Schetsen. Deel 4 (onder ps. Samuel Falkland)

(1905)–Herman Heijermans– rechtenstatus

Trouwe Bet.

Indien mij de gaven toebedeeld waren des veelgeliefden Justus van Maurik - 't is helaas in geen tiende het geval! -, indien mijne pen de welversnedenheid bezat dezes uniek-moppigen heers - 't haalt 'r niet bij! -, indien ik in voorraad hadde ZEd.'s wereldervaring, bereisdheid (Indië etc.), humor (Moos van den dam), pit - en zoo voort, indien mij daarenboven gegeven was eene zóó groote mate van geduld om kleine gegevens smakelijk en naarstig te besausen, dan zou ik van het onderhavig incident een dikke novelle maken. Welbeschouwd is het mijn kardinale fout bergen van prachtige ‘stof’, stof voor treurspelen, blijspelen, ep-ossen, romans, nouvellen tot onhebbelijk kleine schetskens te condenseeren. Bij wijlen zie ik mijzelven als een fabrikant van machinaal geperste moutkoeken of stroopakken. Bij wijlen gevoel ik de wroeging eens rijkaards, die zijn bankjes van duizend gladstrijkt, in stede barbaarsch en met ontstuimige spartelingen te wroeten, te wriemelen in zakken gouds en zilver. Ik benadeel mijn zak. Laten wij aannemen dat ik thans rúím honderdvijftig maal een gegeven had kunnen omzetten in een roman of drama - laten wij het gemiddeld waardebedrag

op tweehonderd gulden vaststellen (uitgevers zijn niet scheutig) dan zou ik op die wijze dertig duizend gulden verdiend hebben. Met mijne ‘Falklanden’ bracht ik het tot een weinig minder. Dat knaagt bij-tijden aan mijn nacht- en gemoedsrust. Dat bezorgt me bij buien aanvallen van geld-, grootheids-, literatuurwaanzin. Dat -. Doch er staat tegenover dat ik velen jongeren auteurs den paplepel in den mond geef, dat een weinig talent hen ophitsen kan tot een dik boek, indien zij slechts bescheidenlijk gappen van de étalages mijner gegevens. De fondsen zijn er. Ook weer vandaag.

Behoeft er nadruk op gelegd te worden, hoe verleidelijk de titel Trouwe Bet is? Elk auteur met een weinig routine likkebaardt bij zulk een vondst. Trouwe Bet, Trouwe Bet; herhaal 't met sappig lippenbeweeg, kijk 'n halve minuut droomerig in je lamp (of je gasgloeilicht) en hónderd variaties op dit echt Hollandsch thema branden door je geest. Nietwaar: een oude dienstbode met neepjesmuts en magere, bevende handen en een verdraaid-hevig ontwikkeld opofferingsgevoel voor haar mevrouw of haar meneer of voor 't kind (àls mevrouw en meneer een kind hebben) òf voor haar dochter, òf voor haar teringachtig neefje van broederskant... Inderdaad, ènkel dat ‘Trouwe Bet’ bezorgt je lichte ontroeringen, jeugd-herinneringen, oudejaarsavondstemming (met pons en kastanjes) en (vóóral niet te vergeten) de visie van den veelgeliefden Justus van Maurik, wiens Krates etc. nog maar steeds ongeëvenaard zijn gebleven in den veelgeliefden tuin onzer nationale letteren. Dit moest even gezegd worden. Het is in lang niet gezegd. Hollandsche humorachtige sentimentaliteit is zoo'n verwerpelijk ding niet. Mijn Bet, mijn trouwe Bet - om nu maar in eens te ver-

volgen en zònder draai - was een exempel. Drie en twintig jaar diende zij dezelfde menschen - als schoonmaakster. Van Bet's man of gewezen man weet ik niets. Mógelijk was zij maagd. Ik weet niet of zij kinderen, neven, nichten, broers, oomes òf, èn tantes had. Ik weet alleen, dat zij trouw drie en twintig jaar tweemaal in de week bij dezelfde menschen schoonmaakte èn dat voortreffelijk deed. Ook haar van is mij onbekend.

Bet had geen markant voorkomen. Hoogstens herinner ik mij een paar waterige oogen, wat sproeten en een mond met uitstekende koolstompjes.

Bet kon je voor alles gebruiken.

Op een dag werd de juffrouw van de ‘menschen’ ongesteld.

Zoover gevorderd dien ik die menschen voor te stellen. De hij was een broer, de zij een zuster, beiden ongetrouwd gebleven om elkander niet te verlaten (alweer een gegeven), beiden diep in de zeventig.

De juffrouw werd ongesteld. Bet dadelijk geroepen, nam het huishouden waar tegen tachtig centen per dag en de kost. Hartelijke meid! Dàn bracht ze 'n kommetje koffie naar het bed van de zieke, dàn een bordje soep van enkel-kracht. 'n Tref als je onder zulke omstandigheden een ouwe gediende bij de hand hebt.

De juffrouw werd gelukkig beter. Je dacht zèker dat ze dood zou gaan en vèrvòlgens de trouw van Bet zou blijken. Geenszins. Het ware een weinig banaal.

Nog wel twee jaar nà die ziekte bleef Bet bij de ‘menschen’. Ze hadden elkander in die dagen van beproeving leeren kennen. Ze wisten wát ze aan elkander hadden. Niemand wreef zóó de linnenkast als Bet, niemand kon zóó de keukenwanden afzee-

men. En al liet je àl je kasten open - je hoefde 'r niet naar om te zien. Nog geen korrel suiker nám ze. Ze wist het onderscheid tusschen 't dijn en mijn.

Nu ben ik aan de catastrophe.

Bet was vroeg gekomen, had haar werk in de puntjes verricht, zou ook den zolder een stevig beurtje geven.

Net was ze boven, toen een slag haar deed opschrikken een slag waarbij je hart stil stond.

Zoo snel ze maar kon - Bet raakte op jaren - klauterde ze de zoldertrap af.

O! O! Wat een gezicht! De ouwe juffrouw die den looper van de benedentrap had willen gladtrekken, was duizelig geworden, lag bewusteloos in het steenen portaal. Wat 'n slag moest ze gedaan hebben! Wel dertig treejen!

‘O, meneer!’ gilde Bet.

Meneer had niks gehoord. Die was doof.

Jammerend liep Bet de voorkamer in, schudde den slapenden ouden man.

Suf sukkelde hij mee. En angstig keken ze bòven toe, zagen het lichaam als een hoop kleeren en een langzaam kruipende lekstreep bij het hoofd.

Toen begon de ouwe zóo te weeklagen, zóo te roepen, dat de buren van benejen aanschelden, ongerust over het gegil.

Bet trok de deur - boven - open, de buren schrikten terug.

Er was een heele plas bloed.

* _* *

Het werd een angstig geloop.

Buurvrouw was al weg om een dokter, Bet en buurman droegen de juffrouw de trap op. Je werd er ziek van. Langs de heele trap lekte het bloed,

bloed over den linnen looper, bloed tegen de koperen traproeden, bloed op het tapijt van de voorkamer. Toen de dokter eindelijk kwam, kon-ie alleen constateeren dat de juffrouw dóód was.

'n Hartverlamming.

Bet was niet van den vloer.

Dadelijk had ze gedweild en geschrobd, den looper opgenomen, de gordijnen neergelaten, koffie gezet.

De oude man geheel van streek, liet haar begaan. Hij had geen familie. Hij was kapot.

Bet sliep er dien nacht.

‘Kom nou, meneer, kom nou,’ troostte ze, ‘laat je hoofd niet hangen! 't Is Gods wil!’.....

‘Ja, ja,’ klaagde hij: ‘maar wat heb ik nou nog? Wat heb ik nou nog an me leven - zonder m'n zusje - zonder m'n zusje’....

Hij snikte hard-op.

‘Nou-nou,’ troostte Bet weer (ze moest 't wel in zijn ooren schréeuwen): ‘nou! Maak je niet zenuwachtig! Toe drink is!’

En ze drong hem z'n kommetje koffie op. Zoo hard als-ie schreide, sloeg-ie 't niet af, pakte de hand van de schoonmaakster, drukte die dankbaar.

‘Jij ben 'n goeie vrouw, Bet!... God zal je 'r voor zegenen.... 'k Zal je niet vergeten, hoor!’....

‘Jawel, jawel,’ zei Bet: ‘dàt komt wel terecht.’

‘Jij ben zoo'n goeie tróúwe,’ hield hij aan: ‘dat ik niet zou weten wat 'r van me most worden, as jij 'r niet was’...

‘Ja-ja-ja,’ zei Bet stug. Ze hield niet van aandoenlijke scènes. Zèlf had ze nog geen rooie oogen gehad.

Den avond van den volgenden dag kwam de buurvrouw boven en nóg een buurvrouw en nóg een juffrouw en mèt Bet leien ze het lijk af, kamden het zilveren haar, bàden.

En den weer volgenden morgen was de begrafenis....

* _* *

Ik ben alweer verplicht te dezer plaatse asterisken voor aanvullende gebeurtenis te schrijven. Er geschiedde niets bijzonders. Het oude mannetje zat alleen in de voorkamer, kijkend door het spionnetje, suffend, tobbend, denkend aan de wreede dagen, aan den bebloeden looper, aan de trouwheid van Bet die nu in de keuken bezig was het dagelijksch potje te koken.

Het was Zaterdag.

Het werd avond.

Bet had afgeruimd, den boel aan kant gezet. Ze zou even naar huis gaan, haar meubeltjes nazien, wat inkoopen doen.

‘'k Heb me brief-ie maar weer klaar gemaakt as van ouds, meneer,’ zei ze rustig. Ze dee dat elke week. Voor het eerst zag hij het in. Op een brokje behangselpapier had zij de berekening gemaakt van voorschotten en loon:

Voor twee pond zeep	f 0.20
Voor een dweil	f 0.20
Voor twee kaarsen	f 0.06
Voor vier dagen	f 3.20
Voor het afleggen van de juffrouw	f 1.50
	_____
bij mekaar	f 5.16

‘Wat staat daar 't láátst?’ vroeg hij verschrikt.

‘Voor het afleggen van de juffrouw, 'n daalder,’ las zij: ‘da's toch niet te veel, wel?’...

‘Dus, dus... je heb dàt in rekening’... Meer zei hij niet. Bevend lei hij het geld neer.

Trouwe Bet streek de centen op.

Vorige Volgende