Schetsen. Deel 9 (onder ps. Samuel Falkland)

[p. 145]

Aanzoek III¹⁾.

Toen hij dien avond van de letterzetterij thuis was gekomen en z'n boterhammen gegeten èn achter de krant plakken bleef èn raar met z'n bril scharrelde èn na 'n hakkelstilte opeens zei: ‘moeder - 'k mot is met je pràte’ - toen begréép ze en dompte in 'r stoel terug, driftiger breiend.

En bij 't gebroei van de lamp, 't smorend gemuf van 't kamertje, had-ie, de krant rimpelend en kreukend, alsof-ie z'n eigen geluid niet alleen dorst te laten begaan bij haar mokkende zwijgenis, van 't meissie verteld waaran-ie kennis had gekregen en die-die trouwen wou às ze 't goed vond. As. Verandering zou 't haast niet brengen. Waar d'r voor twee was, was 'r voor drie. Dat wist ze wel. 't Most 'r vroeg òf laat van kommen. 't Was zòo voor hem geen leven - hard werken de eene week an de dagploeg, de andere an de nachtploeg en wel 'n eigen thuis, maar toch niet dàt.

Zij breide zwijgend, keek niet op, knikte niet ja, niet nee.

‘Zeg je daar niks op?’, had-ie gevraagd.

'r Breinaalden tikkelden vinnig - 'r lippen wrokten den mond in.

1) Verg. Bundel VII en VIII.

[p. 146]

Hij, 't bleek gelaat van lànge jaren arbeid over den zetbak, zocht zacht-grommend z'n bedenkingen - dat 'r mèer kammeraden waren met moeders in huis - dat 't voor haar 'n hééle anspraak weze zou - dat Jet 'r zoólang 'r geen kindere kwamme, bij kon verdiene met verstelwerk, want dat ze nou zelf in 'r eigen kost verzag - dat 't toch bèter leek 'n vrouw te neme as - as in slechte huize te belande - dat-ie nooit wat zònder 'r gedaan had al was-ie meerderjarig, maar dat ze nou most begrijpe dat-ie - dat-ie....

't Zweet stond op z'n voorhoofd, z'n knokelige vingers, blauwig-zwart an de toppen, hadden gaten in t' krantepapier gevreten, z'n oogen zochten onrustig achter 't brilleglazen-geglim.

Toen begon-ie met de kruimels op z'n bord te spelen, ze verleggend op een rijtje, machinaal, alsof-ie galjard zette.

De roetvanger van 't lampje bengelde, woelde schaduwtjes naar 't plafond; 't koffiedrab in den ketel schokte schuddinkjes op de kachel.

‘As 'k nou gezeid heb te wille pràte,’ gromde hij op 't botte af: ‘dan mot je wèròm prate en niet as 'n zoutzak blijve zitte.’

Zinnend lei ze de breikous neer, nam traag 'r handen in den schoot, verschoof de lippen alsof ze zou spreken.

Maar ze stond op, rammelde den koffieketel van de kachel, lawaaide den ring in 't walmend gat en àchter 'm kwakkend op den zuchtenden stoel, begon ze te huilen,

‘Ben je nou gèk!’, stoof-ie op, voor 't eerst nijdig: ‘wie geeft je reden?’

Zij schudde huilend 't hoofd, zwaar 'r neus snuivend.

'r Rooie oogen zwommen 'r benepen gezichtje uit, 't molmen achterbuurtsch gezichtje dat nooit

[p. 147]

anders gekend had dan horren, druilig achterbuurtsch licht, zorgjes, ruzie, chagrijn.

'n Man en drie kinderen had ze verloren - nóú liep 't zoo rustig z'n gangetje, had ze an niemand verplichting, nam ze 'n paar wasschen waar, potte voorzichtig dubbeltjes en kwartjes op 't spaarboekje....

En nou had je ook meteen de donderslag, de slag dien ze zoolang gevreesd had, de slag die niet was af te wenden. Want hoe sterker je je verzette, hoe meer bedenksels je verzon - hoe averechts 't uitwerkte. As 'n jongen z'n zinnen op 'n meissie zette, hielp 'r geen redeneering en ze hàd niks te redeneere - hij verdiende fatsoenlijk - ze was met 'r man wel op minder getrouwd - hij was meerderjarig. Maar dat-ie zoo dikwels gezeid had, dat-ie niet van plan was te trouwe, dat trouwe hóúwe was, dat-ie best begreep dat 't voor haar geen lol most weze ònder 'n schoondochter te komme, zoo as je bij Gijs zag, waar Gijs z'n moeder as oud vuil behandeld wier en ze haast elke dag na 'r mond keke hóéveel boterhamme ze at, hoeveel koffie ze slikte.

Grienend zat ze naast de kachel, d'r tranen verslikkend, 't ruig vel van 'r werkhanden wrijvend.

Gemeener antwoord had ze 'm niet kunnen geven dan dat mokkend gehuil, dat òphitsend zwijgen.

‘Daar schiet 'k mee op,’ praatte hij grommender: ‘'k vraag je om ráád en je doet geen bek open. Al heb 'k vroeger wel is gezeid dat 'k geen haast had - je mot maar denke dat 'n mensch veranderlijk is - en dat je 't nog bèter krijge zal dan nou - dan heb-ie àanspraak en hulp bij de wasch’....

Z'n brilleglazen schuchterden op haar toe, bàng voor 'n uitbarsting. As ze loskwam kon ze àl de buren bij mekaar drenzen. Ze was làng niet makkelijk. Den heelen dag had-ie tegen de herrie opgezien - dat ze 't toch niet zou willen hebben, dat

[p. 148]

ze nog dàgen zou kijven. D'r gezwijg en d'r gehuil was 'n grooter onthutsing. Dan lei 't in 't vet voor later....

‘Wàt zeg je?’ -, vroeg hij nog eens, doende àlsof ze gesproken had.

‘Ik zeg niks,’ zei ze, na-snikkend.

‘Heb-ie d'r wat tegen - nòu?’

‘Ik heb d'r niks tegen,’ zei ze mokkend: ‘às 'k 'r wat tegen zou hebben - zou jij 't zeker làten!’

‘Nee, dat zou 'k niet,’ zei hij bot.

‘Nou dan,’ zei ze, kort-nijdig d'r oogen vegend: ‘wat vrààg-ie dan!’

Onder de lamp zat ze weer te breien, de handen in vlammend beweeg en van de breinaalden vlogen lichtvonken.

Toen, zenuwachtiger spelend met de kruimels op z'n bord, 't hoofd buigend dat de haarstoppels in den lampelichtkegel spichtig 't week vel doorpriemden, nam-ie z'n laatste grimmigst-gedurfd aanloopje.

‘As je 'r dan niks tegen het - dan most je is angaan bij d'r ouwers en 't vràge’...

Alleen de breinaalden antwoordden driftig - 'r lippen zetten zich schrap in aangrommende kwaadaardigheid.

‘Wàt?’, vroeg-ie dociel als 'n kind.

‘Doe 'k niet,’ keef ze en 'r ingehouden kwaadaardigheid kwam los, zeurig los, doorzanikend het kamertje tot-ie in de bedstee kroop.

Twee avonden later ging ze tòch, was ze uitgekeven, wist ze dat 'r niks an te doen was, dat ze eieren voor 'r geld most kiezen. Jan had Jet gisteravond meegebracht en bij 'n kopje weerbarstige koffie, had ze beloofd op visite te kommen en voor 'r zoon, die nou nachtploeg had aanzoek te doen. Ze droeg 'r beste bullen, 'r hoed met linten, 'r

[p. 149]

Zondagschen doek. Zoo kwam ze tweehoog bij de Van Galen's.

‘Ik ben de móéder van Jan,’ zei ze in de kamerdeur.

Dat begrepen de Van Galen's.

‘As u niks gezeid had, juffrouw,’ zei de moeder van Jet - 't sprak vanzelf dat Jet 'r niet bij was - dat had geen houding -: ‘dan hadde we 't nog daalijk gewete. Sprèkend uw gezich’....

‘Dat vind 'k nou heelemaal niet,’ zei de visite, die zich beroerd voelde. As dàt Jet d'r ouwers waren, dan was Jan in 'n lekker nest beland. Al morsig wat 'r an was. De lamp had gestoomd en de kamer stonk na gebrande uien. En hoe ze an zoo'n tafel zitten konden, 'n klesnatte tafel met smerige gebarsten koppies en 'n koffieketel zonder oor en de suiker in 'n kommetje, niet eens in 'n behoorlijke suikerpot.... In de bedstee krielden kinderen met nachtgoed zoo vuil as haàr stofdoeken en in de alkoof was 't 'n rommel van sinaasappelkisten en vuile emmers, dat je hart 'r van ronddraaide. Had ze motten weten! Ze zou 'r goeie spullen hebben angetrokken voor zulke vièze menschen. D'r wrok groeide opnieuw in 'r keel - ze kon regulier 'r koonen niet in lachtrek houen.

‘Vind u dat niet!’, zei de vader, z'n pijp bekluivend: ‘nou maar, dat ken je zelf niet zien, hoor! Moeder en zoon as twee droppele water.’

‘Zal ik u dan maar is inschenke?’, glimlachte Jet's moeder. Ze blonk van de groene zeep, maar d'r haar zat in 'n dot asof ze zoo pas uit 'r bed kwam.

'n Prop koffiedik proestte uit de tuit in het kommetje. En de melk klotste in het drab.

Jan's moeder keek 'r na met glimlachende ruzieoogjes. D'r was geen kom zonder barst.

Toen deftigde er een stilte in 't kamertje. Zelfs de kindren in de bedstee keken met groote oogen.

[p. 150]

‘Juffrouw,’ zei Jan's moeder, 't kommetje roerend zonder te slikken: ‘juffrouw - je zal wel haast wete waarvoor 'k gekommen ben.’

‘Ja,’ knikte de vader, plots ernstig van gebeurtenis-overpeinzing.

‘Me zoon Jan,’ hernam de visite, naar de lampepeer kijkend, die wel in geen jaar gedaan most weze - drijven dee-die van olie en dooie vliege! -: ‘me zoon Jan het zinnigheid in uw dochter Jet’....

‘Ja,’ knikte de vader weer, stijf z'n pijp voor zich uithoudend.

‘Nou - wij hebbe 'r niks tegen,’ zei Jet 'r moeder, d'r koffiekom leeg slurpend: ‘nee, wij hebbe d'r niks tegen, wat jij, man?’

‘Niks,’ zei de man.

De visite zette 'r kopje neer, boog kribbig haar rug tegen de kaduuke stoelleuning. In 'r hoofdje hitsten spijtige, giftige gedachtetjes.... Niks tegen.... Niks tegen.... Ze mosten 'r nog wat tegen hebben.

Haar zoon kon iedereen krijgen en nou zoo'n meid! As ze 't huishouen geleerd had van 'r moeder - nou, dan zag ze Jan z'n voorland.

‘'t Is 'n knap paar,’ zei de moeder weer: ‘ze magge samen gezien weze’....

‘Ja-ja,’ zei de vader.

‘En an me dochter zal-die 'n bèste vrouw hebbe,’ zei de moeder weer, met iets zwammigs in 'r oogen, nou ze 't geval góéd bedacht.

Maar ze had dat niet moeten zeggen. 't Prikkelde de visite te sterk. Vóor 'r de tafel met 'r uitstalling van verwaarloosde koffie-dingen, òver 'r de man met geen knoopie an z'n hemd èn de lampepeer met de vliegensaus èn de bedstee met de ongewasschen kinderen èn Jet 'r naaimachine met 't geflodder van verstelwerk, lapjes en afval èn de alkoof met de sinaasappelenkisten èn de moeder met 'r slordig

[p. 151]

gewrongen haar - néé, daar kon je as moeder van 'n oppassenden jongen met 'n boeltje waarop geen stoffie lei en 'n heel-aardig in zorgen geschraapt spaarbankboekje, geen ja en amen op zeggen. Plots zakte 'r geperst glimlachje weg en half in gesusten ruzietoon antwoordde ze:

‘.... 'n Bèste vrouw - dat zal nog motte blijke’....

‘Motte blijke, zeit u,’ herhaalde Jet's moeder, uit 'r koffie-geglimlach verstarrend.

‘Natuurlijk - de juffrouw het gelijk,’ knikte de vader wijsgeerig: ‘je weet nooit wàt je an 'n vrouw het. Maar as Jet is, zooas d'r móeder - nou dan kan je zoon tevreden zijn, juffrouw - want al zeg 'k 't waar ze bij is: d'r benne weinig zulke goeie huisvrouwe as mijn vrouw - ja, ja - daar kan ik van prate - we hebbe tien kindere gehad en geddank nog acht in leven’....

‘Zoo’.... zei de visite stugjes.

‘Drink u koffie is uit - u drinkt heelemaal niet,’ zei de moeder óok verstroevend, bij 't gezicht van de visite met de ruzietrekken om 'r mond.

‘'k Drink nooit koffie,’ loog de visite en platweg argumenteerend: ‘van koffie krijg 'k zoo 't zuur.’

‘Ja, dat wil meer weze,’ zei de vader complaisant.

Toen, in een nieuwe wantrouwige stilte, 'n stilte die zoo onguur meedee als 'n buurvrouw, die làng gewrokt heeft, zei de moeder nog is:

.... ‘Ja - ik ken elleke man geluk wensche met 'n dochter as de mijne, die zindelijk is en koke ken en verstelle as de éérste naaister - daar ken u van op an’....

Dàt dee de deur dicht. Hoe je zóo stoffen kon, as je zelf in 'n vergoord boeltje zat - terwijl je toch deksels goed merken most as iemand zelfs niet z'n

[p. 152]

mond an 'n kom koffie bij je wou zetten! Hoe je zoo kon ophakken....

‘Dat zal allemaal motte blijke,’ zei de visite nòg eens, maar nu zoo pertinent in twisttoon, dat 'r niet an te twijfelen viel.

‘Wàt zal motte blijke?’, keef Jet 'r moeder werom: ‘as je maar niet meent dat wìj om jouw zoon verlegen zitte’....

‘Nee om de drommel niet,’ ruziede de vader.

‘.... Dat zeit niemand,’ redeneerde de visite, thans òpenlijk 't gedoetje-van-die-menschen met oogjens die àlles zeien beoordeelend: ‘maar van je dochter mot 'k 't eerst zièn voor 'k 't geloof’ ....

‘'t Is zonde genog dat ze net hèm mot hebbe,’ smaalde de moeder: ‘ze het betere keus, juffrouw’ ....

‘En wie houdt 'r dan tegen!’, keef de visite.

Ze tróúwden. De moeder woonde bij ze in. Het werd 'n tijd van krakeel en verwijting.

9 Augustus '02.