|
| |
| |
| |
Hooge hoed.
In geen maanden ben 'k tot m'n leedwezen aan de Zee geweest.
De Zee, de Zee, hoe vóél je 'r, na 'n poosje stadsgerommel.
Vandaag, op de ouwe inspireerende sofa, de sofa die falklandjes blaast als 'n pijpesteel matte en kleurige bellen, heb 'k 't zeedorpje weer voor me gezien - de mestvaalt aan de overzij - de schutting met 'r vergane planken en deelen van 'n gesloopten logger - de groepjes visschers en wijven - de duinen met 't helmengewuif.
En zoo liggend, rustigjes droomend over dien uithoek, klonken al de bekende geluiden, het klapperen der klompen, het stoeien der kinderen, het blaffen der honden. Als je làng op 'n kleine plaats zit, glimlach je om de gebeurlijkheden, maak je je vroolijk over dorpsernst en dorpsbewogenheden, loer je mee achter de horren, als 'n vreemde passeert en op 'n regenachtigen Zondagnamiddag geeuw je in triestige verveling. O, hoe ken je - om maar één ding te noemen - de honden, de hònden van de plaats, de groote en kleine en manke honden. 's Avonds, als 'n klein keffer-geluidje de in lamplicht prettig geworden stilte doorsart, zeg je tot mekaar:
| |
| |
‘Da's de hond van Bakker.’ Of bij 'n naar nijdig geblaf, vraagt je vrouw: ‘Wat mot toch die hond van Jansen?’. Of na 'n lang huilerig gekef, 'n aanslaan dat telkens jenkerig versterft, merk je op: ‘Die kees van Prins is zeker weer buitengesloten.’ Van elken hond weet je overdag de gewoonten, 's nachts de stem. Dàt faalt nooit. Voor je raam zul je nimmer zeggen: 'r vechten twee honden, je zegt onmiddellijk de námen. Je begint je an 't end klein te voelen, om dat wanhopig-benepen opgaan in schriel achterbuurten-gedoe - maar na maanden en maanden ontfrisschen in 't besloten geleef eener groote stad, waarvan elke straat 'n dierbaar gehuchtje is, krijg je op 'n avond sentimentalieteitjes, zegt je vrouw òf zeg jezelf, potsierlijk en schaapachtig, ofschoon 'n schaap geen dier is om te beschimpen: ‘Ik zou toch de mestvaalt van Bakker wel eens weer willen zien,’ of: ‘Zou die hond, zou de hond-van-Jansen nog zoo'n nijdige rakker zijn?’
Vandaag heb 'k 't dorpje wéérgezien, de huizen en daakjes, het witte kerkje, de zee. In mijn fantasie leefde het strand met z'n bommen, ankers en touwen. En 'k herinnerde me 'n winterdag toen 'k liep te wandelen. Het was koud. De noordenwind joeg de branding naar 't strand. Meeuwen streken breedcirkelend neer, braken aangespoelde schelpen open, en in de verte, waar de duinen kromden, zwartte de figuur van 'n man die telkens bukte, en dingen in z'n broekzakken stak.
Die wandelaar en ik liepen op mekaar toe.
An z'n stap herkende 'k hem, zooals 'k de honden van de plaats herkend zou hebben.
Het was Jaap, de vader van onze schoonmaakster. We kenden mekaar. Dikwijls kreeg-ie 'n sigaar. Z'n ééne been sleepte van ouderdom. Hij
| |
| |
was dik in de zeventig. Bij elken stap dacht je dat-ie zou zwikken, dat-ie z'n houvast verloor. Z'n witte haren slierden om de pet, witter dan 't schuim van de branding. Z'n gladgeschoren, stoppelig gelaat was mager en tanig, met rimpels en gleuven, die van oor naar oog, van oog naar neus liepen.
Altijd als je 'm zag, pruimde-ie, met of zonder pruim. Z'n kaken waren daaraan gewend.
Dicht bij 'm, begon 'k 'n praatje, kijkend naar wat-ie dee.
‘Ben je an 't strand-zoeken, Jaap?’
‘Nee, meneer,’ zei-die, wieglend op z'n stilstaande beenen: ‘Nee, d'r vàlt niks te zoeken - de jonges hebbe 't hout al weggesleept.’
‘Raap je dan schulpen?’
‘Nee, meneer,’ antwoordde-die, lurkend op wat-ie niet in den mond had: ‘Ik zoek - ik zoek sintels.’
Gelijk boorde-die 'n hand in 'n broekzak en toonde glimlacherig 'n handvol door de zee aangespoelde half-verteerde, natte stukjes kool.
‘Dat zal 'n tijdje duren,’ sprak ik: eer je daarvan de moeite waard bij mekaar heb gezocht.’
‘Nou, nou,’ zei-die, sappig-kauwend en met de handen de zakken doorwroetend: ‘Ik heb zoo al mènig emmertje bij mekaar gezocht, al leit 'r vandaag niet zoo heel veel.’
‘Ik dacht,’ praatte ik, met 'm oploopend: ‘ik dacht dat jij goed bedeeld werd. Kom je te kort?’
‘Van 'n gulden in de week ken 'k 'r niet komme, nee, niet komme,’ zei hij houterig-bukkend om 'n sinteltje te rapen.
‘'n Gulden in de week? En vrij wonen?’, vroeg ik: ‘Je heb dan toch zeker je woning vrij?’
‘Nee,’ zei-die: ‘enkel 'n gulden in de week en wat turve hale. De huur is niet zoo groot, maar die mot 'r toch af.’
| |
| |
‘Zóó,’ sprak ik over het rumoer der zee heen: ‘dat snap 'k niet. Heb je dan nooit aanvraag gedaan, om in 't Gesticht-voor-ouwe-visschers te worden opgenomen?
‘Nee,’ zei-ie stug.
‘Waarom niet?’
‘Omda'k niet wil,’ zei-die stugger.
‘Je ben 'r anders wel in te helpen met 'n beetje voorspraak,’ meende ik.
‘Hoeft niet,’ weerde hij af.
Uitwijkend voor de aanspoelende branding, de branding met 'r zwiepende striemen van dik-vlokkig schuim, sukkelde ik met 'm over 't strand. Onwillekeurig zocht 'k mee, kijkend of 'k geen zwarte brokjes zag. En als 'k met m'n jongere oogen eerder dan hij de vergane sintels oplette, waarschuwde 'k 'm, zei-die voor elke vondst: ‘Dank je wel, meneer.’
Voortpratend, zooals je met 'n oud mannetje bij zulk 'n gelegenheid babbelt, vroeg 'k 'm hoeveel maal ie zelf wel gevaren had. Nou, dat wist-ie niemeer. Dat kon-ie zich niemeer herinneren. Nooit had-ie 'n teelt overgeslagen. Nee, nou loog-ie. Eens, net ééns was-ie nièt mee uitgevare. Dat was 'n machtig-gek geval geweest. Sappig-kauwend en sinteltjes rapend, vertelde-die de bijzonderheden van 't gebeurde, 'n geval waarover 'n welopgevoed literator allicht 'n novelle van zware structuur zou kunnen schrijven.
‘Ja, ja,’ praatte-die: ‘'t was 'n màchtig-ingewikkelde historie. Ik had vrijage, vrijage met me vrouw, die nou dood is - vrijage lang gelejen - over de vijftig jaar gelejen en juist terwijl 'k anmonstere zou, zee me meissie, die zee.... Nou je begrijp-me wel, meneer. As je jong ben, denk je niet na. D'r was meér gebeurd as gebeure mag. We mòste trouwe. We mòste. Anders had me meissie voor schandaal
| |
| |
geloope. En je heit lang genog in 't dorp gewoond om te wete, dat 'r dikwels buite de kerk getrouwd wordt - want de dominee, die heit zoo z'n eige gedachte over de dinge. Nou, we mòste dan trouwe. Ik ga na de vader van 't meissie en zeg: “Mooi - me vrouw heette Mooi van d'r van - Mooi, 'k kom om je dochter Gijssie, 't mòt” - Ze hadde eerst zure gezichte. Ze keke nijdig, omdat Mooi van z'n vak op 't land werkte, en die van 't land niet graag trouwe met die van de zee. Maar d'r hielp niks an. Wat? Mooi vond 't dan goed en z'n vrouw vond 't goed. En me moeder vond 't óók goed. Maar me vader - daar zat 'm de kneep - die was uitgezeild met 'n schuit van 'n Maatschappij. En as je nog niet je jare heit, mag-ie niet zonder toestemming van je vader trouwe. Toen wier 't wachte. Eerst over 'n week of vijf, zes kon die binne zijn. En ik kon niet monstere, nee, dat mocht 'k niet, dat doe je niet in omstandighede, da's tegen alle fatsoen. Ja, meneer, 't was 'n màchtige historie. We huurde vast 'n huissie an 't end van de West-straat, en we krege van die en gene. De vader van de bruid gaf 'n pracht van 'n tafel, 'n pràcht, zóó glad gelakt, dat je je d'r in spiegele kon - en me schoonmoeder kocht schotels en komme - en me kammeraads, me vrinde met wie 'k al die tijd geloope had, gave met z'n alle 'n stel vaze voor de schoorsteen, vaze met Willem II en z'n vrouw d'r op - 'k heb ze nog, al heit de een 'n gat van achtere - hindert niks, wat achter is, zie je niet. Van me eige spaarduite, en van de spaarcente van me bruid, kochte me wat verder noodig was, stoele en 'n lappie kleed, 'n bed voor de bedstee en - en, nou de rest doet 'r niet toe. Ja, ja, die weke hebbe me vrouw en ik nooit vergete. As d'r 'n schuit binnenkwam, dan vroeg je an 't
| |
| |
volk of ze de schuit van vader gepraaid hadde en as-ze dan zeeë: “Alles wel an boord”, rekende je uit, dat 't nog hóógstes veertien dage kon dure, en dat je as 't meeliep, zèlf nog mee uit zou kenne vare, want d'r was in die dage veel volk noodig, omdat de haring duur geprijsd sting en 'r veel zieke ware. We hebbe lànger as veertien dage motte wachte, meneer. Me eerste kindere heb 'k motte echte, want de schuit met me vader - is nooit werom gekomme, nòóit! Niks meer van gehoord. As de zee je te pakke heit, zwijgt-ie erger as 't graf.’
Hij bukte en raapte sinteltjes. Ik begon mee te bukken, gaf 'm de brokjes die 'k vond in z'n ouwe beenige handen.
‘Hoeveel kinderen heb je gehad, Jaap?’ vroeg 'k na 'n poosje, luider pratend om 't joelen van wind en branding.
‘Zeven,’ zei-die: ‘twéé, die 'k geëcht heb en nog vijf andere. Drie zijn 'r nog in leve. Twee van me zoons zijn ook niet van de reis werom gekomme en 'n dochter is in 't kraambed gebleve, nog vóór de dood van me vrouw, die in Maart, acht en zestig zou zijn geworde.’
‘Doen je drie kindere, die nog in leven zijn, niks voor je ouwe dag?’
‘Ze kènne niks doen.’
‘Hebbe ze 't zóó arm?’
‘Arm, nee.’ zei-die; ‘maar de één is weduwe - dezelfde, die bij u schoonmaakt - die heit zèlf vijf kindere op 'r dak - de twee andere zitte ook dik in klein goed - en dan is 't 'n kunst om 'r te komme.’
Z'n broekzakken begonnen als proppen te builen. Inloopend tegen den wind bukten we om beurten, omstoven door de schuimklodders der branding.
Toen, belangstellend, gelijk het 'n meneer past,
| |
| |
die langs 't strand kuiert en 'n praatje met 'n afgeleefden visscherman maakt, kwam 'k nog eens neer op 't uitgangspunt van 't gesprek.
‘Jaap,’ zei 'k: ‘'k begrijp toch niet, waarom je alléén wil blijven scharrelen. Is 'r geen plaats meer in 't Gesticht?’
‘Weet 'k niet,’ zei hij opnieuw stug.
‘Met 'n gulden in de week en nog huur betalen, dat hou je niet vol. Wil ik moeite voor je doen?’
‘Nee,’ zei-die stevig: ‘'s Zomers verdien 'k 'r nog wel wat bij, met zoodjes visch weg te brenge en bij de garnalenschuite. In 't Gesticht wil 'k niet.’
‘Hebben ze 't daar zoo slecht?’
‘Dat zeg 'k niet.’
‘Wat dan?’, vroeg 'k.
Een oogenblik zweeg-ie, keek-ie snauwerig de zee en 't strand af. Toen zei-ie aarzelend:
‘As je in 't Gesticht zit - mot je 'n hooge hoed drage, net as Abram en as ouwe Bik.’
‘Wat kan jou dat schelen?’
‘Nee,’ zei-ie z'n hoofd schuddend: ‘Ik heb geen hoofd voor 'n hooge hoed. Ik heb is 'n hooge hoed gedrage, toen we me moeder na 't kerkhof brachte - en ééns toen me dochter begrave wier - en ééns met 'n kleinkind van me. En iedere keer as je dan van achter de kist vandaan was en door 't dorp werom most, wist je je niet te draaie, liep je as 'n màlle, was je blij as je thuis was en je pet weer kon opzette. Met de begrafenis van me kleinkind is 't gebeurd, dat die belabberde hooge hoed met 'n rukwind afwoei en dat de jonges 'n lol hadden, 'n lol! Zeg u nou zelf hoe ouwe Bik 'r uitziet, as die door 't dorp wandelt. Al de vreemde, die 's zomers hier komme om te baje, kijke 'm na en ze hebbe 'm werachtig op van die brievekaarte gedrukt, die in de winkels hange. Ik loop niet as 'n gèk. Nou
| |
| |
heit niemand van mijn wat te zegge. 'n Ieder z'n stand. 'n Hooge hoed dat is goed voor u en 'n ander. As u mijn jare heit, en ze zegge: Meneer, jij ken in 'n Gesticht gaan en je mag alles anhoue, maar je mot 'n visscherspet opzette - wil ù dan voor gek loope? Ik zeg, je loopt voor gek met 'n hooge hoed. As je je heele leven hàrd heb gewerkt en teelte niet te telle heb meegemaakt, dan zeg ik - dan zeg ik, dat 't geen pas heit, je te late loope asof je van 'n begrafenis komt. Ja, dà's 't woord - dat je 'r uur an uur uitziet, as iemand die achter 'n kist mot, of as iemand die 'n vrouw of 'n dochter of 'n stuk van z'n femilie voor 't laatst heit genacht gezeid.’
Hij zweeg, ik protesteerde niet. Want terwijl-ie sprak, had 'k in mijn verbeelding den ouwen Bik met z'n hoogen hoed voor me gezien. En de gedachte, dat op 't zilverwit hoofd naast me, zoo'n ding moest komen, om 'm acces tot 't Gesticht te geven - diè gedachte met de breede, grauwe Zee vóór me, de Zee met 'r witte stormkoppen en grijsvale oneindigheid - de gedachte aan 't water met z'n reeks van ellenden en 't verweerd hoofd met 'n zwart ding 'r op, deed me argumentloos zwijgen.
Vandaag, op de sofa, in de groote stad, herzag 'k dat silhouet-aan-zee, 't wankel-stappend mannetje zònder hoed.
9 Januari 1904. |
|
Auteursrecht onbekend