Schetsen. Deel 12 (onder ps. Samuel Falkland)

[p. 124]

Dilemna.

‘Enne wel de komplemente - enne of meneer en de juffrouw vóór asse-ze op reis ginge effetjes beneje gedag kwamme zegge’.... had 't meissievan halve-dagen, dat bij de buren den boel schoon hield, an de deur gezeid.

Eerst was zìj 'r op tegen geweest - as je mekander maande voorbij was geloope, zonder 'n groetje, zonder 'n boe of ba, terwijl je 't vroeger best met ekaar kon vinde - en ènkel om nukke en kure van 'n mensch met 'n hummeur as 'n spin vervreemd was, had 't geen reson¹⁾ afscheid te neme, as je voorgoed 't land uit trok. Hij, humaner van gezindheid, minder op z'n teenen getrapt, niet zoo taai als de twee wijven, die in 't begin der buurschap mekaar als teedere parkietjes den eenen dienst na den anderen bewezen hadden, en bij 't verflauwen der genegenheid vinnige moksters waren geworden, praatte 'r nijdasserigheid weg. As de weduwe ze zoo bepaald liet róépen, zich de minste toonde, most 'r 'n reden wezen, kon je licht is gaan hooren - en as ze mal dee of as 'r wat achter stak - nou dan had je nog niks verloren.

1) Raison.

[p. 125]

Maar zoo-zoo bukkend voor z'n argumenten, behoedzaam 'r zwarte japon aan weerzij van 'r heupen omhoog trekkend, om geen kalk van de zijwanden der trap mee te nemen, stapte ze achter 'm an, de treden af.

‘Binne!’, riep juffrouw Sanders dadelijk, en met de kneuigste minzaamheid op 'r breed gelaat, 't gelaat dat de laatste maanden een en al onheuschheid geweest was, glimlachte ze 'r visite toe: ‘wel dag juffrouw - wel dag meneer - wel dat vin 'k aardig, da-je nou toch gedag kom segge voor je na Engeland ga. Ga u sitte. Da's me nieuwe commesaal - en dat benne me bure van bove, Sjemmes.’

De man achter de tafel nam de doorrookte pijp uit z'n mond, zei met 'n Engelsch accent, dat 't 'm aangenaam was.

Toen plechtigde 'n stilte van mekaar is goed op te nemen. De Engelschman keek wantrouwend - de visite raar, omdat ze dáar nou heelemaal niet op verdacht was geweest, nee maar ook in de verste verte niet. 't Leek of de weduwe de eene commesaal na de andere versleet. Nou al weer een. Toe maar, toe maar.

‘Ken ik met 'n kommetje diene?’, vroeg de gastvrouw beminnelijk, 'r stem als 'n bliksemafleider bij de genepen lipjes der buurvrouw en de starre oogen van buurman gebruikend.

‘Daar zegge me niet nee op,’ zei buurman, al vrindelijker, omdat de weduwe 'm 'n toetje sigaren, dat op 't tafelzeil bij den commesaal had gelegen, toestak. Met z'n sterke, gele tanden beet-ie de punt af, en terwijl de weduwe de strooperig-zwarte koffie met weerbarstige kluitjes koffiedik in de kommen mikte, plofte-ie zulke zware rookbuilen, dat de langs de gordijnballetjes aanschuinende zon, 't tegen de blauw-grijze walmen aflei. Z'n vrouw zei nog niks,

[p. 126]

en de commesaal, stug z'n pijp belurkend, nog minder.

‘'k Docht soo,’ hernam de weduwe, breeduit neerzittend, nou de kommen gevuld waren, en 'r 'n weinig bevende, vette handen aaiden verlegen den buik van 'r kop: ‘'k docht soo toe 'k hoorde, dat u na Engeland gaat, da-we mekaar toch nog is moste sien, omdat - vin u dat geen merakel van toevalligheid? - omdat me aanstaande 'n Engelschman van komaf is, niewaar, Sjemmes?’

‘Ik ben in England geboren,’ knikte James, de pijp op z'n hand uitkloppend en 't morsig gedoetje op den schotel van z'n kom schuivend.

‘Sjemmes, kè-je dat nou niet in de aschpot doen?’’ merkte de weduwe kittig op: ‘daar is de aschpot toch voor. Die manne, hè juffrouw, dat mot nou toch altijd morse! As wij dat is deeje, hè juffrouw, as wij soo is satte te lurke en de smurrie overal neerleije, hè?’

‘Zeit u dat wel,’ knikte de visite: ‘'t benne me 'n morspotte, al komme ze van Sjina of Jepan’....

Gelukkig, 't ijs was gebroken. 't Gesprek begon te vlotten.

‘Wij dàt en jullie wat anders,’ ginnegapte buurman, en zich tot den commesaal wendend, vroeg-ie om dadelijk te toonen dat-ie z'n mannetje in 't Engelsch stond: ‘what you say, Sir?’

‘Yes,’ zei de commesaal, tusschen 'n hap rook en 'n smak in.

‘Ja, jij ken jès segge, Sjemmes,’ praatte de weduwe honnig van koffie-stemming: ‘maar as me getrouwd benne, dan rook-ie segare - en niet van die smerige pijpe. Wat seit u, juffrouw? Dat is niet bij te houe met die asch en die swijnerij. Enne vraag niet wat die héére wegrooke! Dat drage wij niet an ons lijf. Wij moste 't prubbeere. Wat hebbe se d'r an, hè?’

[p. 127]

Even, in 't blauw-bedwalmd zonnetje glunderden vier gezichten. Toen zei buurman stevig: ‘Jullie wijve wete niet wat lekker is.’ Dan, in 'n nieuwe stilte, klokte de koffie tegen buurvrouw's zuigende lippen. In de kooi op 't kozijn schraapte de putter z'n bekje tegen de tralies en uit 'n overzij-raam zeurde 't gehuil van 'n drensend kind.

Met 'r adem deukjes in de koffie slaand, om de kokende hette te bekoelen, dan weer sterk slurpend, spon de visite op wat voorzichtige vragen. Zoo ineene op 't punt van trouwe met 'n Engelsche commesaal, dat gong 'r bij háár niet in. Dat zou wel ophakkerij weze. 'n Mensch van bij de vijftig! Daar most ze van wete. Maar nog vóor ze ophield met blazen, voorkwam de weduwe 'r. Onrustig 'r stoel naar de schaduwzij der kamer verzettend, en de zweetglimminkjes van 'r voorhoofd vegend, lei ze met hortende overweginkjes uit:

‘Ja, daar sel u van opkijke - of misschien ook weer niet - omdat trouwe soo mènschelijk is niewaar? - Sjemmes en ik woue in 't huwelijk treje, omdat we mekaar alsoo lang magge...... Is 't niet, Sjemmes? Jij mag ook wel wat segge’....

‘Of course,’ bevestigde James: ‘wij wouen samen trouwen, maar mijn papieren moeten eerst van England komen’.

‘Enne daar sitte me mee,’ sprak de weduwe klagerig: ‘sonder sijn papiere kenne me niet trouwe - as ù daarvoor nou is sorge wou - dan sou u ons 'n gróóte dienst bewijse.’.....

‘Ja, ja,’ knikte buurman, nog maar half begrijpend.

‘Sijn papiere,’ vervolgde de weduwe: ‘legge in Londen en de mijne legge hier, verstaat u? Enne om an te teekene, motte me se bij mekaar krijge. Da's natuurlijk, wat? As ù nou soo vrindelijk wou wese, om voor ons na 't bero-van-de-bevolking in

[p. 128]

Londen an te loope en daar sijn papiere te lichte, dan ware me 'n end op streek en dan soue Sjemmes en ik u ons heele leve dankbaar sijn. Is 't soo niet, Sjemmes?’

‘Zeker. Zeker,’ zei de Engelschman, de pijp tusschen z'n tanden vasthoudend en door 't gleufje van 'n mondhoek pratend.

‘Nou, as dat kàn,’ wikte buurman: ‘dan wille wij wel......’

Z'n vrouw, 'r kom op tafel zettend en even 't koffiedik, dat ze in 'r mond had gekregen, niet bekauwend, viel 'm in de rede.

‘Beloof nou niks, Dirrek, voor je weet of je 't ken nakomme. Je weet ommers niet waar 't berovan-de-bevolking in Londen is.’

‘Da's na te vrage,’ goedigde hij.

‘Ja, dat sou 'k ook soo denke,’ overwoog de weduwe: ‘voor te vrage heb-ie òveral 'n mond. Als d'r hier in Amsterdam 'n bero is, sel d'r ook wel een in Londen wese. Inschrijve doen se je over de heele wereld voor de belasting, sou 'k zoo denke. Schrijf is op, Sjemmes, hoe je precies in 't Engelsch hiet, en wanneer je geboren ben, en hoe oud of-ie ben, en hoe of je ouwers hiete. 't Flesschie inkt staat voor je neus met de pen 'r bij. Schrijf 't nou netjes op 'n envelop.’....

Voorbeeldig-gehoorzaam ontkurkte de Engelschman 't fleschje met z'n tanden, doopte in aandachtige stilte den penhouder zóó diep in den inkt, dat 't benedeneind van 't houtje als gelakt te voorschijn kwam.

‘Sjemmes,’ klaagde de weduwe ingehouden-opstandig - nog in de sfeer der bruidsdagen -: ‘wat sit je nou weer stom te knoeie! Nou doe je asof je nog nooit 'n pen in je poote gehad heb! Wel godallemachtig, mot je dat an je jas afvege? Wat seit

[p. 129]

u daarvan, juffrouw? Ja, je staat met se uit’....

‘Hahaha!’, lachte buurman omdat James, niet wetend waar-ie de rest an zou kwijt raken, grinnekend de penhouder door z'n zwarte haar haalde. En omdat 'r 'n inktveeg an z'n eene oorlel kwam, lachte tot zelfs de weduwe mee. In de sterke knuisten van den Engelschman besneed de pen 't papier, alsof 'n graveerstift over koper kraste.

‘Zoo,’ las-ie, blij dat 't gedaan was: ‘James William Wallace, son of John Dick Wallace and of Mary Julia Languish, born April 24th, 1854, 83 Little Russelstreet. Londen W.C.’

‘Da's duidelijk,’ zei buurman, de enveloppe voorzichtig bij de hoekjes vasthoudend, om de van inkt topzware letters niet te beschadigen: ‘.... dus ik heb maar de papiere van Sjeems Wiljam Walles uit de Littel-Roessell-straat nommero drie-en-tachentig te vrage?....

‘Dat wil segge,’ vulde de weduwe aan: ‘sijn geboorte-bewijs, da-se hièr kenne sien dat-ie meerderjarig is - dat-ie in Londen gediend het - èn dat-ie daar niet nòg is getrouwd is,’ besloot ze met den schijn van 'n grap, die niet met 'r oogen harmonieerde.

‘Alles goed en wel,’ stemde buurvrouw, zich voor 't eerst ernstig in 't gesprek mengend - tot zoover had ze meer wantrouwig dan toegewijd geluisterd -: ‘maar Londen is geen Schiedam. We gane d'r nou voor de vierde keer na toe, omdat me man daar in de zomertijd as bassist meer verdiene ken as in òns land van nakende armoei - ja, Sir, my man is from the bas - maar mijn kop d'r af, as d'r geen twintig bero's-van-bevolking in plaas van een benne. En loop ù nou is twintig bero's af. Dat ken mijn man niet op zich neme. Misschien benne d'r veertig, vijftig bero's.’

[p. 130]

‘D'r salle toch wel wijke wese,’ veronderstelde de weduwe 'n weinig teleurgesteld: ‘en as je anders op de sikkretarie van 't stadhuis anloopt, en je geeft een van de booie 'n fooitje, dan krijg-ie toch ommers haring of kuit.’

Met 'n trek van bedwongen meelijden keek de muzikante-vrouw, die zoo straks met de nachtboot naar Rotterdam zou afreizen, om met de ‘Batavier’ naar Londen te trekken, de onnoozele weduwe aan. Zoo'n mensch kon zoo nuchter as 'n kalf uit de hoek komme! De sikkreterie van Londen - of 't daar niks was - of je maar an de eerste de beste deur had an te kloppe - waar zatte d'r hersens....

Ongeduldig met 'r voet wiebelend - nou wìst ze hoe laat 't met de vrindelijkheid zoo-ineene was - spitste ze al 'r lippen voor 'n niet-malsche terechtwijzing, toen de weduwe, die óók niet van gister was, 'n lokaas an 't haakje sloeg.

‘Sjemmes en ik hebbe 'r graag wat voor over, as u 't in orde wil brenge,’ vleide ze zoetig: ‘as u maakt dat de pepiere bij mekaar komme - ja, al most 't 'n tientje koste - bij wijse van spreke,’ eindigde ze snel, met nadruk op 't voorbehoud.

Buurman keek buurvrouw aan en die zich over 't aanbod beradend, bestaarde allercontemplatiefst 't onzindelijk gewriemel van James, die met 'n speekselvochtige tip van z'n zakdoek den inkt van z'n oorlel verwreef.

‘Nee, àzze we 't doen, doene we 't as vrindedienst en niet om cente,’ stribbelde de muzikant, met iets onwezenlijks in z'n stem, tegen. 'n Plompe rookbuil kolkte uit z'n mond naar 't venster en omdatie zoo heelemaal in 't gesprek had gezeten, zonder behoorlijke aandacht voor z'n sigaar, plofte 'n lange kluit asch langs z'n buikje en knieën op 't schoon-

[p. 131]

gekuischt streepjestapijt. Nog terwijl z'n vrije hand 't stuifsel heenklopte, zei z'n vrouw spichtig:

‘Jessis-nog-an-toe, Dirrek, wat bè-je toch 'n vuilek! Daar ken-die me bove ook zoo duvelsch mee make.’

Doch de weduwe, die 'r zure trekjes in 'n wolk van goeiigheid te schuil lei, sprak sussend: ‘Laat u 't maar legge, buurman. 'k Ben 'r met Sjemmes an gewend. Lurke en morse, net as 'k daarnet sei - al de kerels benne eender.... As je maar weet, Sjemmes, dat inkt uit zaddoeke niet te wassche is!’

'r Stoel weer bij tafel schuivend, peurde ze met 'r hand in de rokken-veelheid, lei 'r groote, glimmende, zwarte knipbeurs naast de koffiekom, en met 'n onzekere tasting in den bek van 't ding kneep ze 'r twee rijksdaalders uit, die op 't bloemetjeszeil dadelijk met 't zonlicht begonnen te stoeien.

James, de lippen om de pijp geschroefd, keek diep-ernstig naar 't gespartel der straaltjes rond de zilverstukken - buurman knipte z'n oogleden, alsof 't geglans 'm te machtig was - buurvrouw's oogen volgden de dikke vingers der weduwe, die den knip der beurs toeklepten en 'r beslist in de veiligheid der rokken her-borgen.

‘La-me 't nou niet voor centen doen,’ zei buurman nog eens zwakjes en in den ondergrond van z'n stem was zulk 'n anstellerigheid, dat z'n vrouw vlijmscherp de leiding in handen nam.

‘Wat kles jij nou, Dirk! Doen doe 'k 't liever heelemaal niet. Je weet niet wat je je anhaalt met 't loope van 't eene bero-van-bevolking na 't andere en van de eene sikkretarie na de andere sikkretarie, maar nóú me 't doene, om ù te pleziere, motte me op 'n heeleboel onkoste van 'n tram en nog is 'n tram rekene, en dan weet je nog niet eens hoeveel ze voor de pepiere zelf vrage. Is 't waar of niet, juffrouw? God, mensch, 't is 'n stad die je in geen

[p. 132]

week afloopt - d'r wone meer mensche as bij ons in 't heele land - en misschien benne d'r wel tien strate van die naam - 't gaat daar àlles in 't groot’....

Rustig ophakkend, prettige slobber-slokjes van de twééde kom koffie nemend, en met iets nattigs an 'r wimpers om de aanstaande reis en de gezelligheid zooas je 't alleen in je eigen land had, bleef ze over de groote stad voortzwammen....

De verrassing, waarover ze aan boord van de ‘Batavier’ nòg niet uitgepraat waren, kwam op de eigen kamer boven, nog geen tien minuten na de visite. Want terwijl de vrouw van den bassist bezig was de boterhammen voor de reis te smeren en ze met schijfjes bloedworst en reepen zure zult te beleggen, stond de Engelschman, zoo maar zonder kloppen binnen gekomen, ineens voor ze, en zonder de pijp uit z'n mond te nemen door 'n mondhoek pratend alsof-ie in 'n kelder zat, lei-ie ook twee rijksdaalders naast 't mandje met den mondvoorraad, bewoog, listig de oogleden, zei stug:

‘That's for you - as jij met de papiere wàcht. Ik heb geen haast. Wanneer jij mijn papiere niet vind, krijg jij met Januari nòg vijf gulden. Right? Goodbye....’

‘Da's 'n historie,’ zei de muzikant.

Juni '06.