| |
| |
| |
Huissleutel.
Tien uur 's avonds verschrikte de schel het huisevenwicht.
Vader, die z'n avondboterhammetje at, de twee dunne sneetjes bruin brood met kaas, lei den hap in de wangkuil te ruste, naluistrend in beteuterde verschrikking.
Tièn uur - wie d'r nog zijn kon, zoo láát?
Moeder, die rustig te slaap-wieblen zat, 'r ademvol hoofdje zacht cadanseerend, de handen warm-slap in den schoot, stutte òp, wijd-uitsparrend de oogen.
‘Wordt 'r gescheld?’ -, vroeg ze, vragend wat ze wel wist.
En Trui, de dochter van dertig, om wie geen màn kwam, Trui die net an 't end was van den leesgezelschappen-roman, Trui spichtte 'r neus naar de lamp, wèg uit de verbeeldingswereld van belaagde maagden en zoet-blonde jongelingen....
‘Ja, daar wier gescheld,’ zei vader, haastig z'n hap doorspuiend en 't mes op 't bord neerstevigend.
‘Laat dan nòg maar is schellen,’ waarschuwde Trui, bàng van 't late gelees.
Maar vader, wakker van doen, zette 't huispetje op z'n lange, grijze haren, wrokte den stoel achteruit, schoof 't raam op.
| |
| |
Even stak z'n mager lijf in 't venstergepuil.
Toen zei-die norsch ‘O, ben jij 't!’, en stompte het raam dicht.
An den toon van z'n stem, an z'n stug lichaamsbewegen, an de stroefheid waarmee-ie de dunne lippen plette, an 't aarzlend gekijk van den grond naar z'n bord - vóóral an de drift van z'n omlaag roepen merkten ze daadlijk dat Henk 't was - Hènk - Hènk - en dat nòù, om tien uur.
Trui flapte d'r boek toe.
Van lezen kwam nou toch niks meer.
D'r kous-voeten zochten onder tafel de door romanemotie uitgewipte sloffen, d'r rooie lees-oogen betastten vader's gezicht, dat in harder plooien verrimpelde.
Dan, driftig het zwart ònder de tafel doormaaiend, sneller van grijp de toffels zoekend, de toffels die 'r niet waren, die ze straks nog an had gehad - verzette ze d'r stoel, liep met vlugge pasjes de gang in.
En al vast benauwd om de herrie die je weer kreeg, 't gekijf en gezanik - gèk leek-ie wel, 't mispunt van 'n jongen, om in 't holle van den nacht te spoken! - lichtte ze den ketting van den haak, sekuur nog is roepend achter de deur of hij 't wel was.
‘Dàg,’ zie-die, z'n voeten schuierend op de mat.
‘Wat mòt je zoo laat?’, vroeg ze, haast nijdig.
‘Niks,’ zei-die door-loopend, de handen in de jaszakken, den hoed diep om 't hoofd, den kraag om z'n nek.
Zoo stapte-die de kamer in, 't éérste 't fel lamplicht ontwijkend, geen boe of ba verder zeggend.
Op 'n stoel bij de deur ging-ie zitten, met veel modder an z'n broekspijpen, veel witte zorg op 't gelaat, veel oud verdriet in de oogen.
En omdat-ie niks zei, enkel met de lippen nerveus trok, alsof-ie pruimde - en z'n hoed òp hield - | |
| |
en z'n jaskraag niet omsloeg - en de schouders slap liet hangen in de bulten van z'n kleeren - en moeilijk door z'n neus snoof - keken de oogen van vader, moeder, zuster 'm an met zonderling vòllevendig begrijpen.
Toen sprak moeder rarig, om wat te zeggen - en schuw glimden 'r brilglazen d'r man an die nog stónd bij z'n stoel:
‘Nou - da's wèl laat’....
Ze had wel willen zeggen: Henk, jongen, wat scheelt 'r an? - of: hè goddank - of iets ànders - dorst 't niet bij 't dreigend gezwijg van 'r man, na al de vroegere scènes, de ruzies op-vechten-af, de vele, vele herrietjes in de eigenste kamer.
Henk rukte z'n jas open dat 'n knoop naar 't kittig zeil keilde, wriemelde an z'n boord, alsof-ie 't stikkend benauwd had, slikte kurkig, zei toen dof:
‘'k Wou - 'k wou hier slapen vannacht’....
‘O,’ zei moeder, stillekens verheugd - en opnieuw glansden d'r brilglazen naar den man.
Het werd eene woelige stilte.
Nou-ie dát zei, was 't zèkerheid, had-ie 'r 'n end an gemaakt, was 't uit, wel gòddànk ùit met 't schepsel.....
Vader trok z'n stoel naar de tafel, boog langzaam neer, betuurde stroef van gelaat de avondboterhammen, mumde de lippen alsof-ie wat spreken wou, snee toen met snauwende halen. Op z'n bord blokten de broodvierkantjes.
‘Nou - dan zal 'k je bed gaan opmaken,’ knikte Trui.
Lam dat vader niks zei. 't Kwam 'r van hoor - as van ouds. En jawel, bij de deúr hàd je 't al
‘Zoo,’ praatte de oude man hard: ‘wou je hier slapen vannacht - voor hóélang?’...
‘Voor hoe lang?’, vraagde de zoon, 't hoofd zacht- | |
| |
zoekend wrikkend op 't benauwend boord, en de zwarte diepte onder de tafel bestarend met oogen wier wit bloedrig bewaasd was, zei-ie plots stevigbesloten: ‘ik heb 't ùit gemaakt, vàst uit’...
‘Zoo,’ herhaalde de vader en 't boterhammenmesje kwaadaardig in de hand klemmend, de lippen in bijtend beweeg, smeet-ie 'r de ouwe verwijtingen uit: ‘Zóó! Heb-ie 'r dan leeren kénnen! Nou je naam overal in opspraak is! Nou je in de modder gelegen het! - Zoo. - Zoo. Zijn wij nou weer goed genoeg? Wel ja - we houen 'r 'n herberg op na. In geen weken na z'n ouwers omgekeken, in geen weken 'n voet over huis gehad - 'n brutale bek opzetten as we 'm waarschouwen voor dat creatuur, dat schépsel waarvan de halve stad 't leven kent - en nou anschellen in 't holle van den nacht!’ -
't Mes ketste wrevelig op 't bord.
‘Nou’ -, suste moeder: ‘Je ziet nou toch wel dat-ie 'r spijt van het - dat-ie 't ongedaan wil maken - berouw komt nooit te laat...’
‘Dat weet 'k al niet,’ gromde de man: ‘andere ouwers zouen je de deur wijzen! Voor mijn part blijf je - voor mijn part ga je! Da's, as 'k 't wèl heb, de derde maal dat-ie 't uit wil maken’...
‘Nee, nou is 't radikaal uit,’ praatte resoluut de zoon, stevig het tafelduister toesprekend: ‘vroeger dacht 'k - vroeger geloofde 'k - maar nou heb 'k zèlf bewijzen dat ze me beliegt - nou - nou - 't Is uit! Al knielde ze voor me!’....
Sterk ging z'n stem naar het zwart onder het tafelblad, leefloos dwaalden z'n oogen die gloeiden alsof-ie gehuild en geraasd had.
‘Zoo,’ zei vader nog eens: ‘en heb-ie 't 'r gezèid?’
‘Nee,’ aarzelend verweerde de zoon: ‘als 'k 't 'r zèg, het ze d'r praatje klaar, palmt ze me weer in - ik zal 't 'r schrijven’...
| |
| |
‘Je zal - je zàl,’ stug-spotte vader.
‘En dáálijk!,’ praatte de zoon beslister.
‘Da's heel, heel goed,’ moedigde moeder hem aan: ‘heusch 't is voor je bestwil. As 't 'n fatsoenlijk meissie was.....’
‘Fatsoenlijk!’, barstte de man los: ‘denk-ie dan, dat-ie van 'r hóúdt - niét dàt, nee, niet dàt! Allemaal slechte driften, driften waarvoor 'k geen naam wil geven in presentie van je moeder en je zuster! - Geef 'm pen en inkt! We zullen kijken. Maanden lang heb je ons verdriet aangedaan - maanden lang het je moeder 's nacht gezucht en geklaagd! - Nou slaan we spijkers met koppen of je kan weer net zoo de deur uitmarcheeren ......’
‘'k Zeg toch zèlf dat 'k schrijven wil,’ zei Henk vagelijk glimlachend: ‘en als 'k 't zelf zeg, zou 'k toch meenen da'k zelf wil’...
‘Trek dan je jas uit en drink 'n koppie koffie mee,’ vrindelijkte moeder, meelijdend kijkend naar z'n bleek, ongeschoren gezicht, z'n verwarde haren, z'n modderige broekspijpen, z'n vetvlekkige jas.
- O, ze had God kunnen danken. Beter 'n verloren zoon die terugkeerde as 'n verloren zoon die verloren bleef....
Recht onder de lamp zat-ie te schrijven in één zet door.
Maar nog had de pen de handteekening niet gekrast of 't papier lei in snippers.
Zoo kon 't niet weg.
Toen schreef-ie bedachtzamer, zinnend over de woorden, doorhalend, verbeterend.
Vader, òver hem, las z'n krantje om 'm gezelschap te houen - moeder en Trui waren naar bed gegaan - de dag begon vroeg en brieven schrijven om elf uur 's nachts leek erger as nachtbraken.
| |
| |
‘'k Bèn 'r,’ zei Henk, 't adres langzaam en netter, met zware krulletters halend.
‘Laat 's kijken,’ zei vader, wantrouwend het krantje vervouwend en de hand over tafel strekkend, nam-ie den brief, las onder het licht van de lamp.... ‘Mejuffrouw - Daar ik thans zekerheid heb van de buren en van vrienden die ik vertrouw, dat ge mij bedriegt dat ge zòò slecht zijt, dat ik me schaam ooit met u te hebben kennis gemaakt, deel ik u hierdoor mede dat ik met u breek en niets meer met u te maken wil hebben - Henk’....
‘Nou da's wèl goed,’ redeneerde vader: ‘je het 't 'r nog veel te netjes gezeid. Je had gerust erger kunnen zeggen. Zoo. Geef me je hand. Nou ben 'k waarachtig met je verzoend. 't Wàs geen leven wat jij geleid heb. - En doe'm nounog van avond weg’...
‘Zou 'k 'm noù nog posten? As 'k morgenochtend’....
‘Nee,’ raadde de ouwe man: gepost is gepost. D'r is 'n lichting om twaalf uur - je most morgen is’....
‘Néé,’ ontkende driftig de zoon: ‘nóóit meer! Nooit meer! 'k Heb nog niet eens àlles verteld. Dat schepsel is enkel leugen, bedrog! Nooit meer! Daar gaat-ie’....
Nijdig stopte hij den brief in het couvert, likte zoo woest dat-ie zich de tong sneed, plakte den postzegel op.
De klok sloeg elf.
De ouwe gezelligheid van de huiskamer, waarin-ie in geen maanden gezeten had, met vader in zachtere stemming aan de andre zij van de tafel, vader die zoo'n best mensch was, z'n hééle leven hard voor z'n kinderen gesjouwd, vader die driftig was, maar 't goed meende - hoe hàd-ie zich kunnen vergooien met.... met.... met die slèt - de ouwe gezelligheid van de kamer met de lamp dáár en de spiegel
| |
| |
dáar - god, wat zag-ie wit! - en de klok dáar en moeder's stoel dáar - de heele ouwe gezelligheid van zoo'n zitje met vader als de andren naar bed waren, doezelde op hem toe, klopte van z'n hart naar z'n keel en z'n moeie oogen.
Toen, terwijl-ie voelde dat vader 'm ankeek, leunde-die achterover, uitgeput door 't lang, eenzaam wanhopig gewandel bùiten-om en een zware, doffe triestigheid omloomde hem, alsof-ie zinkend was in een eindeloos, dampig nachtzwart, een zwart zonder houvast voor de handen, een zwart waarin z'n lichaam pijnlijk-doelloos vergleed, een zwart met schrijning van smartlijk-hijgend verlangen. Nou maar zoo zitten blijven, met je handen slap neer, niet meer loopen en praten....
‘Wil ik 'm voor je weg brengen?’ -, vroeg vader bijna zacht.
Uit de leegte schrikte-die op.
‘Neen, laat mij 't maar doen’....
‘Hier heb je de huissleutel’....
‘Dank u’....
‘En kom gauw werom’....
‘Ja, vader’....
‘Links om de hoek, is een bus’....
De krant ruimde de ouwe man weg en de kopjes en het bordje en het mes en de kruimels - wat z'n avondgewoonte was. Toen draaide-die de lamp wat neer, trok z'n overhemd uit, vouwde 't gladjes op den stoel bij de alkoof. Toen trok-ie 't gewicht van de hangklok op. Toen scharrelde-die nòg wat, lùisterend, geeuwde, doodmoe van den langen dag. Toen ging-die zitten, wàchtend, scherper luisterend, onrustig. Toen schoof-ie 't raam op, keek 't endje straat af, tot waar de hóék was met de brievenbus. Niemand. Wel zesmaal had-ie in dien tijd....
| |
| |
Maar nou, ongeduldig, plonste hij 't raam dicht, huiverig door de nachtkilte die z'n borst bestreek.
En in z'n stoel tukte-die wàchtend in, tot iets hards de brievenbus van de deur betikte. Het was vèr over twaalf.
Aarzelend stond-ie op, liep de gang in.
In de brievenbus lag de huissleutel in 'n papiertje gewikkeld.
De huissleutel.
3 Mei 1902. |
|