’, kwam Leentje 't eerste los: ‘wij maggen nooit wat.... Je ben zeker bang, moeder, dat we as Hans en Grietje zallen verdwalen.... As andere kinderen de heele week sneeuwballen gooien, mot ik in 'n smerige kamer blijven.... We gaan, hoor!.... We gaan fijn met z'n drietjes....’

‘Goed’, zei moeder, die voelde dat je niet tè angstig mocht wezen: ‘maar niet langer as 'n uurtje.... En niet met die sneeuw smijten, want daar kommen ongelukken van as-die zoo keihard is gevroren....’

Eerst mosten de overschoentjes van 't meisje an en 'n wollen bouffante om 'r hals en de Zondagsche wanten om de paarse pootjes - toen bleef ze 't stelletje achter de ramen nakijken.

‘As ze nou maar niet wild doen’, praatte ze, Kobus achter z'n krant toesprekend: ‘'k hou me hart vast as 'k ze op die gladde wegen zie gaan.... Zij is die twee de baas, de kleine kat....’

Heelemaal uitspreken wat ze dacht, dat 't geen twee póótige jongens waren - de broer, die telkens met den eenen voet in de sneeuwbulten verglee, de vriend, die zonder bril halfblind was - geen stevige rakkers, om 'n meisje te beschermen - dee ze niet. Maar in d'r Zondagsche kleeren,

[p. 41]

an een stuk door-kwekkerend, drie zwarte figuurtjes tegen 't glinsterend sneeuwveld in, had je toch je schik in de gezworen kameraden, die 't zonder ouwers moesten stellen, en die 't in verhouding best hadden.

De duvel speelde 'r dien middag mee. 't Was of tante 'r 'n voorgevoel van had gehad, toen ze ze verzocht liever thuis te blijven. Wat 't werd twaalf, een, twee uur, en de drie die anders geen kwartier over tijd werom kwammen, omdat ze wisten, dat moeder en oom Kobus ook wat an d'r vrijen dag wouen hebben, en dat de lucht van de oliebollen, die gisteravond in 't keukentje gebrajen waren, nog in 't huissie hing, waren 'r nog niet.

‘Verdorie, Ko!’, barstte tante Toos, die eindeloos-dikwijls an de deur was wezen kijken, voor de zooveelste maal los: ‘kom jij nou ook is met je luie boddie in beweging! Jij zit maar! Jij slobbert de eene pijp na de andere, terwijl ik door me zenuwen op wor gevreten! As jij d'r niet op uit gaat, doe ik 't zelf....’

‘Wat maak-ie je druk!, praatte hij opwindend van kalmte: ‘zijn, wij, toen we hullie leeftijd hadden, nooit te laat thuisgekommen? 't Is toch geen nacht....’

‘Juist daarom’, praatte de vrouw met de zilveren haren, en ze beefde an 'r heele lichaam. Sinds 't wanhoopsgedoe in Heerlen, raakte ze 't zenuw-jachten, as wiè van ze te laat was, met kwijt; ‘'t kleine varken, 't ongezeggelijke judas-merakel, 't beest-van-'n-kind, dat 'k vandaag of morgen 'n on-

[p. 42]

geluk rammel, is al z'n leven door 'n bijt gezakt! En nou durven de anderen niet thuis te kommen!’

Met moeite hield ze zich in, om niet harder, niet grover te schimpen. Ze was dol op 't meisje - en as ze in angst om 'r zat, zette ze 'r razende genegenheid in de zotste scheldwoorden om.

Kobus liep in z'n trijpen toffels den weg op, den



kraag van z'n jekker omgeslagen - je vatte altijd kou van boven, nooit van benejen - en zocht de zijstraatjes af. 't Was overal 'n kraaien en krioelen van kinderen, die de weelde van den zonnigen winterschen dag niet verdroegen, die glijbaantje speelden en priksleejen duwden. Eer-ie 't voortuintje, waar moeder stond te klappertanden, binnenstapte, had-ie 'n paar ongemakkelijk-stevige sneeuwballen in z'n nek, maar geen spoor van de drie.

[p. 43]

‘Allemachtigste!’, klaagde moeder, die 't nou zeker bedorven eten af had gezet: ‘dat is minstens zoo iets as toen ze 't ongehoorzame kreng uit de vaart op hebben gehaald....’

En ze zag den zomeravond opnieuw voor zich, toen de ouwe sigarenmaker 'r in z'n armen androeg, en 'r kleertjes as 'n vuile vadoek om 'r lijfje plakten. Ze had t kind toen eerst 'n paar draaien om 'r ooren, toen ontelbare kussen gegeven.

Omdat Kobus z'n toffels bij 't potkacheltje te drogen zette, en met z'n vochtige sokken tegen den sintelbak ging zitten, sloeg ze zelf 'n doek om, maar net met den deurknop in de hand, hoorde ze 't schrapen van voeten op 't ijzeren rooster.

‘Daar bennen we’, zei Koert, bleek-van-ingehouden-woede binnen-stappend: ‘en je hoeft niet te schrikken, want 'r is niks gebeurd....’

‘Dat lieg je!’ hijgde tante Toos - ze zag enkel 't schuwe uile-gezichtje van Jo in den portaalschemer - en Jo was z'n bril kwijt.

‘Je mot 'r zellef komen halen - wij krijgen 'r niet mee’, wrokte Koert: ‘meer as drie uur hebben we buiten staan blauwbekken, maar ze verdommen 't, as 'r moeder of 'r voogd 'r zellef niet weghaalt....’

‘Jij staat me voor te liegen....’, stotterde tante Toos, met de hand op 't wild-jagend hart: ‘d'r is wat gebeurd....: ‘ik waarschouw je, groote kwajongen....’

Toen zei Jo, de dreigementen in de zenuwverwoede stem hóórend, en met z'n machtelooze

[p. 44]

oogen keek-ie naar de rood-verwazende tegels van 't keukentje, of al wat-ie zei dáár beschreven stond:

‘Hij liegt niet, juffrouw - ze zit op 't pelitie-bureau.... Daar ken je 'r krijgen....’

‘Voor wat.... Het ze 'n arm of 'n been gebroken.... Doe dan je bek open....’

‘De schooiers - 't uitschot....’, raasde Koert - hij was zóó door z'n woede heen, struikelde zoo over z'n drift-gedachten, dat-ie 'r niet uitkwam.

Jo, nou in 't licht van 't keukentje, met 'n rooie buil boven de vergroeide wenkbrauwen, en haast alles op den tast verhalend, gaf 'n verbrokkelde uiteenzetting, en bij de herinnering balde-ie z'n vuisten, of-ie de vijanden nòg zag....

‘We liepen, juffrouw en dejen niks.... Toen koggelden de smeerlappen, die met d'r vijven waren eerst Koert z'n hoed af - 't waren geen sneeuwballen maar bikkels van ijs - toen glee Koert languit op de grond en kreeg-ie 'n kanjer tegen z'n oog, dat de vlammen d'r uit sprongen - waar of niet, Koert - toen ben ik d'r op los gevlogen, sloegen de vuiliken me bril van me neus, da'k geen hand voor me uit kon zien - toen hebben ze haar ingesmeerd - en toen....

‘Nou en toen?’

‘Toen het ze 'n jongen zoo met 'n steen op z'n hoofd geslagen, dat-ie 'n gat in z'n hoofd had.... En toen most ze met met 'n agent mee na 't bureau....’

‘En jullie wurmen zijn mee-gesukkeld’, hoonde tante Toos, verwoed de deur uit loopend.