|
| |
| |
| |
Nieuwe tijden.
Daar zijn levensgebeurlijkheden die men niet gaarne verhaalt, bevreesd voor het vergroven van dingen wier liefheid bij éérst vernemen eene wel zeldzame aandoening gaf. Eén veegje te veel of er naàst en de schoone herinneringslijn wordt vervaagd. En dan láter, bij de herlezing, bij het zien der gedrukte woorden, die stug en ganschelijk anders geworden, bijkans verwijten, verwijten dat je teer herinneringsgedoezel door harde, bitse krijt-kontoeren vernielde. dat je van clair-obscur kil daglicht maakte, dat avondschemer-gepraat bij denkende gezichten tot plomp koffiehuis-beweren aandikte - làter, leun je spijtig terug in je stoel, verwenscht de rapheid van je pen, die een nog niet geheel bezonken gebeurlijkheid, als 't ware doortroebelde....
Hij was - ge ziet: ik bied met uitgespreide handen verontschuldigingen aan, alvorens deze nieuwe schets in te luiden - hij was een zéer werkzaam, zeer braaf, zeer geloovend mannetje. Laat getrouwd omdat hij niet kòn - muurvast redeneerde hij dat iemand die naar stadhuis en kerk gaat aan kinderen moet denken en voor kinderen vóóral is geld noodig - hield hij bijzonder van z'n drie jongens. Hij hield
| |
| |
van ze zóó innig dat-ie vochtige oogen kreeg als-ie van ze vertelde. Hij hield van ze met de straffe, strenge genegenheid van 'n man met al grijzende haren, die weét wàt leven is en wàt er in 't leven wacht - hij hield van ze ernstig en straffend, grommend bij 'n onvertogen woord, glimlachend bij een frissche kinderdáád. Doch dit zoo vluchtig aangevend, loop ik reeds op mijne bedoeling vooruit. Want ten tijde dezer luttele gebeurtenis waren de jongens nog klein, ging alleen de óudste op de dorpsschool.
Hij was boekhouder. 's Morgens half acht zaten ze aan 't ontbijt, de vrouw, het grijzend mannetje, de drie fiksche, gezonde jongens. Dan las hij met zékere, rustige, stilte-opdringende stem een kapittel, bleven de jongens beweegloos, bang voor vader die zelfs geen gebàar wou zien. En langzaam kwam luistring over de gezichten, luistring van diepe aandacht, keken de jongensoogen naar het zware boek met koperen sloten. 's Middags las vader weer en 's avonds nègen uur, als ze al leien en sliepen, las-ie opnieuw, den ijzeren bril op den sterken neus, het hoofdje gebogen, de grauwe baard bewegend met het gaan der kin. Moeder liet dan de breikous of het verstelwerk rusten. Die keek dan van onder de lamp naar zijn zeker, ìn het kapittel levend gezicht, z'n gezicht dat zoo trouw en kinderlijk-geloovend, met héél groote oogen, òngewoon glimlachen kon als-ie weèr en nòg-eens-weer met verheffing van stem ‘O, barmhartige God’ zeide. Moeder glimlacherde dan ook, zachtjes knikkend en soms als ze hoorde wat ze méer gehoord had, mee-prevelden haar dunne lippen, blij in de heerlijke stemming van drie, driè bengels àchter in de alkoof èn 't warme, soezende kamertje èn de monotone dreun van die bekende, in èlke wending of daling bekende stem die vertrouwend tot Gód sprak....
| |
| |
Was het dan wonder dat de jongens, als ze gestoeid, geravot hadden, als ze met rooie hoofden voor 't middageten binnenstoven, gaùw nog even d'r handen gingen wasschen en d'r warharen borstelen, omdat vader zoo streng keek als-ie den bijbel opensloeg en ze met z'n groote oogen an 't huilen zou hebben gemaakt, als ze met smèrige knikkerhanden naar 't Lezen luisterden.... Was het wonder dat vàder hun àlles was, 'n vader zooals er maar één op de wereld bestond, 'n vader die van èlk ding verstand had, 'n vader die haast den héélen bijbel - den bijbel - van buiten kende, soms lás zonder de schriftuur te zien - zoo maar voor zich uit - over z'n bril heen - wel vijf minuten lang - 'n vader die uren vertellen kon uit 't ouwe testament en de bijbelsche geschiedenis?
Jan 't oudste jongetje, 'n ventje van tien, twaalf jaar, stofte als-ie 't over z'n vader had.... ‘Me vader,’ zei-die wel met schreeuwrige blufstem als-die bij andre joggies aan 't opsnijjen was: ‘me vàder - nou hoor! Die weet méer as de dominee - nou hoor! Ja, da's waar, hoor! Me vader is zóó geleerd - dat as-die wou - as-die wóú - nou dan wier-die professer - maar hij wil niet! Da's wáár hoor!’ En als de andre jongens dan werom bluften van hun vader, die dit en dat kon, snee Jan wilder op: ‘Zoò - zoò - en kan jouw vader de bijbel van buiten? Jouw vàder - 't zàl wat - die weet niks niemendal - die mot is bij mijn vader kommen - puh! - mijn vader slaat jouw vader dood - die weet ommers niks, jò!’....
's Middags nà, zoo'n dispuut, keek-ie bewondrend naar 't grijs mannetjeshoofd, dat las, las - zonder te lezen en als 't dan avond was en vader z'n schriften inkeek, de schriften met cijferrekeningen, de lange optelsommen en de vermenigvuldigingen
| |
| |
van getallen als 73859 X 312 en precies de fouten opsnorde - dan nam-ie zich voor nèt zoo knap als vader te worden. 'n Paar maanden later ging Jan over, over naar de hóógste klasse. waar ze Fransch leerden. 't Duurde geen week of de snuggere rakker zei tegen z'n moeder: ‘Mère’ en als vader wat zei, antwoordde-die ‘Owie père’ .... Dit nu lijkt simpel en gehéél gewoon, maar het grijs boekhoudertje, keek met verschrikte, benauwde verwondring. Als Jan van de school thuis kwam, riep-ie ‘Bejour mère!’ - als moeder 'm vroeg of-ie nog 'n boterham lustte, praatte-ie deftig ‘sievoeplee mère’ - als ze zei: ‘Jan, hoe laat is 't?’, knikkelde die geheimzinnig ‘Cinq heurès’ - moest ze 't nog eens vragen, antwoordde die pedant ‘cinq heùrès, mère, père, sievoeplee’ .... Vader keek dan naar de tafel, plette de lippen in 't gehaar van z'n snor en z'n baard, fronsde norsch de wenkbrauwen dat ze mekaar bijna raàkten en met een van drift grommende stem snauwde-die: ‘hou je moeder niet voor de mal, kwajongen - je weet dat je moeder je niet verstaat!’ - Dadelijk zweeg 't jogje, bang voor vader.
Dienzelfden avond las 't mannetje voor 't eerst van z'n leven 't kapittel met hálve aandacht. Toen die klaar was, dee-die niet als gewoonlijk, lei-die z'n ijzeren bril niet op de leeren kaft, dronk-ie de koffie-kom niet leeg.
‘Is 'r iets?’, vroeg moeder 'n beetje ongerust.
‘Nee-nee,’ zei-die jokkend. Ja, hij jòkte en dadelijk jokte die wéer, want toen ze opstond om naar bed te gaan, bleef-ie zitten. Hij most nog wat bijwerken an kantoorboeken. 't Was nou drúk....
Niet zoodra was ze echter de kamer uit, of op z'n kousen loopend, sloop-ie naar den kamerhoek waar 'n stapeltje jongensboeken leien. Jan had 'r 'n leertje om gewonden. Voorzichtig gespte hij het
| |
| |
los, bracht de beduimelde geleerdheid onder de lamp. Met een grimmig, bijna snauwend gezicht, bekeek-ie éen voor éen de titels, stutte het hoofd op de handen. Dàt had-ie nóóit geleerd. Wie praatte 'r in zijn jeugd van Frànsch op de scholen? Was 't al niet mooi genoeg dat-ie 'n hand schreef zóó loopend, zóó gelijk alsof 't gedrukt was? Maar nou met den nieuwen tijd zou 't niet lang duren of z'n zoons groeiden 'm over 't hoofd. 'n Kind hield geen respect voor 'n ouwer as 't geleerder wier. Nee, dat had-ie straks best gemerkt met Jan die an z'n moeder in 't Fransch zei hoe láát 't was ....
Z'n pijp zakte op 't tafelblad. Voór 'm leien de kinderboekjes met raadselachtige opschriften.... ‘Nouvelle Grammaire française’.... ‘Nouveau Recueil de thèmes et d'exercices’.... ‘Choix de lectures et de dictées françaises envisagées au point de vue chrétien à l'usage des maisons d'éducation, des gymnases et de l'instruction privée’.... Het was een mysterie, een niet te vatten geheim. En Jàn las dat, Jàn studeerde in mirakuleuze boekjes - Jan zou over 'n tijd.... Even peinzend, leunde 't mannetje in z'n stoel. Z'n pijp was uitgegaan. Z'n slaperige oogjes keken naar 'n kamerhoek. Toen denkend an z'n eigen jeugd, hoe-ie zich zélf dubbel-boekhouden had geleerd, knikte-die beslist voor zich uit. 't Zóú, 't Móést. Je hield 't ontzag 'r niet in als je zoon op z'n Frànsch zeggen kon hoe láát 't was en je er bij zat met open mond, zonder te begrijpen. Als-die nou gelijk 's avonds begon, kon-ie gelijk opleeren. 't Móést. 'n Vader most zich niet blootgeven an 'n kwajongen van elf. De Grammaire openslaand, 't vermoeid hoofd in de handen geboord,
| |
| |
zich hevig inspannend om de ouwe hersens die nóoit uit zulke boeken geleerd hadden, wakker te maken, begon-ie aandachtig te lezen van het Fransch alphabet dat uit vijf en twintig letters bestaat, dat geen w heeft, dat drieërlei e's kent, de stomme e of e muet, de gesloten e of e fermé, de open e of e ouvert.... Nee róóken kon-ie 'r niet bij. Z'n hoofd dee 'r pijn van. Hoe vonden de menschen zóó iets uit? En - en - hoe konden ze de kinderen zulke, zulke schrikkelijk-moeilijke dingen leeren, als 'n oud hoofd 'r haast geen begrip van kreeg? Scherp sneed de ijzeren bril in z'n neus. De lamp bescheen z'n kruin, maakte 'm dof-warm. Terwijl spande hij zich hoofdpijnachtig in over de stomme h, de luidende h, over le, la, l'....
Heele weken hield-ie 't vol. Als-ie om acht van kantoor kwam, las-ie om negen den bijbel, stuurde z'n vrouw naar bed, zocht de boekjes, wurmde geduldig en met geweldige inspanning over de accenten, de verbuiging, de vervoeging, de krankzinnige, bezeten vervoeging, de vervoeging met 'r gruwelijke onbegrijpelijkheden, d'r indicatif présent, d'r imparfait, d'r passé défini, d'r plus-que-parfait.... Z'n ouwe hoofdje boog hijgend onder de lamp, mishandeld door die spartelingen en ongerijmdheden. 't Zweet brak hem uit als-ie ploeterde in de zinnetjes.... ‘De knecht haalt wijn en bier’.... ‘Mijn zuster is een goede vrouw’.... ‘De hond eet brood’.... ‘De koning had een paard’.... Soms dacht-ie 'r an 't op te geven. Maar als-ie dan Jan hoorde praten ‘J'ai beaucoup de l'argent’ of ‘Est le roi malade?’ - dan werd-ie opgepord om vol te houen, om met z'n knàppen zoon mee te gaan.
Een enkle maal wou-ie corrigeeren.
‘Jan - je zeit daar j'ai été - da's niet goed
| |
| |
jongen - je mot zeggen je suis été - ik ben geweest....’
‘Nee vader,’ zei dan de jongen: ‘de meester zegt j'ai été’....
‘Zóo,’ redeneerde 't mannetje wijs: ‘in ònzen tijd, zeien we àltijd je suis été - maar as de méester 't zèit - dan is de uitspraak veranderd’....
En 's avonds - in den tijd dat-ie vroeger al sliep, las-ie hardnekkiger de schriften en boekjes van 't jogje.
Zijn vader had-ie in zijn jeugd niet zooveel moeite gegeven.... |
|
Auteursrecht onbekend