|
| |
| |
| |
II.
Tegen 't uur dat Leentje naar bed most - elken avond werd 't 'n nieuw en hardnekkig gevecht - verzon ze de snuggerste, geslepenste, maar vóór alles berekendst-geluidlooze dingen, om 't monsterachtige van 't alleen in 't donker liggen, terwijl de anderen nog benejen bleven babbelen, te ontloopen. Zoo niet-te-benaderen wild en kwajongens-achtig als ze overdag tekeer ging, zoo als 'n ratelslag als ze 't trapje af kon rumoeren en zoo bezeten als ze met de deuren tegen de vloekende, kalksplinters uit-krakende posten sloeg - zoo bezonnen liefjes, onderworpen-vrouwelijk, timiede en zachtzinnig werd ze, als de avond-boterham gegeten was - de kliek hutspot van vanavond was 'n buitenissigheid - moeder 't tafelkleed over 't zeiltje lee, en de thee op 't blad kwam. Dan kende ze de vaste gewoonten van 't arbeiderswoninkje, waar alleen Zaterdagavond van af geweken wier - plaste moeder in 't keukentje den vatenboel schoon, voor ze 'r ook 'ns lekker 'r gemak van nam - dampte oom Kobus de kamer zoo tjokvol, da-je 'm niet meer achter z'n krantje zag - zat Koert, die eerst 'n poos met 'r gespeeld had, z'n leerboeken in te kijken, en as ze dan bij
| |
| |
'm op z'n knie kroop - alles, àlles kreeg ze van 'm gedaan - begreep ze niet wat voor plezier ie in de bladzijden met rare streepjes, zonder 'n enkele prent, kon hebben. Wou-ie dan toch blijven lezen, door die vervelende dingen geïnteresseerd, dan kriewelde ze 'm in z'n nekharen, of stak 'n nat wijsvingertje in 'n niet verdedigde grot van z'n oor. ‘Lees je me zachies voor?’, soebatte ze soms, maar as-ie 't met verknepen oogen dee, en ze 'r niks van verstond - hij was bezig zich zelf Engelsch te leeren - verzon ze voorzichtig kattekwaad, dat niet te erg de aandacht trok, tot moeder met 't keukentje klaar was, en 'r eigen leunstoel bij de tafel schoof, om ook 'n brokkie krant door te neuzen, voor ze over ditjes en datjes kletsend, met 't verstelwerk van de familie begon. Weg was Leentje dan. Ze was 'r - ze was 'r niet. In strategische bedachtzaamheid, vond ze 't plekje, waar moeder 'r niet kon op-letten, en terwijl je 'r den godganschelijken dag most afleiden, hield ze zich in dat bedenkelijkst half uur waarachies-zelf in bedwang. Ze bladerde 'n verfonfaaid prentenboek door, kleedde 'n pop an en uit, beschreef 'n vodje papier met koeie-letters, kroop op 'n stoof in 't veilig-beschut hokkie van den linker-raamhoek, achter den rooden taf-rug van den anderen leunstoel.
Moeder knipperde dan met 'r oogleden tegen Ko - Ko glimlachte de mystieke richting uit - en as Koert op z'n handen en knieën de aardigheid uithaalde, om 'r an 't schrikken te maken, vond ze 't vreeselijk-flauw, niks aardig, om 'r in
| |
| |
't spelletje waarvoor ze niemand noodig had, te storen. As ze 'r niet was, wàs ze 'r niet. Maar jawel. Moeder kende die kunsten, en as die eenmaal ‘Lena!’ zei, was 'r geen vermurwen meer an. Dan kon je nog zoo, met dikke tranen in je oogen, en met warempel-gevouwen handen, as in de kerk, om nog een minuutje, asjeblief een minuutje, toenou, lieve moes, schat van 'n moes, nog één minuutje, te maggen opblijven - dat 't gister véél later was geweest - dat ze nog niks geen slaap had - smeeken en nog is smeeken -: as moeder a had gezeid, zei ze b, en as ze b zei, en je dee of je 't niet hoorde, of 't opstandig niet wou, begonnen ongemakkelijke handen mee te spreken, en daar lei je 't hoe je tegenspartelde, hoe je schreeuwde en huilde, bij af. Soms, in 't groote bed, dat eerst fijn werd, as moeder 'r zelf bij kwam, lei ze na 'n afstraffing te grienen, te verwijten, en de vrouw had dan groote moeite, om de dingen van 't kind, waartegen niks in te brengen viel, te weerleggen.
‘As je van me zou houen, zou je niet slaan! Jij màg niet slaan....’
‘Ik sla je’, sprak moeder verdrietig: ‘juist omdat ik van je hou....’
‘Je kèn niet van me houen!’, klaagde 't meisje driftig - en ze kon 'r zoo bij huilen, dat de bovenrand van 't beddelaken dreef -: ‘ik sla jóú immers ook niet....’
‘'n Kind mag 'n moeder niet slaan’, zei tante Toos, die 'r altijd spijt van had, as ze 'r wil op
| |
| |
die manier moest doordrijven: ‘as 'n kind 'n vader of moeder slaat, is 't 'n zoo slecht kind, dat 'r hand later boven 'r graf uitgroeit....’
‘Ken me niks schelen!’, huilde Leentje: ‘of me hand dat doet.... Jouw hand zal net zoo goed, omdat je mijn slaat, as ik nog een minuutje vraag....’
‘Nou hou je je mond, en ga je slapen - en nou wil 'k niet eens 'n nachtkus van je hebben, omdat je moeder zoo'n verdriet andoet....
‘Dan mot je maar niet slaan! Ik wil niet geslagen worden!’, hield 't meisje obstinaat vol.
‘Je zal’, zei tante Toos, en 'r stem kon 'r soms zoo vol als 'r oogen bij worden: ‘je zal, as je wat grooter ben, leeren begrijpen, dat je juist heel veel van 'n kind houdt, as je 't om z'n bestwil, 'n klap geeft....’
‘Dat kèn niet!’ snikte 't kind na.
‘Onze Lieve Heer in de Hemel’, lei tante Toos op haar manier uit: ‘geeft an de menschen 't voorbeeld - die slaat ze, as-ie ze zou kennen zoenen en pakken.... Nou weet je 't.... En as je nou zeit: moeder 'k zal 't nóóit meer doen, mag Koert nog effen bij je kommen, voor 't licht uitgaat....’
Maar heel enkele keeren, gaf 't kind zich bij die belofte niet gewonnen. En as ze blééf weigeren, hoorde je in minder as geen tijd, as je weer benejen was, 't fel-roepende stemmetje, dat niet eens, maar wel tien maal, de belofte schreeuwde. Dat was voor de twee kinderen het oogenblikje van den dag. Dan fluisterden ze dingen, die 'n ieder mocht weten, maar die ze toch fluisterden,
| |
| |
in 'n vreemde, teere behoefte, om mekaar wat héél-bijzonders te zeggen. Dan hield zij de al-grove hand van den jongen vast, en zei: ‘As ik grooter ben, trouwen we samen...’ Dan zei hij: ‘Da's goed, schat!’, en terwijl van benee 't verslurpt stem-gegrom van Ko, die moeder 'n stuk uit de krant voorlas, doordrong, vertelde hij haar in slaap. As-ie 'n nieuwe historie, een die-ie nog nooit verzonnen had, prakkizeerde, bleef ze 'r wakker bij, ging ze met 'm door alle fantasie-landen heen - as-ie 'r zich met 'n jongenswijs Jantje-van-Leiden van af maakte, 'r 't een of ander droomverhaal of sprookje voor de zooveel-honderdste maal opdreunde, liet ze wel niks passeeren, viel ze 'm in de rede, als-ie wat oversloeg, maar na 'n poos merkte ze 't niet eens meer, als 't licht uit was gedraaid.
Vanavond, na 't lang aan tafel zitten, nou Koert voor 't eerst op de Gloeilampenfabriek aan 't werk was geweest, en tante Toos 't veilig zitje in den sneeuwstorm, bij 't harder gieren en fluiten van den wind, zelf zoo zalig en kostelijk vond, dat ze van geen uitscheiden wist, zich nog is en weer is koffie, die ze niet hebben mocht, waarvan ze midden in den nacht hartkloppingen kreeg, met dikke kluiten suiker en melk inschonk, en genoegelijk glimlachte, dat 'r nou twee mannen over 'r zaten te rooken - Ko z'n ouwe pijp, nog àltijd van Heerlen, al klonk 't ongelooflijk - Koert, na z'n sigaretten, 'n kanjer van 'n sigaar - 't kamertje blauw zaten te smoken - vanavond was 't ongemerkt zoo beestig-laat geworden, dat Toos van krakenden
| |
| |
schrik driemaal hè! zei, toen ze 't klokje in de spiezen kreeg. Dàt was 'r nog nooit overkommen. Gossiemijne, gossiemijne, as ze niet toevallig op had gekeken, zatten ze nog....
‘Zallen we 'm nou?’, vroeg Kobus, z'n pijpesteel in 'n stilte, waarin enkel de wind 't woord had, met 'n verwriemeld reepie krante-papier door-peuterend - Leentje zee niks: die had slaap, maar hield zich koest - 't was weer 't naarste oogen-blikkie -: ‘zallen we 'm nou geven, wat je gisteravond gezeid heb?’
‘Doe dat, liefie’, zei tante Toos, en omdat ze 'r zelf 'n machtig plezier in had, zette ze de borden, die ze op mekaar had gegrist, in 'r handenkom voor zich neer, en ze ging 'r nog effen bij zitten.
Ko wrong den steel in den kop van de pijp, lei 't bruin-besausd stengeltje krante-papier op 't schoteltje van z'n kom, stond glimlachend, en as op Sinterklaas zoo geheimzinnig op, en toen moeder 'm 'r sleutelbos, met as 'n spiegeltje zoo blinkende sleutels gegeven had, bukte-ie bij de onderste la van de kast, 'n la, die nooit open kwam, en, tusschen pakkies rommel uit vroeger dagen scharrelend, greep-ie 'n in flanel gewikkeld ding.
‘Maak 't zelf open’, zei Ko, wat 'r inzat van buiten met z'n vingers betastend: ‘moeder had 't je gisteravond willen geven - ik zee: we zallen 't mòrgenavond..... We hebben 'r dikwijls om motten vechten, om 't niet na 't Pandjeshuis te brengen....’
| |
| |
‘En hóé dikwijls - as de vlammen me uitsloegen’, zei tante Toos met vochtige oogen.
‘Ik weet 't al’, sprak de jongen, en nog voor-ie 't flanellen lapje 'r van afwikkelde, staarde-ie 't licht van de lamp in.
‘Dat ken je niet weten, stommerd’, praatte Ko, de weer schoone pijp stevig belurkend.
‘Allemachtigste!’, zei moeder, in schrik verzittend. 'n Venijnige rukwind plonsde zoo op 't huisje toe, dat de ruiten schommelend bewogen, of 'r iemand driftig tegen duwde, en 't was niet heelemaal verbeelding, want 'n uitgebloeide geraniumpot, door den wind in de sneeuwbedding van 't kozijn berukt, stiet 'n paar maal met de dorre takjes tegen 't betraande glas. 't Juilde en proestte om 't hoek-woninkje, of 'r menschen stonden te weeklagen, en in den smallen schoorsteen, kreunde en zwiepte 't, dat 't potkacheltje 'r angstig bij blies, en poes van zenuwen zoo gaapte, dat je tot achter in z'n gulzige keelgat kon kijken.
Met haast bevende handen, bracht de jongen 't flanellen zakje naar den mond. Omdat-ie geen geduld had 't witgaren draadje met 'n mes van de tafel los te snijden, beknaagde-ie 't driftig met z'n tanden tot de rafeltjes mee-gaven. Toen 't gouden remontoir ziend, waaran-ie nooit meer gedacht had, maar dat-ie zich best herinnerde van den dag, dat 't barbiersmaatje 'm geknipt had, en ie met den slanken man in de rij van den Amsterdamschen Lommerd gestaan had, om 't terug te halen, kreeg-ie eerst 'n kleur, die z'n mager gezichtje tot aan de
| |
| |
ooren ver-purperde, toen sloeg-ie de vingers voor z'n oogen, en snikte 'r zoo onstuimig op los, dat 't leek of de kermende stormwind de tafel bewoog.
‘Ben je wel wijs!’, viel tante uit: ‘nou prakkizeeren wij ons 'n ongeluk, waarmee we je 'n plezier kennen doen op 'n dag da-je voor 't allereerst an 't werk gaat, en nou doe je of je 'n pak rammel gekregen het....’
‘Ik ken 't niet helpen - ik ben toch anders zoo niet’, verontschuldigde de jongen zich: ‘maar ik vin 't zoo fijn 'n andenken an me vader te hebben....’
Met 'n snuit, nog zwemmend in tranen, terwijl Leentje 'm doodelijk-sip an zat te kijken - hèm an 't grienen had ze nog nooit gezien - wond Koert 't horloge op, beluisterde 't rikketik aan de kast, met de 'r pas door 'm op geperste vettige vingerafdrukken, en 't meisje naast z'n stoel, most 't nou ook weten, eerst met 'r rose rechter-, toen met 'r papaveren linker-oortje.
‘Da's 'n Godswonder’, zei tante Toos: ‘je hoeft de wijzers niet eens te verzetten.... 't Scheelt geen twee minuten met de groote klok van mijn jaardag.... Da's om na te vertellen....’
Nou zette Ko z'n stevigen nagel in 't randje van de buitenkast, glitterden de gegraveerde letters op 't blad, dat as 'n goudvisch in 't zonnetje blonk.
‘Voor Koert bij de geboorte van zijn zoon’, las de jongen, en omdat-ie voor tante, die 't niet goed kon hebben, z'n, of-ie 't wou of niet, aanstuwende tranen, most verstoppen, dee-ie of-ie zich bukte, om iets dat viel, op te rapen, toen gewild-hoes- | |
| |
tend,
en zwaar-slikkend, om de prop in z'n keel kwijt te raken, hinkte-ie de halve tafel rond, sloeg de armen om 't hoofd met de zilveren haren, kuste 'r op 't oor, dat 'r nog wel 'n minuut door bleef suizen, en zei moeilijk: ‘dank je wel.’ Dan kreeg Ko 'n stevigen poot, haast 'n zoen - maar dat deeën mannen niet.
‘Waarom krijgt Koert dat nou?’, vroeg Leentje die 'r klaar-wakker door was geworden, en 'r geen sikkepit van begreep.
‘Omdat’, zei moeder, met de klokkende suizing in 'r oor: ‘omdat je groote broer vandaag begonnen is z'n eigen brood te verdienen.... En dat vinden oom en ik zoo prettig, dat we wat moois voor 'm - gekocht hebben....’
‘En hij is gaan huilen - en hij huilt nog....’
‘Zóó'n gekke jongen is die broer van jou’, zei tante Toos 'r neus snuitend. En dat dee Kobus net zoo hard, want de jongen, die de kamer uit was geloopen, en in de keuken had gescharreld, kwam met dik-rooie oogen terug, en keek zoo schuw in 't licht, of-ie pas z'n bed uit was gestapt. Nou zat-ie weer recht onder de lamp, 't horloge met de kartel-figuren in diepste verrukking bekijkend. 't Geheim, hoe je de buitenkast open most laten
| |
| |
springen, had-ie ontdekt, en telkens weer liet-ie 't gouden dekseltje in 't plassend licht, vonken daverend en vlammen geulend, bewegen.
‘As je jarig ben’, zei tante Toos: ‘krijg je van Ko en van mijn samen 'n ketting 'r bij.... Dat zat 'r nou niet an.... Nou mot 't zoolang met 'n koordje....’
‘Hoe laat is 't?’, vroeg Leentje, verloren in de groote belangstelling voor 't pracht-horloge dat onder 't licht van de lamp tien oogen - want ook Piet loerde mee - door 'r glimmend gewiegel, of ze 'n eigen licht had, letterlijk dwong naar 'r stralen-hartefonteintje te kijken: ‘hoe laat is 't Koert?’ En die vraag werd 'r noodlottig. Want 't remontoir van den onder vallend gesteente in de Oranje-Nassau-mijn gebleven vader jokte niet, en Koert, die 't most zeggen, jokte net zoo min....
‘Veertien minuten over negen’, zei de groote broer, voor den zooveelsten keer de inscriptie van de vrouw, wier portret aan den wand hing, lezend.
‘Nee maar!’, riep moeder: ‘zóó laat?.... Leentje, na bed....’
‘Na bed? Nou al?’, pruilde 't meisje: ‘en je het nog niet eens afgeruimd.... En we zitten nog an tafel....’
‘Lena’, maande moeder: ‘laten we weer niet 't ouwe spelletje beginnen.... De heele boel is in de war.... Vanavond eerst jij na bed en dan afruimen....’
‘Hij krijgt 'n horlogie en ik mot vroeger na boven....’, verzette de robbedoes zich.
| |
| |
‘Hier is 'n koekie, en boven krijg je d'r nog een’, probeerde tante Toos 't met 'n zoet lijntje gedaan te krijgen; ‘zeg je oom goeiennacht, dan komt Koert daalijk boven....’
Maar nee. 't Zat niet glad. 't Kind, opstandig door de nog niet afgeruimde tafel, bang voor 't noodweer, dat de vensters betrommelde, de portretten aan den wand tegen 't behangsel dee klepperen en den schoorsteen met dreunend gestommel door-gromde, liet zich languit op den grond vallen, was eerst tot bedaren te brengen, toen moeder in zooverre toegaf, dat ze 't beetje vaatwerk de keuken indroeg, en eerst toen van 'r macht gebruik maakte. Koert liep tegelijk de trap mee op, bleef 'r bij, terwijl tante Toos de kort-geknipte krullen, tegen honderd-en-een-protesten, dat ze haren mee uit-trok, lokje voor, lokje na, kamde, en de morsige pootjes 'n stevige zeep-beurt gaf.
‘Goddank’, zee Toos, in de benedenkamer terug: ‘'t is 'n engel van 'n meid, 'n kind om gek mee te wezen, maar ik ken 's avonds me weelde niet an, as ze veilig in bed leit, en 'k effen voor mezelf mag hebben....’
Ze zocht 'r bril en Ko zocht mee, maar ze hadden den heelen nacht kunnen blijven zoeken, want Leentje, die 't brillehuis gemoerd had, zat in 't bed boven naar de avonturen van Koert op de Gloeilampenfabriek, die nou eerst in kleuren en geuren los kwamen, omdat niemand met zulke ouwe oogen van luistering over 'm kon zitten als 't zusje onder den wingerd van blonde krullen - met
| |
| |
open mond te genieten. Dat van de groote vuren met 't gesmolten glas, dat ze konden kneden en opblazen zooas ze 't wouen, geloofde ze niet, want glas was zoo hard as 'n bikkel, en toen ze hoorde dat een van de glasblazers 'n gloeiend lekstraaltje over z'n blooten arm had gekregen en 'r, om de pijn weg te maken, en 't gauwer te laten genezen, opzettelijk nòg 'ns gesmolten glas over had gewreven, vertrok ze 'r kindergezichtje of ze zelf de schrijnende pijn voelde. Toen, om 't gouden horloge nog eens te bekijken, zette ze moeder's ijzeren bril op. Die stak met z'n hangers 'n eind over 'r kleuteroortjes heen, en 't rondsel, dat op moeder's neusbeen rustte en met 'n eindje wol omwoeld was, groef 'n vorentje in 't doddige, eigenwijze mopje, dat verwonderd tusschen de vettige glazen wipte.
‘Je mot 'r doorheen kijken’, lachte Koert.
‘Je ziet veel beter zoo as ik 't doe’, zei ze stellig, 'm over de glazen heen knipoogjes gevend: ‘wip 't nog is open, Koert....’
‘Asjeblief’, zei-ie gehoorzaam.
‘Wat staat 'r in?’
‘Voor vader bij de geboorte van zijn zoon...’
‘Ben jij dat?’
‘Dat ben ik....’
‘Wie is vader?’
‘Vader is’, zei-ie zich inhoudend, 't zelfde spelletje, dat Ko toen met hem gespeeld had, met haar hervattend: ‘en nou gaan we slapen, en neem ik je tante's bril af....’
‘Moeder's bril’, verbeterde ze. En in 't donker
| |
| |
most-ie nog driemaal terugkommen, om 'r voor 't laatst en nòg is voor 't laatst genacht te kussen.
't Was de liefste broer van al de meissies op de wereld....
|
|
Auteursrecht onbekend