|
| |
| |
| |
Hij draait zich om in z'n graf...
‘Wàt zè-je?’, knetterde vader's stem, paars-stuipend in de donkere, wijd-gespalkte mondgrot.
En toen Rosetje, zonder den durf 'm an te kijken, zwakjes herhaalde: ‘Ja, nààkt, pa’...., werd gromoe bleek - schraapte ma 'r hoestenden stoel achterûit, den nièuwen tapijtrand vergetend - lei pa, met drift, de vleesch-vette handen over de schakels van z'n horloge-ketting.
Het was in de kamer, als de ontzet-luistrende stilte, na 'n onverwachten, ooren-doortoetrenden knal. Gromoe's wimpers trilden - ma leunde kapot achterover, bedacht op 'n tweede ontploffing - pa krampte den mond, gelijk 'n man wien de adem ontrukt wordt. Rosetje zelf, die, als 'n anarchiste met bloed-beloopen oogen, de bom had geworpen, schaamteloos en misdadig, zat 'r knie-vleesch te beknijpen, in nerveuze verwachting van de echo des donderslags....
Elk huis in aanbouw draagt 'n vlag op de balkenbetimmering van 't dak - ieder succes plukt z'n lauweren - elk kroontal z'n fuif. Maar deze nieuwe verdieping op 't gebouw, hoe te voorzien door menschen met verstand van 't vak, scheen in schande en modder te zakken.
| |
| |
Dit was 't geval.
Toen Rosetje 'n droomerig meisje van twaalf was, zat ze 'r Hollandsche en Fransche cahiers, oók 'r schriften van aardrijkskunde en geschiedenis, met krabbels van menschen, dieren en huizen te illustreeren. 't Was 'n wonder. Zonder dat 'n sterveling 't 'r geleerd had, enkel van zichzelf, kon ze in de koe-looze stad 'n koe met barstende uiers teekenen, dat de hééle familie 'r over sprak. Dutte gromoe op 'n Woensdagmiddag, as 'r geen school was, in den leunstoel bij 't raam, dan maakte slaperig Rosetje geregeld 'n photographie op den witten omslag van 't rekenboek. Meer as 'n mèrakel! Wie je 't zien liet - of 't de meid was, of oome Jacob, of tante Thea, of de horlogemaker, die de klokken kwam reguleeren, wiè je maar noemen kon - ze raaiden 'r geen van allen naast! 't Was de nèùs van gromoe, 't was de kin van gromoe èn 't kraagje - d'r was niks an vergeten, geen haartje, geen gleufie, geen barst in de bloedkoralen oorbel.
As 't mijn dochter was, zei tante Thea - wier eene zoon baryton en wier andere violist wou worden - de heele familie leek kunstenaarsbloed te hebben! - as mijn dochter zoo'n aanleg had, liet 'k 'r zoo zeker as-tweemaal-twee-vier studeeren. En oom Jacob, suikeroom van wien de neefjes en 't nichtje moesten erven, bewonderde de kladjes zóó, vond zulk 'n frepant talent in de portretten, dat pa 'r mee begon 'n teekenleeraar op te snorren, die voor veertig centen privaatlessen gaf - dat 'n mán, die op 'n Parijsche tentoonstelling à la rampe had gehangen! 't Onderricht duurde anderhalf jaar - anderhalf jaar familievreugde - anderhalf jaar bewonderend-gebogen hoofden over 'n portefeuille met kubussen, ballen, suiker- en theepotten, stoelen, tafels, pleisterfiguren en 'n gipsen paard, waarvan
| |
| |
je zou zweren dat 't 't papier afkwam. Anderhalf jaar, volle tachtig Zaterdagen, werd Rosetje bij elk nieuw bezoek naar de zolderkamer gestuurd, om de portefeuille te halen. Anderhalf jaar gaf 't: gezwam, prettig geglimlach, praat-over-kunst, uitroepjes-van-wat-'n-goddelek-talent!, familie-glorie, doozen houtskool van oom Jacob en kleurdoozen van tante Thea, 't Zou langer geduurd hebben, als de man die te Parijs à la rampe had gehangen, niet in 'n te copieus diner, na 'n éérst-verkocht doek, was gebleven. Andere families waren mogelijk door die sombre zijde-van-kunst afgeschrikt - pa, besmeekt door Rosetje en 'n weinig afgunstig op baryton-neefje, dat bij 'n liefdadigheids-concert voor 'n weduwe met negen kinderen had meegewerkt, en met name in 'n krant was genoemd - pa deed 'n energieken sprong naar den violetten kunsthorizon, nam de eenige dochter van de school waar ze toch niets leerde, en plaatste haar, ook op advies van den huisdokter, op een Teeken-Academie. Daar ging Rosetje ontzaglijk vooruit. Op de jaarlijksche tentoonstelling van leerlingen, waar ze heusch geen kwaad figuur maakte, liepen pa, ma, gromoe, tante Thea, oom Jacob, baryton- en violist-neef, als 'n bewonderend, opgetogen kluitje, soms in gehaspel van stemmen soms in eerbiedige zwijgenis, tusschen de ouders, broers, zusters, neven van andere aspirant-kunstenaars. De holle lokalen, de eindelooze gangen werden in blijdschap bestapt. En Rosetje, hoog-rood van kleur, 'n beetje in gêne over de luidgezegde critiek van oom Jacob, die enkel háár werk mooi vond, kreeg handdrukken en kneepjes in 'r wang. Alles leek zonnegoud - tot ze de klasse bereikte, waar 't penseel 't crayon verving.
Gromoe, 't eerst wakker uit 'r bezwijming, bruiner
| |
| |
van oog-randing door den melk-witten schrik op 'r gelaat, draaide in maagdlijken schaam naar 't bezweet venster. En in diep-verwijtende ontdaanheid, sprak ze met bloedloos-bevende lipjes: Naakt. Nààkt. Nààkt...’
Alsof dat nààkt, in drie verwilderde intonaties, de gestolde stilte ontdooide, stond pa plots in verwoedheid, den stoel zoo nijdig achteruit stootend, dat de leuning 'n deuk in 't nieuw behang groef, Gebarend als 'n tragedie-speler, die zoo pas de tragédienne op ontrouw betrapt heeft, de woorden 'r uit-hartstochtelijkend, in gruwlijke zielescheuring, dàn met z'n vuist den spiegel bedreigend, dàn tegen de kast-met-'t-zilver toornend, alsnog onmachtig om hééle zinnen te brullen, rauwde-ie, in weer àndere klanking dan gromoe: ‘Naakt! Naakt! Naakt! Naakt!’... Tot verder dan vièrmaal bracht-ie 't niet. Want ma, uit 'r zieding loskomend, 't èrgst verbolgen over zoo iets ònvrouwelijks zoo iets ongehoordonzedelijks - ma, óók geprikkeld door de deuk in 't gloednieuw behang, zette dermate tureluursch 'r likeurglaasje men kersen-op-brandewijn op 't penanttafeltje, dat 't strooperig vocht 'n geborduurd kleedje bedroop, en 'n glimmend-natte kers als 'n gekeilde knikker 't vloerkleed over-hupte. Nog in de huismoeder-reflex van 'n onproperen zakdoek die te drogen begon, de straaltjes vocht van 't penanttafeltje inslurpend, beet ze 'r man en 'r dochter toe:
‘Nakend? Je hoeft 't geen viermaal te schreeuwen! Nakend! Nakend? Nakend? 'n Nàkende vrouw! Je most je oogen uit je hoofd schamen - schamen zeg 'k! - alleen om 'r an te dènken! Nakend og! Nakend og!’...
'r Laatste woorden mumden in nevel, want in 'r drift bukkend, om de heen geglibberde kers te zoeken, en met 'r vet bovenlijf te zeer gesnoerd in de baleinen van 't corset, schoot ze in hoest-gewriemel, waarvan
| |
| |
ze met 'r aanleg voor asthma toch zoo'n last had.
‘Laat u maar, ma,’ zei Rosetje, op 'r knieën kruipend tot ze de kers had. Verlegen opstaand, 't kleverig ding tusschen duim en wijsvinger, lei ze 't in pa's aschbak. Onvast van houding, blij dat ze bij 't raam de verwoede oogen niet zag, bleef ze angstig 'n musch bekijken, die 'n tak van 'n bladerloozen boom met z'n snaveltje besleep.
‘Naakt’, gemelijkte gromoe nog eens, 'r dorre handen vouwend, 't hoofdje in afschuw schuddend.
Ineens, onverwacht, sloeg pa's vuist op 't tafelblad.
‘Geen stap verslijt je 'r meer!’, bralde-ie met onnoodigen stemvoorraad: ‘dat is geen akkedemie! Dat is geen leeraar! Heit ooit de Parijsche meester, met wie je gewerkt heb, over zulke nonsens gesproken? Dat is geen akkedemie - 'k zal niet zeggen, wàt 't is! Geen stap laat je 'r meer!’ Weer bonsde z'n vuist.
Ma, die de scherven van 't likeurglas in den kolenbak had gesmeten - nu 't penanttafeltje met 'n stofdoek nawreef - de boel kleefde als kandy - ma, die 't niet hebben kon, als pà 't hoogste woord in huis had, kwam in verzet.
‘Jij schreeuwt, en je staat as 'n nar je woede op de tafel te koelen, as 'n groote nar, maar jij ben de oorzaak van alles!’
‘Ik? Ik? Ik de oorzaak? Ik ben de oorzaak?’, verweerde zich pa, die 't in 't huwelijksnest, na zooveel jaar temming, noù toch wel weten most, dat 'r geen verstoring zonder zijn beweegkracht kon geschieden.
‘Wat mankeert die man vandaag?’, vroeg ma, de Ruimte en 'r kleverige vingers toesprekend: ‘alles mot-ie viermaal zeggen! Ja, jij de oorzaak! Wie anders?’
Ze daasde 'r in de viezige sensatie van klevenden
| |
| |
stofdoek, lijmenden zakdoek en plakkende vingers, zonder eenige logica op los.
‘Wel allemachtig’, driftigde pa: ‘ken jij ruiken, ken ik ruiken, dat 'r op zoo'n akkedemie leeraren zijn, die naakt willen hebben?’
‘Ben ik bij de dirrekteur op informatie geweest?’, vroeg ma, 'r vernietiging van pa's hoogen toon in 'n stuiving van andere vragen klemmend: ‘was hij 't, moeder? Was hij 't, ja of nee? Heb ik niet telkes gewaarschouwd, voor die meissies en jonges bij mekaar? Vond hij daar wat an? Zijn we niet na 't gróóte museum en na Suasso geweest, met stukken van uitgekleede menschen, die ik niet zien kon? Vond hij die vrouw, met niemendal an, die vrouw onder die boom, niet prachtig? Heb 'k toe 's avonds, toe Roset na bed was, 'r geen schande van gesproken? Jij, de oorzaak! Niemand anders! 'k Had zèlf motten informeeren’....
‘Jij had motten informeeren,’ hoonde pa, rustiger: ‘as jij informeert loopt alles van 'n leien dakkie. Dat hebben we gezien toen je 't huis inhuurde - 't huis zoo droog as kurk, toen jij 'r geweest was - en benejen zoo klef as 'n vadoek! Jij had twee jaar gelejen van naakt kennen ruiken! Jij ben zoo wijs....’
‘Hoor, daar mot-ie nòg is over beginnen. Asof ik verzot was op 'n huis met zooveel trappen.’
‘Da's waar!’, zei gromoe, den schoonzoon beknikkend: ‘tegen de trappen had ze bezwaar - dat ken ik getuigen.’
‘Antwoord 'm toch niet, moeder,’ bitste ma, en wrokkig liep ze de gang in, om 'r handen te wasschen.
Triestig, op huilen af, stond Rosetje voor 't venster. Daar had ze nou zòo tegen opgezien - wetend hoe pa en ma over de dingen dachten - pa met z'n ouwerwetsche begrippen - ma die 'r geen sikkepit verstand van had - daar was ze zòo bang voor
| |
| |
geweest - en jawel niks as gekibbel. De heele week te angstig, om 't onderwerp in te leiden, had ze al in 'r klasse meegewerkt aan 'n studie naar naakt model - 'n teringachtige vrouw, die, om 'r voor 'r huishouden wat bij te verdienen, 's middags poseerde. Voor geen goud zou ze de studie van 'n ingevallen vrouwe-kop, met mageren nek en hangende borsten, of de rug-teekening van door-ribt vleesch en slierigen haarknoet, aan pa of ma hebben getoond. Misschien was ze nog stiekum doorgegaan, 't onweer ontwijkend, maar morgen zou 'n bedelaar poseeren - 'n màn - 'n màn met 'n ruigen baard, die van atelier naar atelier trok, om door de kleur van z'n armoe 'n weekloon te halen. - Dàt ongekende, ongeoorloofde, durfde ze niet verder, niet zonder permissie aan. En nu, enkel bij 't voorstel van 'n vróúw, had je de poppen an 't dansen.
Ma kwam weer binnen.
Nog eens 'r aanloop nemend, voorzichtig, bang voor 'n nieuwe explosie, begon Rosetje: ‘Hóór u nou nog is - de dochter van de Fransche Consul en juffrouw Van Houten - al de andere dames doen mee. Wat kan ù 't dan schelen? Ze zijn maar hàlf naakt....’
‘Hou je mond!’, gebood ma: ‘'k wil 't wóórd naakt niemeer hooren! Nee, dat mot 'k an oom Jacob vertellen - da's weer zoo iets nieuws as de tegenwoordige boeken die je niet lezen ken - as de stukken in de komedie waarvan je ibbel wordt, waarvan je geen woord verstaat - 'k durf 't niet eens an je tànte te zeggen! Naakt! Hoe komt men op de inval! Op de krankzinnige idee! An de nonsens! Duizend miljoen dingen, om niet te tellen zijn 'r - om af te teekenen! Landschappen, kamers, huizen, weet 'k veel wàt al niet, heb-ie voor 't grijpen!
| |
| |
Die man van de akkedemie, is gek, die mankeert 't hier, die mosten ze niet vrij laten loopen - daar mosten stukken in de krant over kommen! 't Schandaal - wat zeit ù, moeder? - de schande voor God, om fatsoenlijke jonge meisjes.....’
.... ‘Maar ma,’ haperde Roset, 'r tranen verslikkend:.... ‘in alle eeuwen...’
‘Jij blijft in alle eeuwen thuis!’ zei pa kort en bondig.
‘.... As u nou toch’....
‘Geen stàp!’, herhaalde pa - en ziend dat ze voor 't raam begon te huilen, dat de scène lang niet gedaan was, sloeg-ie in nuchtere overreding over:
‘Dat was goed voor de Grieksche en de Romeinsche tijd...’
‘.... Voor 't Paradijs,’ verbeterde ma.
‘.... Voor 't Paradijs, met Adem en Eva,’ nam pa lacherend over: ‘dat was goed voor 'n tijd, toen de menschen zich lieten portretteeren, zoo as ze geschapen waren! Maar nou! Wie zal 't in z'n harsens krijgen, om zich te laten schilderen - zoo uit 't bad?’
‘Niemand - geen sterveling,’ bevestigde gromoe.
‘Zou jij,’ beargumenteerde pa, om de opstandige dochter in 'n hoekje te drijven: ‘zou jij 'r maar 'n oogenblik an denken, om mijn of je moeder op zoo'n anstoot-gevende manier te schilderen - of je gromoe - of de meid?’
‘Schei uit!’, snikte Rosetje 'r kwaadaardig op los: ‘mà is 'n mooi model!’
‘Of 'k mooi ben of leelijk,’ zei ma diep-beleedigd: ‘al gaf je me 'n ton, al telde je me tien ton voor, mijn krijg je nog niet in me onderlijfie!’
‘En mijn niet zonder boord an,’ grappigde pa: ‘naakt! Naakt! Morgen ga 'k na de dirrecteur - zallen we kijken - wat diè zeit - of die zóó'n leeraar wil houen! Og!’
| |
| |
‘En as 't nog bij 'n vrouw bleef,’ redeneerde ma, met meelij voor 't verdriet van 'r dochter....
‘Nee natuurlijk!’, barstte Rosetje los, verwoed over den tegenstand der ouders: ‘en 'k doe 't tòch! 'k Doe 't tòch! Had me dan niet laten schilderen! Had me dan viool laten leeren!’
‘Dat hàdden we, as we van naakt hadden geweten,’ praatte ma: ‘Je neef most met zoo iets bij tante Thea ankommen - as-ie vioolspeelt!’
‘Dan wacht 'k tot 'k meerderjarig ben,’ dreigde Rosetje in felste revolutie.
‘Wàt zeit ze?’, onstuìmigde pa, de vuisten ballend, in de gevaarlijke houding van iemand, die vastgehouden moet worden om niet te vechten: ‘Wat zè-je, brutale arregante kwaje meid!’
‘Nou toch! Tòch!’, baldadigde Rosetje door alles heen, nou de illusie lag: ‘zóó as 'k meerderjarig ben, neem 'k zooveel modellen as 'k noodig heb.’
‘De kamer uit!’, dreigde pa, vervaarlijk snuivend: ‘oogeblikkelijk!’
‘'k Denk 'r niet an,’ snikte Roset en voor 't laatst hopeloos betoogend: ‘.... as de dochter van de Fransche consul wèl mag en Lies van Houten wèl mag....’
Doch terwijl gromoe 'r innige goedkeuring meeknikte, op elk woord 'n wiegelend zegentje leggend, snee ma klassiek-van-gebaar 't tafelkleed door.
‘Al klets je van nou tot 't jaar honderd,’ wreedde ze: ‘zoolang as wij leven gebeurt 't niet. Afgeloopen!’ En pa, die de tragiek nog niet smartelijkgenoeg vond aangedikt, strekte somber de vijfvingerige hand naar de zij der étagère en wrokte: ‘.... Néé, zoolang wij leven, je moeder en ik, teeken jij gèèn bloot - en às je 't doet as we d'r niemeer zijn - às je - às je - dan draai ik me om in me graf!’
| |
| |
‘En ik ook,’ vredigde ma, 't voor 't eerst sinds lange jaren met 'n toekomst-beweging van pa eens.
Noch ma, noch pa, noch gromoe hadden evenwel ònder de zoden te draaien. Want of 'n gelukkig toeval zich tegen de losbandigheid der moderne kunsten verzette - nog geen week later kreeg Rosetje kennis an 'n door en door ingetogen jonkman, die in gezouten darmen dee, en geen drie maanden later was ze getrouwd - 'r man in 't uitnemend-harmonieerend huwelijk met vele beschilderde vazen en zelf-bebloemde antimakassars, waarop geenerlei onkuische aanduiding voorkwam, verblijdend.
30 Dec. 1905. |
|
Auteursrecht onbekend