|
| |
| |
| |
Kleine dienst.
‘Nee,’ zei hij, den stekelvarken-kop schuddend: ‘je mot maar nee zegge, enkel nee.’
‘Nou, nou - dat ken je niet antwoorde,’ dorst de vrouw te sussen, en 'r oogen schuwden naar de verbolgen trekken om z'n mond: ‘as 't 'r toch zoo ellendig an toe is....’
Z'n vuist ging als 'n moker, die 'n bout bedreigt - daalde met wrokkende inhouding, om geen aanstoot te geven waar de meid bij was.
‘Nee. Afgeloopen, néé,’ herhaalde-ie lomp.
De heele behandeling, de verdomde lage manier, om 'm voor 'n peuleschil op straat te zetten - mét 't affront waar de anderen bij waren geweest, kropte 'm nog tot z'n keel, dat-ie zich liever 'n poot had afgehakt.
De boere-meid, rood van oogen, omdat ze niet alleen bij 't verzoek had staan grienen, maar ook dien nacht geen uur had geslapen - nog om vier uur was ze naar den meester gezonden, trok nijdig de kreukels uit 'r voorschoot, hardnekkigde in 'r overreding:
‘Jessis, Pier,’ sprak ze meer de wèl willende vrouw dan den man toe: ‘hoe ken me zoo iets weigere! An 'n hond zou je niet nee zegge, onder zulke omstandighede. Je heb ommers zelf 'n kind
| |
| |
van die leeftijd. 't Is voor 'n oogeblikkie - voor zoolang as 't duurt. Wat ken me anders doen as vrindelijk verzoeke? Je zou d'r niet herkenne, zoo as ze in 'n week is afgevalle - as 'n geraamte zoo smal. Kom, strijk je hand over je hart - je mot niet zoo'n kop toone as de dood 'r mee gemoeid is.’
‘Nee,’ zei-ie nog eens in verzwakkende gromming: ‘geen stap.’
Even bewoog z'n vrouw de lippen om 'm zachter te stemmen, maar 't botte betoog in Pier's oogen maakte 'r angstig.
‘Goed,’ snauwde de meid; ‘'k zel je boodschap overbrenge an hem - an iedereen. 'k Zel op me mond geen stopstuk legge. Hoe ken me zoo'n steen met zich omdrage - hoe ken me z'n kop van nee schudde, as 'n kind met de koors in d'r harsens ure leit te soebatte! Da's vuil, hoor!’
‘Dat mot iedereen met zichzelf uitvechte,’ redeneerde de man bij de tafel, en z'n ijzeren vork stak spichtig den aardappelschotel in: ‘lang genoeg heb 'k me nek motte buige, me bek motte houe al had 'k 't grootste gelijk - nou op kommando me dochter sture - nee, nee! Heit-ie zich over mijn moeilijk gemaakt, of 'r te vrete was? Heit-ie gevraagd of Annetje, die-die nou noodig heit, 'n boterham had om 'r tande in te zette? Nee ommers?’
‘Driftige mensche verstaan mekaar niet,’ waagde de vrouw te zeggen.
‘Hou je bek jij!’, dreigde-ie over de tafel heen: ‘ik heb 't woord. Van af dat-ie de zaak van z'n vader heit overgenome, heit-ie z'n neus in de wind gestoke. En nou nòg! As je zóó iets heit te vrage an iemand, die je van de werf heit gesmete, stuur je geen dienstbare, kom-ie zelf. Zoo hoort 't. Nou ben 'k an twéé oore doof.’
| |
| |
‘As-ie toch niet weg ken,’ begon de meid weer.
‘Dan mot-ie blijve - ik heb 'm niks te vrage,’ zei Pier bot, en z'n stevige kaken bekauwden 'n in vet drijvenden aardappel.
‘Ik klets niks meer,’ nijdigde de meid, de deur achter zich trekkend.
‘Geef me ongelijk,’ sprak-ie, 't verweerd hoofd in de grijzing van 't venster. Bang voor z'n buien van drift, moesde ze zwijgend 'n aardappel door 'r groente. 'm Afvalle kon ze niet. Waarheid was waarheid. Ook in drift most je 'n man met z'n huishoude niet werkeloos make. En al hadde ze 'r mee geboft, dat-ie nog dezelfde week door de andere patroon van de plaats voor haast 't eigeste geld in dienst was genome - gebeurde dinge raakte niet een, twee, drie ongedaan. 't Most besterve. Zoolang 't niet bestorve was, hoefde Pier geen boodschappe van de meid an te neme. Toch zat ze in bezorgde stilte te eten. God, 't was zoo'n nare gedachte, dat Catrien, de engel van 'n kleine meid, in dezelfde maand as Annetje gebore, haast van de eerste dag speelkammeraads geweest, op de dood lee, in 'r ijlende koortse telkes om 'r vriendinnetje vroeg. Wat wiste kinderen van verschil in stand, van 'n vader die patroon, van 'n vader die werkman was? Niemedal. Catrien had in de eigeste kamer heele middage met Annetje zitte spele, blij as ze ook 'n snee brood met suiker kreeg, blij met Annetje's speelgoed-klungels, blij met Annetje's pop zonder hoofd, blij met 'n stukkie goed en 'n eindje garen. En Annetje - as kind in huis, was ze bij de Vandalen's geweest, ravottend in de achtertuin, altijd zoek, altijd bij Catrien te vinde. Twee bèste kindere die zich gehecht hadde, omdat ze geen zussies of broertjes hadde, door de gang naast de tuine, mekaar in 'n wip konde bereiken. Allebei zes
| |
| |
jaar pas op school - Annetje was 'r nou net - riepen ze mekander as straatjongens over de schutting an - hooge gilletjes die de heele buurt kende. Ze had ze late begaan. Zoolang as 't ging, ging 't. Over wat jare zou 't vanzelf uit zijn geweest, ook al duurde zoo iets in 'n dorp langer as in 'n stad. Nog geen vier weke geleje had 't levenslustige meissie 'n heele vrije Zaterdagmiddag in Annetje's klompe gestoeid, had Annetje 'r laarsies gedrage - gek as kindere konde weze - plezier as ze hadde in de raarste spelletjes. Mèt as de ruzie 'r was, de driftige herrie tusschen de vaders, hadde de meissies niet meer over de schutting geroepe, want as Annetje de gang inliep, haalde Pier 'r terug - bij de kerel die 'm voor schooier gescholden had, mocht zijn dochter niemeer - en as Catrien in de tuin 'r gilletjes schreeuwde, klonk 't nijdig uit 't kantoortje da ze 'r mond most houe.
Nou - of andere machte zich 'r mee bemoeide - hièld ze 'r mond, zeurde Annetje niet langer omdat ze op school an meer meissies kennis had gekrege - nou woelde 't vroegere vriendinnetje in koortsezonder-ophoue, aldeur drensend om 'r kameraad bij 'r bedje te zien. As zij 'r alléén over te zegge had, zou ze 'r geen woord over hebbe vuil gemaakt - kindere ware kindere, moste niet boete voor ellende die groote mensche mekaar andeje - maar òngelijk had Pier niet - dan zou ze motte liege - dat-ie geen boodschappe van de meid annam. Om te vrage kon je je mond gebruike - na 't geweld van iemand 't brood te ontneme.
Pier, in de spanning van 't geval, half met meelijden met 't meissie-van-naastan, half in opstuimiging van ergernissen - om de dooie dood, geen stàp voor die kerel! - had, nou ie de aardappelen ge- | |
| |
stouwd, z'n pijp gestopt, blies barstende builen over de tafel.
As-ie zoo zat, zonder 'n bek ope te doen, wist je van oudsher dat je verstandiger dee, 'm in z'n vet te late smore. 'n Lief dier as-ie los kwam. Met 'n niemedal kon je 'm de smoor injage, as-ie in z'n eigen lee te broeie en mokke.
Langzaam-voorzichtig ruimde ze de borden van tafel, schonk de koffie in de kommen. Eerst terwijl z'n stoppelmond slobberend zoog, de asch uit de pijp 't tafelzeil bemorste, zei ze zoo stellig asof ze 'r àl die tijd over geprakkizeerd had:
‘Je heit 't grootste gelijk van de wereld - hij ken zellef komme’....
‘En às-ie 't doet - 'k ken 'm beter: hij stikt liever! - dan sta 'k nog zoo maar niet voor 'm klaar - om de weerlicht niet!’, gromde hij, de werkhanden om de kom: ‘de dochter van 'n schooier, die-ie haast met de veldwachter van de werf heit gezet, is geen speelgoed voor zijn dochter. Geef nog 'n kom, dan smeer 'k 'm.’
Opstaand, de geëmailleerde kan zachtjes schuinend, om 't dik tegen te houen, boog ze zich over de tafel, luisterde. In de tuin-gang klonken stappen, 'n schaduw schoof langs 't raam, 't gordijn norsch bezwartend.
Benepen keek ze 'm an. De pijp, weer in de spierige klemming der kaken, de oogen schuil onder brauwen en wimpers, de elbogen als knoestige klampen gestut dwars de borst, zat-ie te piekeren, zoo goed as zij begrijpend wiè 'r liep, wiè zoo dadelijk binnen zou stappen. Enkel 't sterk gesnuif van z'n neus beet 'n wrok in de kamerstilte.
‘Zal 'k wachte met inschenke?’, vroeg ze beklemd.
‘Nee,’ zei-ie domp: ‘toe dan - 'k mot vort’....
De strooprige straal rondde 't komme-wit in, mepjes op 't tafelzeil sputterend, zóó as ze met 'r
| |
| |
angstige oogen bij de deur was, elk komend geluid voorvoelde. De buitendeur scharnierde klagelijk - 't zand knerste - voeten beschokten de mat - 'n knokel klopte - in den schemer van 't portaaltje wàs-ie 'r. Nog keek Pier niet op. De kom in de eene, de pijp in de andere hand, dee-ie alsof ie niks had gehoord, niks bij de deur-opening zag.
‘Pier - daar is meneer,’ waarschuwde ze, an 'r handen trillend.
Als in dreiging schichtte 't wit van z'n oogen naar de zij van z'n vijand, dan de pijp weer bekluivend, grimde-ie de tafel toe.
De scheeps-bouwmeester, de pet ruw omlaag, de handen houdingloos in de broekzakken, 't mager gezicht zonder eenigen vrindelijkheidsplooi, geprikkeldvermoeid door de laatste nachten waken en tobben, kwam ineens los, geen aanloop nemend, noch groetend.
‘We woue jullie Annetje effe hebbe, as 't mag,’ zei-ie, dicht bij de tafel.
't Licht van 't venster ontleedde de zorgtrekken van z'n gezicht, in geen dagen geschoren. 'n Verkauwd eindje sigaar plette in den bruinen mondhoek. Zonder boord an, was-ie 't huis uitgeloopen, amper zich buigend voor de kwaadaardige nuk van den driftkop, dien-ie weggejaagd had. Als z'n vrouw niet gesmeekt, 't kind met 'r rood koortshoofd niet in stage ijling gelegen had, zou-ie liever z'n knuist in 'n pot gesmolten lood hebben gestoken. Nou stond-ie as de minste van de twee, de minste, terwijl-ie niet anders had kùnnen handelen.
Pier's lippen bleven in snauw om de pijp - antwoorden dee-ie nog niet. De vrouw, gedwee, met 't niet uit te roesten ontzag voor den patroon, die ze zoo lange jaren te eten had gegeven, praatte ontschuldigend: ‘Ze is op school, meneer - as de meester 't maar hebbe wil’....
| |
| |
‘En as ik 't wil hebbe,’ driftige Pier plots: ‘en dat zit nog!’
Een oogenblik balde Vandalen de vuisten in de zakken. De trekspieren van z'n kaak stramden zoo, dat ze in 't geelbleek gelaat op-rechtten - 't bruin om z'n oogen werd donkerder - met moeite hield-ie 't doorgebeten eindje sigaar tusschen de witterwordende lippen. Dan, zich nòg eens bedwingend, sprak-ie vreemdelijk-hard, stem van 'n man die bij derden niet huilen wil:
‘As jij 't niet hèbbe wil, Pier - dan ken 't niet - dan hoef 'k niet verder te vrage - dan ken 'k weer gaan. Maar je doet 'r me vróúw 'n plezier mee - de eene dienst is de andere waard - da's duidelijk.’
‘Ik heb geen dienste noodig,’ ketste de man, onzeker 'n lucifer afstrijkend. Plompsmakkend betrokie de pijp die geen walmpje meer gaf.
'n Loome stilte benauwde de kamer.
Voor de laatste maal, met meerder lust uit te vallen dan te verzoeken, 't brokje sigaar op den rand van 'n schotel leggend, praatte de gewezen patroon tot 't gebogen hoofd van den werkman:
‘In jouw plaats ha'k ineens ja gezeid - as jouw kind ziek lee, zou ik 'r niet over miere. Eerst me meid afblaffe en wegsture - dan as 'n blok zitte, terwijl ik 't je nog is vraag - da's knap - daar neem 'k me pet voor af - da's je wreke an 'n kind - da's gemeen, omdat je nòu niet zegge ken da-je driftig ben’....
In z'n vermoeide bui, gehitst door 't zwijgend zitten van den ander, sloeg-ie tegenover den driftkop den meest ontactvollen toon aan.
‘Gemeen,’ herhaalde Pier, met 'n opflikkering van haat in de oogen: ‘gemeen is wat jij voor vier weke heb uitgehaald - dàt was gemeen! As 'k nou bij 'n ander geen werk had, móst 'k op 't
| |
| |
oogenblik met likkende vingers ja zegge. Ik zeg nee. Daarmee uit. Gemeen! Gemeen!’....
Met driftig gemummel van z'n lippen, hersprak-ie 't laatste woord, 't mondstuk van z'n pijp met stroeve smakken berukkend.
‘Goeie dag dan,’ rauwde Vandalen's stem in de kamer-beslotenheid. En de klink van de deur klepte nijdig.
Op de karwei, waar-ie bezig was de kielhouten van 'n nieuwe bom te leggen, liep-ie 't in zichzelf goed te praten, de tòch aanstuwende bedenkingen weg te redeneeren, z'n herlevende goedhartigheid te onderdrukken. An z'n vrouw, die 'm met 'r 'r-mondhouen en 'r verdraaide goeiigheid natuurlijk ongelijk gaf, had-ie maling. Die liet zich trappe, zee dankie. Zoo ware de wijve. Maar de belabberde gedachte an 't wurm dat nog zóo van zijn meid hield, dat ze 'r om lee te schrééuwe, zat 'm zoo in z'n kop, dat-ie z'n moker as 'n leerjongen gebruikte. Toen, terwijl de zon z'n hersens schroeide, vroeg-ie de baas of-ie 'n boodschap mocht doen. Om de hoek had je de school. 'r Dan maar naar huis sture. 'r Moeder zou 't begrijpe.
‘Je dochter Annetje?’, vroeg de ondermeester verwonderd: ‘die heit je vrouw ommers strakkies gehaald.’
‘Zoo,’ brabbelde-ie, onzeker glimlachend: ‘zoo - nou dan is 't goeie.’
Terug naar de karwei, had-ie 'n oogenblik van opwinding. Je zou ze op d'r ribbekast komme, dat ze àchter je rug streke verzonne.
Doch 's avonds, thuis, zei-ie geen woord.
Want 't wijf en 't kind zate met rooie ooge te snottere - en bij Vandalen hinge de gordijne neer.
Sept. '06 |
|
Auteursrecht onbekend