Op hoop van zegen
(1900)–Herman Heijermans–
Auteursrecht onbekend
[pagina 83]
| |
Eerste toneel.
Jo. Kniertje. Clémentine. De Boekhouder.
jo, lezend voor een der bedsteden
... En dat versie is màchtig mooi... Luister-je?...
Aan Maria voor de Overledenen.
‘Moeder Gods, zie vol erbarmen
Op uwe arme kinderen neer;
Reik hun uwe reddende armen,
Wees hun voorspraak bij den Heer
Uwe beê bij 't godlijk Hart
Maakt een einde aan al hun smart.’...
in de bedstee starend.
Slaap je tante?... Slaap-je?
Geklop. Zij loopt op de tenen naar de kookhokdeur, legt de vinger op de mond om Clémentine en de boekhouder te waarschuwen.
...Zachies juffrouw...
clémentine
Doe gauw de deur dicht! Wat 'n noodweer!... Wat 'n wèer!... Me ogen zitten vol zand... Leit Knier te bed?...
jo
Ze is effetjes gekleed gaan legge - nog niks fiks - koors en hoeste...
clémentine
'k Heb 'n bordje soep meegebracht en zes eieren - nou dan, Kaps!... Kàps!...
de boekhouder
Jawel...
clémentine
...Op de táfel... Da's 'n penitentie - zo'n dove kwartel... Wat heb je gelezen?Ga naar margenoot+
| |
[pagina 84]
| |
jo
De kathelieke illestrasie...
clémentine
Waar heb je de èieren gestopt?
de boekhouder
'k Versta je wel...
kniertje, in de bedstede
Is daar iemand?...
clémentine
Ik ben 't, Clémentine...
kniertje, opstaand
Is de wind nóg niet gaan legge...
clémentine
'k Breng je 'n bordje kalfspoulet, Knier - om van te smullen. Wel allemachtig - heb-je zó gemorst?...Ga naar margenoot+
de boekhouder
'k Geef 't jou te doen om 'n pannetje stil te houe as 't zand in je oge stuift...
clémentine
't Is anders wel ráar, hoor... D'r was twéemaal meer vlees in...
de boekhouder
Watte?... 'k Versta niks met die wind...
kniertje
Ik dank u wel, juffrouw.
clémentine, de eieren tellend
...Een, twee, drie, vier... De àndere!...
de boekhouder
Da's vijf... Enne...
z'n hand bekijkend, die druipt van eigeel...
Enne...
clémentine
Natuurlijk gebroken!
| |
[pagina 85]
| |
de boekhouder, z'n beurs en z'n zakdoek te voorschijn halend, vol eigeel
- ...'k Had 't toch zo sekuur geborgen - da's 'n verwoesting - da's 'n smurrie...
Jo, lachend
Bak 'r 'n ommelet van...
de boekhouder
Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb... Kijk me sleutels is...
clémentine, lachend
Dat noemt-ie sekuur opbergen!... Ga maar naar huis!...
de boekhouder, kribbig
Nee - niewaar!
clémentine, harder
Ga maar! 'k Vin de weg wel terug!...
de boekhouder
Me beurs... en me zakdoek... en me kurketrekker...
vals.
Dàg...
af.
| |
Tweede toneel.
Jo. Kniertje. Clémentine.
clémentine
Hoe me vader zò'n boekhouer wil hebben, begrijp 'k niet - doof - nijdig - Smaakt 't?...
kniertje
Asjeblief juffrouw. - U mot uw moeder wel bedanke...
clémentine
Dat zal ik wel làten... Pa en ma zijn koppig. De herrie met je zoons zijn ze nog niet vergeten... Mond dicht... anders krijg 'k 'n standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?... Ze is nog nooit zo hóóg geweest!...
| |
[pagina 86]
| |
jo
Ik wil wel, juffrouw...
kniertje
Nee, laat me nou niet alleen... Is dat weer om na 't strand te gaan -
een gekraak -
Hè!
jo
Wat wàs dat?
clémentine
'k Heb iets horen breken.
| |
Derde toneel.
De vorigen. Cobus.
cobus
God zal me zeegne! Dat - dat scheelde geen haar...
jo
Ben je bezeerd?
cobus
Ik kreeg 'n tik voor me achterwerk - die ràak was. As dáar nou me kop had gezete!... De boom naast 't varkeshok is in tweeën gebroken as 'n - as 'n gouse pijp...
kniertje
Is-die op 't hòk neergekomme?...
cobus
Gloof 'k haast wel...
kniertje
As de boel maar niet in mekaar gezakt is. - 't Hout is zo stuk.
jo
Ach wel nee!... Tante denkt àltijd 't ergste...
verwonderd.
Oom Cobus - hoe kom jij bij de weg - óver achten - en in dàt beesteweer...
| |
[pagina 87]
| |
cobus
Dokter hale voor Daan...
clémentine
Is ouwe Daan ziek?...
cobus
Tja - de ouwe dag - is zo ineens gaan legge - houdt niks in - de bone met speksaus braakt-ie met permissie...
clémentine
...Krijgt zo'n zieke, ouwe man bóne met speksaus?...
cobus
Tja... de moeder zal 'n kippetje braje of 'n lap biefstuk bakke!... Ze het de smoor in dat ze 'm 's morges 'n ei mot klusse... Vanmiddag is-die allemaal wartaal gaan prate - van de beug uitzette - en de baaklijnGa naar voetnoot36 viere - en van valle om de Noord - 't Loopt af, zeg 'k tegen de moeder. As 't bij jou maar niet afloopt, zeit zij - Ik zeg, moeder de dokter mot gehaald worde’ - ‘Bemoei je met je eigen,’ zeit zij: ‘ben jij de moeder, of ben ik de moeder?’ - Toen zeg ik: ‘de moeder ben jij.’ - ‘Nou dan,’ zeit zij... Maar nou strakkies zeit ze: ‘je most toch maar de dokter hale.’ Of dat vanmiddag niet gekend had! Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben 'k bij Simon an geweest om me met de hondekar na de stad te rije.
jo
Komt Simon dan hier?
clémentine
Als dronken Simon je rije mot, heb je kans van de dijk te rolle...
cobus
Maar hij is vanavond niet dronken...
jo
Nou - da's 'n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar? Hahaha!
cobus
As die lust het, waarom niet? - Wil ik je is wat zegge - hè, wat 'n wind!...
Hoor is!... Hóór is!... Straks komme de panne na beneje...
| |
[pagina 88]
| |
jo
Nou, vertel verder...
cobus
...Wat 'k zegge wou - 't is voor Daantje 'n geluk, dat-ie buiten westen leit - bàng as die was voor de dood... bàng...
clémentine
Dat zal iedereen toch wel, Cobus...
cobus, diepzinnig-eigenwijs
Iedereen? Da's hoe je 't opvat. As morrege-de-dag mìjn beurt komt - dan denk 'k: we motte àllemaal - dat wast 't water van de zee niet af. - God het gegeve - God het genome. - Nou mot je is prakkizere - en niet làche - God neemt òns en wij neme de visse... Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en 't gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en - zègende ze - dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. - Enne op de zèsde dag schìep-die de mens en zei óok: wees vruchtbaar en zégende ze... dat was wèer avond en wèer morrege - dat was de zèsde dag... Nèè, nou mot jij niet làche - làche is geen kunst - je mot prakkizere. - As ik nou op haringvangst was - of op de zoutreis, dan dorst 'k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je 'n haringkop met je duim links douwt en met je kaakmes 't gelletje 'r uit licht, - dan kijkt zo'n beest je an met - met oge zó verstandig - en tòch kaak-ie je twéé kantjes in 't uur... Enne om kele te snije - één ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe - dat zijn acht en twintig honderd oge, die je ankijke... niks as ankijke... ènkel ankijke. - Vraag hóéveel visse ik al niet doodgemaakt heb - d'r ware d'r weinig die zo zuinige grate en vette levers wiste te snije... Tja, tja, - en bàng as ze ware - bàng - ze keke naar de wolleke asof ze zegge woue: hij het ons net zo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? - Ik zeg: wij neme de visse en God neemt òns. - We mòtte allemaal - de beeste motte - de mense motte - enne omdat we àllemaal motte - motte we eigenlijk geen van alle - da's nou net asof-ie 'n volle ton in 'n lege ton overschept. - Bàng zou 'k zijn, as 'k alléén bleef in de lege ton, maar met z'n àlle in de andere ton - néé - bang zijn is niks gedaan, bang zijn da's wille staan op je tene om over de rànd te kijke...
kniertje
Is dat nou praat as 't nacht is... 't Lijkt wel of-ie 'n slokkie op heb.
cobus
'n Slokkie? Nog geen kommetje leut!... Is dat Simon?
| |
[pagina 89]
| |
kniertje, luisterend tussen de bedsteden
Heb 'k nou gelijk met 't varkenshok of niet? Hoor 't arreme dier tekeer gaan. Om wát je wil, dat 't schot ingezakt is.
jo
Laat mij dan gaan - loop jij nou niet naar buiten!
kniertje
Ach, wat zanik je!
(af)
jo
Eigewijsie, hè! Schenk je maar vast 'n kommetje in, oom Cobus! 'k Zal 'r 'n handje...
cobus
Pas op voor 't lampeglas...
clémentine, bij 't raam
O, o, wat 'n weer...
terug bij de tafel -
Cobus - 'k zal God dànke als de hoop van zegen binnen is.
cobus
Tja. - d'r is niet één schip veilig van nacht... Maar de hoop is 'n oùd schip - en ouwe schepen vergaan 't minst.
clémentine
Dat zeg jij...
cobus
Néé, dat zeit iedereen die gevaren het .... Ook 'n kommetje, juffrouw?
clémentine
Nee - nee -
na een stilte - starend,
'k Zal God vannacht tóch bidden...
cobus
Da's heel braaf, juffrouw... Maar de Jacoba is uit en de Mathilde is uit en de Verwachting is uit... Waarom zou je voor één schip?...
clémentine
...De hoop van zegen is zo rot, zegt - zegt...
stopt angstig.
cobus, koffie slurpend
Wiè zeit dat?
| |
[pagina 90]
| |
clémentine
...Dat zegt... dat dacht 'k - dat - dat - viel me zo in...
cobus
Nee - nou zit je te jòkke...
clémentine
O - je ben wel beleefd...
cobus
Als de hoop van zegen ròt was, dan zou jouw vader...
clémentine
Hou toch je malle mond - je zou Knier ongerust... Gauw de deur dicht, Knier, voor de làmp.
kniertje
Goed dat we zijn weze kijke...
jo
't Schot was omgewaaid.
kniertje
O, me jonges - wat zal Barend bang zijn, - en net op de huisreis.
jo
Koffie moeder? - tànte - Da's nou zo gek, hè! - Telkes verspreek 'k me... Drink u nou oòk 'n kommetje, juffrouw. De avond is nog zo lang en zo akelig... Ja?...
| |
Vierde toneel.
De vorigen. Simon. Marietje.
simon
Goeie avond. Sallemanders, wat 'n wind! Schei uit met je verdomde gebler...
kniertje
Scheelt je wat?
| |
[pagina 91]
| |
marietje
As 'k an Mees denk...
kniertje
Nou. Nou. Kijk is na Jo - die d'r vrijer toch óók... 'n goeie zeemansvrouw... domme meid... kinderachtige meid... Geef 'r maar 'n kommetje troost...
marietje
't Loopt in de zèsde week...
cobus
Huil niet voor je geslagen wordt!... Jullie hebbe nog niks meegemaakt!... Staat de ekiepazie voor de deur?
simon
'k Heb 'r donders weinig lol in... As 'k 't niet voor Dáan...
jo
Dat zal je goed doen, Simon...
simon, slurpend
Verdijd - da's heet... 't Is me nòg is gebeurd met de hondekar - in zo'n noodweer. - Dat was met Ketrien - die lei voor alle minute - tweemaal ben 'k toen met kar en al ondersteboven gebliksemd - en toen de dokter kwam - was Ketrien dood en 't kind was dood - maar as je me vráagt - 'k zit vannacht liever op me kar dan op zee...
kniertje
Ja - ja. -
jo
Nog 'n kommetje?
simon
Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!... Klaar, Cobus?
cobus
As je maar voorzichtig ben... Nacht samen...
| |
[pagina 92]
| |
Vijfde toneel.
Jo. Kniertje. Clémentine. Marietje.
jo
Jessus, zit nou niet zo sip!... Late we wat gèzèllig prate dan dénk je an niks...
marietje
Gisterenacht was 't óok zo èrreg... En 'k heb zo náár gedroomd... zo schrikkelijk...
clémentine
Drome zijn bedrog, malle meid...
marietje
'k Weet hélemaal niet òf 't 'n droom was - d'r wer op de ruite geklopt - éenmaal - toen ben 'k blijve legge - toen nòg is - toen ben 'k opgestaan - niks te zien - niks. En zó as 'k weer lei, wer d'r wéer geklopt - zo -
klopt op de tafel -
en toen heb 'k Mees z'n gezicht gezien - zo bleek as... God, o, God... En d'r was niks - niks as wind.
kniertje, dodelijk-angstig
Drièmaal geklopt?... Driémaal...
marietje
Telkens zo - precies zo...
jo
Je ben toch 'n naar schaap, jij, om 't ouwe mens de stuipe op d'r lijf te jage met je geklop...
Geklop. Schrik van allen.
| |
Zesde toneel.
De vorigen. Saart. Truus.
saart
Wat kijke jullie bezeten?... Dag juffrouw...
truus
Magge we effen?
| |
[pagina 93]
| |
jo
Hè, góddánk, dat jullie komme.
saart
Vies buiten! 't Zand zit dik in me nek en me ore. En koud! Gooi nog 'n paar blokkies bij!
truus
'k Kon 't thuis oók niet uithoue - me kindere legge - zo niks geen anspraak - en dat gehùil van de wind. - D'r zijn twee dukdalve weggeslage...
knier, een kous stoppend
Twéé dukdalve...
saart
Vertel nou liever wat ànders...
jo
Dat zeg 'k ook... Wat hebbe we an die... Suiker en melk? Ja, hè?
saart
Wat 'n vraag. 'k Zal koffie zònder suiker drinke!...
jo
Nou - Géert wou nooit suiker...
clémentine
Je zoontje heeft zich dapper gehouden, Truus... 'k Zie 'm nog staan wuiven...
truus, breiend
Ja, da's 'n schát van 'n jongen - en amper twalef jaar - U had 'm motte bijwone, twee en 'n halleve maand gelejen, toen de Anna zònder Ari binnenkwam - wat het dat kind zich toen as 'n èngel gedrage - net 'n grote man. - 's Avons zat-ie bij me op en 'n gesprekke! - die jongen weet meer as ik. - As 't schaap maar niet èrreg zeeziek is geweest...
saart, breiend
Nou zal je me niet gelove - maar met 'n rooie bril op wòr je niet zeeziek.
jo, een baaien broek verstellend
Hahaha! Heb-ie 't zellef geprobeerd? Zij doet as de dokters - die late 'n ánder slikke...
| |
[pagina 94]
| |
saart
Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en mènig tochie meegemaakt...
jo
'k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!...
clémentine
Ben jij getróúwd geweest, Saart?
saart
Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!... Zó knàp zie 'k 'r nog uit, hoor je, jònge meide? En òf 'k getrouwd was - en stevig! - 't Was 'n goeie vent, 'n beste vent - alleen as 'm iets niet na z'n zin was - nou dan zònder kwaadsprekerij - dan hield-ie z'n pote niet thuis - dan smeet-ie de boel stuk - 'k heb nòg 'n koffieketel, waarvan-ie 't oor het afgeslage - en voor geen daalder zou 'k 'm wille misse.
clémentine
Ik bie je geen gùlden! Hahaha!
jo
Hè, zij kan zo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie, Saart!...
saart
Ja, zonder haarlemmerolie was 'k misschien geen weduwe, kon 'k weer trouwe!...
clémentine
Die is leuk!...
jo
O, u mot 'r hóre... Toe, drink nou wat gauwer!...
saart
'k Stik 'r al in!... Wat kijk je nou Knier! Da's de wind - Nou dan - me man was 'n kemiekert - zo vin je d'r geen tweede. Je kocht 'm 'n mes in 'n leren schee - duùr betaald, hoor - en as die na vijf weke van de reis werom kwam - en je 'm vroeg: Jacob ben je me mes verlore? - dan zei-die 'k weet niks van 'n mes - 'k hèb geen mes van jou gekrege - zó had-ie z'n hersens bij mekaar - maar as-ie zich dan voor 't eerst in vijf weke uitkleedde en z'n olieschoene uittrok - klets! - viel 't mes op de grond - had-ie àl die tijd niks van gevoeld!
| |
[pagina 95]
| |
clémentine
Vijf weke z'n olieschoenen angehouen!...
saart
En dan most 'k 'm schoonmake met zeep en soda - geen water gezien en dik in de luis...
clémentine
Hè - jakkes!...
saart
'k Wou da'k voor al 't ongedierte an boord 'n cent voor 't dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op d'r gazie... hahaha! - Nou dan - z'n laatste reis slaat 'n stuk water 'm tegen de verschansing, net toen de schotterGa naar voetnoot37 't bezaanzeilGa naar voetnoot38 na bakboord ophaalde - en z'n been kapot - gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappeGa naar voetnoot39 en 'n eksteroog snije, maar 'n been héel make - née. Toen wou de schotter 'r 'n plank onder steke - maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze haarlemmerolie op z'n been wrijve - wéer haarlemmerolie - en nog is haarlemmerolie - ach jezis - de stakker - toen die ankwam was z'n been hélemaal mis. Je had 't me toch niet motte late vertelle.
jo
En je het 'r laatst zellef om gelache!
saart
Nou jawel - Affijn de dooie maak je niet levend. En as je 'r goed over denkt is 't 'n smerige gemeenheid da'k niet hertrouwe mag.
clémentine
Màg? Wie zal 't je belette?
saart
Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! 'n Jaar later vergaat de Wisselvalligheid met man en muis. Dan zou je verdikkie mene, dat as je man dóod is - met z'n anderhalleve poot was-ie nòg meegegaan - je 'n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof 'k, eerst in de krante oproepe waar-die zit - en as je driemaal geen asem gekrege het, dàn màg-ie 'n nieuw boterbriefie hale.
| |
[pagina 96]
| |
truus, zeurig-breiend
Ik geloof niet da'k ooit hertrouwe zal...
saart
Wat 'n wonder - jij wàs al tweemaal getrouwd - as je de manne dan nóg niet kent...
truus
'k Wou da'k net als jij over alles kon prate... Nee - 't is me 'n angst. Met me eerste was 't 'n grùwel - met me tweede dat wete jullie...
clémentine
Toe vertel is, Truus - 'k zou wel nachte kunnen opzitten om die verhalen-van-de-zee an te horen...
kniertje
Vertel nou geen dinge van dood en ellende...
saart
Hè, wat knies jij - steek maar in zee - en schenk jij nog is in - Jij most knies hete in plaats van Knier...
truus, rustig breiend en toonloos pratend
Ach - 't kan je hier niet gebeure, Knier - toen woonde 'k in Vlaardingen en 'k was 'n jaar getrouwd zonder kindere - née, Pietje is van Ari - en toen ging-ie weg met de Magneet - ja, 't was de Magneet - op de haringvangst. Da's nou allemaal niks. En je begrijpt wel wat 'r gebeurd is - anders zou 'k geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. - De Magneet bleef op 't Zand of erges anders. Maar dat wist 'k toen niet en daar dàcht 'k niet an...
jo, verschrikt
Ssst! Wees is stil.
saart
Niks. Enkel wind.
truus
...Nou - in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je de kijker - de tòrenkijker...
marietje, breiend
Da's in Maassluis óok...
| |
[pagina 97]
| |
truus
En die kijker hijst 'n rooie bal as-ie 'n logger of 'n trawler of 'n andere schuit in de verte ziet - en as-ie weet wiè 't is - gewoon 'n wònder hoe-ie an 'n mast, an 't tuig, an de kleur, an de zeile, an de dekdele - vraag niet an wàt - 'n schip herkent, dan laat-ie de bal zakke - loopt na de reder en na de familie en waarschouwt - laat 'k zegge: de Albert Coster of de Goedkoop komt. Nou, de familie waarschouwe is haast niet nodig. Want zó as de bal op de toren gehese is, lope de kindere in de straat te schreeuwe - toen 'k jong was, dee 'k 't ook: ‘'n Bal op! 'n Bal op!’ - dan gaan de vrouwe na de toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze 'm cente as 't hùn schip is...
clémentine
...En...
truus, in de schouw starend
En... en... de Magneet met me eerste man - heb 'k al gezeid da'k 'n jàar getrouwd was? - de Magneet bleef zès weke weg, zèven weke weg - toch maar proviand voor zès. En tellekes riepe de kindere ‘'n Bal op, Truus! 'n Bal op, Truus!’ Dan liep je as 'n gekkin na de toren - maar niemand die je nakeek - ze wisten wel wáárom je liep - en as de kijker benee kwam dan had je 'm wel de woorde uit z'n mond wille schéúre - maar dan vroeg je àngstig: heb je ting? - ting da's tijding op z'n Vlaardings - ‘Ting van de Magneet?’ zei-ie dan, ‘née, 't is de Vrouw Maria of de Waakzaamheid of de Concordia - en dan slofte je terug zo langzaam - zo langzaam - en liep je te huile, denkend an je màn - je màn... Elleke dag kreeg je 'n schok door je hersens as je de kindere hoorde... en elleke dag was je bij de toren - biddend dat God - maar de Magneet kwám niet, - kwám niet - telangeleste dòrst je niemeer na de toren as de bal gehesen was - dorst je niemeer an de deur blijve wachte òf soms de kijker zèllef met de boodschap kwam .... Dat het twee maande geduurd - twee maande - en toen - nou toen geloofde 'k 't wel ... toonloos. De vis wordt dúur betaald...
clémentine, na een verhaal-stilte
...En met Ari - wat is daarmee precies gebeurd?
truus
Ari...
jo
Nou... da's nog zo kort gelejen...
truus, rustig
Ach kind, je zou 't ellek uur van de dag an iedereen wille vertelle - as je met
| |
[pagina 98]
| |
zes kindere ben blijve zitte - 'n beste man - nooit 'n kwaad woord van 'm gehad - nooit. In twee uur was-ie er uit - 'n slag van 't spil - geen woord het-ie meer gesproken. - As 't zes dage later was gebeurd, hadde ze 'm meegebracht - zoue we 'm hier begrave hebbe - nou zwomme de haaie al om 't schip - die ruike as 'r 'n dooie an boord is...Ga naar margenoot+
kniertje
Ja, da's waar, anders zie je ze nooit.
truus, gelaten
U zal wel geen visser trouwe, juffrouw, maar 't is droevig, droevig, god, zo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op 'n plank sjorre - met 'n stuk zeildoek 'r om - en 'n steen 'r in - driemaal om de grote mast - en dan één - twee - drie - in godsnaam... De vis wordt dúur betaald... snikt zachtjes.
jo, opstaand - haar pakkend
Nou - Truus!.
saart
Schenk 'r nog maar 'n kommetje...
tot marietje.
Huil jij nou ook weer? Die zit maar an Mees te denke...
marietje
Nee - nou dacht 'k niet an Mees - nou dacht 'k an me broertje - die toen ook verdronken is.
jo, nerveus
Jullie schijne 'r plezier in te hebbe...
clémentine
Was dat niet op de haringvangst?...
marietje, weer doorbreiend
...Z'n tweede reis - 'n slag van de fok. ...In eens lag-ie overboord... Reepschieter was-ie... De schipper stak 'm nog 'n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad - z'n hande gleje 'r langs - toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, 'm de bezem voor - die greep-ie weer. Met z'n drieën trokke ze 'm op - toen liet de bezem los - viel-ie terug in de golve - en nòg is voor de derde maal smeet de schipper 'n lijn overboord... God wou me broertje hèbbe - de lijn brak - en de andere helft ging mèt me broertje in de diepte...
clémentine
Da's schrikkelijk - driemaal grijpen, driemaal loslaten...
| |
[pagina 99]
| |
marietje
...En alsof 't kind 't 's morgens voelde ankomme... Die hele nacht had-ie legge huile - vertelde de schipper - legge huile om moeder die ziek lei. - En toen de schipper 'm troostte, zei-ie nee, schipper, al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie... Dàt het vader zo an de drank gebracht...
clémentine
Nou Marietje...
marietje
Née, nìet nou juffrouw - heus, toen-ie van Pieterse werom kwam met 't deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most hebbe - achttien gulden vijf en dertig cente - over vijf weke - nee vijf en halleve week - toen dee-die gewoon krankzinnig - toen smeet-ie de cente over de grond - toen vloekte die op - 'k zal 't maar niet overbrenge - op àlles - en ikke - hoe oud was 'k - veertien - ik raapte ze huilend op - we konne 't best gebruike - moeder d'r ziekte en d'r begrave hadde 'n boel gekost... Achttien gulden is 'n hoop geld... 'n héle hoop.
jo
Achttien gulden voor je kind... achttien...
verschrikt de windvlagen beluistrend.
Wees is stil...
saart
Niks niemendal! Ben je zo báng uitgevallen van avond?
jo
Bang? Ik bang? Nee hoor, hahaha! .... Ik bàng!
kniertje, voor zich heen
Ja, ja - as 't water is spreke kon...
clémentine
Toe vertel jìj nou ook is - jij heb zo'n boel ondervonden.
kniertje
Vertelle? Ach, juffrouw, 't leven op zee is geen vertelsel - Door 'n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. - De mànne hebbe 't hard en de vroùwe hebbe 't hard. - Gisteren ging 'k voorbij de tuin van de burgemeester - ze zatte net an tafel en atte schelvis waarvan de damp afsloeg - enne de levertjes leien ampart - en de kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht 'k in me onnozelheid - as 't verkeerd was, mag God 't me vergeven - dat 't niegoed van de burgemeester was - van de burgemeester niet - en
| |
[pagina 100]
| |
van andere niet - want de wind woei zo hard, zo hard uit 't oosten en de visse komme uit 't zelfde water waarin onze dooie - hoe mot 'k 't zegge - waarin onze dooie - u begrijpt me wel.
een stilte.
't Is dwaas om zulke mallighede te denke - 't is je bestaan - en tegen je bestaan mag je niet in opstand komme.
truus
Ja - zij kan 'r van meeprate...
kniertje, stillekens stoppend
Me man was 'n visser één-uit-de-duzend. Als 'r gelooid wier, proefde-die an 't zànd waar-ie was. 's Nachts zei-ie menigmaal we binne op de 56Ga naar voetnoot40 en dan wàs-ie op de 56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze de beug moste inhale en 'r zo'n mist opsting, dat ze geen jóonGa naar voetnoot41 meer konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en twéé nachte geen ete of drinke. - En later weer toen de schuit verging - dat had u 'm motte hore vertelle - zwom ie met ouwe Dirk na 'n omgeslage roeiboot - daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet 'k nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om 'n vasthou te krijge. Toen stak me man z'n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk, greep in 't mes dat drie van z'n vingers 'r bijhinge - ja, ja, - da's àllemaal gebeurd - en met gevaar van z'n eigen leven trok-ie 'm op de omgeslagen boot - Zo dreve ze met d'r tweeë in de nacht - en Dirk - die ouwe Dirk - of 't van bloedverlies kwam of van angst - Dirk wier gek. Die zat me man maar an te kijke met oge as van 'n kat - die sprak van de duvel die in 'm was - van de satan - en 't bloed, zei me man, liep over de boot - de golve hadde maar werk om 't weg te spoele. Net tegen de morgen glee Dirk na benee - zo uit zich zelf - me man wier opgepikt door 'n vracht-boot die langs voer. 't Het niet geholpe - drie jaar later - da's nou twalef jaar gelejen - bleef de Clémentine - die uw vader na u genoemd had - op de Doggersbank mèt me twee oudste - Van wat 'r met diè gebeurd is, weet 'k niks, helemaal niks. Nooit 'n luik of 'n joon angespoeld - niks meer, niks - Je kan 't je eerst niet voorstelle - maar na zoveel jare weet je d'r gezichte niegoed meer - en daar dánk je God voor. Want hoe erreg zou 't niet zijn as je de herinnering hield. Nou heb 'k óok me vertelsel gedaan - elleke zeemansvrouw het zo ies in d'r femilie - 't is geen nieuwigheid - Truus het gelijk: de vis wordt duur betaald... Huil je juffrouw?Ga naar margenoot+
| |
[pagina 101]
| |
clémentine, losbarstend
God - as 'r vànnàcht maar geen schèpen vergaan...
kniertje
...We zijn àllemaal in God's hand - en God is groot en goed...
jo, woest-opstuivend
...Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert - de ander huilt... 'k Wou da'k van avond in me eentje gezeten had.
Met de vuisten haar hoofd bebonzend.
Jullie make iemand dol, dol, dol!...
clémentine, verbaasd
Jo - wat hèb je?...
jo, hartstochtelijk
...Háár man en háar broertje - en me arreme oom - die beroerde verhale - inplaas van je op te vrolijke!... Vraag mijn nou ook!
gillend.
Me vader is verdronken, verdronken, verdronken!... En... Jullie zijn ellendelinge - jullie zijn ....
smijt heftig de deur achter zich dicht.
| |
Zevende toneel.
De vorigen. zonder Jo.
truus, angstig
'k Gloof dat ze bàng is geworden...
marietje
Wil 'k 'r gaan opzoeke?...
kniertje
Nee kind. - Buiten bedaart ze van zelf - overspannen - de laatste twee dage - Gaat u nou wèg, juffrouw?...
clémentine
't Is laat geworden, Knier, en je nicht - je nicht was wel 'n beetje onhebbelijk - nee, 'k neem 't niet kwalijk. Wie brengt me na huis?
saart
As 'r één opstapt, - stappe we allemaal op - met mekaar waai je niet weg. - Dag Knier.
| |
[pagina 102]
| |
marietje, bedrukt
Dag tante Knier...
kniertje
Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere...
truus
Kom je morrege-avond bij mijn 'n kommetje drinke? - toe, zeg maar ja -
kniertje
Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je Jo ziet, stuur d'r direk, wil je?
Zij ruimt de koppen weg. De wind huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam, schuift haar stoel dicht bij de schouw, staart in 't vuur, begint lippen-prevelend een rozenkrans te draaien.
| |
Achtste toneel.
Jo. Kniertje.
Jo plompt op 'n stoel bij 't raam, speldt zenuwbevend haar doekje los.
kniertje
Da's goed dat je na bed gaat - je ben helemaal mis. Was dat 'n uitval! En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt brenge.
jo, ruw
Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d'r vader...
kniertje
En voor òns...
jo
En voor òns...
een stilte.
De zee is zo wild...
kniertje
Ben je weze kijke?...
jo, angstig
Ik kon niet tegen de wind op - de halve wering is weggeslage... de pier staat onder...
een stilte. Kniertje bidt.
O! O! 'k Ben kapot van die smerige verhale!
| |
[pagina 103]
| |
kniertje
Ik herken jou niet van avond - Ben je ooit zo geweest toen Geert bij de Marine voer? Ga na je bed - en bid - bidde is de énige troost - 'n zeemansvrouw mot niet zwak weze - Over 'n paar maande stormt 't weer, tellekes weer - en d'r zijn meer vissers op zee dan onze jongens.
Haar praten gaat in zacht prevelen over - de ouwe vingers betasten de rozekrans.
jo
Barend hebbe we haast weggejaagd - tot 't laatst heb 'k 'm gesard...
ziende dat Kniertje bidt, loopt ze handenwringend naar het raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan, voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het gordijn omhoog - de lamp danst - ploft uit. Snel trekt zij het raam dicht.
kniertje, driftig van angst
Da's toch gekkewerk! Blijf met je pote van 't raam!...
jo, kermend
O! O! O!...
kniertje, hevig angstig
Hou je bèk! Zoek dan de lucifers. Haast je dan wat! - Naast 't zeepbakkie! Een stilte. Heb-ie ze?...
Jo steekt huilend-angstig de lamp aan.
'k Ben gewoon koud geworde!
Tot Jo, die snikkend bij 't vuur hurkt...
Wat zit je nou?...
jo, drenzend
'k Ben bang...
kniertje, angstig
Mot je niet weze...
jo
As 'r iets gebeurd - dan - dan -...
kniertje
Wees nou verstandig en klee je uit...
jo
Nee, 'k blijf hier de hele nacht.
kniertje
'k Vraag je - hoe 't dan mot - as jullie getrouwd - as je zellef moeder...
| |
[pagina 104]
| |
jo, hartstochtelijk
Je weet niet wat je zegt, tante Knier! - As Geert.
Stokt hijgend.
- 'k Heb 't je niet durve zegge...
kniertje
Is 't tussen jou en Geert...
- Jo snikt hevig.
Da's niet mooi van je - niet mooi om geheime te hebbe - jouw jongen - jouw màn, is mijn zoon.
Een stilte - de wind giert.
Kijk niet zo in 't vuur - huil niemeer. 'k Zal geen harde woorde zegge - al was 't verkeerd - van jou en van hem. - Kom, ga over me zitte - dan zulle we samen
legt haar gebedenboek op tafel.
jo, wanhopig
Ik wil niet bidde...
kniertje
...Niet bidde?
jo, gejaagd
As 'r iets gebeurt...
kniertje, heftig
'r Gebeurt niks!
jo, woest
...As 'r iets - iets - iets - dan bid 'k nooit meer, nooit meer - dan is 'r geen God en geen moeder Maria - dan bestaat 'r niks, niks...
kniertje, angstig
Praat niet zo...
jo
Wat heb je an 'n kind zonder man....
kniertje
Mag jij dat zegge?
jo, met het hoofd op de tafel bonzend
...Die wind maakt me gek, tante!...
| |
[pagina 105]
| |
kniertje, slaat het gebedenboek open, tikt Jo op de arm.
Jo kijkt hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen, valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertjes bevelende stem.
O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen...
De wind joelt met wilde zwiepingen over het huis.
einde van het derde bedrijf. |
|