|
| |
| |
| |
De stoep met de gouden eieren.
Kinderen weten van geen goed en kwaad. 'k Zou niet gaarne als rechter in zake kindermisdrijf vonnissen. 'k Geloof onvertogen redeneerend, dat wij. wij dènkenden, wij maatschaplijk-ervarenen, wij dufwijzen, de misdadigen zijn, als we een kind, dat gestolen, gebrandsticht, ge-baldadigd heeft, aan de samenleving ontnemen. Een van m'n vrienden - nu advocaat - werd in z'n vroegere jeugd op ‘diefstal’ van een doosje pennen in 'n boekwinkel betrapt. De vader betaalde - de rakker kreeg 'n pak rammel - de zaak is vergeten. Een ander ‘stal’ in den Franschen Bazar drie glazen knikkers - de moeder kwam 'r achter, omdat ze wist dat-ie 't niet gekocht kòn hebben - hij mocht in geen veertien dagen uit - geen gevangenisstraf - geen rijksopvoeding. Ik zelf ben over 'n schutting geklommen, heb me ziek gegeten aan onrijpe, groote peren, bij 'n buurman die me snapte, maar te dik was om me na te klauteren. Tenzij wij drieën - om 'r drie te noemen, jeugdige uitzonderingstypen waren, meen 'k geen onjuist vermoeden uit te spreken, als 'k beweer dat ieder zich uit z'n eigen jeugd schunnigheden, wandaden in den zin der wet herinnert. Sterker: de heilige boontjes,
| |
| |
die nimmer gestolen, nooit schennerij hebben gepleegd, mogen mediteeren of een zoo ultra-reine jeugd geen struikelblok voor later was. Want, dames en heeren, een kind vergrijpt zich zeer zelden mèt bewustzijn. Een kind doet misdadigheden gedreven door fantasie, wildheid, speelschheid. Als we ons de eigen kinderjaren herinneren als een vreemde droom, zelfs van latere perioden daden onthouden, spijtige daden, slechte daden, die niet tot ons leven schijnen te behooren, zóó dom, onnadenkend, wreed als ze ons in een tijd van volkomen wakker-zijn gelijken - hoe durven wij braven, volmaakten, rijpen, levensdoorkneden, hoe dúrven we dan grof de hand leggen op diefjes-vanlood, inbrekertjes-van-'t-oogenblik, snoodaards-van-peperkoek, vagebonden-met-korte-broeken, struik-roovers-zonder-verstandskies? Het is om het behagelijk te zeggen niet geheel pluis. 'n Kind moet door een Raad van verstandige Moeders gevonnist worden, niet door mannen met dikke Wetsboeken. En als 't laatste noodzakelijk is, moest niet alleen een Rechter-mèt-'n-vonnis ònbenoembaar zijn, maar een elk die na z'n promotie weigert te beëedigen dat-ie in z'n jeugd geen appelen, centen, snuisterijen etc. stiekum gemoerd heeft.
Deze bijster snuggere bedenkingen gewerden me, toen 'k glimlachend dacht aan de stoep met de gouden eieren, glimlachend aan 'n huilende, doodelijk-beangste moeder.
We woonden in Amsterdam, in 'n straat dicht bij 'n volksbuurt - we waren bevriend geraakt met 'n heele bende kinderen. 's Zomers, als 't schemerde, werd 'r geravot, deden we mee - 's winters, als sneeuw de keien belei, koggelden we dat de politie 'r aan te pas kwam. Soms stoof 'n dozijn ons kool- | |
| |
grond-tuintje in. De jongens poenden met halters, de meisjes zochten wat ongelukkige grasblommen. De onderlinge toon was allergemeenzaamst. ‘Doen jullie mee?’, schreeuwden ze dikwijls door de openstaande ramen, als ze genooten te kort kwamen - ‘meneer, we hebben visschies gevangen!’ - ‘meneer, de jongen van de bakker het 'n doos an de hond z'n staart gebonden!’.... Elke zomersche dag had z'n ànder straatnieuws. Ze belden soms om 'n touwtje voor 'n tol of om 'n stukje pleister. Bij de ‘stedenten’ was 't 'n zoete inval en de ‘stedenten’ verzetten zich niet te zeer. 't Was zoo makkelijk ‘'s morgens’ 'n joggie aan te roepen, om twee centen melk te halen, of 'n buurmeissie voor 'n pond suiker.
Zoodat 'k, op 'n morgen, zegge middag - de tijden van zwaarwichtige, hol-bolle, nachtlijke tooneel- en kunstkritiek kenden geen ochtend - toen 'r gescheld werd, met 't bekend schraperig bel-geaarzel van kinderen die op 'r teenen moesten staan, om bij den knop te komen en twee geel-blonde hoofdjes door 't deurglas groenden, 'k bereid was diensten te bewijzen.
‘Zoo Annetje en Maartje,’ zei ik: ‘wat is 'r an 't handje?’ 'k Kende ze. Ze waren de twee eenige dochtertjes, kinderen van acht en tien, misschien ouder, van 'n waschvrouw, ergens in 'n zijstraat. De vader, zwak van borst - de man had bij 'n karwei 'n ongeluk gehad - verdiende 'n zuur stukje brood met 't verkoopen van 't een of ander dat-ie van 'n firma in dépôt kreeg en weeklijks moest afrekenen. Als de moeder niet gewasschen had, zouen ze honger gelejen hebben. Annetje en Maartje gingen op school, deeën samen boodschappen, speelden sàmen in de straat. Ze deden alles sàmen. 'k Had met ze kennis gemaakt bij 'n generale schuilei-partij.
Nu stonden ze verlegen op 't bordes.
| |
| |
‘Meneer,’ zei Annetje, de oudste, die Maartje aan de hand hield: ‘meneer zijn die centen van ù?’ Ze hield in 'r slijkrig-bezweet pootje 'n prakje centen en twee-en-halve-cent-stukken.
‘Van mij?’, zei ik: ‘néé, kind’....
‘Ze leien toch op ùw stoep,’ zei Maartje: ‘enne toe dàchte we’....
‘Ja, toe dàchte we’..... zei Annetje angstiglacherig.
‘Wel, wel,’ praatte ik als een braaf zedemeester, die drommels goed weet, dat je deugd moet beloonen - ‘wel, wel: hebben jullie dat op mijn stoep gevonden en ben je zoo eerlijk om te komen waarschuwen? Nou, da's heel best, da's héél goed van je. Hoeveel centen zijn 't?’
‘Veertien,’ zei Annetje, die den schat al geteld had.
‘Zoo,’ sprak ik èrg vriendelijk: ‘nou, 'k dank je wel hoor. Geef ze maar hier, dan zal 'k 'ns hooren van wie ze zijn en omdat jullie zoo fatsoenlijk brengt wat je gevonden heb, krijg je allebei 'n cent om balletjes te koopen.’
‘Dank u, meneer,’ zeien ze en verheugd dribbelden ze de straat uit, elk met 'n cent in 't gesloten heete knuistje.
De twaalf warme centen lei ik in 't keukentje. Misschien dat de schoonmaakster ze op de stoep had laten liggen, toen ze vanmorgen schuurzand aan de deur nam. En zooals 't natuurlijk gaat bij iemand die zwaar 's nachts over kunst beweert: het zaakje werd vergeten. Alleen, als ik Annetje en Maartje in de straat spelen zag, dacht ik, zooals elk achtenswaardig burger denken zou: - wat geven die arme menschen hun kinderen 'n frissche opvoeding - wat 'n contrast met andere kleuters die mogelijk veertien gevonden centen, zouen versnoepen.
'n Week later, wéér op Zaterdagmiddag, terwijl
| |
| |
'k luierend-rookend van 'n anderhalvekolomsche èigen tooneelcritiek genoot, balanceerde de staaf van de schel 'n paar maal, zonder geluid van de schel zelf. Wie stond 'r nu weer op z'n teenen voor de deur? Ze wàren 'r weer. En wéer schuchterde de stem van 't oudste meisje:
‘... Meneer - we hebben centen bij u op de stoep gevonden...’
‘Wèer?’ zei 'k, verwonderd: ‘Hoeveel dan?’
‘Drie en veertig cente, meneer’...
Ze hield op 'r handvlak 'n kwartje, 'n dubbeltje, acht centen.
‘'s Jongen - die zijn niet van mij,’ zei 'k: ‘heb je al bij de bovenburen aangescheld?’
‘Ja meneer - die hadden niks verloren’...
‘De juffrouw,’ verklaarde Maartje nader: ‘de juffrouw heit de cente in 'r beurs nageteld - maar de juffrouw miste niks’...
‘Nou,’ zei 'k, weder denkend aan de Zaterdagsche schoonmaakster, en 't verkeerd vindend om kinderen drie en veertig centen te laten houden - 't werd toch versnoept: ‘geef ze dan maar hier - dan zal ik ze apart leggen en als je soms hoort dat 'n ander ze verloren heeft - haal ze dan maar weer weg’...
'k Nam de warme geldstukjes, wou de deur sluiten, maar bedenkend hoe aardig en eerlijk 't van de kleuters was, riep 'k ze terug, gaf ze opnieuw ieder 'n cent. Blij huppelden ze weg en ze nakijkend zag 'k ze 't snoepwinkeltje ingaan. De schoonmaakster wist niets van drie en veertig centen. Die lachte. Die smeet niet met geld op 'n stoep. Ze kon niet bedenken wie 't gedaan kon hebben. Korte metten makend gaf ik háár de een en veertig centen, om 'r wat extraas voor te koopen. 'r Werd niet verder over de historie gesproken. Over veertien en drie en veertig centen, op je stoep gevonden, maak je
| |
| |
je niet druk. Wel kan 'n slim lezer, die van deze kinderbezoekjes verneemt en ze in verband brengt met m'n snuggere inleiding, achteraf detective-spits-vondigheden spinnen, maar wel zèlden geschieden de dingskes in 't leven zoo scherp-omlijnd als 'n nàverteller ze zwart op wit koppelt.
Zelfs was 'k niet achterdochtig, niet onaangenaamwantrouwend, toen 'k bij m'n eerste ontbijt om één uur vijf en zestig centen naast m'n bord vond.
‘Ant,’ zei 'k: ‘wat is dat voor geld?’
Het was weer Zaterdag.
‘Ja, meneer,’ zei ze: ‘da's gewoon 'n wònder. 't Is om àngstig te worden’....
‘Wat dan?’
‘'t Geld groeit hier op de stoep - dat hebben weer die twee meissies gebracht - ze raapten 't op, waar 'k bij was’....
‘Lag 't weer op de stoep?’
‘Ja, meneer. In 't hoekie. Ze schelden en zeien: juffrouw - d'r leggen wéer centen op de stoep.’
‘Da's kolossaal!’, zei 'k lachend: ‘me stoep is betooverd’....
‘Meneer, ìk vin 't akelig,’ zei Ant: ‘òf de cente binne niet pluis òf u laat ze 's nachts uit uw zak valle, as u van 't krantebero komt’....
‘Nee, Ant,’ zei 'k stellig: ‘ìk heb ze niet laten vallen’....
Het wàs met stelligheid te zeggen, daar 'k den gepasseerden nacht, zonder 'n dùbbeltje thuis was gekomen.
Bij het ontbijt moest 'k telkens glimlachen over de wonderen der wereld. Welk minnaar van theatercritieken lei z'n waardeerende penningen op m'n stoep? Was het een mop van kennissen? Was de stoep laat-nachtelijk vergaarplaats van snorders en schuim, die hun buit controleerden, gestoord werden?
| |
| |
Hoe het zij: de stoep bracht geluk aan. Want 'k kòn Ant 'r halven dag betalen....
‘Mijn stoep is verbazend curieus,’ vertelde ik 's avonds op de redactie. Ieder die 't hoorde, vond het vreemd. En Annetje en Maartje kregen weer 'n cent voor haar braafheid.
Maar den vierden Zaterdag werd 't te machtig. Om half drie schelden de zusjes en lachten.
‘Meneer - Maartje heit weer 'n gulden in 't hoekie van de stoep gevonden’...
‘'n Gúlden?’, zei 'k ongeloovig.
‘Ja meneer - dààr lee-die,’ wees ze met 'r grappig vingertje.
‘Zoo,’ zei 'k, nu onrustig-nadenkend. 't Kon niet. Ant had pas de stoep gedweild - 'k had zelf staan toekijken in 't zonnetje.
‘Waar lei-die?’, vroeg 'k den kokenden gulden in de hand.
‘Dáár,’ zei Annetje zeker: ‘dáár waar uw voet is’...
‘Wie heeft 'm opgeraapt?’
‘Zij,’ wees Annetje: ‘maar ìk zag 'm 't eerst in de zon blinken.’
'k Draaide den gulden rond, keek ze streng aan.
‘Wie jokt 'r nou?’
‘Jokken, meneer?’, zei Maartje kleurend: ‘motte we jokke as we cente op de stoep vinde?’
‘Nee,’ zei 'k, 't niet begrijpend: ‘'t is heel mooi dat jullie aanschelt - 't is héél....’ 'k Zocht naar centen, gaf ze niet.
‘'k Heb geen centen bij de hand - kom over 'n uurtje terug, dan krijg je wat’....
Stiller dan anders gingen ze heen. Ik zelf, op m'n sloffen, wandelde de straat in, informeerde waar de moeder woonde. En vijf minuten later, stapte ik twee hoog binnen. De moeder, 'n stevige vrouw,
| |
| |
stond te strijken in 'n smoorheet kamertje - in de bedstee lei de man te snurken.
‘'k Kom maar is anloopen,’ zei 'k zonder omwegen: ‘omdat 'k 't zoo raar vind dat je twee kinderen Annetje en Maartje al viermaal geld bij me op de stoep hebben gevonden’.....
Het strijkijzer lei zwaar onder 'r rood-sterke hand. Angstìg keek ze me aan.
‘Viermaal,’ herhaalde 'k: ‘telkens op Zaterdag - veertien, drie en veertig, vijf en zestig cent, vandaag 'n gulden. Dat wordt 'n beetje verdacht’....
De man in de bedstee, 'n geelbleek, vroeg-oud mannetje, werd wakker.
Ik vertelde het nog eens.
Toen begon de moeder te huilen.
En de vader keek stomp naar den grond.
Ze deeën alsof ze wat geheim wouen houen.
De moeder, snikkend, kon 't niet kroppen.
‘.... O, o, dat me kindere dieve binne geworde... Me man het al viermaal cente gemist die die af most rekene bij z'n patroon’.
‘Ja,’ zei de man, gegeneerd-angstig, naar de tafel wijzend, waar papieren lagen en uitgetelde centen: ‘'k Zit me kop gek te prakkezeere, waar 'n gùlden kan gebleve zijn - want 'n vrouw denkt zooveel - en 't is al de vierde maal’....
‘En de cente leien altijd achter slot,’ huilde de moeder: ‘O, o - ze komme in de gevangenis.’
Met moeite kregen ze 't làter uit de twee zusjes. De een wou de ander niet verrajen. Centen van vader stelen, om te versnoepen, dorsten ze niet. Toen had Annetje 't spelletje verzonnen van geld op onze stoep vinden en als 't zóo niet ontdekt was geworden, waren ze voortgegaan met uit vader's geldzakje te nèmen - enkel voor de ééne cent
| |
| |
belooning. Die cènt kwam ze eerlijk toe, werd ze cadeau gegeven.
'k Wil geen gevolgtrekkingen maken.
'n Man-van-de-wet zou gevonnisd hebben.
Listiger en meer met-voorbedachten-rade kon 't niet. En geen berouw....
Nee, van kinder-misdaad weten we maar 'n allerwanhopigst beetje. 'k Meen dat 'n Raad van Moeders voor dom-fantastische kinders 'n pracht-instituut ware....
23 Mei 1903. |
|
Auteursrecht onbekend