Vuurvlindertje

[p. 5]

Naar een teekening van G. Adriaans

[p. 6]

Dit verhaal is het tweede deel van Droomkoninkje. De hartelijke bewijzen van sympathie uit den lezerskring ontvangen en het verzoek van velen om niet met voortzetting te wachten, hebben mij tot dit vervolg doen besluiten. Op hoop van zegen....

Herm. Heijermans.

[p. 7]

I.

'T potkacheltje pruttelde zoo knus, had zoo'n blakend-purper, vol-geschranst buikje, en 't deksel van den waterketel, die boven de ronde plaat stond te proest-dampen, klepperde zoo of 't den hik had, en 'm, al liet je 'm nog zoo gemeen schrikken, niet kwijt kon raken, dat de zwarte poes, die echt Piet hiette, voor de zooveelste maal ging verzitten, en van de zenuwen gaapte, of-ie z'n kersrood kronkeltongetje in zou slikken.

Buiten was moeder bezig de sneeuw van de tegeltjes te schrapen, en 't stoepje schoon te bezemen, maar 't was monnikenwerk, want de wind dee as 'n kwajongen, slurpte telkens z'n mond boordevol, builde z'n gepropte wangen, en floep kwakte-ie de plakkende smurrie in 't paadje, dat de schop pas bij-geharkt had. Dan school-ie weer met 'n vaart achter den hoek van 'n huisje, en gierde met zoo'n uitgelaten plezier, dat-ie over z'n eigen asem struikelde en je 't door z'n kouwen neus hoorde snuiven.

Keek je door 't raam, as je mouw eerst de nattigheid en de tot biggelende gootjes verzwemmende

[p. 8]

tranen weg had gezeemelapt, dan zag je moeder met de zilver-flonkertjes op 'r zwarten omslagdoek en glanspluisjes nog witter as 'r haar - en de as 'n jonge hond zoo woest ravottende schooiervan-'n-wind, greep den stootrand van 'r rok, en rukte 'r schuddebollend aan, of-ie 'r mee vandoor wou. Maar lang door 't drooggewreven ruite kringetje kon je niet kijken, want de sneeuwvlokken en suiker-kristallen, ook nieuwsgierig, net zoo tuk om te weten wat 'r an de andere kant van 't glas voor dingen gebeurden, drukten d'r bleeke snuiten tegen de glibberigheid boven de kozijn-heuveltjes, en omdat ze allemaal tegelijk wouen en d'r beurt niet fatsoenlijk konden afwachten, raakten ze in mekaar's zijjen spinnepooten verward, en sukkelden of ze over mekander op 'n glijbaan waren heengetold, in de malsche bedding van 't bloemrekje met z'n pepermunten spaakjes.

Moeder, die 'r niet an dacht, net as de buurvrouwen asch en sintels te strooien - 't bleef de eerste uren mis - en de slijkrommel droegen ze je propere portaaltje in, al veegden ze d'r voeten nog zoo op de deurmat - moeder schudde nou 'r rok uit, of-ie vol kruimels zat, en kwam met van 'r haar en 'r wimpers vluchten-

[p. 9]

de naaldjes en stekels de as 'n oven zoo heete kamer in, en mèt dat ze de herrie zag, den omgekiepten stoel met de naar 't lampelicht starende poppen, en 't toegetakelde meisje, dee ze of ze meer-as-erg uit 'r humeur was. Maar al hield ze zich nog zoo in: je voelde an 'r manier van kijken dat ze moeite had niet hardop te lachen. 't Kind liep met 'n sleepjapon - rok, dien ze van den haak had getild en met veiligheidsspelden vastgestoken - en om 'r blonde hoofdje, 't jongensachtig-bij-dehande bekje strikten de linten van de muts, ook van den hanger gegrepen. Hield je daar nou is goed bij! Kwam jij 'r op 'r ziel, as ze ineene van achter de tafel dook en met 'n gezicht om te knuffelen, over 'r statiesleep struikelde, en de muts over 'r ooren zakte.

‘Wat hei-je nou weer geflikt, merakel! Mot 'r weer 'n winkelhaak in me eenigste rok? Je zel 't laten, of 'k stop je in 't kolenhok zooas laatst.... Jij ben geen meissie met al je streken - 'k zal je haar nòg korter laten knippen en je 'n broek aantrekken, dat-je voor schandaal as jongen ken rondloopen.... Gek dier van 'n kind!.... Verdraaid merakel van 'n meid!’

Tegen de grimassen van 't kleine, zich an niks storende kleuter-wijfje lei ze 't voor de zooveelste maal af. Krimpend van 't lachen, met 'n manslach, die roffels in 'r borst met de piepende scharnieren sloeg - 't eindigde altijd met 'n blafhoest, nou de bronchitis 'r telkens weer te pakken had - builde ze in den stoel met de wieblende poo-

[p. 10]

ten, en met moeite kraakte ze 't 'r uit: ‘Hou je op, beest!.... Zel je 't laten, gek spook!’

Maar as ze zich zoover gewonnen gegeven had, 't kind 't merkte dat ze aardig gevonden werd, kon ze schreeuwen en bulderen-van-'t-lachen, begon 't eerst goed en niet meer tegen te houen. De brutale schooier dribbelde nou as de juffrouw uit 't boekwinkeltje, wiegde krankzinnig met 'r heupen, spitste op 'r teenen rondom de gedekte tafel, en hield den pook as 'n purresol bij 'r hoofd.

‘Schei je uit!’, gierde moeder, 'r tranen drogend en tegelijk de natte sneeuwkwakjes van 'r voorhoofd vegend. 't Was om 't te besterven, nou ook Piet, die 't rumoer en 't geschuier van den rokrand langs 't vloerzeil niet hebben kon, van z'n heetgestoofd zitje omlaag kwam, en met gekromden rug en 'n knoet-van-'n-staart, achter 't sleep-einde andanste. Bij God, 'r zat veel meer wind in de lucht, as de kinderen en de dieren zoo dol deeën.... 't Meisje schaterde nou ook om poes met 'r groene oogen en 'r witten snor - de ketel op 't potkacheltje, die 'n duit in 't zakkie wou doen, en 't spektakel lang niet genoeg vond, zwabberde met 't deksel as 'n bezetene op en neer - de wasem floot met benauwde lach-gilletjes - de kachelpijp snorkte as oom, as-ie in z'n slaap vergeten had z'n mond dicht te doen - en werachentig nou schuddebuikte de bruine koffiekan op 't Waxiene-lichie met klotsende ploffies, of ze van binnen van plezier barstte, en zich van buiten zoo koescht as in de kerk, as 'r dienst was, hield. Alles in 't met de warme huts-

[p. 11]

potkliek van vanmiddag, de glimmende borden, de blank-gepoetste lepels en vorken, wachtende kamer, lachte, glimlachte, glunderde mee. Tot zelfs 't glas van de portretten, waarin gele brokkies van de lampekap leeën te drijven, bewogen of ze wat wouen zeggen, en de zwart-ovale lijstjes tjengelden an moeder's omgebogen haarspelden, en wreven d'r rugjes tegen 't behang, of je in je bed 't klimop tegen den buitenmuur hoorde.

‘Allemachtigste, wat 'n keet!’, zei moeder, 'r bij opstaand, omdat ze 'r as van ouds bij an 't hoesten raakte, en je 'r zittend in stikte. Maar ze voelde zich in 'r besloten-warm honkje, met 't wind-gejuil buiten en de koestering der bij 'r leven behoorende malsche kamerdingen, en vooral bij de zoet-tintelende vreugde, dat 't veilig-omsponnen nestje zoo dadelijk de twee verkleumden met de groote nieuwtjes in zingende gezelligheid zou opnemen, as 'n op 'r jongen verliefde kloek. Straks kreeg ze de warmte van 't meisjeslichaam weer in 't bed tegen zich an, en as ze 'r ouwe voeten dan tegen den kruike-zak dompte, en de boomtakken in den orkaan, zooas vannacht, krakend knapten, kon ze zich door 't geneurie van 'r eigen adem in slaap laten wiegen.

Nog terwijl 't kamertje tegen 't gejoel van den wind in-jodelde, 't meisje met zwarten Piet achter zich an langs den omgevallen stoel met de poppen ravotte, en moeder in na-lach 'r hoesten bedwong, ging de deur open.

D'r duffelsche, besneeuwde jassen hadden ze in

[p. 12]

de gang opgehangen, maar d'r haren, gretig bestoven en d'r rood-gestriemde ooren glinsterden met eindelooze tintel-loovertjes in 't gesproei van den lampe-schijn.

‘Gekke duvel!’, riep oom, en 't geschater begon opnieuw - de waterketel sloeg 'r de maat bij, de tuit blies 'r stoomstraal tot onder den lampekap, de kachelpijp blerde as 'n draaischijf, en poes, verschrikt door de besneeuwde mansschoenen zoo dicht in 'r buurt, sprong as 'n eekhoorn op den antimakassar van den leunstoel - ‘gekke duvel, wat hei-je nou weer voor boevenstreken verzonnen? Hahaha!.... Of het moeder je opgekallefaterd? Hahaha!.... Durf-ie zoo met 'r op de febriek te gaan wandelen, Koert?’

De jongen achter 'm, met 'n door den wind en de sneeuwjacht verpaarst gezicht, dadelijk verknuffeld door de mollige warmte, de door z'n vochtige wimpers violet en geel uit-stralende lamp, de kneuter-pret en 't dampend gelach, dat 'm na den nieuwen dag, in hijgenden overgang ontwikkelde, glimlachte enkel, zooals 'n kind glimlacht, dat na 'n heel-verre, heel-lange reis met bevreemdende avonturen, de vertroeteling van 't weer-thuis-zijn ondergaat. Hij glimlachte om 't kleine ding, waarvan-ie 't slaafje was, dat 'm mocht trappen en slaan, dat zoo in z'n zieltje verkluwd zat, dat-ie bij 't werk, de eenzaamheid in de reuze-fabriek, de overstelping van indrukken, en weer later bij 't voorzichtig hinken door de sneeuwbulten en kluiten, die de stoepranden verdoezeld hadden, net zoo as nu had ge-

[p. 13]

glimlacht om 't snuit dat zij wel zou opzetten, as-ie 'r vóór de lamp in de slaapkamer uit werd gedraaid - net as iederen avond, maar nou geen verhaaltje of sprookje! - van de wonderen, die-ie zelf, zelf beleefde, vertelde. Nou stond de snoes, de wilde dot voor 'm, verkleed as 'n ouwe juffrouw, en de jongenspret kraaide 'r oogen uit. Een afgezakte kous bobbelde onder de slierende sleepjapon, en de lintenmuts, over 'r blonde krullen ver-zakt, bengelde op 'r rug.

‘Prachtig’, zei-ie, op slag 'r fantasie aanvullend, en meteen had-ie 'r in 'r zwakste zij te pakken: ‘prachtig. Ik herken u niet eens! U is zeker 'n dame, die hier in de buurt verdwaald is.... Dag mevrouw! Blijft u 'n stukkie mee-eten?....

‘Asjeblief meneer’, zei ze, gelijmd, en zonder meer bereid 'r nog 'n paar uur op los te spelen voor 'r gegeten werd: ‘as u maar voor wat lekkers zorgt, want ik mag voor mijn pa en ma niet bij iedereen eten....’

‘Kom is hier, mevrouw’, lokte-ie met 'n nattig papiertje in de hand, en terwijl ze met listige grijp-vingertjes de kaneelbrok uit 't windseltje wikkelde, hief-ie 'r in de armen, en as Ko 'm niet gegrepen had, zou-ie met de heele mevrouw ondersteboven zijn gevallen, omdat de smerige sleep, waaran je niet meer dacht, tusschen je beenen wrong. Krak, zei de rokvoering en krak zei 'n band. En moeder zei iets veel ergers, omdat ze pas den winkelhaak hersteld had, en je op die manier an de gang kon blijven.

[p. 14]

Nog eer de nieuwe klok - pas 'n week in huis - geslagen had, zaten ze om de tafel, en smulden van de warme kliek hutspot met zwoerdjes - bij zulk krimmeneel weer kende je je weelde niet, as je van 't werk werom kwam, en 'r voor den tweeden keer op een dag 'n warmen hap op tafel stond. De damp omkolkte de 50-kaars lamp - of 't 50, 100 of 200 was, zag je zonder da-je 'r naar keek, zooas 'n timmerman enkel op den tast draadnagels taxeerde - en de vorken, met vijf vingers tegelijk omgrepen, bikten en moesden, of ze 'r om gewed hadden wie 't eerst z'n bord leeg zou hebben.

Moeder, die de kleinste portie voor zich genomen had - de jongens voor dag en dauw op, gingen voor - vroeg nog meer en nog drukker dan krulle-bolle-Leen, die niet van aarpels hield, en handig as 'n dief de stukjes wortel en kaantjes uit de aard-appelbrei zat te peuren. Ze most van alles weten, wat Koert - Koertje zei ze al lang niet meer an 'n jongen, die sigaretten rookte en nou mee begon 't brood te verdienen - wat Koert allemaal op de Gloeilampen-fabriek had gedaan - in welke afdeeling ie mee had motten helpen - met wie-ie gesproken had - hoe 't 'm beviel.... En as zij effetjes 'r mond hield, vroeg Leentje, die 'm zoo dolgraag den eersten dag bij de Fabriekspoort af had gehaald, maar niet voor moeder de straat op mocht, omdat de slungels-van-jongens geen meissie, al was ze nog zoo klein, bij sneeuwweer met rust lieten. Zij was niet bang - zij zou ze op 'r gezicht geslagen hebben, zooals ze laatst 'n véél grooteren

[p. 15]

snuiter op z'n falie had gegeven, die 'r met háár tol vandoor wou, en die zoo onder had gelegen, dat z'n vader 'm te hulp most komen - maar moeder was niet te vermurwen geweest, en zelf meegaan kon niet, as 't eten geen nachtwerk zou worden.

Traag en moeilijk antwoordde Koert tusschen de happen door. De dag was omgekoortst, in één roes heen-gejaagd. As-ie naar de waseming van z'n bord keek, ging 't geluid van de stemmen zoo dichtbij, in 't gezoem en geraas, dat nog in z'n ooren gromde en stampte, verloren.

Even had-ie Ko bij een van de groote, boldrende vuren, die om de reuze-kroezen kreunden en knarsten, an 'n lange stang zien blazen, 't witgloeiende bolletje in den vorm ronddraaien, en den jongen bij 't karretje met 't afslaan der stukken glas bezig gezien, maar je dorst niet te wenken en nog minder lang stil te staan, omdat ze je met je gehink toch al ankeken, en omdat de bedrijvigheid, 't getik en gehamer, 't gonzen der machines, 't breken der glas-einden, 't borrelen van de kokende ovens, door gas en lucht gevoed, maar vooral 't gezwaai van de lichtende kwakken gesmolten glas aan de stangen, als ze uit de kroezen gelicht en grooter vuurkollen werden, wanneer de blazers de stangen als klaroenen aan de monden staken - je bedremmelder, hulpeloozer, angstiger deden bewegen.

[p. 16]

De jaren van ergste bleuheid en in-zich-zelf-gekeerd-zijn, waren in de schoolbanken achter den rug. Hij was niet meer bang als 'r vreemden binnen kwamen, ofschoon-ie weinig met anderen sprak, maar de ommekeer van 't gedoezel als ontwakende jongen naar den arbeid op de Eindhovensche Gloeilampen-fabriek, de fabriek, die-ie als kind had zien lichten, toen-ie op vader's schoot in den trein naar Heerlen zat, en droomend naar 't Sprookjespaleis in den avond gekeken had - die overgang was zoo geweldig, zoo overdonderend, dat de vrede in 't door den sneeuwstorm bestoven kamertje, bij tante Toos met 'r zilver-witte haren, bij Ko met z'n glimmende knikker, en z'n liefste schat, 't leelijke jonge eendje, dat 'n beeld van 'n meisjes-snoetje gekregen had, en nou weer iets nieuws ontdekte door met 't handvat van 'r vork in plaats van met de vork-tanden te eten, 'm als 'n ding van onrust hinderde.

In de sorteer-afdeeling, tusschen de rekken met de dunne glazen buizen, was 't enkel oppassen geweest, om de lange staven doodelijk-voorzichtig te behandelen, en op te letten hoe de maat van de dikte op millimeters precies werd gepast, voor ze op soort werden gelegd. Nou zag-ie nòg 't wonder hoe 't gebeurde, hoe de Oostenrijker met z'n kort-verwriemeld zwart haar en 't zwarte haar op de bloote borst, as 'n goochelaar 'n bonk rood-gistend glas op de staaf in evenwicht hield, hoe de wangen als bleeke buidels, als gedrochtelijke uitwassen aan de jukken hingen, hoe de handen de roe heen en weer wreven, of de glasblazer met

[p. 17]

de angstige zwellingen naast 't dor zwart snorretje 't koud had, hoe 'n ander dan met 't uitvloeiende glas-sajet langzaam terugliep, en de witte glasslang over rollen in beweging gehouden werd, en hoe de uitpuilende, berstende wangen altijd door lucht bleven aanvoeren. Dat van Ko, die met z'n maatje samen, enkel ballonnetjes voor de lampen blies, en tusschen dikke duizend anderen op 't platvorm rondom de kroezen bewoog, was vreemd, maar niet zoo in je geheugen bijtend als 't doen van den Oostenrijker met de wang-gezwellen.

‘Vertel nou is wat meer, Koert’, zei tante, enkel bang dat 't werk niet bevallen had - 't was voor haar net zoo goed 'n dag as voor hem, want ze had in de latere jaren, zelf geknauwd door verdriet, met de twee weezen te stellen gehad - 'n ziekelijke jongen, ouwer dan z'n leeftijd, die na den dood van z'n vader en moeder over de ellendigste dingen prakkizeerde - 'n zuigeling van nog geen half jaar, die je voedsel, dat ze niet lustte most opdringen, en, die eenmaal bij, de levendigst-denkbare rakker werd, 'n niet te temmen spring-in-'t-veld, 'n schat, waarmee ze alle drie even gek waren, maar die je geen seconde alleen dorst laten, omdat ze met geen vuur en geen water te vertrouwen was, al eenmaal van de trap was gevallen, en eens - 'n schrik, om nooit te vergeten, uit 't water gehaald was geworden. Je was of 'n daggie ouwer, met minder weerstandsvermogen, dat je tienmaal op 'n middag steken in je hart kreeg of 'r niet weer wat, waar je zelf bij was, gebeur-

[p. 18]

de - of de woelwater, die na grommende honden en steigerende paarden toe-liep, dan met lucifers, dan met spelden in r mond speelde, weer geen bandiete-streek uit had gehaald.

Vandaag was 't ook háár dag, want ze had den kleinen jongen, dien ze na 't wanhopig ongeluk, op 'r bed had gekregen, dien ze verzorgd en gefokt had, aan wat zij noemde: de ‘maatschappij’ afgeleverd, in z'n stand en fatsoenlijk. As-ie z'n best dee, niet te veel boeken verslond, niet te veel an droombuien toegaf, had zij 'r plicht gedaan en 'r gelofte an de twee portretten met de verdorde bloemetjes, die elken dag, bij letterlijk alles toekeken, nagekomen. Ze snoof door 'r neus van ingehouen genot. Hoe fijn zaten ze niet. Buiten floot de wind, dwarrelde de sneeuw - binnen bogen ze samen onder de lamp - de vorken glimmerden op en neer - de poes schurkte hongerig tegen je an - 't potkacheltje knorde en blies.

‘'k Heb niks meer te vertellen’, zei de jongen: ‘'t is zoo'n boel bij mekaar geweest.... Je onthoudt 't niet ineens.... 'k Heb me oogen uitgekeken.... En 't bevalt me best, al werkte 'k liever met Ko samen....’

Even zong de stilte van 't kamertje in den sneeuwstorm om de hoofden. Toen rustte de vork op 't bord van den jongsten arbeider der Gloeilampenfabriek.

‘'k Heb 'n even nummer van 't Nummerbord, tante: 1208.... Weet je nog dat vader óók 'n nummer had?....’

‘Of we dat weten’, knikte tante.