Schetsen. Deel 12 (onder ps. Samuel Falkland)

[p. 133]

Gefileerde haring.

Op een snikheeten uitzonderings-dag der haringmaand Juni, onzeker wat-ie 'r op 'r jaardag zou meebrengen - ze had niet alleen alles, maar ze maalde om niks - en 'r in de belabberde warmte natuurlijk op 't lààtste moment aan denkend, kreeg-ie door 't gevlag van de visch-winkels, den vrij wel onzinnigen inval 'n vaatje nieuwe, echte, pas aangevoerde maatjesharing huiswaarts te sjokken.

Saar, de meid die ze al veertien jaar hadden, en die met 'r vrijpostigheid de heele familie op den kop zat - elke maand kreeg ze gedaan en elken eersten werd ze terug genomen - feliciteerde 'm in 't portaal.

‘Nog veel jare gezondheid en voorspoed,’ wenschte ze, stevig z'n hand drukkend, en onmiddellijk de hare beruikend, viel ze gemeenzaam uit: ‘Wat zalle me nou hebbe! Het u paling gegete? U mag uw hande wel wassche....’

Vergenoegd-grommend schoot-ie 'r voorbij, de huiskamer in, waar de jarige met Rachel, die bij ze inwoonde, en met Bets en Leo, an 'n zoet likeurtje bezig waren.

‘Dag pa - wel gefeliciteerd!’, riep Bets, 'm met likeur-kleverige lippen 'n smakkenden zoen gevend: ‘en wat 'k wensch, nou dat weet u.’

[p. 134]

‘'t Zelfde, schoonpa,’ zei Leo, z'n hand schuddend.

Fie, de jarige en Rachel, puf van de warmte, genoeglijk van likeurstemming, bleven glimlacherend op 'r stoelen.

‘Hoe kom-ie binnen met je jas an!’, begon de jarige zacht te verwijten, maar den bobbel onder de demi oplettend, praatte ze luidruchtig: ‘o, 'k begrijp! Da's me kedo.... Maak me nou niet nieuwsgierig! 'k Dacht al da-je me vergat! Natuurlijk, de veeren boa, die we gister in de Galerij hebben gezien!’....

‘Je bràndt je!’, zei-ie 't pakje van onder de demi krijgend, en 't naast de likeurglaasjes op tafel stellend: ‘knap as je raait wàt of 'r in zit.’

‘Doe me één genoegen,’ protesteerde de jarige: ‘en la-me niet in die wàrmte raaien - je weet hoe zenuwachtig je me daarmee maakt! As 't de boa niet is, wat is 't dan?’

‘Tièn gulden as je 't raait,’ hield hij lacherig vol, asof-ie niet wist hoe ze 'r 't land an had.

‘Pa, plaag ma niet op 'r jaardag,’ zei Bets, die zelfs bij feestelijke gelegenheden kwestietjes om zoo'n kleinigheid had zien aankomen.

‘Is dat aardig?’, vroeg Rachel, zich 'r ook mee bemoeiend: ‘in plaas van vanmorgen kom je d'r nou mee - en nou nog rààien - as dàt grappig is, weet ik niet wàt 'n grap is’....

‘Daar dan,’ hakte hij den knoop door, bevreesd voor de in stilte overgaande ontstemdheid der jarige, waarmee niet te gekken viel.

't Pakje opschuivend, verlustigde-ie zich in de stijging van 'r aandacht bij 't loswrikken der touwtjes en vochtige papieren.

‘'n Vaatje haring!’, riep Bets 't eerst.

‘Hàring,’ herhaalde Fie, en 'r stem zwalkte in de branding van verwonderingsaccenten: ‘....hà-

[p. 135]

ring.... hàring.... Hoe komt men dáár toe?.... Hàring!.... Hàring!’....

.... ‘Omdat je 't 's morges zoo dikkels op je borst heb,’ verduidelijkte hij - bij de nauwlijks bedwongen verbazing van Rachel en de anderen.

Fie boog terug in 'r stoel, droogde de handen, die ze aan de natte plankjes bevuild had, en keek met heen-gekromde lipjes naar Rachel, die in uitermate welsprekende pantomime, over zoo'n nonsens-van-'n-kedo, de pleister-engeltjes van 't plafond bespon.

Leo, schoonzoon, sinds 'n jaar of tien, voelend dat 'n onweerskopje aandreef, beglimlachte de punten van z'n bottines - Bets, die van de papieren en touwtjes 'n prop had gemaakt, zocht met tact naar 'n afleiding.

‘Nou, daar ken u van smùllen, ma. As ze maar niet te zout zijn. Hoeveel zitten 'r in, pa?’

‘Twaalf,’ zei pa 'n weinig ongerust. 'r Pruttelde iets op 't gelaat van de jarige. Rond 'r neus groeiden bekende, zachjes-aanstuwende trekjes.

‘Twaalf nieuwe haringen,’ rekende Leo, de intentie van z'n vrouw snappend: ‘da's geen kleinigheid. Wat heb u daarvoor betaald, as ma 't weten mag?’

‘Laat 'k maar zeggen, dat ze beestig duur zijn,’ antwoordde hij, z'n demi uittrekkend: ‘in de koffiehuizen betaal je 'r vijf en zeventig cent 't stuk voor! Meer zeg ik niet’....

‘Misschien doe je 'r haar 'n plezier mee,’ zei Rachel, kalm olie in 't vuur werpend: ‘mìjn zou je ze niet hoeven te geven. 't Is zonde. Hàring. Hàring. Hoe komt-ie op de inval! En kijk je jas is! Dat gaat 'r van z'n leven niet uit’....

Waarlijk op 't grijs van z'n colbert was 'n verdachte lekstreep.

Nog zweeg de jarige. Maar nou-ie als 'n idioot om 't kleine ongeval lachte, remden 'r saamgeperste lippen den over-kokenden wrevel niet langer.

[p. 136]

‘Bel jij Saar is, Bets - anders gaat 'r me tafelkleed ook an. 'k Dank je wel, hoor. Da's 'n héélaardige verrassing. En daar most 'k in die warmte na raaien. Haring. Haring. Hoe ken men iets uitkiezen, wat 'k niet door me keelgat kan krijgen! Aárdig kedo is dat, om jézélf te tracteeren, as ik jarig ben! Da's overnieuw! Ja, neem ze maar mee, Saar, en kom is met 'n schoone doek. Meneer heeft haring meegebracht.’

‘Haring?’, vroeg de meid: ‘wat motte me d'r met zoo'n bóél?’

‘Vraag 't meneer,’ zei mevrouw ingehoudenminzaam.

Zoolang Saar in de kamer bleef, zweeg-ie nog, maar zoo was ze 'r met z'n cadeau uit, of de verontwaardiging kwam los.

‘Da's me dank! Nee, da's werachtig me dank! Daar sloof ik me voor uit. Daar leg ik zes gulden voor neer! Da's de dank voor me attentie! Haring zoo malsch as boter, haring gister angevoerd, haring...’

‘As je me ziek wil maken op me likeur dan mot je nog tienmaal haring zeggen,’ viel Fie 'm in de rede: ‘de heele kamer ruikt 'r na. Zes gulden voor wat ìk niet lust. Omdat hij 't wel lust, smijt-ie 'r geld voor weg!’

‘Sinds wanneer lust jij geen haring?’, vroeg hij geprikkeld.

‘'n Nieuwe Hollandsche maatjesharing,’ hielp Leo, bang dat 't verjaringsdineetje weer enkel gehaspel zou zijn: ‘'n echte fijne haring bij je ontbijt, òf op je nuchtere maag, óf gefileerd met 'n blommig aardappeltje met botersaus - daar sta 'k midden in den nacht voor op’...

‘Overdrijf niet zoo, Leo,’ maande Bets, af en toe erfelijk-belast met den toon van 'r moeder:

[p. 137]

‘midden in de nacht eet jij haring! 'k Wou dat je 't dee, dan snurkte je minder’....

‘'n Gefileerde haring,’ zette de schoonzoon door, zonder van de interruptie nota te nemen: ‘'n harinkie in vieren getrokken - met de graat 'r uit - om te zoenen - om te beknielen’... In verzaliging lei-ie z'n rosse wimpers tezaam, knuffelde de lippen tot 'n bleek-purper tuiltje en de toppen van duim en wijsvinger gebaarden teederlijk.

‘Weet je wat wìj doene?’, zei schoonpa, verheugd om den steun: ‘wij eten d'r zoo dádelijk een as horduiwre¹⁾ enne dan krijgt je moeder morrege d'r boa uit de Gallerij, as ze dat goddelijk zee-banket niet lust! In 't uur van me dood ken je me nog haringe voorzetten. Og!’

‘Hou je op met je haring bij de likeur?’, zei de jarige voor 't laatst - maar 'r gelaat dee minder strak. De boa werkte. En de parfait-amour.

Kort voor 't eten, quasi om d'r handen te wasschen, waren pa en Leo uit de huiskamer naar de keuken geslipt. As 't hors-d'oeuvre op tafel stond, zouen ze 'r toch àllemaal van meeproeven...

‘Saar,’ zei schoonpa met ootmoedigs in z'n stem: ‘waar heb-ie me vaatje haring gezet?’

‘Mot je dat nòù hebbe?’, vroeg de meid, die pas de aanrecht met witzand geboend had.

‘Geef 't is stiekum, Saar. We wouen 'r 'n paar fileeren, as 'n verrassing voor binnen,’ lei Leo uit - ‘dat kennen jullie toch niet.’

‘As d'r maar geen morsboel van komt in me schoone keuken,’ waarschuwde de meid stug.

‘Leg dan 'n paar kranten neer, dan loopt 't af in 'n wip.’

1) Hors-d'oeuvre.

[p. 138]

Nijdigjes om dat mannen-bezoek, diepte de meid 't vaatje uit een van de kastjes onder de aanrechtbank, en handig als-ie was, wipte de schoonzoon de plankjes met 't aardappel-mes omhoog. Z'n manchetten bij den gootsteen leggend, de hemdsmouwen opstroopend, begon-ie de bewerking.

‘Wees maar niet bang, Saar, 'r komt geen spètje van. Ziet u, schoonpa, as je ze in mootjes snijdt, is 't lekkere 'r af, krijg je meer graat as haring in je mond. De Frànschen hebben 't fileeren uitgevonden. Eerst mot je de buik opensnijjen, om 'r 't vuil uit te halen. Dat doe je natuurlijk zoo...’

Ongemeen-natuurlijk lukte 't niet. 't Botte aardappelmesje dreef wel zoo'n kerf in den buik van den haring, dat de ingewanden-viezigheid 'r uit zakte, maar de rechte weg tusschen kop en staart was het zóó weinig dat bij 't poenig pogen, om 't slibbergoedje 'r uit te lichten wèl 'n stuk graat mee uit de opening schoot, maar de helft van wat 'r niet in behoorde, aan 't kopstuk bungelde.

‘Da's jammer,’ klaagde schoonzoon, met de stompe punt van 't mes in de donkerte peuterend: ‘as-ie 't nòu nog maar doet.’

‘'k Krijg in de gate, dat 't 'n knoeiboel wordt,’ gromde de meid, de aardappelen in den gootsteen afgietend: ‘Wie staat 'r vlak voor 't ete met haringe te morse!’

Noch meneer, noch schoonzoon antwoordden. De gemartelde haring in de beringde hand, kroop weerbarstig uit z'n huid, heele stukken vleesch verliezend. Bezorgd keek schoonvader toe. Het leek meer graat dan haring, en toen de behendige met 'n zwaai van 't mes ook de graat trachtte te meppen, deden kop en staart als lieden die mekaar minder mogen, en 'n straatje omloopen om geen lastige ontmoetingen te hebben.

[p. 139]

‘Ik geloof,’ sprak de man der jarige: ‘dat Fie'm liever in mootjes eet. 't Ziet 'r 'n beetje raar uit. Noem jij dat fileeren?’

‘'t Mes deugt niet,’ hardnekkigde Leo, die door 't vet geen houvast meer in z'n handen had: ‘geef is 'n beter, Saar.’

‘Nee hoor!’, weigerde de meid bot: ‘stank an één mes is genoeg en we gaan ete.’ Onhoffelijk, met een stijgende ontrusting van haar humeur, liep ze de gang in. Rustig bediende Leo zich zelf, en 'n tweede haring spleet onder 't mes.

‘Als de vrouwen maar niet hier komen,’ praatte schoonvader gejaagd: ‘ken je 't niet 'n tikkie vlugger doen?’

‘U heb makkelijk praten. Dat is geen haring, dat is paling,’ zei schoonzoon, met 'n meester-ruk de graat zóo op-sleurend, dat ook de staartvinnen op de aanrecht kwakten.

‘Wat 'n pech,’ sprak-ie bedrukt.

‘Waarom?’, vroeg schoonvader: ‘prachtiger kèn 't niet - as de graat 'r uit is heb je alles gewonnen.’

‘Nee,’ zuchtte Leo: ‘om 'n haring te fileeren, mot eerst de graat 'r uit, en as je 'm dan bij z'n staart ronddraait, heb-ie 'm zoo as 't mot. Affijn, driemaal is scheepsrecht.’

‘Driemaal, is 'n daalder,’ rekende schoonvader, geschokt in z'n vertrouwen, ‘as 't heele vaatje 'r maar niet aangaat.’

Weer glee 't mes in den buik van 'n haring, weer barstte 't onnoodige 'r uit, weer brokkelde 't vel, weer droop 't vet - weer zóú de graat 'r gekomen zijn, als de opengestooten deur geen verschrikking gegeven had. De jarige, Rachel, Bets, drongen met Saar, die alarm had gemaakt, in 't portaal te hoop.

[p. 140]

‘Wel god-nog-an-toe,’ zei Fie zonder aanloop ‘zijn jullie gek geworden? Wel god-nog-an-toe, wat voer je uit?’

‘Ik fileer,’ antwoordde de schoonzoon, en gelijk lukte 't met de graat, zonder dat de staart meeging.

‘We zorgen voor 't hor-duiwre,’ sprak de man, matig-vergenoegd, toch blij dat hij niet met vette handen gesnapt werd: ‘we wouen is kijken Fie....’

‘Kom àsjèblièf de keuken uit, de schoone keuken, waarin Saar de heele dag heeft staan ploeteren.’

‘Laat me die eene af-fileeren,’ zei Leo, en nou-ie èindelijk zoo ver was, nou de derde haring, zonder vuil, zonder graat, zonder huid, bereid was gedraaid te worden, greep-ie de twee staartslippen, en bekeken door de ontstemde vrouwen, die de smurrie op de aanrechtbank met soorten-van-verbolgenheid aanschouwden, scheurde-ie 't vleesch van een. Helaas. Of 'r vloek op rustte - òf zooveel oogen 'r de zegen van afnamen - òf dat de haring te jong was - 't kunststuk ketste.

‘Mis,’ zei-ie, de ontredderde brokken bij de papperige restanten op 't papier leggend: ‘'t Wil niet’....

‘Wil je de keuken uitkommen, Leo?’, vroeg nu ook Bets in hereditairen toon: ‘as je toch wéét dat mà geen haring lust!’

‘En nou mot je is kijken,’ wees Rachel: ‘hoe ze d'r al driè verknoeid hebben! Da's heerlijk, da's om van te watertanden - haché van haring! Pudding van haring! Wat 'n zonde voor God.’

Bij den gootsteen was schoonzoon al bezig z'n handen met 'n kluit groene zeep te wasschen. Saar, met 'n spichtig-bleek gezicht, rommelde met pannen en deksels.

‘Doe mijn 't plezier, Saar-lief,’ verzocht mevrouw gedwee, terwijl meneer de keuken uit droop, en

[p. 141]

Leo z'n handen naborstelde: ‘doe mijn 't genoegen en smijt de herrie in de vulnisbak.’

‘Nòg is reddere,’ zei de meid dries: ‘'k zou je danke. Dat mot meneer dan maar doen, as-ie toch de keukepiet uithangt.’....

Het werd met het cadeau dat geen cadau was, mèt 't verknoeien van haringen, die je an mootjes snijdt en niet tot moes kerft, mèt Saar's brutaliteit en de stijf geworden aardappelen, 'n verjaardagsmaal met gapingen.

Daar had ze na motten rááien - in die warmte.

Juli '06