|
| |
| |
| |
Avond.
‘'n Maand of twee geleden,’ verhaalde Henri, terwijl we gezellig zaten te schemerduisteren, ‘ja, 't zal ongeveer twee maanden geleden zijn, stierf m'n tante Sofie.
Ik geloof dat 'k geen schemerdonker meer zal kunnen zien, zonder aan m'n tante te denken.
'n Geval om nooit te vergeten.
'n Geval dat me m'n heele leven zal bijblijven als 'n klein-zonderlinge herinnering.
Tante Sofie was 'n gedrongen vrouwtje, zenuwachtig van beweeg, vlug van gebaar, rap en kittig in al 'r doen en laten.
'r Man was vroeg gestorven, nooit had ze kinderen gehad.
De laatste jaren dat ik 'r kende, leefde ze op 'n bovenverdieping in een van de nieuwe buurten.
Als je schelde, zag je dadelijk 'r hoofdje in het spion, en vóór ze de meid liet openmaken, keek ze sekuur door 'r brilleglazen, bang voor slecht volk, inbrekers en bedelaars.
Vooral voor die laatste was ze buitengewoon bevreesd, omdat 'n achternichtje eens 'n zuren dag had gehad door de vrijpostigheid van 'n landlooper, die z'n voet niet uit het portaal wou terugtrekken. Dat verhaal van 't achternichtje heb 'k misschien 'n paar dozijnmaal moeten slikken.
| |
| |
Op 'r bovenverdieping leefde ze zoo eenzaam en verlaten, dat je dikwijls, en vooral tegen den avond, meelij met 'r kreeg. Laat 'k niet op m'n verhaal vooruitloopen.
Mezelven niet meerekenend - hóé ze over me dacht, durf 'k niet met zekerheid zeggen, al heb 'k 'n legaatje gekregen - mezelven er buiten latend, weet 'k beslist dat ze één antipathie, één sympathie, en één geweldigen angst had.
De sympathie, om bij 't aangenaamste te beginnen, was 'r hondje, 'n bastaard-fox, of 'n bastaard-terrier - zelfs de ervarenste hondenkenner zou met Petty in z'n maag hebben gezeten - 'n monster van 'n dier, misschien 'n jaar of vijftien oud, en zóó doof en sullig, dat-ie niet in de mand bewoog, als de meest vreemden binnenkwamen.
Voor Petty had ze niets dan lieve woordjes, niets dan kneuige toespraakjes, niets dan vertrouwelijkheidjes, niets dan beminnelijke oogjes, kluifjes, klontjes suiker. Ze had 'm zooveel jaren gekend, zooveel leed en vreugde met 'm gedeeld, zooveel lànge, lànge dagen met 'm voor 't raam gezeten, dat ze 'n beweging van z'n kop begreep, z'n geeuwen verstond, z'n geluidjes verklaarde.
In 'r eenzame kamer kon ze heele middagen met Petty zitten redeneeren.
't Logge ouwe beest, te dik om te loopen en met 'n bast van rullig-grijs haar, aanvaardde haar sympathie als 'n onnoozel gewoonheidsding. 't Wist niet beter. 't Kende tante Sofie als 'n charme van 'n wijfje, dat den stuursten man tot in lengte van jaren overgelukkig zou hebben gemaakt. Petty was de sympathie, het innige van de kamer, de troost, de steun, de toespraak.
De antipathie zat in de keuken.
De meid.
| |
| |
Het klagen en zeuren over 'n dienstbode is niet nieuw, niet bizonder. Jullie hebt 'r in je wederzijdsche familie al zooveel van gehoord, dat 'k de finesses van tante Sofie's antipathie nauwelijks met moed en zeker zònder bravoure, durf detailleeren.
De meid kon zich niet bewegen of tante Sofie had kleine, nijdige opmerkingen - ze kon geen voorwerp in de handen nemen of uit tante's stoel ratelden waarschuwinkjes - ze kon de trap niet opkomen of tante had wat te beweren over 't vegen van 'r voeten, 't hòllen over de loopers, 't dichtslaan van de deur - ze kon in de keuken niet zitten, niet staan, geen boel redderen, geen vaten spoelen, geen pannen schrobben, of de scherpe stem om-en-in-het-huis, om en in en over de meid, sloeg de kamers, de keuken, de gangen met vinnige, wrokkige, moeilijk-ingehouden geruchten.
Had de meid het gas in de keuken te lang gebrand, dan gròmmelde 't.
Was ze 'n páár minuten te laat opgestaan, dan schoven donkere wolkekopjes langs 't huiselijk hemeltje.
Gebruikte ze petroleum in plaats vuurmakers bij 't aanmaken der kachel - iets wat tante 'r zóo dikwijls verboden had - dan knetterde contact tusschen de negatieve en positieve polen van tante's ochtendhumeur.
Ik herhaal, dat jullie dergelijke dingen al meer en van dicht bij gehoord hebt, maar zóó maniak als tànte vivisectie pleegde, kùnnen jullie 't niet hebben bijgewoond. Het ging de perken van àlles te buiten. Over 'n oogenkijken, 'n veegje, 'n stofje, 'n slingerende speld, over 't malste dat je je denken kan, viel 't ouwe, beweeglijke vrouwtje.
De jonge meid, 'n bleeke stille, die uit verschillende diensten weg was gejaagd, omdat ze 'n kind had van 'n marinier, die 'r in de steek had gelaten, die
| |
| |
meid, vroeg-oud en geduldig, bang wèer en nòg eens 'r hoofd te stooten an 't fatsoen van de burgermenschen, die ze dubbel en dwars had leeren kennen, liet tante Sofie vitten, drenzen, kijven en zoeken.
't Was 'n voorbeeldige meid, 'n meid zooals 'r geen tien in de stad waren te vinden. Ze sprak niet tegen, dee niet brutaal met de oogen, kletste niet met andere meiden, snoepte niet, was niet opstandig.
In 'r vrije uren dacht ze mogelijk an 'r kind en den weggeloopen marinier.
Elke andere meid - tante Sofie had 'r van vroeger jaren, toen ze 'r drie in de veertien dagen verbruikte weet van - zou 'r uitgeloopen zijn: de jonge, geknauwde dee zoo passief als 'n door den wind besprongen struik.
Dat onderworpene, overgegevene, bijna levenloosberustende scheen tante Sofie geweldig te prikkelen. Zat Anna met neergeslagen oogen, dan kribbigde tante: ‘Wat kijk je nou?’ -, zei ze geen woord, dan kreeg ze 'n snauw omdat ze zoo kopte.
De antipathie verwurmde 'n erger leven dan Dante 't in z'n hel heeft beschreven: 'r zijn meer folteringen bijgekomen in 't wezen van kleine burgermenschen, dan de grootste klassieke phantast 't had kunnen bepeinzen.
Het nijdasserige, doorsarde, gekwelde bestaan der antipathie hield aan tot den avondschemer.
De avondschemer bracht verzachting.
Want tegen 't uur dat huizen en boomen en vormen in schaduw-doezeling droomden, als de geluiden van den dag begonnen te loomen en de eerste geelschelle vlammen in de lantaarns 't naderend avondleven beklonken, groeide in 't nerveuze vrouwtje een zwakjes weifelende, met wanhopige wils-kreuningen bedwongen angst. De angst om dood te gaan. De
| |
| |
angst om plotseling te sterven. De angst om zooineens in diepste eenzaamheid uit te stappen.
Hoe spannender het nachtzwart om de wijkende huizen greep, hoe straffer de overzijruiten 't melkig getroebel der wolken ketsten, hoe benepener ze in haar stoel hurkte.
Ze hield 't zoolang mogelijk uit in dat benauwende, beklemmende, verzwaarmoedigende schemerdonker, zoolang mogelijk om dat 't gas geld kostte en 't misdadig zou zijn geweest 'r roekeloos op los te leven.
Dat duldde de ochtendstond niet.
Ze hield 't uit zoolang ze kón. En begon lievig te doen met 'r antipathie.
's Winters van vier tot vijf, 's zomers van acht tot negen - o, de miserabel-lange zomerschemer! - had de meid 't bèst bij 'r. Dan klonk mevrouw's stem onwerkelijk-goedig. Dan zei ze wel eens Annie in plaats van Anne. Dan beging ze de dwaasheden om afgedragen dingen cadeau te geven.
Dan was 'r sfeer tusschen Mevrouw, Petty en Meid.
De avond kroop. Tante at met Petty, tante las met Petty de krant. Om tien uur, na de láátste post, snee ze twéé middelboterhammen voor de meid, twee dunne voor zichzelf. Daar nam ze suiker op (voor zichzelf). Bij de benedenburen klonk geen geluid meer, in de straat was het stil. Vóór ze at bad ze. 'r Gevouwen handen leien op 't tafelzeil, 't lamplicht begeelde 'r smal gezichtje met de bleeke oogleden en de donkerder zorgrimpels.
Ze bad in de stilte. Ze bad met 'n vage aanschimming der besuikerde boterhammetjes, luisterend naar Petty's gesnurk.
Langzaam de handen ontvouwend, at ze de bestrooide
| |
| |
blokjes, soms 'ns pratend met den hond, soms 'n advertentie van de avondkrant herlezend, soms in stil-starre mijmering.
Als ze gedaan had, veegde ze de kruimen van 't tafelzeil, zette bord, mes en kopje bijeen, schelde de meid.
Van kwart over tien tot half elf praatte ze met Anne. 'r Stem daalde dan in timiede aarzelinkjes. In den stoel leunend, dee ze zoo gedwee en vriendelijk als 'n kind. - Of Anne morgenochtend de bonheurdu-jour in de voorkamer nou is goed met was zou opwrijven. - Maar eerst de stoelen de kamer uit. - En vochtige theeblaren op 't kleed. - En of ze, as ze 't brood aannam, góed zou opletten of 't wel doorbakken was. - En of ze Petty zou uitlaten. - En of ze de trap is 'n beurt gaf. - En of ze de sintels uit de aschbak degelijk zou sorteeren....
De meid, blij met de rust in 't huis, de vrindelijke klanking in de stem van tante Sofie, stond geduldig te wachten, telkens naar de deur draaiend, omdat tante in 'r angst, 'r fel-oplevenden angst voor den nacht, van geen uitscheiden wist, 't eene nuttelooze vraagje na 't andere deed.
Kraakte de trap eindelijk onder Anne's voeten, was ze tot den ochtend alleen, dan besloop 'r de stilte, kreeg ze kouwe handen en voeten, schrikte ze op bij 't minste terwijl ze 'r avondtoilet maakte.
In bed, in 't absolute duister, nauwlijks met 'n glimming op de gordijnen, vouwde ze nóg eens 'r handen voor 't nachtgebed.
Dàt bad ze innig.
Dàt bad ze 'n paar maal achtereen, zoo overgegeven, zoo smeekend, zoo gretig dat ze 'r klaar wakker van werd.... Of God 'r nog 'n póósje wou laten leven.... Of-ie 'r nog niet wou weg nemen.... Of-ie 'r nog 'n jaar of 'n páár jaar in 'r boeltje
| |
| |
wou laten.... Ze zei 't met hartstocht, soms fluisterend, soms hardop. Als ze schrikte van 'r eigen stem, bad ze weer zachtjes, de nagels drukkend in 'r vleesch, warm van spanning. Moe van 't zitten, ging ze languit liggen, altijd met de handen gevouwen. En begon weer opnieuw. De oogen openend, 't kamerduister ziende, de kwellende stilte hoorend, werd ze opgejaagd tot nieuw gebed.... Of God 'r àlles wou aandoen, wat-ie maar wou, maar nog geen ziekte, en geen dood, geen dóód!.... Als ze 't woord dood met prevel-verschrikte lippen fluisterde, voelde ze zich als in 'n verstikkende loombruine kolking, krampte ze 'r handen op 't dek om 'n vasthou te grijpen, werd 'r voorhoofd koud van 't uitperrelend zweet, hijgde ze stooterig in duizelende gedachteloosheid, sloegen 'r vlammen en vonken, dofrood en spichtig van schijn in 't heenklotsend donker.
Elken nacht maakte ze 'r gebeden zelf, alleen denkend aan dat ééne, bang voor dat ééne, gruwelijk wanhopig bij dat ééne.
Ze had geen slechts en geen kwaad te biechten, geen groote zonden op 'r geweten, geen schokken of stoornissen, waarover ze had uit te vechten. Ze bad omdat 't zoo donker bleef, omdat ze in dàt donker vermoeid was, omdat de aanvoeling van dat niet te benaderen, niet te doortasten, niet te vermijden donker, 'r den dood opdrong als 'n dichtbije, onontworstelbare zekerheid.
Huiver-angstig, wakkerschrikkend door de zonderlingste nietsjes, sliep ze met moeite in.
In den hoek van de kamer, mogelijk over géén dier verstoringen tobbend, snurkte Petty en boven in de dienstbodenkamer, log van slaap na 't werk van den dag, lei de antipathie.
| |
| |
's Morgens vroeg, opgejodeld door de musschen en vinken buiten, meer nog door 't geklop in 'n timmermanswerkplaats in de buurt, stutte tante Sofie in 'r bed.
'r Eerst gebaar, vrij en frank, niet geballast door 't grimmig gewicht van 't avondduister met z'n geheimnissen en baloorige besluipingen, was naar den wekker.
't Bed uitspringend, met 't ouwe, kittige vuur, hing ze de gordijnen in de embrasses, en bij 't nieuwe, goddelijk-rijke ochtendlicht, hoe druilig of flets ook, beloerde ze de wijzers, kwaadaardig oplettend of de meid al of niet over 'r tijd was.
Wàs 't nog te vroeg, dan bleef ze lekker liggen wachten, luisterend naar de voetstappen - was 't te láát, dan drukte 'r hevig vertoornde vinger den knop van de electrische schel, net zoolang tot het snerpend geluid de luilak opjoeg. Terwijl lag ze dan te zieden, 'r standjes op te warmen, 'r uitbranders te verfijnen.
In den laten avond duizelde ze heen in angsten, in de vrees voor 't opperst-onvermijdelijke - in den vroegmorgen, bij 't helder daglicht, was 'r eerste nijdig tasten naar de schel....
Zoo heeft tante Sofie de laatste jaren doorgebracht in een zonderlinge dobbering tusschen 't Onzienlijke en 'r Antipathie.
Petty stierf op 'n avond, tegen acht uur, in den winter.
Tante hebben we dood gevonden met 'r hand bij de electrische schel, 's morgens om half zeven in den zòmer.
Op dat uur wekte ze 'r antipathie.....’
6 Mei 1905. |
|
Auteursrecht onbekend