|
| |
| |
| |
Doodsstrijd...
Ruim 'n jaar was ze naaister bij ons - vroeg-oud mensje, met zo stille, voorzichtige gebaartjes als 'n poes tussen de voorwerpen van 'n schoorsteenmantel. 't Goed verstellend, de plooien op 'r knie gladstrijkend, de rafels tezaam pluizend, dan weer tornend en rijgsteken leggend, hoorde je 'r niet voor de naaimachine 'r spinnend snorren begon.
Liefst zo dicht mogelijk op 't raam - bij kunstlicht zag ze niet meer - peuterde ze langzaam-ijverig voort, verheugd door 'n kom warme koffie met véél suiker.
Soms, in de benauwenis der verstelkamer, waar ze 't strijk-kacheltje stookte dat niemand 't uit kon houen, lei ze 'r gereedschap neer, sloot de ogen, bleef moeilijk happen. Dan had ze last van 'r hart. Trappen lopen vond ze 'n kruis. Trappen waren 'r dood, klaagde ze zachtjes. En zelfs op 'r stoel kreeg ze af en toe 'n lichte aanmaning.
Goedig, geduldig, met 'n niet redenerend vertrouwen, 'n kalme berusting in God-die-alles-zo wóú, die wist wát en wáárom-ie 't dee, schudde ze verwijtend 'r grijs hoofdje, als de jonge meiden over niks as uitgaan en jongens babbelden - én, as die meer namen dan ze toekwam, de boter ongedekt lieten staan, 't gaskomfoor nutteloos lieten branden, d'r handen an de kopjesdoek afdroogden en zo meer van die dingen die niet maggen, zei ze nadrukkelijk, maar hoogst fatsoenlijk 'r mening. Vooral bij 't gegiegel en kakelen in de keuken, na 'n stiekeme boodschap van 'n vrijer an de deur, zwom ze in vermaninkjes, boog ze 'r gezicht met 'n tikje nijdigheid over 't goed, en, driftiger van steek, ging ze tegen de uitgelaten krakeelsters tekeer. ‘Trouwen - trouwen - trouwen - Here-nog-toe!’ praatte ze zeer zorgelijk: ...‘trouwen is oud worden vóór je tijd. Praten jullie toch is over wat anders - as me dáár 't geluk in zit - dáár! - Wees blij dat je in je dienst te eten en te drinken heb - wat voor je in 't vet leit, weet
| |
| |
je nog niet...’
‘Nou ja,’ ginnegapten de meiden: ‘dat zeit u achteraf - we hoeven toch niet allemaal verzuurd bier te worden...!’ Dan hield ze 'r mond, bemoeide 'r zich niet meer mee, dee of ze geen man hád.
Niemand in huis dácht aan de mogelijkheid dat 't mager, verschrompeld vrouwtje, dat over niets en niemendal sprak, dat elke dag uit naaien ging - getrouwd was.
En niemand zou 't te weten zijn gekomen, als 'r niet op 'n winteravond 'n kleine herrie voor de huisdeur geweest was 't gemopper, redeloos-suffig gegrom van 'n half-dronken ouwelijke muzikant.
Hij kon 'r niet in, most de huissleutel hebben, die zij in 'r zak had gehouen - bij fatale vergissing.
Zij, wit als 'n lijk, bang dat de mensen 't gehoord hadden, was zo van streek, dat ze 'n uur vroeger dan gewoonlijk moest uitscheien. En omdat de meiden 'r 'n geweldige lol over hadden - wat 'n wonder dat je met zó'n lekker dier opgescheept, aldoor over niét trouwen lee te mieren! - kregen we de finesses te horen - hoe 'n politie-agent was blijven stilstaan - hoe de hele gang naar 'm geroken had - hoe-ie op straat had lopen schommelen tot bij 't water. De volgende week zat ze weer pijnlijk-verlegen in 'r hoekje, nauwelijks opkijkend van de kousen die ze stopte.
Maar bij 't eerste belangstellend woord, blij, dat ze zich luchten kon, plapperde ze 'r hebben en houen.
Klagerig-zeurig, met schakeling van verbolgenheidjes in 'r stem, soms in brandende herinnering de kousen op 'r schoot als ver-wegge dingen bestarend, soms met tranen en bedwongen gesnik, vertelde ze de ellende van 'n man, die toe-ze pás getrouwd waren, oppassend, door en door fatsoenlijk was - nou, sinds jaren wát-ie verdiende naar de kroegen sleepte. As we bij benadering konden weten, wat ze met 'm doorstaan had. 't Was gewoon niet op te rakelen. De ene dag bracht dit, de andere dat. Geen uur zonder zorg - geen nacht zonder ideejen.
| |
| |
De eerste keer toe-ie dronken thuis kwam, zo zat dat-ie de benejen-buren wakker stommelde, had ze 'm - dat was wáár - zo klein as ze was gerámmeld. Hij as 'n kalf - as-ie niet dronk was 't 'n engel - had staan lachen terwijl zij mepte. Hoe harder ze d'r op lossloeg, hoe harder ie lachte. D'r eigen vingers had ze pijn gedaan. Na die eerste keer was 't drinken, drinken gebléven, - telkens dure eden, beloften - telkens zát. Vroeger verdiende-ie as trombonnist 'n knap stuk brood, had zij 't niet nodig uit naaien te gaan - nou was-ie al lang zonder vast engagement. Niemand lustte 'm meer. Zat 'r drank in 'm, dan verstond-ie z'n werk half, maakte 't iedereen zó lastig, dat ze 'm lieten klessen of 't orkest uit smeten. In 'n heel verreljaar was-ie net viermaal voor bruiloften gevraagd - as iedereen bezet was - en alleen in de zomertijd wou 't op kermissen in negerijen.
Nou wisten we 't. Ze schaamde zich dood. Ze had nooit iemand anstoot gegeven. Zij deed eerlijk 'r best om 'r hoofd boven water te houen. Zij sloofde van 's morgens tot in de late nacht, piekend voor de huur en 't beetje eten - as-ie 'r de centen niet afdwong. Ze vocht voor 'r centen, vócht om ze te bewaren - hij, niet lekker voor-ie 'n borrel te pakken had - vóór 't ontbijt liep-ie de deur al uit - stond 's nachts wel eens op, om de plekkies af te zoeken, waar ze 'r naaiduiten verstopt hield.
Soebatten, huilen, schelden, ransel - as de eerste keren - niks hielp, niks, niks. En - voor 'n maand - Heer-in-de-hemel, 't viel 'r zo moeilijk 't vertellen - nou ze eenmaal begonnen was most 'r álles uit - hadden ze 'm 'n nacht op 't politiebureau gehouen, omdat-ie niet verder kon...
De kousen weer in de handen - met 'n geel-wit gezichtje, waarin 't slap-rood der oogwallen onder de brilleglazen wredelijk schulpte, bewoog ze de stopnaald, om 'n houding aan te nemen, bang 't bij vréémden uit te snikken.
| |
| |
We wisten 't, praatten er natuurlijk niet verder over. Het geval van 't mensje was zo gewoon, tegelijk zo meelijwekkend, dat je er kiesheidshalve 't zwijgen toe dee. Zij, misschien onpleizierig door 'r bui van vertrouwen, door 't teveel-uitspreken, babbelde in de volgende maanden-over alles behalve over dát.
'r Poeserugje, altijd geschurkt, 'r genepen halsje, 'r zilver-wazend hoofd, schuwden in de kamerhoek, als in vreze van aandacht - 'r stem aarzelde tegen de luidruchtigheid der meiden in - 'r vork leek 't bord te beschuchteren, als ze 'r aarpeltjes in de saus moesde. Zo zouden we mogelijk haar ergernis en bekommering vergeten hebben - als 'r geen reeks van kleine gebeurtenisjes voorgevallen was. Op 'n avond - vertelden ze ons - was de angeschoten trombonist 't naaistertje komen halen - wel 'n half uur te vroeg - had zij met 'm in de gang staan praten - én - daar begon 't wonderlijke... en zó dat de meiden 't konden horen, 'n dubbeltje gegeven om in 'n herberg in de buurt op 'r te wachten tot ze klaar was.
't Verhaal leek zo onmogelijk, zo volkomen onbetrouwbaar, als je an 'r verdrietigheden dacht, dat je 'r niet op inging. Maar nog dezelfde week bij 'r anlopend, omdat ze tegen de afspraak van 'n extra-dag in, niet was gekomen - ze bewoonde 'n zijstraat van de buurt, had nog nooit teleurgesteld - vonden we 'r verdieping gesloten en 'n buurvrouw van boven, in 'r nopjes dat ze 'r kinnebak smeuïg kon laten gaan, zei 'n vieze- en vuiligheidjes, om van op te kijken. Of meneer 't geloven wou of niet - dat most-ie zelf weten - in de laatste weken was 't twee-hoog gewoon 'n schandaal. Kijven hoorde je niemeer. Zij leefden as tortels - en niet alleen dat de muzikant elke nacht, zonder 'r een over te slaan, smóór, smóór de trap opsjokte - maar zij, de juffrouw met wie ze vroeger meelij hadden gehad, de juffrouw die 's Zondags 'r diensten waarnam, precies as altijd, weigerde 'm geen rooie duit, as-ie zich wou bedoen. Gister nog - as ze 'n woord
| |
| |
loog, mocht ze dood blijven! - had ze 'm op de trap nageroepen: ‘...Hei-je genoeg centen, kind?’ ...Je man kind hieten, je 'r ongerust over maken of-ie zich behoorlijk bezatten kon - de hele buurt sprak 'r schande van. - Wat 'n judas-gedoe - met je kerkboek gaan wandelen - en zo'n kerel in z'n liederlijkheid steunen...
De kwaadsprekerij klopte met de andere ‘gegevens’.
Toch aarzelde je. 't Kón niet. Dat stille, bedrukte vrouwtje, kinderlijk-gelovig, van 'n geduld en vertrouwen om te zoenen, 'n huichelaarster? Ze had toch niet één reden komedie te spelen, waar óns 'r huiselijk doen geen sikkepit raakte, zo lang ze in de verstelkamer rustigjes werkte? Vader Laster scheen op z'n ouwe manier bezig.
Jawel! De eigen oren zouen getuigen zijn. Donderdagmiddag - 'r vaste dag - grommend gepraat achter de tochtdeur horend en even luisterend wat 'r gaande was - slikte je 'n vluchtig gesprekbrok, dat ongegeneerd in de holte der kalkmuren weerklonk.
‘As 't dan maar 'n dubbeltje is - 'k hei geen cent op zak.’ ‘'k Heb je vanmorgen toch al gegeven, kind.’
‘Daarvan heb 'k vijf centen voor 't huishouen uitgeleid...’ ‘Daar dan - vlug nou! As ze me horen...’
Net ging de tochtdeur open, terwijl ze de centen in z'n hand telde - een viel in de verschrikking op de grond. ‘O,’ zei 'k: ‘ben u 't?’ - en liet ze alleen.
Geen laster - geen praatjes. Jezelf pleeg je uitsluitend onder bijzondere reserves voor de mal te houden... En jezelf doe je ongemene verwijten, wanneer je opmerkingsvermogen, welks gaafheid 'n gezin moet voeden en kleden, wormstekig dreigt te worden. Wat 'n sluw, onnodig-listig mensje - waarom doet ze zich zo braaf en rechtschapen voor? Waarom liegt ze - als je géén standjes maakt?
Ongeveer in die stemming lieten we 'r 'n paar dagen werken, niet meer dan nodig babbelen - to ze op 'n avond onwel werd, zo stumperig zat te snikken, dat je 'r gedraai en gehuichel vergaf.
| |
| |
‘Wat huil je, juffrouw?’ informeerden we om beurten. Ze schudde 'r oud zorgen-hoofdje, vergrijsd in kleine, vaalburgerlijke ellende, trachtte zich in 'r leed op te sluiten. Met moeite kreeg je 'n verklaring.
‘'k Heb wel gemerkt,’ zei ze alweer werkend: ‘dat meneer en mevrouw in de laatste tijd onvrindelijk zijn geworden - van af dat me man an de deur is geweest - en dat u denkt da 'k me anders voordoe as 'k ben - precies as me buren - maar zo waarachtig as de Heer me ziet - 'k kan niet hard zijn voor 'n man die nog vijf dagen te leven heeft - dertien Maart is de laatste termijn...’
‘Hoe weet u dat zo - juist op 13 Maart...?’
De datum van 'n sterfdag voorspellen - én je man láten drinken - waarlijk...
Nooit zullen we vergeten wat ze met diepste ernst verhaalde.
‘...Nou mot u niét lachen - en niet denken dat 't malligheid is... Ik ben naar de waarzegster geweest...’
‘Kom, kom, juffrouw!...’
‘Nee, niet kom - juffrouw,’ herhaalde ze stellig: ‘toe me vader leefde, is 'm uit de lijnen van z'n hand voorspeld, dat-ie onverwacht in z'n dertigste zou sterven - en 't is uitgekommen, gelooft u me nou? - net in z'n dertigste kreeg-ie door 'n prik in die eigenste hand bloedvergiftiging - in zes dagen weg!... En me moeder d'r zuster, die d'r om lachte zoas u, was door iemand die met 't ei werkte gezeid, dat ze in vlammen zou opgaan... Is uitgekommen... verschrikkelijk uitgekommen - dat herinner ik me as meissie van acht - 'n brandend petroliestel over d'r lijf gekregen - maanden gesukkeld en afgelopen...’
‘Foei, juffrouw - iemand die zo gelóóft as u...’
‘Jawel - jawel - de Heer heit z'n tekenen. - As je 't tweemaal heb meegemaakt, léér je geloven... Dertien Februari, net op die ongeluksdag was 'k bij de waarzegster, van wie alles - toe lach nou niet - van wie álles uit-komt, - en die zee zonder effetjes na tedenken: Juf- | |
| |
frouw, 't spijt me - maar uw kaarten leggen ongunstig - eer d'r 'n maand is verlopen, heit u 'n sterfgeval in uw familie. Toe zee ik: 'k heb geen familie. Toen zee zij: dan 'n man? Toe zee ik: ja - toe zee zij: dan mot u me raad niet in de wind slaan, want de kaarten kennen niet liegen... Dertien Februari - dertien Maart... As 't gebeuren mót, heb 'k bij mezelf geredeneerd - zal jij 't die ene maand góéd bij me hebben - dan wil ik geen ruzie en gevecht in die weken - 'mzelf heb 'k geen woord gezeid - om 'm niet de stuipen op z'n lijf te jagen. Zou u je man wat weigeren, mevrouw, as je gelooft, dat z'n dagen geteld zijn? Dat doe je niet as vrouw, ook al is 'r nóg zoveel voorgevallen! Drink jij je borrel, kind - tobde ik - 't is 't laatste waarmee 'k je ken plezieren - voor we van mekaar gaan... Is dat onrecht?...’
Ze had al pratend 'n kleur gekregen en 'r vingers beefden. We wouen 'r overtuigen dat vergissingen menselijk zijn, dat berekeningen falen, dat ook profetische uitingen 'n luchtje hebben...
Zij, kleiner, verdorder, onder 't drukkende van 'r angsten, werd 'n beetje geprikkeld.
As dat dan bijgeloof was, mosten we 'r d'r in laten. Ze wou geen zelfverwijt - geen wroeging dat ze 'm z'n doodsstrijd verzwaard had.
Want o, de ellende van 'r oom, die ook had gelachen om de voorspelling dat z'n vrouw in vlammen zou opgaan! Omdat 'r niets tegen in te brengen was, zwegen we.
Den veertienden Maart moest ze komen werken, kwám ze. ‘En je man?’ vroegen we.
‘Die heb 'k vanmorgen behoorlijk toegetakeld,’ viel ze vinnig uit: ‘die heeft 'r van gelust, nou de termijn Goddank! voorbij is. Al valt-ie 'r bij neer - geen cént krijgt-ie meer los - de lamzak!’
‘Heb je je niet in de datum vergist?,’ vroegen we lachend. ‘Nee meneer - 'k heb 'n dag langer gewacht dan nodig is - de vuile kroegloper, de smeerlap...’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd