|
| |
| |
| |
Krante-kwesties.
Mie áárzelde niet. Zoo goed als ze wìst dat te vijf uur-twintig de aardappelen moesten worden afgegoten, zoo nauwgezet als ze te acht uur 's morgens aanklopte en mevrouw door den deurkier 'n kop thee aanreikte, zoo stellig als ze elf uur vijf-en-veertig koffie zette, zoo voorzichtig als ze te tien uur in den nacht de veiligheidsgrendels op de buitendeur schoof, zóó absoluut zeker en onaarzelend van gebaar was haar overreiken van de krant aan meneer.
Ze lei 'r niet op tafel, niet op den schoorsteen, niet voor mevrouw, niet voor juffrouw Jeanne, niet voor juffrouw Marie.
Ze beslofte 't tapijt, den hoekstoel langs, schoof naar meneer, wachtte op 'r kommetje thee, ging naar de keuken werom.
En terwijl pa de bladen openvouwde, kreeg de kamer 'r avondgesoezel.
Ma tukte zwakjes, den theekop in de slaapzware handen. Ze tukte wàkker met nekje dat boog, met wimpers die kwijnden, met adem die snoof, met handen die zakten en rezen.
Als ze geen kop thee had gehouden, zou ze in slaap zijn verzwommen.
| |
| |
Maar de kop schokte 'r recht, porde 'r op, als 't broeien van 't tukje te zeer het verwon. De kop hield 'r in balans, juist op de zotte limiet van 't Zijn. Haar heel lichaampje poedelde, poedelde weg in 't genevel van dagje dat òm zonder schok en avond die traagt bij suizel van lamp en stilte in straatje.
Ze zat met 'r rugje gebuild in den stoel, 't corset losgeknipt, de lippen tezaam. Ze zat en beboog 't gevlam in den haard. Ze zat als iemand wier opstand gebroken, gelaten accepteerend....
Jeanne, de oudste, dronk thee met nipjes. En keek. Ze bekeek kribbig de bijbladen die pa nièt las, die op z'n knie leien.
Van pa's hoofd, boven den kartelrand van 't papier, zag ze de grijzende kuif en 'n schampje rood vleesch.
Ze zag z'n vleezige handen en de grotjes duister in 't manchettenwit en de haartjes op z'n voorsten arm.
Ze zàg en drilde 'r voet in 't tapijt en 'r mond slikte verbolgene nipjes.
Ze had 't wel kunnen uitschrèeuwen, driftig als ze was én actief-opstandig. 'r Lepeltje hevelde sneller, wild van plomp in de thee, woest beslurpt in den mònd. Tot pa opkeek òmdat 't lepel-getik 'm hinderde èn 't voetgewiebel op 't tapijt.
‘Kan je niet beschaafder drinken?’ -, zei-die stug.
‘Jà, pà,’ zei ze bits, met 'n mà wakkerschrikkend jà en 'n brutaal-echoënd pà.
Pa keek kort en scherp, dook weg achter de krant.
Marie's oogen sùsten. 'r Oogen susten zoowat iedren avond tegenwoordig. Ze wist mèt ma de finessen van 't ja en 't pa. Onder tafel zocht ze Jeanne's voet, lachte. 't Hielp niet. Jeanne haalde verveeld de schouders op, dronk nijdige nipjes. Toen haakte Marie voort. Ze had geduldig al héél wat afgehaakt. Op elken stoel lei 'n haakwerkje,
| |
| |
op ieder tafeltje, iedere tabouret - als iemand jarig was kreeg-ie 'n haakwerkje en als de jaardagen òp waren haakte ze voor gelegenheden van liefdadigheid. Ze haakte in latenten opstand. Als 't zoo niet jàren làng was geweest en gebleven, zou ze niet zóóveel gehaakt hebben. Want nà de krant, na hààr beurt krant, was 't bedtijd, bàbbelden ze, als pa of Jeanne 't niet bedorven hadden, werd 'n boterhammetje gegeten, doddelde 't dagje henen. Mééstal bedierven 't pa of Jeanne.
Mal - den héélen dag was 'r geen woord dispuut en niet zóodra bracht Mie de krant of 't beest Wrok zette z'n slagtanden in de kamerrust, snoof kwaadaardig de theeketel-toetertjes vort, bedrensde 't lampegesuizel. De krant met z'n bijblad, vóóral met z'n bijblad - zónder bijblad zou 't huiselijk leventje geen stormpjes gekend hebben - onthutste de gemoederen, van àf 't moment dat 't papier z'n nieuwsgromminkjes pruttelde.
De krant hitste allen.
Bij mà was de opstand na jaren passief geworden, bij Marie geduldig-latent; Jeanne, de brutale, was actief-opstandig geblèven.
Pa toch las de krant 't eerst. Van af 't begin van z'n trouwdag had-ie 't gedaan.
Als ma de kinderen naar bed lei, bleef pa in ongestoorde avondrust. Dan kruiste-die z'n beenen, rookte, dronk groote koppen thee.
Dan làs-die zooals je 'n krant behoort te lezen, aandachtig en met overpeinzing. Dan las-die stelselmatig, eerst de koersen, dan 't hoofdartikel, dan 't binnenland, dan 't gemengd, dan 't feuilleton. Hij làs alles, nam 'r z'n tijd voor. En als ma dan van de kinderkamer benee kwam, moe van de verhaaltjes die ze verteld had, om Jeanne en Marie in slaap te praten, dan wachtte ze nog geduldig 'n poosje tot
| |
| |
man met 't hoofdblad klaar was en zij kon beginnen. 't Eerst, 't sappigst nieuws had ze dan al te pakken, omdat pa z'n mond niet kon houen.
Dat waren de gelukkige dagen van hun zitje alléén als de kinderen sliepen.
Maar de kinderen worden groot en 'n krant groeit met 'r welvaart.
Sekuur als in elk gezond gezin, kwam de tijd dat de dochters de krant wouen, dat driè zaten te hunkeren, terwijl pa, als 'n nieuwsvrek de hééle krant op zijn knie hield.
‘Jan,’ zei ma, jaren her - noù was 'r opstand - ik zeg dit ten derde male: passief - ‘Jan geef mij vast 't feuilleton.’
‘Néé,’ zei pa beslist (jaren her): ‘as ik klaar ben.’
‘Je leest toch geen twéé kranten gelijk,’ zei ma opstandig, jaren her.
‘Mag ik nou àsjébliéf rustig me krant lezen, jà of neé?’, accentueerde pa boos.
‘Je kùnt 'm toch rustig lezen,’ verzette zich ma (jaren her) ‘maar de krant op je kniè, die lees je toch niet’....
‘Als 'k dan niet lezen màg,’ dreigde pa: ‘ga 'k apart zitten.’
Ma pruttelde, berustte 'n poos.
'n Paar weken later (jaren her) nam ze opnieuw 'r aanloopje.
‘Jan, 'k ben zoo benieuwd naar 't feuilleton - zou je’....
‘Nee!’, stoof pa op, gestoord in z'n koersenlektuur: ‘nee en nòg is nee! De avond is lang genoeg. Je krijgt dadelijk 't hoofdblad’....
‘Maar Jan’....
Toen was pa uit z'n humeur in de achterkamer gaan zitten. Hij wou ongestoord lezen. Als ze niet bliefde te wachten tot-ie klaar was, niet zoolang
| |
| |
stil kon zijn, zou-die voortaan èlken avond naar de achterkamer gaan.
Ma huilde, pa las.
Hij was geen tyran en geen doordrijver. Hij was eenvoudig 'n krantelezend màn. Hij deed - en 'k zeg dit zonder overdrijving - als de meeste mannen, die 'n krant bij de thee doorpluizen, hij làs met de algemeen-mannelijke idee dat de lectuur onvolkomen was, dat er iets bij hinderde, dat z'n gedachten afgeleid waren, als ànderen van 't gezin hem met 'n brok van de lektuur vóor waren.
Als hij de krant in handen had, moest-ie 'r héél hebben, niet gejaagd worden. 'n Sigaar met 'n ruw afgebeten punt smaakt niet volkomen. 'n Kleine twist smijt het huis-équilibre ondersteboven. 'n Jenkende hond, ergens in de buurt, is de dood voor je liefsten roman.
En 'n krant waarop 'n ander gretig wàcht is geen krant meer; nòch 'n krant, waarvan je 'n stuk afstaat. Want - en 'k analyseer dit niet om den man als man, als krante-tyran te verontschuldigen - àls 'n man het Bijblad van een krant aan vrouw of dochter geeft, terwijl-ie zelf het hoofdblad leest, dan zit-ie vijf minuten later in dezelfde omstandigheden, omdat vrouws en dochtren 'n Bijblad doorhollen, 'n opzienbarende kreet geven als ze lezen van dit of dat nieuws, hàrdop lachen om 'n grapje in 't feuilleton, met mekaar hinderlijk fluisteren of beginnen te zuchten, omdat ze al lang klaar zijn en pa ùren voor 't hoofdblad noodig heeft. Ik ken mannen die twée en 'k ken 'r die drie kranten ontvangen en 'r op zitten tot ze gereed zijn. Ik ken mannen die geen gekreukelde kranten kunnen lezen. Ik ken mannen, die de brievenbus op slot houden en zèlf de krant ophalen. Ik ken mannen die verbieden dat
| |
| |
'n krant gelezen wordt, zoolang zij hun tukje doen. Er zijn meer gevallen. Er zijn er oneindig. De avondkrant in 'n rustig gezin is het Leven, de Buitenwereld. Moord en doodslag, geboorte en sterven, krijgs- en beursrumoer, eer en schande - alles kucht wen 't schemert, in de brievenbus. En omdat je tot ondergaan van dat vele, van dat schokkende, prikkelende, afstootende waarlijk in pure eenzaamheid bij krinkels van je sigaar en slokken zoete thee, dient te zitten, schijnt 'n man in gezelschap van spichtig-wachtende vrouwen in formeelen staat van beleg en foltering.
Hij was dus geen òngewoon man, geen egoïst, geen geweldpleger. Hij was 'n man, die vróéger prettig gelezen had, nu door vrouw en dochters beloerd werd.
Ma was er aan gaan wennen, Marie had zich goedaardig onderworpen, Jeanne bleef obstinaat. En met den Zaterdag, nu de krant geen half bijblad meer gaf maar drie volle dùbbele bladen nu was het tèrgend dat pa acht en veertig, kolommen nieuws op z'n knie liet vegeteeren, dat-ie van zeven tot acht uur het éérste blad, van acht tot negen 't twééde, van negen tot tien 't dèrde blad las. Dàn kwam natuurlijk de beurt aan ma, dan an haar, dan an Marie. 't Ging naar 't recht van den sterkste en naar ancienniteit. En àls pa dan klaar was, práátte-die op z'n gemak. 't Gebeurde waarachtig dat ze den vòlgenden morgen eerst 't feuilleton te lezen kreeg...
Ma wiegde in 'r stoel, stèrker omdat de kop leeg was, Marie haakte, zìj slurpte driftig 'r thee, pa las. Pa las prettig langzaam, regel na regel. Ze had 'r nu al zoo dikwijls kwestie om gehad, dat ze 'r mond hield. Ze kéék alleen stàr naar pa's knie met de acht
| |
| |
en veertig kolom. Daar lèi 't chagrijnig avondje, 't avondje van niks, om pa z'n eigenzinnigheid.
't Hoofd in de handen stuttend, wou ze gaan slaap-soezelen als ma, toen ze opschrikte.
Nee, dat was de dérde keer van de week. Nou werd 't ònuitstaanbaar.
Pa was slapjes lezend door de gezellige stilte in 'n heusche tuk geknikkeld.
Z'n hoofd schuddebolde naar z'n schouder - de krant zakte kreunend naar 't tafelkleed.
‘Moe,’ zei Jeanne zachtjes.
Ma hoorde niet.
Snel stiet ze haar wakker.
‘Wàt?’, vroeg ma.
Jeanne's oogen wèzen - ma's oogen kèken - Marie's oogen lacherden.
‘Nou is pa wèer over de krant ingeslapen,’ bitste Jeanne.
‘Ja,’ schuchterde ma.
‘Da's de dèrde keer - Maandag eerst - toen Donderdag - nou wéér!’
‘Pa zal moe zijn,’ zei Marie, goedig-hakend.
‘Pa heeft stevig gegeten,’ zei ma.
Inderdaad hadden ze massieven winterkost gegeten - erwtensoep met varkenspootjes en worst en biefstuk na. En tegen zooveel substantiëels pleegt 'n krant niet àltijd bestand te zijn.
‘Zou u pa niet wakker maken?’, zei Jeanne huilerig.
Zaterdagavond - 'n dubbel feuilleton - gezellig allerlei en pa met z'n afschuwelijk geslaap.
‘Wàkker maken? Voor geen goud,’ weigerde ma, 'r kop op tafel zettend.
‘Pa wordt 'n daggie óúwer,’ philosopheerde Marie.
‘Ja, vróéger heeft-ie 't nooit gedaan,’ zei ma: ‘vroeger zou die 'r niet aan gedacht hebben.’
| |
| |
‘Durf ú 'n blad van z'n knie trekken, ma?’
Ze had net zoo goed kunnen vragen of ma geen plezier had 't theeservies stuk te smijten.
‘Hij wòrdt wel wakker,’ zei ma angstig.
‘Als ú 't niet doet, doe ik 't,’ zei de weerbarstige.
‘Doe 't niet - doe 't nièt,’ waarschuwde moeder, verlegen.
Jeanne was in vòllen opstand.
Voorzichtig stapte ze op pa toe, trok zachtjes.
Maar of pa juist wakker werd, òf dat-ie 't ergerlijke in z'n slaap vóélde - plots kreukte de krant in z'n hand omhoog en z'n stem snauwde:
‘... Wat mot je? Wat is 'r?’
‘'k Dacht dat u sliep.’
‘Dan dacht je verkeerd!’
‘U heb Maandag- en Donderdagavond óók geslapen.’...
‘Zoo? Hindert je dat, ònhartelijke meid!’....
‘Maar pa, àls u dan slaapt, mag ik toch lezen!’...
‘Als ik slaap, dan heb je me niet te storen.’
‘Dat mot 'r bijkomen, dat u sláapt terwijl u leest - dan krijgen we heelemaal geen krant’....
‘Ik slaap niet,’ zei pa stevig: ‘hou asjeblief je mond zoolang ik lees’....
Opstandig hakkelde Jeanne terug naar 'r stoel. In godsnaam. In pure verveling nam ze 'r borduurwerk, telkens kijkend hoéver pa was.
Na 'n half uur gaf-ie ma 't eerste blad, begon 't tweede waarin 't Falklandje stond. Maar of 't aan den te massieven wintermaaltijd of aan Falkland's winteravond-geest lag - pa knikkelde opnieuw.
‘Ma,’ schrikte Jeanne.
‘Gut, wat is pa slaperig vanavond,’ zei ma.
‘Hùm-hùm!’, kuchte Jeanne scherp.
Pa hoorde 't niet.
| |
| |
Toen liet Jeanne 't lepeltje in 'r kop vallen.
Pa snùrkte. Pa besnurkte de krant en Falkand speciaal.
Z'n hoofd schuinde weg over 't boord, z'n onderkin bobbelde als gebarsten stijfsel, z'n witte hand verperste 't feuilleton.
‘Hum!’, riep Jeanne gepiqueerd.
‘Láát 'm toch dutten,’ zei Marie.
‘Neem vast mijn blad,’ troostte ma, die 't wachten geleerd had, zich om zulke malligheidjes niet meer opwond.
De lamp suisde, de thee plofte in den pot, pa snùrkte, Jeanne las. Ze las als vrouw, rende 't Buitenland voorbij en 't politieke Binnenland en de advertenties, die voor háàr nog geen bijster belang hadden. In tien minuten, tòch langzaam proevend als 'n kind van 'n flikje, had ze 't Eerste blad uit.
De klok sloeg kalmpjes half tien.
‘Man,’ zei ma voorzichtig.
‘Pà!’, zei Jeanne luidruchtig.
Pa snurkte constant. De erwtensoep kon dàt niet gedaan hebben - 't moest Falkland wezen.
Eerst kwàrt vòor tien, door de schel van de laatste post, grommelde wakkerwording.
‘Da's héél prettig, dat je tegenwoordig bij de krant inslaapt,’ zei ma, èven actief: ‘nou heeft nog niemand 'n woord gelezen’...
‘Da's gewoon sàrren, pa,’ zei Jeanne brutaal.
‘Dat komt - dat komt - òmdat,’ begon pa, maar zich opwindend was-ie 't meest présentabel argument kwijt èn er zijn zielen die in opperste belging zwijgen.
Pa verdween achter de krant, las 'n tikje sneller.
Maar de avondboterham kwam op tafel, zonder dat 't Derde blad gecirculeerd had.
| |
| |
De oude dag, lànge kranten, driehonderd-zooveelste feuilletons, onverminderd winterkost, werken in familiekringen dikwerf fataal.
Langzaam werd 't bij pa gewoonte.
En 't gekibbel om de krant hield eerst op, toen de dochters trouwden, de een met 'n man die goddank geen tijd had kranten te lezen, de ander met 'n oprechten dagblad-redacteur, die natuurlijk z'n eigen krant niet inkeek.
20 December '02. |
|
Auteursrecht onbekend