|
| |
| |
| |
Dag-van-alarm.
Trui, de zaalmeid, de handen paars-rauw van de wasch, waaraan ze den heelen morgen was bezig geweest, zat voor 't raam der achterplaats te geeuwen, dat de tranen 'r over 'r mager gezicht drensden. Ze verveelde zich gruwelijk. 't Beetje uitzicht naar de buren, de loods, de bladerlooze sparreboompjes, 't perk met de aucuba's, was door een zwaar op de stad loomenden mist vervaagd. De achterzij der huizen met de anders opvroolijkende gevels, vensters en deuren, grauwde vormloos door den nevel. Je kreeg hoofdpijn en slaap as je na buiten keek. En as je je na de zaal toedraaide, wer je nog sjagrijniger door 't belabberd donker waarin ze te werke zatte. As 't voor hùn geen bestaan was, was 't voor haar nog minder. Zij had 'r ooge. Voor hun was 't krek 't zelfde of 't zonnetje scheen, of dat 't mistte zoo gemeen as je 't maar hebbe kon.
Warm van hoofd leunde ze achteruit, 'r bollen rug langs de latten van den stoel schurkend. Door 'r oogspleetjes, knipperend op de slaapbesluiping, die ze met suffige wilskracht probeerde te ontgaan - an niks had de dirrekteur zoo de duvel, as dat-ie je ingeslapen vond - door 'r toekwijnende oogspleetjes zag ze den troebeler dampenden mist, met
| |
| |
'n enkele roode zweving in de verte, waar de meiden in de keukens de lichten al hadden opgestoken.
Over de dakspits der loods, fel-zwart tegen 't bleek gewasem, voorzichtig en slurpend van pas, liep de poes van den naasten tuin.
En de naakte, naaldige takjes der sparreboompjes, beschud door den warmeren wind, die de kou uit den grond sloeg, rukten in driftig gezwiep.
Nog maar effetjes en ze zou - ongehinderd door 't praat-gemurmel achter 't glazen beschot - ingelodderd zijn, as Mie, de feeks die 't met elkeen an de stok kreeg, niet vinnig tegen 'n ruit had geklopt.
‘Wa mo-je?’, zei de meid uit 'r humeur de deur openend: ‘Wa mo-je nòu weer van mijn?’
Even spanden de lippen van 't blind ouwe-vrouwtje in gromming. Maar zich inhoudend voor de meid, die 'r zoo brutaal de laag kon geven, de meid van wie ze afhankelijk was, zei ze met moeilijk-bedwongen wrok:
‘'k Mot 'n lappie - 'k hei me in me vinger gesneje.’
‘'t Lijkt of je 't 'r om doet,’ snauwde de meid, stug 'r kleume handen wrijvend; ‘Wa 'n ander nooit overkomt, mot telkes jou gebeure - net zoolang tot de dirrekteur 't in 't snotje het, da-je kunsies maakt om niet te werke.’
Weer bewogen de kurkige lippen der vrouw in zenuwachtige trekking. 't Neer-slierend haar, van 'r ooren geglejen, bewoog op 't ontstuimig gesnuif van 'r neus.
‘Denk-ie,’ praatte ze, pijnlijk 'r bebloeden vinger in 'n tip van 'r voorschoot drukkend: ‘denk-ie da'k 't voor me plezier doe?’
‘'k Denk niks,’ stugte de meid, 'n stuk zwachtel in de la van 't tafeltje zoekend: ‘'k Denk dat 't 'n merakel is, dat jij, die hier nou al twintig jaar zoo
| |
| |
de weg weet as wij, in de laatste week telkes akkevietjes het. Ja, dat denk 'k.’
Ruwig, zonder nijdigheid, want och, dàt gemier was ze nou wel gewoon, wond ze 'n lappie om den vinger.
‘Dank ie,’ zei de blinde. En terugzeurend naar 'r plaats tusschen de manden en teenen, norschte ze op 'r tabouret 'r ingehouden verwijtingen grommelend.
‘Bloeit 't nog?’, vroeg Sien, 'r buurvrouw - en zóo as ze gevraagd had, wrikte 'r tandeloos gebitje in stage gewoonheids-kauwing,
‘Wat 'n vraag!’, giftigde Mie, met 'r melkfletse oogen de mand, die ze weer tusschen 'r knieën getrokken had, beruziënd: ‘'t Zel zoo ineene ophoue - as 'k de derekteur maar is ampart te spreke krijg!’
Kwaadaardig schoven 'r vingers 'n teen door de opstaande spanen. 'r Most er nou niemand 'n veer in de weg legge. Stom, dat Jans, de vroolijke meid, die van niks wist, omdat ze blind was geboren, en zich best an de regelmaat van 't gesticht kon wennen, stòm dat die meid 'r nog voor de mal wou houe!
‘Hoor-ie dat, Sien?’, lacherde ze, gehurkt over de mat, die ze met geduldige grijphandjes vlocht: ‘Hoor-ie dat Siena - altijd ampartjes met de derekteur! Hij sel je lief hebbe!
‘Praat tegen mijn, snotneus, as 'k met jòù praat,’ ketste Mie, rood van kwaadaardigheid, die ze nòu niet had in te houen - en met striemende rapheid trok ze de twijg langs de spanen der mand.
Jansie lachte frisch op. Ze kon 'r Mie zoo lekker tusschen nemen.
‘Wat weet jìj van mijn neus?’, grappigde ze, even met 'r handen 'r knieën beglijdend: ‘Heb jij mijn neus óóit gezien?’.
‘Goddank niet!’, snerpte de vrouw.
| |
| |
‘Wat wi-je dan,’ lachte 't meisje: ‘Hoe weet jij of ie nat of droog is? Hahaha!’
'r Jonge rug na-schokte in lach. Mie gaf geen antwoord. En de andere vrouwen in de zaal, gekromd over 't werk, bleven in zwijging.
Door de beslagen ruiten der vensters druilde 't wazig licht, de voorste gelaten beschampend.
Naar de zij van de deur donkerde zwaar-trage scheemring, de gebogen lijven besponzend, de hoofden omdoezlend, verf-loos en in groezel-duister verglijdend, alsof langs 't kamerruim met 'r dompige broeiing van menschen en dingen, de dreigende schaduw neerschoof van 'n bol-grauwe, logglijdende wolk. In dat vaal en zwaarmoedig geschemer, de handen als gele vlakken den damp van 't bruinzwart doorvoelend, zaten de blinden in arbeid. 't Gerucht der bewogen teenen en halmen oversuizelde 't tikkend rumoer der sparretakjes, die 't venster beklopten.
Toen stak Mie in 'r hokje 't glas-vlammetje aan. De plots aan-geluwende schijn bezwom 'r sterken neus, 'r vleezige lippen, 'r bruine haar-slurven onder 't schuimen der neepmuts. Door de stoffige ruitjes van den glaswand zeefde 't licht, als 'n verstarde tuimel van oker. geel en goudene pluisjes, den vadzig-troebelen mist bij de vensters vreemdlijk belevend, als wen op 'n zomerschen avond dauw van 'n duinland wijkenden zongloed doorwolkte.
In de zaal, pratend en werkend, met de verbeeldings-voorwerpen in de hoofden, geen gasvlam ziend en geen schemer, hokten de vrouwen tezaam, vaagjes mee-lachend om wat Jans had gezeid.
Heftig, rinklend van klepslag, repte plots 't geraas van 'n schel, de lange gangen doorwaatlend, 't heele gebouw met 'r alarm-bek opschrikkend.
| |
| |
En alsof 't onverwacht geraas en getril, dat in hoeken en gaten 'n echo scheen te vinden, niet genoeg was om de kamer in opschudding te brengen, joeg dolle Jans, die van alles 'n lolletje maakte, ze nog de stuipen op d'r lijf door met 'n gil-stem te roepen:
‘Bráááánd! Bráááááááánd!’...
‘Meid, hou je bek!’, zei Koosie, mèt Jans de jongste, en bleek van schrik liet ze de teenen uit 'r schort vallen: ‘Verrek jij met je gegil!’
Langzaam, 't vuil van 'r handen kloppend, 'r rokken uitslaand, bewogen de vrouwen.
Mie, de zaalmeid, ineens wakker geworden, porde en schreeuwde.
‘Vooruit! Schiet op! As 'r heusch brand is, doe je 't dan ook op z'n elf-en-dertigste? Vooruit Kee! Blijf-ie zitte, Merie? Mot 't weer hommeles weze?’
Bij de uitgangsdeur, mekaar bestommelend, ginnegappend omdat 'r zoo ineens afleiding was, drongen ze op.
Ze wisten allemaal wàt 't was, en behalve Marie, die pas in 't Gesticht was gekomen, hadden ze de oefening al 'ns mee gemaakt. De brand-oefening. De oefening waaraan de Directeur streng de hand hield, eens in 't voor-, eens in 't najaar, om de verpleegden aan den weg in 't gesticht te wennen, voor 't onverhoopt geval dat 'r brand uit zou breken.
Vandaag met 't mistig najaarsweer, nu 'r gelukkig weinig menschen op straat waren - anders had 't geklim der blinden langs de ijzeren brandladders, terzij van 't gebouw, onnoodig en vervelend bekijks! - vandaag, zonder iemand te waarschuwen, om zich te overtuigen dat de boel goed marcheerde, had-ie onverwacht den portier order gegeven, om de electrische alarm-schellen in beweging te zetten. En wee, as de een of ander van de beambten, of
| |
| |
'n verpleegde, die te veel op z'n gemak was gesteld, 'n alarm nonchalant behandelde!
In de breede gang werd 't druk. Van benee, waar de verpleegden uit de mannen-afdeeling door den portier en den directeur werden opgejaagd, omdat ze moesten aannemen dat de keuken en de berghokken-voor-kolen-en-turf in lichte laaie stonden, en 'r door den rook geen uitweg te vinden was - van benejen drongen de mannen lach-giegelend en plezierig d'r pruimen beknabbelend op.
‘Bráááánd! Bráááánd! Toe dan! 'k Krijg blare an me poote! 'k Bran van onder tot boven an!’, schreeuwde ouwe Willem, dringend asof 'r kermis in de buurt was. En Jans, al op de bovenste tree van de tweede trap, proestend van pret, omdat 'r een op 'r rok trapte en ze niet verder kon, nam z'n geschreeuw over: ‘Bráááánd! Bráááánd!’
Marie, meid van vierentwintig, blind geworden in 'n fabriek, waar 'n retort met salpeterzuur was gesprongen. Marie, die in 'r jeugd de verschrikkingen van 'n brand wel gezien had, en vandaag 't alarm 't eerst hoorde, werd kwaadaardig om dat geschreeuw. 't Liep koud langs 'r achterhoofd van ophitsende angsten, waartegen ze zich niet te verweren wist. Die lamme stukke. Die beroerde diere. Te gille en te blerre da-je de zenuwe in je keel schote. Bijna struikelde ze over 'n traptree en besprongen door bevende huiveringen, met ijskoude voeten en 'n in angst wegkrimpend gelaat, stootte ze heesch-driftig de aandringende vrouwen met nijdige elboogstooten van zich af.
‘Nou dan! Nou dan!’, klaagde blinde Bet, die ze in de borst had gestompt: ‘Ben jij gèk geworden, da-je as 'n bezetene tekeer gaat?’
‘Late ze ophoue met d'r geschreeuw van brand,
| |
| |
de vuileke!’, hijgde Marie, hulploos de treden bestappend.
Van boven, waar ze de ijzeren branddeur reeds hadden opengesmeten, zwiepte 'n koudere luchtstroom over de hoofden.
En nog eens, in z'n schik over 't alarmpretje, den mond vol pruimsap, dat-ie in de portalen niet loozen mocht, schorde ouwe Willem, kinderlijk-blij:
‘Doorloope! 'k Stik van de rook! 'k Wor 'n gepofte kastanje! Bráááánd! Bráááánd!’
Stilstaand op de trap, de anderen zoo van zich àfduwend, dat 'r struikelden, krijschte Marie 'r verwoedheid. Rauw sloeg 'r huilend geschreeuw tegen de gekalkte wanden. De eene hand op de leuning der trap, de andere in dreiging gebald, jammerde ze 'r verwenschingen over de hoofden:
‘Hou je bek, lamme kerel! Strakkies is 'r nog brand! Om te blerre as 'n gek! As 'n gek! As 'n gek! Sla 'm op z'n smoel! Om je de koorts op je lijf te jage!’
'r Tierend gehuil, met de losbrekende angstfolteringen, dempte 't gestap en gepraat, boorde 'n stilte in 't geroezemoes.
‘Wat mot dat?’, zeurde de stem van de zaalmeid, op 't portaal boven: ‘Motte de andere voor jou blijve staan? Schei uit met je gehuil!’
‘Laat-ie dan z'n bek houe!’, nasnikte Marie.
‘As 't kemedie is,’ suste de meid: ‘mot jij 't dan voor meenes opneme, stommert?’
‘Hèhèhè! Hèhèhè!’, lachte Willem: ‘'k mag geen brand roepe, as de spuite voor de deur staan! Hèhèhè! Hèhèhè!’
Dan kwam 'r stilte. De lauw-koele neveldamp der openstaande deur bestreek ze van dichtbij - en benee in de steeg naast 't Gesticht, klonk de kalmeerende stem van den directeur, die aanmaande
| |
| |
voorzichtig te loopen. Dat most ook wel. De nauwe, ijzeren steile trap, die van twee-hoog naar straat liep, met 'n vochtige ijzeren leuning aan de ééne en den vlakken muur van 't Gesticht aan de andere zij - net ruimte voor telkens één - was geen plek om aardigheidjes te verkoopen.
‘Zachies an,’ zei telkens de zaalmeid.
Mie's toffel-voeten zochten de afgrondjes van elke tree. 'r Hand met 't bebloed lapje bewreef de leuning. 'r Snauwende lippen, bekeven den mist, nijdig om 't ongemak van zoo ineens de loop van de werkzaal door de gangen in de killere buitenlucht.
Achter haar, sjok-stappend, glimlacherig over 't ongewone van de verre eindlooze diepte, liep Sien zoetjes te kauwen en te tellen. Ze wist dat 'r drie en zestig treje ware - en ze was pas an vier en twintig. Sjonge, sjonge, wat 'n hoogte toch. Enne wat listig as ze 't geprakkezeerd hadde. Vijf en twintig. Zes en twintig. Zeven en twintig.... 't Schoot op. Enne rùike kon je dat 't dampte. Vlàk achter haar, voorzichtig met 'r voet voelend of de tree vrij was en of ze niet op Sien 'r rokrand trapte, liep jonge Kee, den wollen doek, dien ze pas van 'r pleegvader gekregen had, om 't hoofd geknot. 'r Eene hand beglee de leuning; de vingertoppen van 'r andere betastten de kalkriggels tusschen elken baksteen. Dicht op 'r hielen, 'r luidruchtigheid inhoudend voor den directeur, die geen vroolijkheid bij 'n alarm wou, tipte Jansje de trap af, soms met'n zet tusschen leuning en muur zwaaiend. Gebeure kon 'r niks. Ze wist elk gaatje van 't gesticht, elken hoek van de wasch-kamer, de keuken, de kelder. Niemand as zij kon zoo vlug omgaan met 't leze van de Braille-lectuur in de leeskamer. Hup! Hup! Nou was ze an de eerste verdieping. As zij derekteur was, maakte ze elleke dag brand voor 'n verzetje!
| |
| |
Nou hoor!.... ‘We binne d'r haast,’ zei ze vroolijk tot Marie, die haar natastte: ‘Hier hei-je de overloop - drie passe en dan wéér 'n trap - Nou nog vier en twintig treje, meid! Grien je alweer? Meid, je ben van-lotje-getikt! Grien as je begrave wor!’
Met pijndoende oogen door 't warme gebeits van 'r tranen, onzeker en bevend-onrustig de lange ongekende ruimte betastend, hortend-stappend, soms 'r voet weer angstig terugtrekkend, als ze geen nieuwe tree meende te grijpen, daalde de fabrieksmeid. En 'r ongeluk waaraan ze begon te wennen, nu opnieuw en schrijnender voelend, 't schrikkelijk ongeluk dat 'r voorgoed den nacht had gegeven, liep ze te snik-huilen, met benauwende bloedgolvingen door 'r hersens en hijgende kreuningen in 'r keel, asof ze na benejen zou smakken. Even stilstaand, de stompe nagels verperst in 'r hand-vleesch, in 'r smart vergetend dat ze op 'n trap was, wrokschreide ze, 'r tanden in 'r lip drukkend.... ‘O moeder Maria, moeder Maria, moeder Maria!’....
Koosie, die op 'r rok kwam te staan, den stuggen rand onder 'r toffelzolen voelde, waarschuwde kribbig: ‘Nou den Merie.... Nou den! Ken je nie vort? Zou je je rok nie bij je houe? Mo'k me 'n ongeluk valle?’
'r Tranen verslikkend stapte de fabrieksmeid verder.
Langzaam kwam 'r schot in de aanstuwing der blinden op de trap. tot ze beneden waren.
In den zachtjes klarenden mist van de straat brandden lantaarns met bleek-vervloeiende kuiven.
Boven sloot Trui de branddeur.
2 Dec. 1905. |
|
Auteursrecht onbekend