|
| |
| |
| |
Gestoord tukje.
De een koestert deze hebbelijkheid, de ander diè. Tot de mijne behoort 'n tukje in 't gras, buiten, ver van gewandel en klompengeraas. Da's heerlijk. Dat geeft je 'n voorraad lust en bezinking van gedachten. Thuis, in je bed hoor je 'ns 'n schel of 'n geloop op trappen of 't messengeslijp bij buren of 'n draaiorgel of 'n jenkenden hond of grienende kinderen - buiten, met je hoofd in 't gras, 't welriekend, ritselend gras, liggen je ooren de geluiden van lente en zomer te slurpen, beglimlachen je oogen het drijven der wolken, het zangerig spel van knikklende struiken. Buiten, bij kwekkrende kikkers en leeuwrikenslag, bebroed je Falklanden bij dozijnen. Dáar is de voorraadschuur, dáar werkt de herinnering als 'n bij, zoemend van bloem naar bloem.
Vandaag, languit naast de fiets, lei 'k de rookwolkjes van 't endje sigaar te bedroomen. Benedendijks schoven de groene weilanden naar 't duingegolf bij de zee. Koeien graasden - 'n paard en 'n veulen keken over 't hek. Vreedzaam dampend was 'k op 't punt in te tukken, toen een plotslinge stem naast me sprak:
‘As 'k mag, kom 'k bij jou zitten’ ....
‘Wel ja,’ zei 'k wakker-schrikkend, knorrig om 't verstoord gesoes: ‘ga maar zitten.’
| |
| |
't Was 'n klein mannetje met 'n ouwen flaphoed op 't grijskrullend haar. Z'n wenkbrauwen stonden rulliggepiekt, z'n neus, wat geplet, was stevig behaard, z'n lippen, gesmakt om 'n pijpje, leken bloedloos in de stoppels van 'n volweekschen baard. In de wijdbuilende zakken van 'n vettig jasje stak 'n blikken drinkkan, slierde 'n roode, morsige zakdoek. Z'n voeten, plomp en wrokkig, gromden in slijkrige schoenen. 'n Boer die effen kwam zitten na de schaft, 'n bollenboer of zoo iemand.
Ik, verveeld - nou was je voor niks 't geroes ontloopen - lei 't falkland-hoofd opnieuw in de grasbulting, stevig van plan 't hoogst-noodige over 't weer te kletsen.
Hij, de eeltige handen om de magere knietjes slaand, dat de paarse, gestopte sokken de broekspijpen uitspaakten, spoot den rook met lippengeweld, spuwde malsch in 't gras.
Hij zweeg. Ik zweeg. Een leeuwerik, onzichtbaar in 't felle, witte geplas van de zon, rouleerde en schaterde alsof-ie z'n zang wou versmelten met 't zilveren spetten van 't licht.
Weg uit m'n laatste gedachten, lei 'k te wrevelen. Paisibel denken an èigen dingen, als 'n vreemde boer naast je zit te pijp-sabbelen, gaat niet. Ge-adem en rook-gebuil van 'n vreemde slaan de stilte-van-eenzaamheid weg.
Zwijgend lurkte hij. Toen klopte-ie 't pijpje leeg tegen z'n slijkrigen schoen, haalde 'n verpropt toetje tabak uit z'n boezeroen, stopte, vroeg vuur.
‘Asjeblief,’ zei 'k onvrindelijk, en vies van z'n vingers die 't eindje sigaar te pakken namen, zei 'k heusch: ‘smijt 't maar weg’.
‘Dank je,’ zei hij zuigend en 't rustig naar de sloot keilend, waar de kikkers verschrikt zwegen en waterspinnen kringelend vluchtten.
| |
| |
Smakelijk dampend begon hij, wat 'k vreesde, 'n gesprek.
‘Me baas blijft lang uit’...
‘Zoo,’ zei 'k: ‘'k dacht dat je zelf baas was.’
‘Om de dood niet,’ sprak hij, 't pijpje met de tandstompjes balanceerend en mummelend pratend in 't rook-gewuier: ‘'k ben knecht.’
‘Zoo,’ zeide ik, menschlijker: ‘ben jij knecht?’
Weer had de leeuwrik, zwaar van zilverslag, alleen 't woord, weer herleefde 't kwekkerend kwebblen der kikkers.
Toen nam-ie 't kluivertje uit z'n mond, en met z'n arm zwàrt-dreigend tegen 't voorjaarsgroen in, zei-die iets vreemds en hàrds tegen de verre duinglooiing.
‘'k Wou dat de bliksem 'r in sloeg!’...
‘In wat?’ -, vroeg ik, wàkker-verwonderd op één arm stuttend.
‘In hèm - in de beroerling,’ zei hij dof. Z'n dreigende arm zakte - z'n oogen keken naar den horizon. Als hooistoppels spichtten de haren van z'n wenkbrauwen - vinnig puntte 't kinnetje, walmend vette de rook om de verbruinde jukken.
Lodderig leunde 'k weer achterover, gewend aan veel krakeel en gemopper, bij lange niet nieuwsgierig naar ruzie-uiteenzetting. Gister nog was 'r 'n fameuze buurthurrie geweest om 'n zoodje aardappelschillen, gesmeten op 'n plaats, waar 't niet mocht, hadden breedbekkige wijven ùren staan redeneeren, schimpen, leuteren tot ze moe waren geworden en de mans van 't werk werden gewacht.
‘Over wie heb-ie 't?’ -, zei 'k kalmpjes naar 't paard in de wei kijkend, dat met 't veulen an 't rennen was, bang voor 'n tuf-tuf op den zijwaartschen weg.
‘Over hèm,’ mumde hij norsch, nog eens den horizon bedreigend: ‘over de toren’....
| |
| |
‘De toren,’ zei 'k opzittend, verbaasd. Spits als een naald snee de toren van 't dorp in de blauwe lucht, scherp-zwart boven 't daken-geglunder. Hij, m'n oogenlijn volgend, schudde 't hoofd.
‘Niet de kerktoren - de wàtertoren,’ mumde hij, 't pijpje tusschen de tanden geklemd. En nu, terwijl 'k 'n nieuwe sigaar rookend, luisterde, lei hij uit.
‘... Ja, 'k wou dat de bliksem 'r voor jaren in geslagen was. Als hij d'r niet gekomme was, zou 'k niet de volgende week op de haringvangst motte’ ...
‘En je ben knecht bij 'n baas?’, zei ik: ‘'k dacht dat je bollen rooide’....
‘Dat doe 'k ook. 'k Ben al de heele week an 't rooien - vanmorgen van vijf uur af - en 'k rooi liever alle dagen met 'n grond zoo hard als nou - d'r is lang niet genoeg regen gevallen, as dat 'k an boord van 'n logger ga. Voor de zee mot je aangelegd wezen. Voor de zee mot je hersens hebben. Ze zeggen dat 't in je hersens zit - nou en zòò as 'k water ruik, ben 'k ziek - 'k heb al vier teelten meegemaakt en aldeur de eerste weken ken 'k niet op me beenen staan van de zeeziekte. Daar ken je na infermeeren. Me hersens deugen voor 't land en niet voor 't water’...
Even zweeg-ie. Zinnend, stug-grommend, kloptedie 't kluivertje opnieuw uit, wroette met z'n eeltigen duim de pijpholte droog, spuwde, keek naar den watertoren, die links in de duingolving als een pootige, zwarte nek opstak.
Belangstellend nu - belangstellende heeren doen zoo - reikte ik hem een sigaar.
‘Dankje,’ zei-die. Z'n tandstompjes kauwden de punt af dat 't blad meescheurde. Toen, 't plakkend, met behoedzame ruwe vingers, en vuur nemend van mijn sigaar die hij stuk duwde, ging-ie voort:
‘Vóor ie 'r kwam’ - wéer wees z'n arm naar
| |
| |
den watertoren die nu glanssproeiingen had in de opperste raampjes - ‘vóor ie gebouwd wier, hadden we 'n knap stuk land vlak bij 'm. Daar hadden we van alles, bollen en bieten en rapen en aardappelen. De eenige zorg, die we hadden, was voor de vorst en voor zwart-snottige bollen....’
‘Zwart-snottig?’ ....
‘Dat benne bollen die rot zijn en de andere ansteken en de grond ansteken - die motten 'r uit, anders rot 't heele veld - ja, dat was onze eenige zorg. As de aarpels gerooid waren, kwam d'r 'n praam voor - we verkochte ze niet an de kooplui - dat konden we zelf - zelf maak je beter prijzen. Dan gingen we met de praam na stad - ik as jongen zat an 't roer en dan liep moeder de rijkdom in de stad af en we kwammen met 'n zak geld terug - ja, met 'n zak! 'k Weet nog best: 'k was toen veertien, dat-we 'n nieuwe spiegel kochten en 'n kast en behang voor de voorkamer - behangen deeën we zelf, en best hoor! - en dat we 'n zak met daalders hielden. Niks van over. De spiegel, de kast, de heele boel is later verkocht. De kast ken je nog zien bij Piet, de schulpenvisscher die toen trouwen most’....
‘Zijn jullie zóo achteruitgegaan?’ -, vroeg 'k dom.
‘Achteruitgehòld,’ zei 't mannetje, z'n sigaar met giftige rukken bekauwend: ‘gehold - gehold - enkel door de vuilek die nou met z'n ramen in de zon staat te grinneken of-die oogen heit. As 't 'n kerel was, de judas, zou je 'm 'n mes door z'n donder halen!’
Smakkend bezogen z'n lippen de sigaar, lomp dreigde z'n vuist in de lucht.
‘Toen-die begon te werken, zag je daalijk dat 't mis was. Al 't water zoog-ie uit de grond en 'n grond zonder water is voor de menschen zooveel
| |
| |
as water zonder lucht voor de visschen. Vroeger was de heele streek, tegen de duinrand an, doorloopend nat. Alles groeide as kool uit de grond. Zoo waren de bollen gerooid of je kreeg bieten en rapen. 't Was 'n lust, 'n lust. Je zweette van de morgen tot de avond, maar je had wil van je werk. We hadden 'n ouwerwetsche lajenkast - niet de kast die we later kochten - 'n ouwerwetsche met porselein en in 'n kous leien de centen - 'k zal niet liegen, òver de achthonderd gulden. De beroerling heit 't water uit de grond, de cente uit de kous, de meubelen van vader en moeder uit 't huis gezogen. Van enkel hemelwater ken je 't niet hebben. Zoo kon de hemel 't niet aanvoeren of de - de vuilek trok 't 'r uit. 't Eerste jaar verloren we vierhonderd gulden, as 'k niet meereken wat 't huishouwen opvrat - 't tweede was de kous leeg. Niks hield 't uit in de grond. As met wat hemelwater 't groen opliep, brandde de zon 't af. Vader is voor die tijd gestorven, moeder heit de armoe nog meegemaakt. 't Is 'n moord geweest, 'n moord. De grond leit braak overal - 't onkruid wil 'r haast niet in. Ja. Ja. Dat had je niet gedacht toen je hier lei en 'm zag staan met z'n dikken buik dat-ie niet één maar honderd menschen ongelukkig heit gemaakt, dat ie de ouwerwetsche lajenkast met 't femilieporselein, de andere kast, de spiegel, de bedden, de kous met de cente heit opgevreten, enkel om de menschen in de stad te laten zuipen’.....
Bot de sigaar zuigend zweeg-ie.
Onplezierig dacht 'k an m'n laatste douche-flauwiteit, 'n beetje onlekker keek 'k naar de twee vijanden, den kortnekkigen, robusten, zwarten toren in de verte, den toren met z'n lach-gierende oogen, den toren, lief in 't volweelderig groen - en den
| |
| |
gebukten man, die z'n bruine werkhanden weer om de knieën geslagen had.
In de wei, aan de overzij van de greppel, schudde-bonkten koeien, 't gras afraspend - 't veulen, dertel en dol, rende om de merrie, trapslaand met dunne achterpooten - de waterspinnen doorkringelden 't kroos - de kikkers kwekkerden lang-galmend - de leeuwerik floot tegen 't zonnezilver op - nee, 't geval van den molenaar van Sans Souci was 'n spotbel vergeleken met dàt. De tegenwoordige tijd dee de dingen in 't groot, - klachten werden gesmoord in 't geraas.
‘Nou rooi 'k bollen in de voorjaarsmaanden,’ klonk de stem weer: ‘niet me eigen bollen - de bollen van ànderen en omdat 'k getrouwd ben en zeven kinderen heb en je 'r niet kòmmen ken, vaar 'k na Pinkster op 'n logger uit - da's 'n buitenkans. 't Vorig jaar he'k in twaalf weken driehonderd gulden vrij geld besomd - da's 'n boel - da's 'n boel - dat helpt je de winterdag door - maar 'k ken 'r niet tegen - 'k ben vies van de zee - je weet nooit of-ie de volgende dag amen zal zeggen - je mot 'r met hersens voor geboren wezen. Zet 'n visscherman op 't land en ie wordt landziek - zet 'n landman op de zee en ie vraagt of-ie de bieten zal zien staan op de plek waar ie in de voorzomer bollen gerooid heit. 't Bloed zuigt-ie de grond en je huis uit - de vuilek! - wil je gelooven, as 'k 'm zie dat 'k heete gedachten krijg? - 't murg heit-ie uit me murgpijpen getrokken en om 'r te kommen stuurt-ie me 't groote gat op. Da's om je gek over te prakkezeeren hoe je van water tot water komt’....
‘Ja,’ zei 'k, om wat te zeggen: ‘'t is 'n overgang’....
‘'t Is 'n moord, 'n moord,’ gromde hij, lang- | |
| |
zaam-opstaand, omdat in 't veld achter ons 'n man liep: ‘'t is meer as 'n moord! As op zee me hart in me lichaam draait, 'k met twee man in 'n kooi leg en 't water tegen de planken timmert, denk 'k dat 't 'n moord is, begrijp 'k niet wáárom 't zoo mót, waarom 't zoo mót, wáárom ze 't murg uit je pijpen zuigen en je na 't groote water, waarvoor je hersens niet gemaakt benne, jagen.’
Domp stapte hij 't wegje over, de waterkan bengelend in z'n zak, den rug gebogen.
Op 't land smeet-ie z'n jas uit, liep tusschen de voegen der bollen-tuintjes, knielde naast den man die al bezig was.
Languit liggend, zag 'k z'n handen als klauwen in de harde aarde wroeten.
Z'n nek kromde, z'n hoofd bewoog in vreemde rukkingen, z'n schoenen meewrikten met elke stooting van 't lichaam.
Me sentimenteelig-gestemd afdraaiend, zag 'k den watertoren, die naar 't zonnetje te oogknipperen stond en achter zich een rookslier gekregen had van den hoogen schoorsteen van 't machine-gebouw.
13 Juni 1903. |
|
Auteursrecht onbekend