|
| |
| |
| |
Intérieur.
‘'k Begrijp waarom u 'r naar kijkt,’ zei de jonge vrouw, die ons de kamers had laten zien: ‘en omdat u niet denken zal dat we nonchalant zijn, of dat me kinderen met familieportretten spelen, wil ik u de verklaring geven, als u 'n oogenblikje tijd heeft.’
Inderdaad 'n weinig verwonderd over zulk eene verminking - achter glas en met gedroogde bloemen versierd - bleven we luisteren.
‘Nog geen tien jaar gelejen - in zeven-en-negentig - trouwde m'n zuster. Zij was dolblij, overgelukkig. Wij, m'n moeder en ik - vader is lang dood - voelden ons ellendig. Niet alleen dat we geen uur van mekaar waren geweest, dat we pretjes en verdrietjes hadden gedeeld - meer displezier as genoegen, meneer! -, dat we week in, week uit, om 't hardst hadden gesloofd om met naaien en handwerken den kost te verdienen - dàt nog niet eens meegeteld - 't ergste, naargeestigste van den bruiloftsdag was de komedie van 't trouwen met den handschoen, en natuurlijk de afwezigheid van den bruigom! As je eenige zuster op die manier naar 't stadhuis rijdt, 'n broer van den aanstaanden man 't gekscherend per volmacht doet, je 't voor- | |
| |
uitzicht heb dat drie dagen later 'n schepsel, waarvan je alles houdt, 'n reis van 'n maand minstens, in 'r eentje moet ondernemen, voor 'n toekomst die onzeker blijft, dan ben je niet in de stemming om met 'n opgeruimd hart bruiloft te vieren. Wij deeën bedrukt, hadden moeite niet te huilen bij 't déjeuner, dat in de ouwe kamers thuis klaar stond - zij omhelsde ieder van enkel verrukking. Ze was tot krankzinnig-worden verliefd op den man, die 'r in de Oost wachtte, en die zóo als z'n traktement verhoogd was, z'n spaarspot naar Holland zond, om den overtocht en de kosten te betalen. “Moe, je zit asof 'k begraven wor! Menschlief, je most je weelde niet kennen! Met 't eerste verlof komen we allebei over. Hé toe, làchen jullie nou is! 'k Trouw toch maar ééns!”, praatte ze, als 'n vogeltje zoo monter. As 'k an 'r denk, hoe ze goddelijk-opgewonden was en hoe... Neem me niet kwalijk, meneer, as 'k huil - want, och, och 't is zoo rampzalig geloopen! Drie dagen later, as 'k zei, brachten, we 'r na de boot. 't Was om gek te worden met de herrie van inpakken en nazien. D'r was geen stuk in 'r koffers, geen zakdoek, geen sloop, geen servet, of we hadden 'r nachten voor
opgezeten, om 't te merken, niet maar zoo gewoon, nee in de púntjes geborduurd. 'r Rokken, 'r blouses, 'r ondergoed, 'r heele uitrusting was door de handen van moeder en van mezelf gegaan. D'r zat menige stiekume traan an, mag 'k wel zeggen - we waren zóó dol met 'r - 't was zóó'n goeie lieve engel... An boord kon moeder niet praten van de zenuwen. Ze zat met Fietjes hand in de hare, bleek as 'n dooie. Ik had oogen zoo raar en zoo hard, dat 't licht van de patrijspoorten in de salon me pijn dee. Fie, die zich goed most houen, lachte door 'r tranen heen.
Moe, as je zoo blijft, ga 'k terug, laat 'k m'n
| |
| |
man in de steek! Wil je dàt op je geweten hebben? Stans - dat ben ik - wat zoek je toch op den grond? Al 'n kwartier, waarachtig langer, heb je me niet angekeken! Hemeltje, menschen 'r zijn meer passagiers aan boord - niet een doet zoo sip as jullie! Jammer, hè, dat de boot 'r zoolang over doet! Daar mosten ze wat op vinden. 'k Wou dat 'k 'r al wàs. Vinden jùllie me maar egoïst! Moe, as 'k nog ééns waterlanders zie, sluit 'k me op in m'n kooi.’...
Zoo bleef ze babbelen, opgewekt, heerlijk van jeugd. We moesten koffie aan boord drinken - moe stopte ze op 't laatste moment nog 'n bankje in 'r handen - ik kreeg 'r bracelet.
Goeie God, meneer, toen de boot begon te drijven, zagen we niemendal meer - we stikten - we konden niet eens tot weerziens roepen - geen vorm onderscheiden - en 'n leegte, 'n leegte om bij te gillen, die ellendige, dooie eerste dagen en weken! We dorsten mekaar niet ankijken, als we onder de lamp zaten te werken. 't Aangenomen borduursel kwam niet af. As je oogen telkens vol tranen staan, zie je de steken niet en met je gedachten ergens anders lukt geen sikkepit. De avonden kropen, zeurden, maakten je bang. Wanneer je zooveel jaren met z'n drieën om 'n tafel heb gezeten en 'n plaats ook om diè reden leeg blijft, duurt 't 'n heele poos eer je bewegingen als vanouds zijn. De eenige, machtige vreugde was de post, eerst uit Engeland, toen uit Frankrijk, toen uit Italië.... Telkens verder, telkens 'n troost, telkens 'n nieuw verdriet, as je dacht hoe gróót de afstand werd. Op 'n avond kwam 'n telegram, dat we niet lezen konden, omdat 't in 't Engelsch gesteld was. In den kruidenierswinkel om den hoek vertaalden ze 't voor me. Goddank, ze was behouden aangekomen - aangekomen bij
| |
| |
den man, dien ze naar de Noordpool gevolgd zou zijn, as-ie 't 'r gevraagd had, zoo gek was ze met 'm! Langzaam kwamen 'r brieven van haar en van hem, brieven van acht en twaalf zijdjes. Ze waren zoo gelukkig, dat je tranen in je oogen kreeg, as je tusschen de regels door las. Iedere mail had de een of andere kleine verrassing, 'n lapje gebattikt doek, 'n zendingkje thee, soms 'n postwissel voor moeder waarmee we in onze nopjes waren, omdat moe zoo goed niet meer kon en ik 'n beetje met m'n oogen sukkelde. 't Portret, dat 'r nou zoo verhannesd uitziet, was een van de laatste surprises...
Vroeger hadden we nooit 't overzicht van de Indische bladen in ons krantje doorsnuffeld. Wat ging 't ons an? Maar nou Fie met 'r man in de binnenlanden zat, las 'k letterlijk alles - en as we de lijst van de gesneuvelde militairen inkeken, zeien we dat 't goddelijk was, dat Renier niks met den oorlog te maken had. Wat 'n marteling as je voor zoo'n geval met 'n zoon of 'n man komt te staan, redeneerden we in ons veilig kamertje!
Laat 'k me verhaal niet rekken, meneer. Op 'n morgen, midden in den winter, terwijl 'k bezig was de kachel an te leggen - moe was nog in de alkoof - wordt 'r gebeld voor 'n telegram. Ik teeken af, en zonder me an te kleejen, met lood in me beenen van de schrik, 'k kon niet vort - 'n telegram is honderd tegen één ongeluk! - hijg 'k in één zet na de kruijenier, die 't de vorige maal ook vertaald had. Afgepast vier woorden - genoeg om de rest te rajen: ‘Fie erg ziek Renier’. Thuis hield ik me mond. 'k Had niet den moed de ouwe vrouw, die juist 'n opgewekte bui had, te verstoren voor 'r zékerheid was. Nog geen uur later kwam die - drie woorden: ‘Fie dood Renier’. In 't winkeltje van den kruijenier mosten ze m'n slapen
| |
| |
betten, me bijmaken, zoo as 'k as 'n baal in mekaar zakte. 't Was niet te gelooven, 't was te gemeen, te smerig, te wreed - dat kòn God niet hebben toegelaten - 'n gezonde, vroolijke, levenslustige, gelukkige jonge vrouw. 'n Heele week heb ik 't alleen gedragen, most 'k telkens na buiten om te jammeren, te snikken - toen, op 'n nacht da'k dacht dat moe sliep en 'k op most staan, omdat 'k onder 't dek geen adem kon krijgen, betrapte ze me bij 't portret van Fie en Renier, viel 'k door de mand. Dat is 'n máánd geweest, 'n tijd van pijnbank en gebrokenheid! Menschen die van mekaar houen, mosten gelijk kennen uitstappen. Nou is 't ongelijk verdeeld.
Moe trok 't zich zoo schrikkelijk an, dat de dokter tweemaal op 'n dag moest komen. Ze bewoog niet uit 'r stoel, staarde in één richting, at niet, dronk niet, praatte niet, wou niet naar bed. 't Was gruwelijk om 't onsamenhangende aan te hooren, as ze tòch wat wou zeggen. De schrik had er zoo'n knauw gegeven, vooral geestelijk, dat de dokter voor 'r verstand vreesde en 'r buitenhuis wou laten verplegen. Dat dee ik natuurlijk niet - niet voor al 't goud van de wereld. Na weken - Renier's wanhopige brief, met de akelige bijzonderheden van 'n kraam, met hulp die te laat was gekomen, had 'k 'r wel tienmaal voorgelezen, hopend dat ze 'ns goed zou uithuilen - maakte ze de crisis door. Op 'n nacht, da'k van uitgeputheid was ingeslapen, werd 'k door 'r gekerm wakker. Ze was opgestaan, had de lamp aangestoken, zat bij de tafel met 't portret in 'r handen, bonsde 't ouwe hoofd tegen 't tafelblad. ‘Moeder! Moedertje! Kom nou, moeder!’, trachtte ik te troosten. Kreunend, klagend, opstandig tegen alles - dat zìj, die ons had geleerd te gelooven! - huilde ze tot den vroegen morgen. De
| |
| |
dag was 'r al. En in 'r bed, afgetobd, bevend, zei ze telkens hardnekkig: ‘Stans, nou motten we voortaan Renier in háár plaats nemen. Want wat diè jongen doorstaan heeft, kennen wij niet benaderen. Morgen zal 'k 'm schrijven, zelf, zelf - hij is me zoon’...
Ze sliep Goddank in, schreef den eigensten avond 'n brief as alleen 'n moeder kan schrijven, 'n brief zonder eind en met nòg is 'n begin en wéer 'n begin toen-ie klaar was. Instorten dee ze niemeer.
‘De Hemel zij geprezen,’ sprak ze voortdurend: ‘da'k weer 'n doel in me leven gekregen heb, 'n doel naast jou, Stans! As-ie met verlof komt, over 'n jaar of zoo, mot-ie hier 'n nestje vinden, waarin alles 'm an Fie zaliger herinnert. En mocht ìk 'r onverhoopt niet meer zijn - 'n mensch is niemendal waard, dat hebben we nou pas weer ondervonden - dan mag jij nooit, nee nooit vergeten, dat Renier je broer is, dan mot je alles prakkizeeren om 'm 't leven dragelijk te maken. Zal je 't onthouen? 'n Jonge man, die van z'n vrouw heeft gehouen as hij, en die 'r in de goddelijkste omstandigheden van 't leven verliest - as zóó'n band op komst is - die lijdt meer as wij verstaan. De stumper! De brave, beste jongen!’
Met 't portret van de twee, die 'r met de armen om mekaar's middel, als 'n wolk van geluk en tevredenheid uitzagen, kon ze uren zitten droomen, altijd in de afgebeden, besmeekte hoop hèm in Holland terug te zien en uit z'n mond de lieve dingen over Fie te hooren, die 't stug papier niet kon vertellen.
Zoo, in de herhaling derzelfde dingen, werkend, rekenend - mijn man leerde 'k later kennen - gingen de jaren. De ouwe smart bezonk, leefde feller bij Fie's jaar- en sterfdag. Elken Zondag bad
| |
| |
moeder in 't kerkje voor de gestorvene èn voor den weduwnaar. Ik, niet zoo vlug met de pen, schreef 'm eerst om de week, toen om de veertien dagen, toen om de maand. Je ben gauw uitgepraat - 't duurt 'n eeuwigheid eer 'n brief 'r is, eer je antwoord heb. Renier, overgeplaatst, in de drukte van z'n nieuwen werkkring, liet je maanden wachten. Soms, as 'k z'n brieven voorlas, dacht 'k bij mezelf: wat vertelt-ie weinig van z'n tegenwoordig doen - wat trekt-ie 'n lange lijnen over dingen, die ons niet angaan - wat maakt-ie 't kort - wat is-ie uitgepraat over z'n herinneringen an Fie.... Maar je hield je mond voor de ouwe vrouw, en je werd boos op jezelf, omdat ook je eigen brieven begonnen te slappen!
Toen kwam 'n schrijven, dat moeder zeer dee, dat 'r dagen stil maakte. Van verlof nemen kon in de eerste jaren niks komen, zei-ie, ofschoon-ie 'r recht op had, en natuurlijk zou mogen as-ie 't vroeg. 'r Was zoo'n prachtige ongewone kans op bevordering. Wel drie, die 'm in den weg stonden, waren ziek en uit de gratie door onhandigheden met de Indische bevolking. Misschien zou-ie over vijf jaar.... In Holland trok 'm niks meer - dat konden we na 't gebeurde begrijpen.
‘'k Had 'r zoo op gevlast 'm van 't jaar hier te zien,’ wrokte moe: ‘dagen en nachten heb 'k 'r over gedacht - nou dat uitstel, dat uitstel! Hij weet toch hoe 'k brand om van Fie te hooren. Nee, da's leelijk van 'm!’
Ik verdedigde Renier. Je toekomst vergooien voor 'n reis, je kon 't niet verlangen. Iedereen zou 't zelfde doen. Ze moest billijk zijn, aan zijn belangen denken.
Omdat 'r niets aan te verhelpen was, schikte ze zich langzaam in 't nieuwe vooruitzicht. We bor- | |
| |
duurden, werkten. 't Bleef vreugdeloos tot 'k m'n man leerde kennen. Af en toe schreef 'k. 'k Zond Renier bericht van mijn verloving, bericht van 't ondertrouwen, bericht van 't huwelijk - gaf 'm ons nieuwe adres. Hij antwoordde twee keer - 'n felicitatie - 'n cadeau. Geen hartelijke brief, geen onhartelijke. Bijna volle drie jaar zweeg-ie, negeerde onze briefkaarten, zèlfs 'n schrijven van moeder, die 'r 'n dag over gedaan had, zóo as ze last van 'r oogen had. Menschen doen as judassen onder mekaar, meneer. De dikste vrienden van-vandaag zijn morgen om 'n nonsens, waarover ze niet goed durven praten, om 'n spelde-knop, om 'n driftig woord, om 'n vergeten felicitatie, de nijdigste vijanden. Ik as de rest. Renier kon 'k niet meer zetten. As moeder suste, werd 'k boos. As ze z'n partij opnam, schimpte ik. ‘Je zal 'r spijt van hebben’, zei ze - ‘as je gestorven zuster je hooren kon, Fie, die in dat akelige, vreemde land begraven leit, zou ze je geen oog meer ankijken.’
Ik had gelijk, meneer.
Van de kerk thuiskomend, op 'n zomerschen Zondag, beefde 't ouwetje an al 'r leden. Ze zag zoo wit as 'n lijk.
‘Scheelt 'r wat an, moeder?’, vroegen me man en ik - we waren door 'n ongesteldheid van de kleine meid niet mee geweest: ‘ben je niet lekker?’
Voor eenig antwoord liep ze eerst op 'r naaidoos toe, toen op 't portret, en eer we snapten wat ze uithaalde, knipte ze met 'n ruk de zij van Renier af, 't hoofd, 't lichaam, de handen. Nog terwijl 'r driftige vingers 't brok aan snippers scheurden, snikte ze dat ze 'm met z'n twééde vrouw ontmoet had. Met z'n twéede vrouw....
Ja meneer, 't lijkt niemendal as je 't oververtelt, 't is simpel, 't gebeurt elken dag, op die of 'n andere
| |
| |
manier, maar 't is me moeder d'r dood geworden. Ze dacht dat-ie zóó iets niet doen zou, niet doen kon, omdat Fie voor hèm naar de verte gegaan was, en 'r begraven lee’....
De juffrouw-van-de-kamers zweeg en in de stilte keken we naar 't verminkt portret op den schoorsteen.
Augustus '06. |
|
Auteursrecht onbekend