|
| |
| |
| |
Grootmoeder.
Al 'n poos hadden we in kamer nummer zooveel - 'k zeg ‘zooveel’, omdat de besjes nog léven - gebabbeld.
Ze zaten met 'r vieren, hadden om beurten 't een en ander van 'r leven verteld. 't Was regenachtig, druilig weer. En de kamer van 't Gesticht, die op 'n binnenplaats uitzag, 'n binnenplaats van enkel gele schoongeschrobde steentjes, en in de schaduw van 'n keuken-uitbouwsel stond, had bij 't vale gedrens der wolkjes tusschen 't muren-vierkant, 'n schemer alsof de nacht al op komst was.
Antje had koffie gezet, Koosje, die 't laatst an 't woord was geweest, zat voor de confiseurs-doozen met koekjes en roomhoorns, waarop wij 'r hadden getracteerd, over herinneringen te glunderen. Ja, ze had 't bèstig bij de mevrouw bij wie ze zooveel jaren gediend had. 'r Kwam geen eind an 'r verhalen van 'n grooteluis keuken, met boter apart, kaas apart, suiker apart - en 's middags 'n half flesschie frànsche wijn - en dat zoo elleke dag - en 'n verval - 'n kraak-zindelijkheid as je tegenwoordig niemeer beleefde - en 't gelukkie dat ze op 'r ouwe dag in 'n Gesticht was gekocht, tòch nog 'n spaarduitje had, om an 'r kindskinderen
| |
| |
achter te laten - ze had 't niet beter kennen treffen.
Suus, ouwetje van bij de tachtig, piender as 'n jonge meid, met helle krakende lachjes, en handen die in zenuw-ijver 'r breikous beplukten, zat op 'n zuurtje te knabbelen. Want alle familie of halvefamilie, die op bezoekdagen aanwipte, bracht lekkers mee, 'n versnaperinkje, 'n pakkie kaarsen voor 's avonds, 'n end worst of wat zoets bij de koffie.
't Gesprek begon te doezelen. De vier besjes keken door 't raam met de bloempotjes en 'n goudvisschenkom, die van Trees was, naar de onguurheid der binnenplaats, waar de regen in striemend gestraal plassen sloeg, waar de dakgoten kletterden, waar de rook uit den keukenschoorsteen met taaie walmingen slierde.
‘Sjongen,’ zei Antje: ‘sjongen’ - en 'r dorre handjes beleien de warme, buikige koffiekan: ‘'k zou de goudvisschies binnehale, Treesie, de kom loopt haast over.’
‘Laat ze maar is proffeteere,’ zei Trees: ‘da's 't eenige goeie van de nattigheid.’
We keken allen vijf naar 't gouden gespartel der visschen, naar de geraniums en resida's op de vensterbank. Suus smakte, 'n zuurtje met 'r kinnebakje bezuigend, Trees slurpte met langzame haaltjes van 'r kom koffie. Toen begon Ant, die nog de minste herinneringen had opgerakeld, 'n verhaal uit 'r jeugd, 'r jéúgd, dat-wil-zeggen van toen ze zèstig was.
Wij, die de kleine bewogenheden der anderen, de gebeurtenisjes bij familie en kennissen, 't gemopper over 't eten en drinken van 't Gesticht, met 't geglimlach van 'n jong bezoeker bij vier ouwe wijfjes, hadden aangehoord, luisterden langzamerhand met groote aandacht, naar 'n levensding dat ons teer en lief toescheen.
Met de glazige oogjes onder 't huifje van 'r
| |
| |
besjeskap, de lippen soms rap, soms peinzend van mumling, de handen in stadige beweging over de zooveelste sok voor den man van 'n achternicht, zat ze 't raam te bepraten, 'n enkelen keer glimlachendknikkend naar de zij van den rookenden bezoeker.
‘Ja,’ sprak ze: ‘ik heb óók is zoo'n goudvisschenkom gehad, Treesie, 'n kom eens zoo groot as deze, zou 'k haast meene. En telkes as 'k de visschies zie happe denk 'k an me kleindochter - me kleindochter Diewetje. - As 'k je de naam 'r niet bij zeg is 't ook goeie, want 'k hei d'r maar één gehad, en as je 'r maar een gehad heit, ken je de naam ook wel misse. En ze is 'r niemeer, al lang niemeer.’
‘Niemeer?’, vroeg Suus: ‘is ze overlejen?’
‘Overlejen, nee,’ zei Ant: ‘Dan ha'k 't ineene gezeid. Ze zit erges in Ammerika - en af en toe krijg 'k nog wel 'n brievekaaretje, ja, 'k hei d'r nog een voorverlejen maand gehad, toen 'k jarig was. Nou, met Diewetje, hei-'k is 'n náár soort nacht doorgemaakt, 'n nacht zoo naar, da-'k nog dikkels de goudvisschenkom net zoo as daar op 't kozijn voor me oogen zie. Ja, meneer, d'r kenne, as je jong bin 'n dinge gebeure? Me dochter Anna - 'k hei d'r vier gehad, en allemaal goed op 'r beene terecht gekomme, al hei 'k ze overleefd - me dochter Anna, die was met 'n stuurman van de koopvaardij getrouwd. As hij dan na Affrika of na Ammerika of na Azzië, zal 'k maar zegge, uit was gevaren, dan most ik bij Anna inwone tot hij weerom was, en dat duurde soms maande en maande. Tellekes as die an boord ging zee die: “Moeder, kruip jij zoolang in 't nest, dan ben 'k gerust”. En daar had-ie gelijk an. Want me dochter was bang van alles, as hij d'r niet was.
Die schrikte van 'n muis, van 't minste, 't gering- | |
| |
ste. Die was zoo zenuwachtig dat ze anspraak noodig had. Allemaal van me mans kant. Nou, toen Hendrik weer vort was, 'n reis die drie maande dure kon, vatte me dochter 'n leelijke kou. 'n Heele maand most 'k 'r oppasse en voor Diewetje zorge, die amper twee jaar was.’
‘Twee jaar,’ viel Koosje haar in de rede: ‘dan zel ze wel droog zijn geweest’.
‘Of ze droog was!’, zei Antje. verliefd-vrindlijk de glimmende ruiten bestarend: ‘'t Was 'n wònder van 'n kind, Ze was droog toen ze ander-half was en kon opoe zegge bij de negen maande. Ach, ach, wat 'n lief kind was dat! Je kon niet met 'r uitgaan of de mensche stonge bij 't wagetje te kijke, je kon geen levende ziel tegekomme of ze maakte 'n praatje.
Krulletjes zoo lang as me vinger en 'n kleurtjes, 'n kleurtjes! 'k Hei 'r nooit zoo'n tweede gekend. Ja - ja -. Nou, op 'n nacht wier me dochter zoo onrustig, da'k om drie uur de meester most hale. 'k Liep me in 't zweet zoo hard as 'k kon, maar toen 'k werom kwam, toen 'k werom kwam, was 'r geen geluid in de bedstee. Me dochter lee dood.’
Even zat 't besje in stilte. De ver-gelejen smartlijke herinnerinkjes glansden in 'r onbewogen, peinzende oogen, 'r lippen stonden als in beluistring van dichtbije stemmen.
‘Ach, wel, wel,’ praatte Koosje, 'n half afgebeten roomsoes in de hand: ‘lee ze ineene dood! Ach, ach, zoo 'n jong mensch.’
‘En zonder iemand 'r bij,’ zei Suus, 'r hoofdje benepen-schuddend: ‘da's angstig, da's héél angstig’.
Trees zei niks. Die knikkelde de goudvisschenkom met dunne lipjes en troebel-starende oogjes toe.
‘'t Was náár,’ vervolgde Antje, vlug van 'r kommetje slurpend: ‘'k Had haast geen moed de bedsteedeure open te late. De meester, die eerst na
| |
| |
drie kwartier kwam, kon net zooveel zegge as ik. Van de dood wete we evenveel. Daar staat 'n meester bij met de tande in zijn mond as jij en ik. Ja, ja. Toen krege we de begraffenis en de zorg met 't kind, met Diewetje, as 'k gezeid heb. Want 'n kind dat 'r hersens as 'n groot mensch gebruikt, 'n kind dat maande en maande gewend is 's morges de bedstee te zien open gaan, en 'r melkie te krijge, 'n kind dat je om éen uur d'r warme pap en 'n gekookt worteltje voert, dan weer 's middags om zes - late we zegge 'n stukkie spek of wat nat van vleesch met 'n beschuitje, zoo 'n kind ken je niet wijs make, dat de bedsteedeure tóé motte blijve, dat d'r geen mensch meer in leit. Ja, ja, je zal 't niet geloove, maar 'k had geen tijd om te huile, want in de eerste dage dat me dochter nog boven aarde sting, wou Diewetje elk oogenblik de stoof voor de bedsteedeure zette om de kruk om te draaie, as ze zoo dikkels gedaan had, toen 'r moeder nog ziek lee. ‘Diewetje,’ zee ik dan, want wat mot-je zegge? - ‘Diewetje, laat moesie slape, laat moesie slaapies doen, moesie is moe.’ Dan riep ze voor de bedsteedeur: ‘Moesie, moesie, ben je moei?’ En omdat ze geen antwoord kreeg, kon ze 'n kwartier lang niks as moesie staan roepe, zoo as 'n kind van die leeftijd 't doen ken.
Toen 'r begraven wier - ach, ach, wat 'n treurige begraffenis, 'n begraffenis met nog niet eens twéé manne 'r achter - enkel de buur van beneje - toen wist 'k niet hoe blij 'k was, dat de buurvrouw van éénhoog, die zelf ziek in 'r bed lee, Diewetje zoolang bij zich wou houe, tot de kist de trap af was gedrage en de kamer 'n goeie beurt had gekrege. 's Avonds om zes kwam ze weer bij me benejen. Mijn eigen kop sting in vuur, 'k had 'n pijn in me beene asof 'k dage en nachte trappe had geloope.
| |
| |
Of 'k 'n kou had gevat, met 't gaan na de meester en 't bezweete wachte voor de deur eer 'k wier opengedaan, of dat de schrik en de herrie me dwars zatte, 'k weet 't niet, maar 'k was te duizelig en te akelig om 't kind uit te kleeje. En 'n dinge as je most verzinne! ‘Moesie!’, zee ze: ‘moesie slaap-ie nog?’ - ‘Ja,’ zee ik dan: ‘en ga jij nou óók slaapies doen.’
Nee, 't was heelemaal mis. Boven hadde ze 't kind zóo druk gemaakt, zóo met 'r gespeeld, dat ze uit 'r gewone doen was. Met me hoofd, dat barstte, most 'k 'r verhale anhoore, van wat ze gegete had, van 'r spelletjes met de jonges. En toen 't langzaam lukte, om 'r stil te krijge, schrikte ze door de poes, de groote zwarte poes, die 'k al de heele dag had gemist en die - ja zulke vreemde dinge kenne 'r zijn - ònder in de bedstee zat opgeslote. Was bij 't schoonmake gebeurd, want 's morges had-ie nog in 't zonnetje bij de goudvisschenkom gelegen. Nou ken je begrijpe hoe wakker Diewetje wier! En nog voor 'k 'm door 'n kier in de kamer kon late, gaf-ie zoo'n douw tegen de deure dat de bedstee open kwam en 't kind zien kon, dat 'r moeder d'r niet in lee. Koosie en Suus, nou die wete dat 'n poes bij mijn geen kwaad ken doen, maar 'k had 'm an dat oogeblik toch wel wat na z'n hersens kenne smijte. 't Kind was niet te houe. Dat zat in d'r bedje op en begon te schreeuwe.
‘Dan is moesie 'n boodschap gaan doen,’ zee 'k om 'r te susse - ‘dan komt ze zoo strakkies terug, ga jij nou zoet slape.’ - 't Hielp niks, 't gaf geen zier. 'n Kind dat in d'r slaap is gestoord, en in plaats van d'r moeder opgevouwen dekens en hoeiendoozen ziet, zoo'n kind blijft van streek. 'k Most me hoofd driemaal onder de pomp houen, zoo ziek as 'k me voelde en Diewetje - ja, da's 'n wonder van God, hoe 'n kind zonder dat je 'n woord zeit,
| |
| |
de dingen door hout en muren heenziet, Diewetje zat enkel angstig en verschrikt naar de gesloten bedsteedeure te kijke.
Toen, om 'r in slaap te prate, nam 'k 'r bij mijn in de bedstee, waar ze nog nooit had gelegen. Want 'n mensch op leeftijd mot geen jonge kinders bij zich neme. Mensche op leeftijd hebbe kwaje asem. Legge wou ze niet. - Ze most op me beene zitte. En 'k most van Roodkappie vertelle. As 'k effen ophield, keek ze angstig naar de àndere bedstee, vroeg of moesie nog niet werom kwam. As de poes bewoog, begon ze te huile. As een van de bure op de trap liep, zette ze groote ooge. Ja 't is gek, 't is akelig, hoe 'n kind in de war ken rake van dinge, waarvan je niks heit verteld, waarvan ze niks wete. - En ze had de zenuwe van d'r moeder, die heit ze nou nog. - De lamp die 'k, lammenadig as 'k was, niet voorzien had, ging uit. Enkel door 't raam kwam 'n beetje licht van de lantaarn buiten, dat je 't gordijn met de rooie visschies in de kom haast zoo goed zag as bij dag. En ik aldoor an 't vertelle, van Roodkappie, en nog is van Roodkappie, wel tienmaal van de wolf en de groote tande. Eindelijk doodmoe - dat most wel - viel ze in slaap op me beene. Eenmaal probeerde 'k 'r naast me te legge onder de deken en eenmaal wou 'k 'r in d'r eigen bedje brenge. Maar mis hoor. Zóo as 'k 'r anvatte, gilde ze van angst om niks. Toen lee 'k me deken over d'r heen - liet 'r stilletjes dwars over me beene legge, dwàrs, dwàrs - en dwars is 'n penetentie - want as je 'n kind of wat anders 'n poos dwàrs over je beene laat legge, dan gaan je beene slape, dan worde ze als lood van onder tot bove, dan doen ze 'n pijn dat-je zou wille schreeuwe. As 'k effe wou bewege, hoorde 'k 't kind 'r adem inhoue, as ik me been verlee, zakte 'r hoofie te laag.
| |
| |
En 'n kind màg met 'r hoofie niet laag legge. Da's verkeerd. Dan loopt 't bloed na de hersentjes. Dan, krijge ze 't benauwd. Nee, dat kon 'k niet hebbe. Liever me eigen beene dood, as 't kind gestoord in d'r goddelijk slaapie. Reken is an, as ze wakker was geworden, had ze na de bedsteedeure waar 'r moeder lee, gekeke. Ja, meneer, ja Koosie, da's 'n nachie geweest van 's avonds negen tot 's morges zes, bin 'k as 'n muisie zoo stil geweest met 'n hoofd dat klopte, asof 'r op gehamerd wier, met kouwe en warme rillinge over me lijf en met beene die zoo schrikkelijk sliepe, da'k 'r geen asem gevoel meer in had, om geen woord te zegge, van 't verdriet over me dochter die ze weg hadde gebracht en over me Hendrik, die op zee natuurlijk niks wist van wat 'r bij 'm thuis gebeurde. Van negene tot zesse met dooie beene - da's 'n hééle leg. En om nou weer op 't goudvisschenkommetje terug te komme, dat je tòch wel voorzien mag, Treesie, de regen slaat 'r te hard in - die acht ure, nee 't zijn 'r negen, hei-'k maar na de goudvisschies gekeke, al maar gekeke. Die bewoge geen vin in 't licht van de lantaarn. Die wiste dat 't nacht was. Die waren allemaal gouwe klompies, en zoo stil asof ze kapot ware. Eerst tegen de morgen toen 't zonnetje op 't gordijn kwam te staan, zag-ie ze happe van de kruimeltjes brood. Da's 'n nachie geweest. Da's met me slapende beene 'n nachie geweest’.
‘En Diewetje, wat is 'r van Diewetje geworden?’, vroeg 'k, geinteresseerd.
‘Diewetje’, zei Antje vergenoegd van 'r koffie slobberend: ‘Diewetje die is nou zelf moeder van vijf kindere - ze heit 't best - en as ze tijd heit - ze heit 't druk met 'r huishouen - zendt ze brievekaartjes uit Ammerika’.
24 Oct. 1903. |
|
Auteursrecht onbekend