|
| |
| |
| |
Het geval Schmidt.
Oud-Kolonel Schmidt was zóóveel jaren lid van de officieren-societeit geweest, had zóo trouw krantjes gelezen op hetzelfd klassiek plekje bij 't raam en zóo op de minuut af, met 'n stem die nog alle zekerheid van den kommando-toon had, om halfvijf 'n glaasje pommerans besteld, dat de jongere officieren verbaasd zouden zijn geweest als Schmidt den stoel onbezet had gelaten. Prompt vier stak hij 't pleintje over, 't lang lichaam in ouderdom gebogen, den hoogen hoed op 't grijzend haar, den linkerarm op den rug, den rechter gesteund op den wandelstok met ivoren knop. In de vestibule der societeit zette hij den stok in hetzelfde gaatje van den bak - z'n hoed over den knop - en als-ie dan binnenkwam, streek-ie stug de hand door 't stoppelhaar, rondkijkend wie 'r zoo waren. Dan knikkend en groetend, stapte-die op de leestafel toe, zocht z'n lectuur bijeen, kromde in den stoel, làs. Hij las ordelijk en met regelmaat, vooral de rubriek Marine en Leger. Al de namen kende-die van vader op zoon. Van sommigen wist-ie de jaartallen der bevordering, nonactiviteit, pensioen. En zoo vàst zat-ie in oude herinneringen, dat als er geaarzeld werd, Schmidt en nog eens Schmidt de gedocumenteerde man voor
| |
| |
jonge dienstdoeners was. Maar nà het bittertje. Vóór-ie z'n glaasje op het vensterkozijn had staan, bliefde-die conversatie noch interrupties. 'n Krant moest je met aandacht lezen. 'r Werd arbeid aan besteed. Je kon 'r nooit sekuur genoeg doorsnuffelen.
‘En wat zegt u van Bloèm,’ zie-ie dan de slappe witte sik, met z'n magere vingers doorpluizend.
‘Van Bloem?’
‘Wie is Bloem?’
‘'k Heb niks van Bloem gelezen’ -, zeien de jongere luitenants, die gráág bij den oud-kolonel zaten, omdat-ie, op dreef, 'n serie moppen kon vertellen waarvan je omviel.
‘Jullie leest en jullie leest nièt,’ glimlachte Schmidt, de sik puntend als 't vlechtje van 'n kostschoolmeisje: ‘'t Staat niet in één krant - 't staat 'r in tièn. Hoe snap ik nou juist 't nieuws met m'n óúwe oogen? Bloem 's voor 'n jaar gedetacheerd in Koudewater.’
Terwijl de luitenants de kranten zochten, slurpte hij verkneuterend 't bittertje. Zoo nàm-ie ze dikwijls.
Maar bepaald de báás werd-ie, bleef-ie, als-ie loskwam, en 'n mop voorbereidde. De kring om 'm heen zàg an z'n zachjes-knipperende oogen, an 't plooien van den mond onder den witten snor, an 't héele even stil loeren van z'n lichaam, dat-ie iemand te pakken zou nemen, dat er een in moest loopen. En als 't lukte, lachschudde de kring, nà-daverde 't luidst de jonge lach van den ouden man. Ja, die làch, die làch van kolonel Schmidt was 'n farmeus geluid op de societeit. Over de andere lach-keffingen rolde zijn lach met kapriolen, buitelingen en echoën dat de glazen op de gladde mahoniehouten buffetplanken van lol-suggestie begonnen te kuieren en de karaften mêe-gurgellachten, als eenzame wandelaars die pret hebben en zoetjes kirren om de boomen geen aanstoot te geven. Als oud-kolonel Schmidt's lach 't
| |
| |
laatst lachte - hij had lach-adem voor zès - glimlacherden de societeitsbedienden den kant uit. Ze lachten om den lach, den lach die als een raket rondom sloeg, den aanstekelijken lach die kietelingen òpjoeg, zonder dat je den mòp hoefde te hooren. En 't tafeltje van kapiteins en majoors, die smakelijk omberden, kreeg lachvroolijke gezichten... ‘Schmidt is weer bezig,’ làchten ze. En aan de leestafel schuinden hoofden over tijdschriften en kranten, hoofden met vraag-oogig lachen. Soms stak Schmidt's lach de halve zaal aan, zonder dat iemand wist waar 't om ging. Ja, 't was 'n fameuze, 'n kostelijk-klaterende lach, 'n lach die wonderen dee, òmdat-ie uitbundig was, geen drankluchtje had, òmdat-ie raak en pootig gorgelde uit een oud, verweerd hoofd met grijze haren, 'n witte sik, 'n spierwitten snor. Kwamen er pàs bij Koninklijk Besluit benoemde luitenants op de soos, dan bogen ze beleefd voor den oud-kolonel, retireerden zich. Het màlle toch was dat z'n gezicht niks moppigs, niks komieks, niks droogs had. Meest zag-ie gelig-bleek als 'n leverlijder en z'n oogen rood-gecerneerd teekenden zoo alsof-ie nàchten opzat en véél boeken las. Achter zoo'n vervallen, bijna lijdend gelaat, zou je geen glossen en grappen zoeken. Maar als-ie z'n aanloop nam, àls z'n oogen knipperden, z'n mond kneep, dan wàs 't 'r en onbetamelijk-gek. Hij leek 'n oud heer met de een of andre kwaal van den laten levensdag en in waarheid bedaverde hij de heele societeit met z'n lach, z'n lekker-krakenden lach, z'n lach die àl wat jeugd had om 'm heen trok.
Eens, toen 't gesprek een weinig sérieus werd, de bijna àngstige lichtschijn van 't star najaarszonnetje 't gelaat van den ouden heer vreemdelijk ontzette, zei majoor Kwant, gewoon langs z'n neus weg: ‘Schmidt, als jij géén mop vertelt, zie je 'r
| |
| |
soms uit als iemand die beroerdheden an z'n kop heeft - en als je lòskomt lijk je 'n jonge kerel die 't de meisjes lastig maakt! Begrijp je zelf hóé 't komt!
Schmidt had bij die vraag naar 't glazig-glimmerend venster gekeken. Z'n oogen, rood-omrand, dwaalden 't pleintje over, dat kil-glanzig schrap stond in 't ademloos licht, z'n mond ontspande als in schemergefluister. Maar dan ineens hoekten z'n schouders - z'n oogen kleinden in beschermende lach-schulp - z'n lippen mumden nerveus en 'n verwerende mòp sprak uit den mond die geaarzeld had.
‘Heb jij,’ zei-ie, zonder dàdelijk antwoord, ‘heb jij wel eens 'n zuigeling van zes maanden gezien die lézen kon.’
‘Die lèzen kon?’ zei de majoor, terwijl de andren al lachten: ‘nee zóóver heb 'k 't nog niet gebracht.’
‘Nou ik wel,’ mopte Schmidt: ‘ik heb - en daar schuilt niks achter - ik heb 'n kind van zes maanden gekend - waarachtig! - wáárachtig! - en dat kind kon zoo goed lezen als jij en ik!’....
‘Wat je zegt,’ lachte de majoor: ‘'t is goed hoor - 'k vlieg 'r nièt in, hahaha!’
‘Waar vlieg jij niet in,’ zei Schmidt dood-ernstig: ‘'t is geen gèkheid, hoor! D'r zijn wel kinderen geweest die piano speelden, componeerden toen ze pas zes jaar waren! Vin jij 't dan zoo belachelijk en onmogelijk dat 'n jongen van zes maanden 'n gemengd bericht uit de krant leest?’
‘Och kom, van zes máánden! Dat práát nog niet eens,’ zei de majoor ongeloovig.
‘Júist pràten dee-die nog niet,’ verzekerde Schmidt droog: ‘en da's jammer genoeg - want dan had-ie 't je kunnen voorlezen’....
De lach van den luisterkring dreunde door de
| |
| |
zaal en Schmidt's lach klaterde zóo dat er officieren van andere tafeltjes opstonden om diè mop ook 'ns te hooren, de nièuwe mop van den kolonel, die de gezichten bij het raam in lachstuip verpaarste.
Op 'n middag werd 'r eerst láát in den hoek gelachen, laat maar stevig. Er moest iets gebeurd zijn. Het omber-tafeltje keek verwonderd. Als 't bij Schmidt zóo lang ernstig bleef, had-ie minstens 't pootje of dee iemand zwaar-op-de-hand. Ja, 'r leek iets te zijn. Om vier uur was-ie als altijd binnengestapt, had de krantjes gelezen, hàlf gelezen, was zonderling sérieus blijven zitten, tot 'n eerste-luitenant naast 'm kwam, die zag dat-ie kláár was.
‘Drink u geen bitter vandaag, kolonel?’
‘Jawel,’ zei hij, zwakjes schrikkend en z'n stem riep zwaar van kommando: ‘Jò-hàn!’.... In één slok sloeg hij het glaasje om, hóéstte. 't Was niet màkkelijk. 't Kringetje formeerde zich. Er werd over alles gebabbeld. Schmidt knikte, zweeg.
‘Heb u gelezen, kolonel, van die vent in Parijs, die gearresteerd is voor diefstal van juweelen? 'n Hollander die Smid heet?...’
‘Nee,’ zei de oude heer.
‘Heb ù dat niet gelezen!’, lachte luitenant Heuvel: ‘da's formidabel en wij die 'r van langs krijgen als we dingen overslaan.’
‘Als je dingen van dienst overslaat,’ glimlachte de kolonel: ‘de hééle krant lees 'k natuurlijk óók niet altijd’....
‘Dienst,’ lachte Heuvel: ‘je zou 't haast dienst kunnen noemen - wacht is, wáar staat 't?’ - Z'n handen doorfrommelden den krantenstapel tot-ie 't had. Toen las-ie met plagend ooggeknipper, blij dat de óúwe heer 'r eens tusschen genomen kon worden, 't onnoozel berichtje, terwijl de anderen
| |
| |
làchten om de nadrukjes die hij zei: ‘Gister is te Parijs gearresteerd zekere Smid, een jonge man van fatsoenlijken huize. De aangehoudene, die voorgeeft zoon van een Hollandsch officier te zijn, moet een cassette met veertig duizend franc ontvreemd hebben’... Nou, kolonel? Heb 'k accuraat gelezen?’
‘Smid? Smid?’ zon de oude heer: ‘'n Smid die zoón van 'n Hollandsch officier is? Wèlke Smid kan dat zijn! Ik kèn geen Smid....’
‘Zoon van 'n Hollandsch officier!’, grimde Kwant: ‘de vent zal an de eerste leugen niet gebarsten zijn!’
‘Jawel meneer,’ beweerde Langeman, de militaire apotheker: ‘maar àls 't nou 'n fèit is en 'r 'n officier Smid in leven is, dan wordt 't 'n beroerde historie. Hij moet dan ontslag nemen om de schande van den zoon’....
‘Natuurlijk,’ zei Heuvel: ‘dàt zal wel nooit veranderen. Je kunt de discipline niet laten ondermijnen door toespelingen of misplaatste grappen.’
Oud-kolonel Schmidt had geluisterd met oogen die straf naar z'n glaasje gingen. Rustig streek de knokelhand door de witte sik. Toen zei-die kalm, betoogend in koffiehuistoon: ‘Ik hèb geen zoon en ik ben gepensionneerd - maar àls 'k 'n zoon had en me zoo iets gebeurde in actieven dienst, dan zou 'k nièt ontslag nemen’.....
‘Nièt ontslag nemen, meneer!’, twistte bijna de majoor.
‘Néé - 'k zou denken: 'n individu dat zóó z'n naam, z'n eigen naam èn den naam van z'n vader vergeet, 'n zóo groote schoft, 'n zóo intense fielt - 'k zou denken die schobbejak is m'n zoon niet meer en wie me 'r over ansprak, zou 'k, zou 'k pertinent verklaren dat m'n zoon dóód was’....
Hij had in stijgende drift gesproken. De roode randen om z'n oogen werden als striemen, de aeren
| |
| |
van z'n slapen spanden onder 't bleeke vel. Even maakten z'n woorden indruk, keken de andren 'm gebluft aan. Maar dadelijk klonk Heuvel's nuchtere stem.
‘Een. Twee. Drie. 't Helpt je wat of je pertinent verklaart dat-ie je zoon nièt is, als iedereen 't tegendeel weet.’
‘Natuurlijk,’ zei Kwant: ‘zoo iets zeggen ze op de planken - op de planken zou 't dramatisch misschien dóén - maar in de werkelijkheid zouen ze je netjes onder 't oog brengen dat je met 'n groot wóórd de dáád van je in dienst blijven niet kan ongedaan maken.’
‘'t Beste is nièt te trouwen,’ lachte luitenant Hermans, die 'r lustig op los leefde.
‘En als 'n broer je in opspraak brengt?’, redeneerde Heuvel.
Toen begon Schmidt een mop te vertellen, en 't gelach, 't stevig gelach watelde de nare ernst-dingen weg....
Doch den volgenden dag circuleerde een andere krant op de societeit, 'n krant met onaangename reputatie.
Schmidt kwam precies op tijd, werd bekeken. Dat voelde-die. Hij voelde 't zonder dat iemand aan de vormen te kort deed. Hij voelde dat dáár de dominosteenen zachter 't bord beklepperden - hij voelde dat stemmen in luid gesprek 't kijken der zoekende oogen maskeerden.
Knikkend en groetend nam-ie de kranten, snee de punt van z'n sigaar, rookte, las. En de beruchte krant las-ie ook, zonder te haperen. En bestelde z'n bitter als altijd en toonde geen verwondering toen alléén Kwant 'n stoel bijschoof en met de deur in huis viel.
‘Schmidt - 'k moet je even wat apart vragen.’
| |
| |
‘Wel zoo, wel zoo - wat is 'r an 't handje?’, zei Schmidt gezellig aanzittend.
‘Heb je gelezen van, vàn’....
‘Jawel,’ knikte de oud-kolonel: ‘je bedoelt van de diefstal in Parijs?’
‘Jà - je ziet dat ze man en paard noemen, van Schmidt spreken èn van 'n oud-kolonel’...
‘Ja,’ zei de oude heer stug: ‘dat zie ik’....
‘'t Is natuurlijk geen nieuwsgierigheid die me pousseert en als 't wèl je zoon is, zal niemand 'r jóú op aan kijken, maar speciaal nà 't gesprek van gister, zou ik, zouen wè graag weten òf die schobbejak’....
‘Nèè,’ zei Schmidt stroef: ‘ik heb geen zoon’...
‘Je was toch getrouwd, vèel vroeger?’
‘Ja.’
‘Zoo.’
‘En 'k hàd ook 'n zoon, maar die is wel twintig jaar gelejen gestorven.’
‘Dan zul jij 't wel beroerd vinden dat zulke berichtjes met jóúw naam opduiken?’
‘Wel nee! Wat gaat mij 't aan? Maak jij je druk als je ergens 'n naam Kwant leest? - Jò-hàn, breng me 't halfje!’...
Kwant bleef bij 'm bitteren, Schmidt viel in z'n ouden toon. Z'n oogen keken 't raam uit, de hand bestreelde de witte sik, de voet wiebelde nerveus, de mònd vertelde moppen. Kwant lachte onbedaarlijk en 't duurde niet lang of de jongere officieren kwamen naar de stamtafel, meêlachend al van verre om Schmidt's schuimend gedaver. Telkens als 'r 'n nieuwe oudebekende bijschoof, begon de oud-kolonel zèlf over het Parijsche geval. ‘Wat zeggen jullie 'r van? Gister maakten we gekheid. Vandaag is 't 'n èigen zoon. Gister was 't Smid, vandaag Schmidt. Ja, ja, je zit in kinderen eer je 't weet!’ Hij bestelde een extra-glaasje.
| |
| |
Men befopt geen levensgebeurlijkheden - men escamoteert ze niet met grappen en lachen. De fransche justitie zond aan de hollandsche het signalement van Albert Schmidt, verzocht z'n geboorteakte en verdere papieren te lichten. De burgemeester van de garnizoensplaats instrueerde den commissaris van politie. De geboorte-akte wèrd gelicht en gerucht fluisterde op de soos. 't Was nu geen krante-laster, geen praatje infaam verzinsel - in 'n kleinere plaats bleef niets geheim en wat door zooveel handen ging, allerminst. Oud-kolonel Schmidt hàd 'n zoon, 'n ellendeling, die niet had willen oppassen, die al vroeg naar 't buitenland was getrokken, nooit meer iets van zich liet hooren, tot de fransche justitie 'm te pakken kreeg en de hollandsche bladen 't nieuwtje van de fransche overnamen, omdat er een Hollander in de oplichtersquaestie gemengd was. Oud-kolonel Schmidt had gelogen. Drùk werd er op de societeit over geredeneerd. Er waren er die vinnige woorden zeien, die 't geval van den zoon desnoods lieten passeeren, omdat Schmidt zèlf 'n door en door brave kerel was, 't niet helpen kon dat z'n zoon 'n schavuit was en omdat-ie tòch gepensionneerd was, maar z'n hardnekkig onwaarheid spreken, z'n in 't bijzijn van zooveel getuigen herhaald liegen, om 't kind bij den naam te noemen, dàt was onwaardig, dat was èrgerlijk, dat was beneden het fatsoen van 'n oud-officier. Tegen die opvatting redeneerden anderen. Had-ie niet ruiterlijk verklaard, op den dag van 't eerste bericht, dat-ie niet zou aarzelen om 'n zoon voor dood te verklaren, had-ie zich toen niet feitelijk doorzichtig opgewonden? Hoe zou je zelf in zoo'n geval op je ouwen dag handelen? En was 't niet om 'n verduiveld medelijden te voelen, als je dacht an z'n geel-bleek gezicht met de vermoeide oogen en z'n wanhoop van luidruchtige
| |
| |
vroolijkheid? Nee, je kon 'm niets laten blijken. Je mòcht niks zeggen, niks vragen. ‘Op m'n woord,’ zei de majoor: ‘'t Is 'n kerel om je hoed voor af te nemen. Gewoon volhouen 'n zoon die 'n schoft is, is geen zoon en dan lollig doen, terwijl je van binnen kapot ben - 'k heb 'r respect voor’...
't Werd vier. Schmidt, gebogen op z'n stok, den hoogen hoed op 't stoppelig grijs, 't gelaat hard van snee, stapte 't pleintje over. Achter de zwart-glimmende ramen der societeit, werd-ie door àllemaal bekeken. En 'n kameraadschappelijke, vrindelijke warmte kwam over ze. Daar zat ràs in dien ouwen man, ràs in 't àfsnijden van 'n zoon, die geen zóón voor 'm was, ràs in de grollen, die-die met verweerd gelaat vertelde om in 't lachrumoer te vergeten wat z'n oogen gecerneerd, z'n rug gekromd had.
‘'n Ander zou 't in drànk gezocht hebben,’ zei Heuvel, die in de verste verte niet sentimenteel was, toen de stok in den vestibule-bak klikte.
‘Bonjour Schmidt!’, riep de overste uitbundig van 't omber-tafeltje.
‘Bonjour!’ riepen anderen.
Schmidt dee als gewoonlijk. De gebaren van elken dag waren in 'm gevreten. Hij las z'n krantjes, kreeg 'n kring om zich heen, 'n òngewoon breeden kring. 't Leek of ze 'm de cour maakten. 'r Was in hun oogen de belangstelling, de prettig-luistrende belangstelling van vrinden, die 'n vriend, thuis van 'n verre reis, aan 't woord laten.
't Maakte Schmidt onrustig.
Toen keek-ie met de vermoeide oogen, de oogen die diep in de kassen leien, naar de grauwe keien van 't pleintje, naar 'n dakvenster broeiend van avondpurper-glans en droog zei-die 'n mop, 'n mop uit z'n jonge jaren. Maar toen-ie de pointe gelanceerd had, was 'r geaarzel in den kring. Ze glimlachten
| |
| |
met vreemde verlegenheid en Heuvel keek sip naar z'n bottines.
Schuw, zachjes-bevend, nipte Schmidt van z'n glas, zweeg verder àngstig.
Na dien tijd kwam-ie nóóit meer op de soos - 't klassiek plekje bleef leeg.
26 December 1902. |
|
Auteursrecht onbekend