|
| |
| |
| |
Huisreis.
Nog geen úur leien ze te slapen of Pieter schurkte overend. De olielamp scharnierde piepend, tam van schommling, lichtgolfjes wieglend over de rommeltafel, 't fornuis en de banken. Door 't dekluik gleed maanlicht, strepend langs de traptreden, melkwittig-ketsend tegen de kommen op 't hoekkastje. Loom en bonkig zwalpten de olieschoenen, klotsend met den cadans van 't schip. En uit de overzij-kooien klonk 't gesnurk van den schipper, zoo luid alsof 'r 'n varken lei. Nee, 't was wat ànders geweest. Hij had iets gehoord in z'n slaap, 'n kreun of 'n gil, iets raars en benauwds. Nou op z'n elbogen gestut, de oogen schrik-wijd gespard, keek-ie in en door 't logies. En opeens sloeg-ie z'n beenen weg uit 't stroo. Boven 'm, in de kooi waar ouwe Bas sliep, reutelde 't dof en gerekt, alsof iemand stikkend ademscheùrde van onder 'n knie op z'n strot.
‘Bas - scheelt je wat?’ klonk de angststem van den jongen en vinnig beklopte z'n vinger 't hout.
Het reutlen werd zachter, gedempter, hield op. Maar alweer daadlijk klaagde 't wreede, stootender, bitser.
Toen sprong de jongen uit z'n kooi en z'n hand
| |
| |
schudde den schouder van den ouwen visscher.
‘Bas!.... Bas!’....
De ouwe lei stil, de hand verkromd tot een bal, het witte haar verwaaid op het piekende, builende, stroo. Z'n gezicht, zijwaarts gewrongen naar den wand van het schip, leek in het stroo verwroet.
‘Wat is d'r nou, jong,’ snauwde de schipper, 't hoofd uit de andere kooi stekend. Hij sliep net zoo lekker - de dekselsche aap....
‘Bas doet zoo ráár,’ zei de jongen, schuw van het kooigat terugwijkend.
‘Raàr? Wàt raar? - Bas! Hé! - Por 'm is op!’....
‘Ik durref niet,’ sprak angstig het kind: ‘straks het-ie zoo ràar geroepe dà'k 'r wakker van wier en nou beweegt-ie heelemaal niet’.
‘Bas!’ schreeuwde de schipper nu hàrder. 't Bleef stil in de kooi. Je zag alleen de flauwing van 'n jekker, het witte gepluis van het haar en 'n plomping waar de heup moest zijn. Gijs, die naast den schipper sliep, ook wakker geworden - as de schipper z'n bek openzette was 't raàk - gromde z'n baardigen kop uit 't stroo. En gezamenlijk kéken de schipper, de matroos en de jongen. Er móest iets mis zijn.
Over 't dek klonken stappen. Dirk, die met den stuurman de wacht had, klompte naar 't luik en een oogenblik slokte z'n pootig lichaam 't licht van de maan.
‘Roep jij Bas is,’ zei aarzlend de schipper en terwijl de stevige matrozenhand in 't donker van het kooigat bewoog, sprak niemand 'n woord.
‘.... Wel verduiveld,’ schrikte de matroos, óok terugwijkend.
Toen begon de jongen angstig te huilen, ènkel om 't tasten der hand en de stilte.
| |
| |
‘Bàs dan!’ schreeuwde nog eens schril-hard de schipper, schichtig voor 't eigen geluid dat 't bedompte, kleine logies door-echoode en rauwlings terugsloeg.
Dirk, bij de hanglamp, nam 't schroefje tusschen z'n grove arbeidsvingers, wrikte stevig. De pit pafte wat knettrende vonkjes, maar 't licht roodde zoo doezlig als straks, aarzelde over de voorwerpen, snikte weg in het dompe geschaduw van kooien en zoldring.
‘Je zou haast denke 'n beroerte gehad,’ zei Dirk stug. Z'n lippen bemumden de pruim, z'n oogen gingen van de lamp naar de donkere kooi met 'r vage kontoer van man die wel slapen kon.
Norsch van schouderbeweeg was de schipper opgestaan. Z'n zwaar-beschoende voeten pletten de sintels die leien bij 't fornuis. 't Knerste vinnig onder z'n zolen. En nou dàpper van uiterlijk doen, inwendig vol schuwe, timiede bevinkjes, boog-ie zich over den kooirand, vatte de hand den ouwe, liet 'r griezelig los en nog 'ns werom keerend, streek-ie 'n lucifer af boven Bas' grijsaardskop. Gijs, Pieter, Dirk drongen de hoofden vooruit. De lucifer propte paarssputterend, kookte met sissend gepuf. Langzaam werd de vlam geel en bescheen het sneeuwwit hoofd, het bleek oor, de haarpluizinkjes, de stroosprieten die barstig staken en piekten. Ruwig-bevend daalde de eeltige, bruine hand van den schipper, raakte de baardstopplige wang van den ouwe. En tegelijk als z'n hand wegschoot, als bij branding, doofde de lucifer, viel het glimmend spaantje als een dwaallichtje op den grond.
‘Dood,’ zei de schipper in 't roodig gedoezel van de lamp. Z'n kop in den ringbaard leek grauw en scherper van trek. ‘Dood,’ herhaalde Gijs met suffig ontzetten naar het kooigat.
‘'n Beroerte geweest,’ zei Dirk nog 'ns.
| |
| |
Het zachtjes scharnierend lampje bescheen de gelaten van den schipper, de twee matrozen, den jongen. Ze bewogen niet, staarden. Ze staarden naar 't vierkant hok, waarin het hooi lei en 't lichaam. Ze staarden naar 't geheimzinnig schemerdonker, de witte haren, de voeten in zwarte kousen. Toen nam de schipper zwijgend 'n zak, bedekte het hoofd en nu gehurkt om 't fornuis kwam 't gefluister los.
‘Zalle we 'm an dek brenge?’, vroeg Gijs.
As 'r een stierf op de vèrschvangst, wat zelden gebeurde, werd 't lijk zoolang onder 'n zeil op dek geleid. Want 't logies was te benauwd, te klein om 'n lijk te bergen. En koken, smoken waar 'n lijk was ging niet. Ook voor de visch was 't beter 'n dooie zoo wijd mogelijk weg te leggen. 't Bederf sloeg 'r in eer je 't wist.
‘An dek brenge?’, zei de schipper: ‘née - over 'n uur of wat zijn we thuis. Laat 'm maar waar die is’ ....
‘Die is met recht an zee geboren, an zee gestorven,’ praatte Dirk, àngstig de kooi bekijkend; ‘op z'n tiènde jaar op zee gekommen - nou is die zesen-zeventig’....
‘Zes-en-zeventig,’ zei Gijs, wijs knikkend: ‘en z'n vrouw is óok in die streek’....
‘Ja 't was 'n leèftijd,’ zacht-bromde de schipper.
En voort-fluisterend, angstigjes-omkijkend, praatten ze over den ouwen Bas en over wat-ie nog 's middags an tafel gezeid en hoe die gezeten had meepsalmend met de andren in den avond. Het wekkerklokje stond bij eenen. Dood-op, lam van vermoeidheid na 'n werkdag die om vier uur begonnen was, kropen ze een voor een in d'r kooi terug, den rug naar den doode gekeerd. Gijs stapte over den schipper in 't stroo - Dirk klom omhoog om 't
| |
| |
den stuurman te zeggen - Pieter die geen woord meer gepraat had, enkel bleek-angstig geluisterd naar 't fluistren der mannen, kroop in de kooi van den stuurman. Onder den dooie liggen - goeie God, néé....
Zachtjens zeilde de bom op de kust toe. Het wisselend licht van Scheveningen spatte in de verte - het rustig wit licht van 't eigen dorp staarde goedig en stil. De wind was bijna gaan liggen. Nauwlijks bleven de zeilen gespannen en haast geen schuim stoof voor den boeg. Over het glad-vlakkend water schimde het maanlicht, dan 'ns blauw-ijlig van glans wen 'n wolkje voorbijschoof, dan lief-zilvrig in 'n nimbus van schijnbaar stijgenden damp. Naar de kust vaagde een lichtgeul, heel kalmpjes, met zilverschubben en stalen vloeiingen. Soms, als 'r geen wolkjes waren en de maansikkel ongestoord kaatsen kon, dobberde een tweede maantje in de golven, lichtjes wieglend, alsof er een tweede hemel was, een hemel boven, een hemel benee. En de bom, log en zwart, dreef dan tusschen die twee gedragen op het zoet gekabbel dat vrindelijk klotste ook wel gansch onhoorbaar geleek.
Dra sliepen de schipper en de matroos weer in. Het was een droevig geval van den zes-en-zeventigjarigen visscher die in z'n kooi gestorven was, blij met 't beetje verdienste van 'n vèrschvangst-besomming, maar menschen die afgebeuld zijn, tobben niet lang over dingen-van-zee - die slàpen.
Pieter, jongske van twaalf, sliep niet. Vlak over z'n kooi nou, had je de kooi waar Bas lei, Bas die vanmiddag z'n pijpje gerookt had en de tongscharren uit 't net gehaald en meêgeluisterd naar den schipper die den bijbel las. Nou was Bas dóód, zeien
| |
| |
ze. Wat had-ie nàar gedaan voor-ie stierf, as 'n hond die huilt. En wat was 't aaklig - die kooi, die zwarte kooi, die kooi met 't stroo en den zak over de witte haren. Helder-wakker keek 't jongske omlaag. Op 't tafeltje stonden de borden, die-die strakkies wasschen most, de borden waarvan ze rijst met bier hadden gegeten. De lepels leien 'r naast door mekaar. Op 't fornuis glimde de ijzeren pot. 't Wieglend lampje lichtte - de olieschoenen schommelden heen-en-weer. Soms klotsten de hakken. En 't klokje tikte. En langs de wanden zoog 't water, klokkend, schurend alsof 'r 'n lek was. Onrustig draaide 't kind zich af. De kleeren zweetplakten om z'n lichaam, z'n schoenen snoerden als lood. Starend naar de wand zàg-ie Bas, Bas met z'n mageren bruinen kop, z'n kleinen, spitsen neus, z'n scherpe, grijze oogjes, z'n witte haren die van onder de pet sneeuwden. Hoe meer-ie naar den wand keek, hoe sterker-ie Bas zag, Bas zooals-ie onder de lamp naar de bijbellezing geluisterd had en geknikt. En weer in z'n ooren klonk het verstikt gereutel dat 'm wakker gemaakt had, dat-ie gehoord had door 't houten beschot.
Pietertje draaide zich om, nóg eens. Nou zag-ie de kooi weer, 't stroo, de beenen, den zak. As-ie zóo lag, zag-ie de oogen niet, maar toch - o lieve God - 't schrikkelijke van de zàk, de zak over ouwe-Bas z'n hoofd - en de zwarte, heesche, òpjagende stilte, de stilte die van uit 't gàt te schreeuwen begon, die je hersens doorbeukte, 'r gele vlammen in sloeg, de stilte die draaide en gromde en kraakte en knepperde....
In eens was-ie z'n kooi uit, klom 't trapje op, hapte adem. 't Maansikkeltje dreef door 'n schuiming van bleeke, kartlende wolkjes, de sterren schenen, de kust streepte nader.
| |
| |
Bij 't roer stond de stuurman.
‘Nou al op, jòng?’
‘Ja,’ zei 't kind, dicht bij 'm neerhurkend - en alsof 't iets nieuws was: ‘Ouwe Bas is gesturven.’
‘Ja, ouwe Bas is 'r geweest,’ knikte de stuurman.
‘Zoo ineens,’ zei 't kind.
‘God's wil,’ zei de stuurman.
‘Hij het zoo geschreeuwd,’ praatte het kind: ‘àkelig hoor’ ....
‘Dat wil 'k geloove,’ knikte de stuurman opnieuw.
Ze zwegen, de man en het kind.
De bom lag bijkants stil. De zeilen klepperden slap langs de masten. 'r Was haast geen wind.
‘Hoe ziet 'n dóóie 'r uit?’ begon 't jongske weer.
‘Nou - hoe zal 'k 't zègge,’ praatte de stuurman: ‘belazerd natuurlijk.’
‘Houdt-ie z'n oogen òpen?’
‘Dat hangt 'r van af. Soms wel. Soms niet.’
‘En verder’....
‘Verder niks,’ bromde de stuurman: ‘Je mot niet zooveel van de dood vragen, jong.... Ga liever koffie zetten’ ....
‘Koffie zetten,’ schrikte het kind: ‘nee 'k ga niet bij Bàs’ ....
‘En de schipper leit 'r èn Gijs’ ....
‘Die slàpen’ ....
‘Je mot niet bang wezen, jong’....
‘Née, stuurman’ ....
Maar toen ze an wal kwamen, zat-ie nòg bij 't stuur.
En toen ze Bas neerlieten in 'n schulpenkar om 'm naar huis te rijjen keek-ie den ànderen kant op. 't Paard trok de kar door 't water. 'n Eind op het strand leek 't 'n gewòon vràchtje, dorst Pieter eerst meehelpen bij de bun om de tongscharren en d'andre visch te scheppen. |
|
Auteursrecht onbekend