|
| |
| |
| |
Modern weter.
Toen 'k voor 't eerst op 't sociëteitje geïntroduceerd werd, viel hij niet te zeer op. Hij bitterde, las 't Nieuwsblad voor Nederland.
De anderen praatten, redeneerden, deeën bol-wijs aan politiek - hij làs.
Dat wil zeggen: hij las met oogen die 't gesprek volgden en er boven stonden.
Een verstandige afdeeling van het gezelschap, meende 'k - een die zich een weinig op 't dorpje verkankert, uit gezelligheidszin mee-bittert, maar zich niet meer geeft dan hòòg-noodig is.
Later, toen-ie klaar was met z'n lektuur, de krant in 'r plooien lei en zwijgend met ernstig geglimmer van z'n brilleglazen te luisteren zat, versterkte-ie den eersten indruk.
Hij had een geleerd, zwart hoofdje, geleerd door de warring der zwarte haren, sérieus door het spitsend baardje, verstandig door de pletting der peinzende lippen. Een onderwijzer of zoo, dacht 'k. Een die de anderen waarneemt. Een gladdekker.
'n Weinig onbehaaglijk door 't sterke glanzen der brilleglazen - de oogen bleven onzichtbaar - schoof 'k op zijde, op mijn beurt pogend te observeeren. De ernstige man met de lichtende glaasjes voor z'n oogen, draaide mee.
| |
| |
‘Woont u hier al lang?’ - vroeg 'k, over de hoofden der anderen heen.
‘Ja meneer,’ knikte-die.
‘Nou, 't is hier héél lief wonen,’ zei ik, in den complaisanten toon van 'n sociëteits-gast.
‘Nee meneer - 't is hier héélemaal niet lief wonen,’ viel hij dadelijk onaangenaam-hard in. Er was iets van 'n waakhond, dle 't erf tegen vreemde geluiden beblaft, in z'n stem.
‘Zoo, vindt u 't hier nièt prettig?’, vroeg-glimlachte ik, als iemand die óók gezelliger plekjes kende.
‘Heelemaal niet!’ -, gromde hij.
Te dezer plaatse van mekaars ziele-besnuiving - 't pleegt nu eenmaal over 't weer, de omgeving, lichaamsongemakjes en meerdere dier ziele-intérieurschùbjes - te beginnen - wáár ter wereld zet men de poorten zóó wijd open, dat de eerste de beste overbuurman je schoonste, geniepigste kwaliteiten aanschouwt? - wáár vermijden zich lieden, die elkaar voor 't éérst zien, in stadige, veelsprekende, teedere zwijgenis? - te dezer plaatse van sociëteittasting, werd ons vluchtig gepraat door de anderen overschreeuwd, die over muziek schenen te twisten, althans de jeugdige schilder - jaarlijks kwamen er honderden schilders in 't dorp, die als bijen, op 't voortreffelijk natuurschoon nederstreken en met kisten natuurschoon - voorzichtig! - droog te bewaren! - 't stedeke wederom verlieten -, de jeugdige schilder, eenigszins purper door Catz of Oranje-bitter, beweerde driftig dat Franz Abt minstens twee eeuwen geleden gestorven was. Of 't ging om de twee eeuwen of om wat anders laat 'k in 't midden. Zéker werd 'r over Abt getwist.
Toen nam hij, m'n tafelbuur, de man met het geleerde gelaat, het woord. Kalm sloeg-ie z'n glaasje om, prettig-bewust smakten z'n lippen, gezellig
| |
| |
streek z'n beringde hand 't bitternat van z'n snor en sekuur den kring toesprekend, met 'n stem die stilte gaf, geen tegenspraak duldde, zei-die rustig:
‘Jullie kléssen. Franz Abt is in achttienhonderd en negentien geboren en in achttienhonderd vijf-en-tachtig gestorven. In '91 hebben ze pas 'n standbeeld voor 'm opgericht.’
‘Nou hoor je!’, riep de rijksontvanger.
Het ging als een vonk voorbij. Da's 'n kalme, knappe vent, dacht ik opnieuw. Waarlijk, hij zei langs z'n neus weg, dingen die 'k absoluut niet wist.
‘Wie is die meneer?’, vroeg 'k heel zacht aan den vriend die me in de sociëteit had geïntroduceerd.
‘'n Kaffer,’ zei de vriend plomp.
‘En hij...’ begon 'k, ongeloovig.
‘'n Kaffer,’ herhaalde de vrind.
Op 't zelfde oogenblik nam de zwijger-van-straks wéér het woord. Z'n bitterglaasje was her-vuld, z'n zwarte oogen schenen levendiger te worden: ‘Wat zeit-u? Nee, da's nou met uw permissie glad andersom! Néé, meneer de albinos zijn geen volksstam, heelemaal geen volksstam - de albinos die u gezien heit vind je overal, overal.’
‘Da's nièwaar,’ opponeerde de rijksontvanger: ‘ik heb altijd gehoord dat 't 'n menschenstam in Afrika of zoo iets is.’
‘Glad verkeerd,’ zei de zwarte geleerde stug: ‘u weet 'r niks van, nee niks! Je vindt ze overal - ze hebben 'n rooie pupil en kijken 't best als 't schemert. Je heb 't zelfde bij konijnen en zwaluwen.’
‘'k Dacht toch positief,’ haperde de rijksontvanger.
‘Néé, meneer!’ gromde hij voort 't laatst.
Hij had geen joviale manier om anderen iets duidelijk te maken, maar in elk geval: hij hàd gelijk. De vergissing over albinos had 'k meer gehoord.
‘Hoe heet-ie?’, vroeg 'k wederom aan mijn vriend.
| |
| |
‘Wat interesseer jij je voor die kàffer,’ grinnekte deze: ‘Piet Slap - enkel Piet Slap.’
Jullie hebt zeker woorden met mekaar gehad, dacht ik - natuurlijk de ouwe kibbelarij en herrie van 'n dorpje. Want al is de tóón van meneer Slap dan niet beminnelijk - hij schijnt z'n zaakjes te weten. En dan kom je er al licht toe 'n beetje pedant te zijn in de buurt van 'n stilstaand plattelands-slootje.
Er werd in dat bitteruur op 't sociëteitje heel wat afgeredeneerd. Meneer Slap bitterde zwaar. Maar hoe licht komt een ontwikkeld man in eenzaamheid tot fouten en excessen? Ontwikkeld was-ie positief.
Praatten de anderen over onnoozele zaken, amuseerden ze mekaar met koffiehuismoppen - Slap zat als een spin in z'n web, sprak ernstig, maar wàt-ie zei was doorgaans verstandig. Zoo herinner 'k me dat-ie af en toe wetenschappelijke bijzonderheden lanceerde, die interessant waren. Of-ie 't dee omdat Falkland - de meneer die in 't Handelsblad schrijft - in 't gezelschap zat, of dat ie 'n scherpe bui had - 'k weet 't niet, maar langzamerhand met mij alleen gebleven, gaf-ie naarmate het gesprek op die dingen kwam, bijzonderheden over landen en volkeren, had-ie 't over de legende der Amazones, over Aphrodite, de Grieksche godin van liefde en schoonheid, vertelde hij van 't Amsterdamsch Aquarium van de Aquaria in Berlijn, Londen, New-York, zei hij bijzonderheden over Jozef Alberdingk Thijm, geboren in 1820, gestorven in 1889, zoo tot in het oneindige.
‘U is zeker onderwijzer hier,’ zeide ik eindelijk, verrast door 's mans belezenheid.
‘Néé meneer,’ antwoordde hij me straf bespiedend achter de glimmende brilleglazen: ‘'k ben maar 'n boertje.’
‘Kom!’, lachte ik.
| |
| |
‘Ja meneer - 'k ben 'n eenvoudig boertje, niks anders - maar 'k hou me tijd bij - 'k doe niet as de anderen die 's avonds geen lust hebben, om 'n boek op te nemen.’
Zoo scheidden wij dien dag. 'k Voelde eenige sympathie voor z'n ruwheid en z'n weten. Meer dan driemaal in dien korten tijd had-ie Falkland, die het klappen der zweep eenigszins kent, in 'n hoek geduwd met vreemde namen en jaartallen. En als-ie je dan vást zag, lachten z'n zwartbehaarde wangen onder 't wijze brilleglazen-gestaar.
‘Jij vergist je in dien man,’ zei ik tot m'n vriend: ‘hij is 'n beetje grof, maar heeft 'n natuur-intellect, 'n geheugen, 'n stevig begrip, waarbij wij 't afleggen.’
'n Kaffer,’ zei m'n vriend hardnekkig: ‘'n Kaffer die niks weet, geen boe en geen ba, 'n vervelende kaffer die altijd in de contramine is, die zwart noemt wat 'n ander wit vindt, 'n kaffer!’......
's Avonds wandelde ik langs de tuintjes. Voor het open raam, bij de lamp, zag 'k den geleerde-van-de sociëteit zitten. Onder 't licht hield-ie 'n zwaar boek en de steunende hand lei onder 't studeerend hoofd met de sterren-spranklende brilleglazen. 'k Wou 'm niet storen, wandelde voort. Toen 'k terugkwam, was z'n gordijn neergelaten, zat z'n silhouët 'n silhouët-pijp te rooken bij 't silhouët-studieboek.
Vandaar dat 'k 'm den volgenden morgen haast niet herkende, toen 'k op 't dijkje liep.
‘Bejour! Bejour!’, riep-ie.
Hij duwde 'n kruiwagen, had 'n oud pilowpak aan, droeg klompen en 'n smerigen stroohoed, die over z'n bril hing.
‘Hé!’ zei 'k verrast: ‘'k zou u niet herkend hebben.’
| |
| |
‘Loop 'n eindje mee,’ zei-die lachend, dat de leelijke bruine tandstompjes in 't zonlicht grijnsden: ‘'k ga kroos scheppen voor me eenden.’
‘Houdt u eenden?’ vroeg ik, den man gezellig vindend. Dat was je ware eenvoud. 's Avonds aandachtig gretig studeeren - 's morgens vroeg met 'n kruiwagen marcheeren om kroos te scheppen.
‘Ja - 'k hou eenden, lei de eenvoudige uit: ‘'k heb zelf 'n vijvertje in me lappie grond gegraven - maar 't kroos mot 'k gaan schèppen - dat vreten ze natuurlijk op - 'k Wou dat 'k 'n goed middel tegen de mieren wist....’
‘Heeft u last van mieren?’, vroeg 'k, naast den kruiwagen stappend.
‘Ja,’ zei-die: ‘alleen weet 'k niet welke sóórt me zoo plaagt - of 't de camponotus herculaneus, de formicarufa of de pogonomyrmex barbatus - om maar 'n páár soorten te noemen - is...’
Hij sprak de latijnsche woorden crimineel-slecht uit, maar in elk geval zei-ie weer langs z'n neus 'n dosis weten, waarbij ik 't aflei.
‘Ja, ja, da's lastig,’ beaamde 'k.
‘'k Wou dat 'k 'n myrmecobius fasciatus had om ze te vangen,’ sprak hij den kruiwagen dompend, daar we bij 'n kroosrijke sloot waren gekomen.
'n Wat?’ -, zei ik. Men dient nooit te laten blijken als men iets nièt weet.
'n Myrmecobius,’ herhaalde hij en goedig de verklaring gevend: ‘'n miereneter.’
‘Ja, die vin je hier zoo makkelijk niet,’ zei ik.
‘Nee meneer, die vin je alleen in 't Zuidwesten van Australië...’
Met de klompen op de randkluiten staand, stak-ie 't schepnet in de sloot, haalde 'n vracht groen kroos binnen.
| |
| |
‘Nou kennen ze weer smúllen - nou krijgen ze weer 'n collectie planten te eten. Weet u hoeveel soorten Algae 'r bestaan?’
‘Nee,’ zei ik niet-begrijpend.
‘Algae, daar ben 'k nou over an 't lezen - daar komt wat bij kijken. Da's machtig ingewikkeld. Sjongen, sjongen d'r zijn zooveel variaties! In zout water en in zoet water...’
‘Zoo?’, - vroeg ik, 'm in stilte bewonderend. 'n Man die zoo eenvoudig wist, zoo van àlles, móést zich ongelukkig voelen in 't kringetje waarin ik 'm aangetroffen had.
‘U zult wel eens heimwee hebben naar de groote stad,’ zei ik.
‘Ach zoo! Ach zoo!’, sprak hij, 't laatste vrachtje kroos in den kruiwagen meppend.
Samen gingen wij terug - hij op z'n klompen, nu een pijpje rookend - ik z'n prettig gepraat aanhoorend.
En 'k maakte 'n màl figuur.
Want géén onderwerp kon je ook maar bescheiden benaderen, of hij wist degelijk mee te redeneeren. Toen we 't over de kwestie van den dag, over stakingen hadden, lei hij me genoeglijk uit, dat 'r al in de 14de eeuw gestaakt was - dat de oudstbekende in 1329 in Breslau gebeurde, besprak hij de s-t-r-i-k-e-s in Engeland, Duitschland, Oostenrijk, Frankrijk, de Vereenigde Staten, België enz. Toen had-ie 't over arbeids-bureau's, over arbeidsinspectie, arbeidsloon, werkloosheid, arbeidsbeurzen enz. Paf verliet 'k 'm bij z'n huis, met de belofte ongegeneerd aan te zullen komen.
En 's middags, opnieuw op de sociëteit, toonde 'k m'n schapigen vriend dat z'n ‘kaffer’ dik bij me in de gunst stond. Want 'n man die wat weet, die je wat leeren kan, ontmoet je niet elken dag op 'n dorpje.
| |
| |
Zoodat 'k 's avonds 't tuintje inliep en aan 'n juffrouw vroeg of meneer Slap thuis was. Nee, meneer was even naar 't station, om 'n nichie af te halen dat logeeren kwam. Maar of 'k zoolang wou wachten. Ze liet me in de kamer, waar ik het studie-silhouët had gezien.
‘Meneer heeft zeker véél boeken?’ -, vroeg 'k, als boekenliefhebber.
‘Veel? Veel? Ja voor 't dorp 'n boel. As u maar kijkt achter 't gordijntje op 't rekkie.’
Er stonden wat Cremer's, wat Van Lennep's, 'n paar bijbels, wat volksromans en 'n zware foliant in krantekaft.
‘En in diè leest-ie wat!’, zei de huishoudster de foliant beduimend.
Nieuwsgierig, omdat 't zoo tegenviel, nam ik het dikke boek van het rek. En glimlachte. Het was het éérste deel van den zesden druk van Meijer's Lexicon - A bis Astigmatismus - 'r staken papiertjes bij Ameisen (mieren), Algen, Arbeiter.
Meijer's eerste deel was 'n maand gelejen verschenen.
'k Kom terug,’ zei ik heengaand. Nu 'k nadacht was al z'n geleerdheid bij de A gebleven. De B zou 'k in 't dorpje niet beleven, daar de koffers gepakt stonden.
‘'t Is en blijft 'n aardige vent,’ zei 'k tot m'n vriend.
‘Ja - ja,’ zeide deze: ‘maar jij gaat wèg en wij zitten an de andere letters vast.’
Dien middag praatte m'n vriend druk over Copernicus, Kepler, Newton, Galilei, Socrates, Plutarchus.
De weter òver 'm, loerend achter z'n grimmige brilleglazen, sprak kundig van Argentinië, Architectuur, Algarotti, Assimilatie, Adel, Afrika, Albatros (Diomedea).
Het was 'n geleerd zwak-vijandig gesprek.
8 Aug. 1903. |
|
Auteursrecht onbekend