Logo DBNL
Op hoop van zegen (1900)

Op hoop van zegen

(1900)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Tweede bedrijf.

(Zelfde kamer als voren).

Eerste toneel.

Jo. Simon. Marietje.
jo, bij de tafel
 
... Hè!
marietje
 
Dààààg!... Ze zijn 'r nog niet...
simon
 
Nee, ze zijn 'r nog niet.
jo
 
Loop je alweer vort?...
simon
 
Da's te zegge...
marietje
 
Jezzes, vader, blijf nou zolang.
simon
 
Jawel - ik zal niet van de deur af... ik mot...
marietje
 
Je mot niks... Toe nou...
simon
 
Wel sallemanders, ben 'k 'n kind? - 'k mot - 'k mot...
domp af.

Tweede toneel.

Jo. Marietje. Kniertje.
marietje
 
Doe daar wat tegen... Dat begint 's morges vroeg.
jo
 
Is-die weer zó erg?...
marietje
 
Je had 'm eergister motte zien - 't halve dorp achter 'm. Ach! Ach! Toen moeder leefde, dorst-ie niet. Die sloeg 'm op z'n gezicht, as-die na jenever stonk. Laat ik dat is probere!
jo, schaterend
 
Je zegt dat asof je... Hahaha!... Mèes most je hore!
marietje
 
Mees heb 'k nòoit zien drinke... En vader vròeger zèlden, hoor. Enfijn - ik kan geen kurk in z'n mond stoppe - ik kan 'm niet an 'n touwtje vasthoue.
Kijkt door het raam.
 
Natuurlijk vort - bij de rooie. Akelige dronkelap! - Hoe oud is Kniertje vandaag geworden?
jo
 
Een en zestig. Kras voor d'r leeftijd, hè? - Ga zitte. - En vertel is -
vrolijk -
 
wannèer ga je trouwe?...
marietje
 
Dat hangt van de reis af - Zie-je, we wòue wel dalijk.
Glimlachend-aarzelend.
 
Want-è... Want-è... Nou, je begrijp me wel... Maar éerst most Mees z'n papiere late kommen - veertien dage voorhange - dàn zit-ie lang en breed op zee. - Nou, vijf wekies. Vijf wekies gaan gauw genoeg voorbij.
jo, blij-geheimzinnig
 
Wìj trouwe in December.
marietje
 
Da's zowat gelijk... Ben je óok...? Nou?... 'k Heb jou toch ook àlles gezeid...
Jo haalt de schouders op, lacht.
kniertje
 
...Ze làcht alweer. Dag Marietje.
marietje, haar zoenend
 
Nog honderd jare...
kniertje, haar mandje uitpakkend
 
Gòd zal me beware! Honderd jaar! Daar heb 'k geen cente voor!+
Een toet openend.
 
Je mag 'r eentje proeve - jij ook - Zeemoppe15 - Nee, geen twee - jij, met je lange grijpvingers! Voor elk van de jonges - 'n hallef pondje zeemoppe - ènne 'n half pakkie sjek - ènne 'n zakkie sigare. Weet je wat Barend meekrijgt, nou die zo flink geworde is - kijk is...
jo
 
Nou - dat zou 'k Geert geve...
kniertje
 
Nee. Ik vin 't zó aardig in die jongen, dat-ie de knoop doorgehakt het, da'k 'm 'n pleziertje wil doen. Voor wat hoort wat...
marietje
 
Heb u die gekócht?...
kniertje
 
Gekócht! Ik zal kópe! Dat zijn oorringe - 'k weet niet hoe oud. Me man droeg ze thuis en op Zondag.
marietje
 
D'r staan schepies op - en maste - en zeiltjes... 'k wou dat ik ze had voor 'n broche...
jo
 
Waarom mot de grùtter ze hebbe? 'k Zou toch mene dat Geert as oudste...
kniertje
 
Scheld nou niemeer voor grutter. Da's niet goed.
marietje
 
't Het heel wat voete in de aarde gehad voor-ie tekende, hè!
kniertje
 
Jawel. Jawel. Maar met zijn broer sàmen wóú-ie wel - en neem nou is alle harte bij je eigen - 'n jongen die niet sterk is - ja niet zo héél sterk - voor de dienst is-ie afgekeurd - en 'n jongen die veel geweten het van z'n vader en van Jozef...+
jo
 
Dàt kan 'k nou niet uitstaan! Eerst 'm uitschelde en uitvloeke en nou - alles botertje an de boom...
kniertje
 
Ook goed. Laat 'm geweest zijn wat-ie was. Maar over 'n uur ben 'k 'm kwijt - over 'n uur. - Je mot nooit kwàad van mekaar gaan. 'n Zoet-slokkie, Marietje? We hebben verse ijzerkoekies en pitmoppe. Allemaal ingeslage voor me jaardag - 'k had motte wete dat vàndaag... Zet de boel maar klaar, Jo, - Saart komt direk - en de jonges magge ook wel 'n slokkie.

Derde toneel.

De vorigen. Cobus. Daantje.
cobus, door 't raam
 
Jonge meissies - enne 'n glasie anijs... We komme bijtijs.
kniertje
 
Cobus - smijt bùiten je pruim weg!
cobus
 
Ik zou je danke.
Bergt z'n pruim in z'n rode zakdoek...
 
Nou - nou-è - je weet wat 'k zegge wil.
daantje
 
Insgelijks. Insgelijks.
jo
 
'k Zal maar niet vrage of...
cobus
 
Nee... nee... ga je gang maar. Doe 'r nog maar 'n scheutje bij.
jo
 
Daar! Nou loopt 't 'r over.
cobus
 
Da's niks. 'k Zal nog geen droppie morse.
Bukt bevend naar tafel, slurpt 't glas leeg.
 
Hèhèhèhè!
daantje
 
Pitmoppe? Asjeblief.
Geeuwt.
marietje
 
O!
Zijn geeuw nabootsend.
 
Dank-ie-wèl!
daantje
 
Pèh - as je mìjn jare heb!... Vannacht haast niet geslape en van middag geen tukkie...
jo
 
Kruip in de bedstee, hahaha!
cobus
 
Dat zou-ie wel wille met 'n jonge meid 'r bij om z'n voete te warme...
marietje
 
Neem liever 'n hete kruik, Daan!
cobus
 
Nou as ìk 't voor 't kieze heb...
kniertje
 
Hou toch je mond! Praasmaker! De moeder van de diakenie mot 'm hèllepe om z'n broek vast te make! En dàt wil...
jo
 
Hahaha! O, ome Cobus!...
marietje
 
O! O! Hahaha!...
cobus
 
Tja de Engelsman zeit - 'n ouwe man mist de kissès en 'n jonge man kist de misses. Versta je?
jo
 
Precies. Dat wil zegge: vrouw haal je kat in huis, 't begint te regene. Hahaha! Hahaha!

Vierde toneel.

De vorigen. Saart.
saart, door linkse deur
 
Dag! Wel gefeliciteerd allemaal!
cobus
 
Kom 'r maar in!
saart
 
Dag Daantje en dàg Cobus en dàg Marietje en dàg Jo - Nee, 'k ga niet zitte.
kniertje
 
Eén slokkie...
saart
 
Nee, 'k ga niet zitte. Me potje staat op.
jo
 
Toe nou!...
saart
 
Nee, ik doe 't zeker niet - me deur staat an - as de kat tegen 't stel stoot - née - geef 't zo maar. Nou - nou - nog veel jare hoor en dat de jonges - waar zitte de jonges?...
kniertje
 
Geert is genacht gaan zegge - en Barend brengt met Mees de bultzakke en de stoppekissies16 en 't oliegoed in de jol - ze komme direk. Om drie uur motte ze an boord weze.+
saart
 
Hè, daar brandt me hart van af... Was je gister bij Leen?+
kniertje
 
Nee - ik kon niet...
saart
 
D'r was van alles hoor en volop. De bruid had 't te pakke - drie glasies rosies-zonder-doorne - twee glasies volmaakte liefde en wel vièr glasies juffertjes-in-'t groen...17 Hoe ze 't gestouwd het - nou!...
cobus
 
Wat zalle die zoete lippies geplákt hebbe... hèhèhè... Geef mijn maar de óúwe oorlam van brandewijn met stroop... Watte Daan?
daan, opschrikkend
 
Wat?
kniertje
 
Die komt hier slape!... 't Lijkt wel of je niet op bed ben geweest...
cobus
 
Op z'n bed... hèhèhè...
daan, nijdig
 
Nou!... Maak geen lolletjes.
jo, giechelend
 
Ome Cobus - as 'k 't zegge mag voor 't tafelzeil...
wijst op haar neus.
cobus, z'n zakdoek nemend
 
O! O! Verandering van weer.
kniertje
 
Nee, toe zeg, laat je pruim 'r nou in!
saart
 
Ouwe pruimesnoeper!...
cobus
 
Snoeper? Je zal nooit raje hoe 'k 'r an kom... Nog geen tien minute gelejen, zie 'k Bos, de reder - en die geeft me - die geeft me 'n wit rolletje - van - van vloeipapier met tabak 'r in - hou noeme ze zo'n ding?
marietje
 
'n Sigaret!...
cobus
 
Ja 'k zal zo'n ding róke - met - met stinkend papier - da's 'n pruim met 'n hemmetje an...
saart
 
En jij ben 'n sikkerlap zònder hemmetje18 an! - Nee, 'k ga niet zitte.+
jo
 
'k Hèb al volgeschonken.

Vijfde toneel.

De vorigen. Simon.
simon, dronken
 
Dag.
kniertje
 
Dag Simon. - Schuif maar toujour bij...
simon, naast de linkse deur neerplompend
 
'k Zit hier best...
cobus
 
Zoet slokkie?
marietje, angstig
 
Nee.
simon, dof
 
Wat nee?...
marietje
 
Je het genoeg!
simon, dof
 
Heb 'k - sallemanders!...
marietje
 
Vort is de aardigheid!
kniertje
 
Hei-je Geert niet gezien?
simon, grommend
 
...Uh - uh - Geert...
cobus
 
Geef 'm 'r nog maar een - op de valreep.
marietje, driftig
 
Nee! Nee!
simon, dof
 
Nee? Godverdomme!
Steekt z'n neuswarmer19op.
kniertje
 
Is 'r veel werk op de helling - Simon?+
saart
 
... Da's vast hoor.
saart
 
Nou - ik ga vort.
jo
 
Hè, wat vrindelijk! Ze komme toch zó... Neem nou 'n stoel...
saart
 
Nee - as 'k zitte ga verkles 'k me tijd... 'n Hàllevie dan nog - Nee, géen ijzerkoekie...

Zesde toneel.

De vorigen. Geert.
geert, door linkse deur
 
't Lijkt alle hens op 't dek, hier! Dag allemaal!
Op Simon wijzend.
 
Lazerus? - Hé, Simon!
simon, grommend
 
... uh - ja...
marietje
 
Laat 'm nou maar!
geert
 
Blimsems - wat ben jìj opgetuigd! - Nog 'n kwartier, jongens! - Jo schenk maar in.
Tussen Kniertje en Jo.
 
Daar ga je moeder! Proost! Santjes, Jo! Santjes, Daantje!... Sàntjes!+
jo
 
Hahaha! Ingeslape met 'n pitmop in z'n hand!
kniertje
 
Is-die niet goed in orde?...
cobus
 
Ssst!... Ssst!...
zich verkneuterend ...
 
Vannacht - hèhèhè! - vannacht het-ie in z'n bed...
zachtjes proestend ...
 
het-ie in z'n bed...
sterker giechelend ...
 
in z'n bed... gèpièst... En toen was-die zó bang voor de moeder
wéer proestend...
 
dat-ie op is gestaan - op z'n blote voete... en 't laken bij de kachel gedroogt... Hèhèhè!... Maar toen was 't matras nog kles - klèsnat - en eer dat dàt droog was... hèhèhè!... Ssst!... Ssst!... Nie-zegge, dat je 't van mijn weet... hèhèhè!
jo
 
Hàhàhà!
marietje
 
Hahaha! Die ouwe Daan!
saart
 
Mooi om je vrind te verraje!...
cobus
 
Verraje? 'k Vertel 't toch niet an de móéder!...
geert
 
En as je 't nou wèl vertelt! Vrete jullie genadebrood? Bang voor de móeder!
cobus
 
Jij het makkelijk prate. - As je gesnap wor, mag je in geen veertien dage uit...
geert
 
Stakker!... Eer 'k zó oùd zou wille worde...
jo
 
O - da's héél lief - we zijn nog niet getrouwd - en hìj is al weduwnaar!20
geert, vrolijk
 
't Is de vraag of 'k met jou niet van IJsland ten haring vaar!21 Hahaha? Zal 'k 'm porre. 'k Kan 't wel zònder korvijnagel...+
zingt.
 
‘Rijzen, rijzen, laat je niet nooien,
 
Stuurboordskwartier springt uit je kooien!
 
Je kan an dek wel zwemmen gaan.
 
De regen is goed, en de wind is gedaan.
 
't Is rijzen, 't is rijzen,
 
't Is rijzen voor stuurboordskwartier!’ bis.22
Slaat met de hand op tafel -, de andren kloppen mee...
 
Hahaha!
daantje, schrikt wakker. Algemeen gelach...
 
Dat kan jou ook overkomme op mijn leeftijd.
geert
 
Hahaha! Ik wor niet oud. Lekke schepe motte zinke!
jo
 
Nou Geert!
saart
 
Hìj wordt niet oud! As je dat voor 'n poos had gezeid, toen je 'r uitzag as 'n slappe vadoek... Maar nou!... 't Zitte het je goed gedaan, jong!
cobus
 
Hèhèhè!.... Ze kenne van jou nou ook zinge, dat je zakkies geplakt het - net as Domela - hèhèhè!...
zingt met piepende stem.
 
Me neefie Geert mot zakkies plakke
 
Hi-ha-ho!
 
Me neefie Geert...
saart
 
...Mot zakkies plakke!
daantje, jo, marietje, cobus
 
... Hi-ha-ho!
geert, lachend
 
Verrek tuig! Die make 'r 'n lolletje van!...
kniertje, angstig
 
Toe, jullie motte niet zo uitgelate zijn. Dà's nìet goed.
jo
 
Ah! Dacht 'k wel! Je ben jàrig, hoor!... Neem nou 'n stoel, Saart.
saart
 
'n Stoel?... Knàp as jij 'r een...
marietje
 
Ik kan wel staan.
saart
 
Nee - ik zit al.
Plakt naast Cobus.
cobus
 
'k Val 'r haast af - Steek liever je duim in je zitvlak!23
marietje, bij versufte simon
 
Vader!...
simon, bot-grommend
 
Ze motte - ze motte - niet - niet - Da's vàst...
marietje
 
Kom nou!...
geert
 
Laat 'm z'n eigen mast overboord zeile!24 De man hindert toch niet.
simon, suf-gebarend
 
Jullie motte - jullie motte ....
marietje, nijdig
 
Wàt mot 'r nou?
simon, mummelend
 
...De ribhoute... en... en...
stevig.
 
Da's vast!...
geert, jo, cobus, daantje, saart
 
Hahahaha! Hahaha!

Zevende toneel.

De vorigen. Mees.
mees
 
Sallusies!
kniertje, angstig
 
Ben je alleen? Enne - Bàrend?
mees, ruw-goedig
 
Dàt weet 'k niet!
kniertje
 
Je zou toch sàmen de bultzakke en de stoppekissies...
mees
 
Mòt met de schipper! Is dat 'n zeeman!
jo
 
Mòt? Nòu al herrie?
mees
 
'k Kan 'r geen woord van navertelle - bàng - bàng - altijd bang!
Tot Marietje, die Simon heeft bewogen heen te gaan.
 
Ga je mee?
jo
 
Nee - eerst 'n slokkie - tante is jarig.
mees
 
Wel verdraaid! Nou-è - nou-è - Knier, nog vele jare!
kniertje
 
Je hebt me angstig gemaakt.
jo, lachend
 
Angstig?
kniertje, vals
 
Ja, àngstig! Daar verwondert ze zich over. 'k Heb voorschot van Bos opgenome...
geert
 
Hij het toch getékend. - Kles toch niet, moeder!
cobus
 
Hij zal z'n meissie genacht zijn gaan zegge.
Buiten klinkt Jelle's viool.
 
Tadeda...
saart
 
Zit toch stil! 't Lijkt wel of je paardevlees heb gegete...
daantje
 
Wij krijge vlees!... Nog geen dooie kat!...

Achtste toneel.

De vorigen. Jelle.
jelle, de oude polka spelend
 
Asjeblieft!...
geert
 
Kom 'r maar in, ouwe!
jo
 
Ach jezzis, de tobber ziet met de dag minder.
jelle, spelend
 
...Ik kom vast éens in de week.
geert
 
Éerst 'n andere mop, ouwe! Die verdomde polleka.
jo
 
... Hè - speel is van - van - hoe-hiet-'t-ook-weer?
cobus
 
Ja, da's héél mooi wat zìj daar zeit.
saart
 
Je weet wel, Jelle - van - van -...
zingt.
 
Ik ken 'n lied dat 't hart bekoort...
mees
 
Zeg - as je ons nou!....
Jelle zet de Marseillaise in.
 
Da's betere kost.
zingt.
 
Allose vodela-bedieje - deboe - debie - de boelebie...
marietje
 
Hahaha!... Da's frans van 'n dooie schelvis!...
jo
 
Hahaha!...
mees
 
Lach maar! Ik heb is in 'n franse haven gelege - en alles best hoor! As 'k zei pijn kreeg 'k 'n brood en as 'k zei doe open de poort, dan deëe ze de deur open!... Niks waard!...
geert
 
Allemaal gekles! Zet nog is in, Jelle. Wat bliksem, as we d'r hollandse woorden voor hebbe!
Jelle begint opnieuw. Geert zingt brullend
 
‘Op manne, broeders, saam verééééénigd!
 
Op burgers, sluit u bij ons aan!
 
Uw smart, uw lijden zij gelenigd...’

Negende toneel.

De vorigen. Bos.
bos (die 't zingen halfwege in de raamopening heeft aangehoord, driftig schreeuwend)
 
Wàt mòt dat hier?
Algemene verschrikte stilte.
 
Maak goddome dat je an boord komt! 't Is je tijd!
Woedend af.

Tiende toneel.

De vorigen. Zònder Bos.
kniertje, na een lange stilte
 
O, - O is dàt schrikke! Hè! Hè!...
jo
 
Wat scheelt 'm?
mees
 
As 'k begreep waar die stem vandaan kwam!...
saart
 
Hoe kan je ook zo stóm zijn - om as je wéet dat meneer Bos twéé huize verder woont - te brulle as 'n speenvarken.
marietje
 
Jessus, wat was-ie nijdig.
cobus
 
Hèhèhè! Bij dìe zal jij geen zak zout ete...
kniertje
 
Wáarom zing je ook zulleke geméne liedjes?...
geert, driftig
 
Wel verdomd! Ben 'k in me huis of niet? As 'k niet zo raar had zitte kijke, - die ouwe kikker ineens voor je oge - dan had 'k 'm z'n kast uitgeveegd! - Maak dat je an boord komt... Speel op, Jelle!
Jelle zet in.
kniertje
 
Ach toe nee, Geert - ... Ik ben bang dat as meneer Bos...
wenkt Jelle op te houen.
geert
 
Diè is bang om te vare - diè bang voor de moeder van de diakenie - diè voor zó'n klein redertje!... In me èige huis verbieje!... Kommandere asof 'k z'n knechie ben...
saart
 
Gekheid is gekheid: as jij reder was, zou je ook niet wille dat 'n matroos zong as 'n sociaal...
kniertje
 
...En terwijl-ie weet hóé afhankelijk 'k ben.
geert, heftig
 
Afhankelijk! Wees nièt afhankelijk! 't Is 'n eer voor je om bij 'm schoon te make! 'k Zou geld tóe-betale! Zeg dank-ie as je de bril van z'n bestekamer mag schrobbe! Afhankelijk! 't Kantoor dweile, de vuile boel reddere, de modder van z'n laarze likke - tweemaal in de week vijftig cente en de kliekjes, die ze op d'r borde late staan, die ze niet meer lùste!...+
jo
 
Maak je toch niet kwaad, malle jongen!
kniertje
 
O, o, wat zal 'k 'n standje krijge, zaterdag...
geert
 
Jij, 'n stàndje? Wáarvoor jij 'n standje? Als je je niet je hele leven door die braniemaker, die zelf met niks begonnen is - had laten trappe en behandele as 'n sloof - terwijl me vader en me broers om voor hém duite te verdiene op 't Zand zijn gebleven - dan zou je hém z'n huid volschelde dat-ie de brutaliteit het gehad z'n bek open te doen!...
kniertje
 
Ik zal... ik zal... - God zal me beware...
geert
 
God zal jou beware om àltijd je nek te buige. Hier - pak an - Jelle. Over 'n jaar krijg je van me moeder cente om te spele.
Zingt...
 
‘Kom manne, broeders, saam veréééé...’
kniertje
 
Toe nou Geert - tóe nou...
legt haar hand op z'n mond.
jo
 
Hè, wat plaag je dat ouwe mens op d'r jaardag!...
Jelle houdt z'n hand op.
 
Hier, op één been kan je niet staan.
cobus
 
Wou je van mijn centè hebbe? Alles staat vast bij me bankier.
Op Daan wijzend.
 
Bij die mot je weze...
daantje, nijdig drinkend
 
Pèh... Hou me niet voor de mal!
jelle
 
Wel bedankt saam....
af
mees
 
Nou - ga je mee?
geert
 
'k Zal nog 'n ogenblikkie op Barend wachte. Wat heb jij 'n haast! De jonges komme toch langs.
saart
 
Vat je nou niet dat die mekaar... Dag, goeie reis!
marietje, mees
 
Dag!
Handen worden gedrukt, goeie reis gewenst.
kniertje
 
Hallef drie... 'k Maak me ongerust...
saart
 
Hàllef drie? Heb 'k zó lang... En me deur, die anstaat! Goeie reis!... Dag Knier - dag ouwetje - dàg!
Af links.

Elfde toneel.

Kniertje. Geert. Jo. Cobus. Bos.
bos, bruusk door kookhok binnentredend
 
Ben jij soms óok van plan niet mee te gaan?
geert, nors
 
Heb jij 't - tegen mìjn?
bos, driftig
 
Tegen jóu, ja! Schipper Hengst het me orders, begrepen?
geert, rustig
 
Dol geworden...
bos, driftiger
 
De waterschout is gewaarschouwd!...
geert, ingehouden
 
'k Heb maling an jou èn an de waterschout.
Cobus en Daantje sluipen weg, blijven luistren voor 't raam.
 
Ben jij bedonderd! Wie zègt dat 'k niet na boord zal gaan?...
kniertje
 
Ja, meneer, hij staat kláár...
bos
 
Die àndere jongen van je, die Hengst as oudste gemonsterd het... verdomt 't!
kniertje
 
O, goeie God!
bos, tot Cobus en Daantje
 
Valt 'r wat te luistere?
Ze groeten benauwd, lopen door...
 
't Lijkt hier wel 'n kroeg - zuipe en oproer...
jo, verontschuldigend
 
Tante is jàrig...
geert, driftig
 
En as moeder nièt jarig is - doen we nog wat we zélf wille.
bos
 
Jij most jouw toon...
geert, opstuivend
 
Mijn toon?... Uitgerukt!...
kniertje, angstig
 
Ach - lieve Geert - Neem 'm toch niet kwalijk, meneer - hij's driftig en in drift zeg je dinge...
bos
 
...Dinge die niet te pas komme! Stront voor dank! Ben je goed voor je mense dan... dan...
dreigend.
 
As je niet binnen de tien minute an boord ben... laat 'k je door de politie hale!...
geert
 
Jij láát hale... Wie denk jij dat je voor je heb?...
jo
 
Toe Geert - wees nou stil...
bos, heftig
 
... Wie 'k voor me heb - vraagt-ie, dùrft-ie vrage...
tot Kniertje.
 
Jij mot weer's 'n goed woord doen voor 'n oproerling, die de Marine niet hebbe wil...
geert, spottend
 
Heb jij 'n góéd woord gedaan? Hahaha! 't Is om je te bedoen! Jij betaalt loon - ik geef me werk. Voor de rest lap 'k je aan me zole!
bos
 
Je bent 'n héle gróte kwajongen - da's alles!
geert, grimmig
 
As 'k 't voor moeder niet liet,
dreigend...
 
dan...
jo, haar armen om hem slaand
 
Geert! Geert!...
een lange stilte.
bos
 
En dat in jòùw huis... Goeie dag -
bij de deur...
 
Knier, Knier weet wèl wat je begint... Te goeder trouw heb 'k je voorschot gegeven...
kniertje
 
Ach ja meneer, ach ja...
bos
 
Heb ik jóú óoit gemeen behandeld?...
kniertje
 
Nee, meneer - u en de pastoor...
bos
 
Je ene zoon wil niet mee - je àndere - jij komt nog is verkeerd terecht, vrindje...
geert
 
Hou uit je stagfok!25 Fokkeschoot26 vast!... An boord ben 'k matroos - hier schipper - 't kan niet bezopener! 'n Reder die dit niet wil en dat niet wil, die z'n neus door 't raam boort, as je zingt wat 'm niet anstaat...
bos
 
Voor mijn part zìng je... 'n Redelijk matroos die op 't punt staat te trouwe, most blij zijn dat z'n patroon 't goeie met 'm voor het. Zou je vader, die 'n door en door braaf man was, 'n reder hebben dùrve dreige? Jullie jonge jonges hebbe nog geen respekt voor grijze hare!...
geert
 
Mooi zo. Weer 'n afstraffing op de voorparade - Respekt voor grijze hare?+
 
Wis en donders! Maar dan voor grijze haren, die grijs zijn geworden in gebrek en beroerdheid...
bos, schouder-ophalend
 
Je móeder het me as kind voor de prikkebakke zien staan - ik heb óok bij 'n oostenwind die je oren afsnee prikkekoppen gebeten...
geert
 
Doe maar geen verdere verhale, meneer. Je heb je knap opgewerkt - je ben 'n man van cente geworde - èn 'n tirannetje. - Best! - Je zal wel niet slechter dan andere zijn - pissebed of kakkebed! - in me húis laatje me met rust! Me vader was van 'n ander slag dan ik. - We worde àllemaal van ànder slag - misschien beleve mìjn zoons 't nog is - dat as ze nèt as ik, twaalf jaar gelejen, bij de reder op kantoor komme om huilend te vrage of 'r al nieuws is van vader en twéé broers - ze nièt d'r patroon vinde bij 'n grokkie en 'n warme kachel en 'n sekure brandkast - niét godverdomme hore spele omdat 'r zo dikkels om 't zelfde gelope wordt, nièt de deur uit worde gesnáúwd met de boodschap: dat às 'r nieuws is je 't wel hóre zal...
bos, ruw
 
...Dar lieg je - dat heb 'k toen niet gedaan!...
geert
 
'k Wil 'r geen woord over vuil make - me zorg! - as je maar weet, dat 'k 't onthoue heb. - Me vàder had grijze hare - me moeder het grijze hare - Jelle, de arme bliksem die geen plasie kan krijgen in de diakenie omdat-ie eéns in z'n leven lange vingers gehad het - Jelle het óók grijze hare en wàt 'n grijze...
bos
 
Heel braaf! Redenering zonder kop of staart. Of je hem hoort of de kromme Jacob: koekoek-één-zang!
Tot Kniertje.
 
Komt 't uit? - Maar nou wil 'k je nog 'n lesje geve vrindje, voor je onder zeil gaat - Je heb 'n ouwe moeder - je hebt lust om te trouwe - góed - je heb zes maande gezete - 'k praat 'r niet over - je hebt me angeblaft op 'n onbehoorlijke manier - in je éigen huis - maar as je grappies uithaalt an boord van de HOOP, dan zal jij ondervinde, dat 'r 'n monsterrol27 is.+
geert
 
Dàt weet 'n kind van 'n jaar.
bos
 
En - as je wat ouwer geworden - wat wijzer - dan zal jij je schame over je brutaliteite - de reder bij 'n grokkie, 'n warme kachel...
geert, spottend
 
... En 'n brandkast...
bos, driftig
 
...En bij zorge, waarvan jij geen benul heb! Wie geeft jullie àllemaal te vrete?...
geert, bedwongen-rustig
 
Wie haalt de vis uit zee? - Wie waagt z'n leven elk uur van de dag? Wie komme in geen vijf, zes weke uit d'r klere? - Wie lope met handen vol zoutvreters? - Wie hebbe geen water om d'r kop en d'r pote te wasse? - Wie slape as beeste in 't volkslogies28 in kooie twee an twee? - Wie late moeders en vrouwe achter om aalmoeze te bédele? - Met twalef koppe gaan we strakkies in zee - van de hele besomming krijge wij vijf en twintig - jij vijf en zeventig procent - wij doen 't werk - jij zit veilig thuis. - Je schip is geassureerd
 
- en wij - wij kenne verrekke as 'n ongeluk gebeurt - wij zijn de assurantie niet waard...
kniertje, sussend
 
...Geert! Geert! Geert!
bos
 
Da's 'n vermakelijk jong! Jij most clown worde in 'n circus!... Zèven en twintig procent zijn 'm níet genoeg...
geert
 
Van jòuw gulheid zal ik geen labberdaan vrete! 't Hele aandeel in ‘winst en verlies’ as 't góéd loopt, brengt je acht gulden in de week in - 'n gulden per dag - as 't góéd loopt - 'n gulden om op zéé voor de mense in de stad - zoutevis klaar te make - lippies en keeltjes - schelvis met levertjes - hahaha! - 'n gulden as 't góéd gaat - en je niet verzuipt... Jullie wete waarom je ons op déél29 laat vare...+
Verschijnen voor het venster jonge en oude visserskoppen. Een stem: ‘Ga je mêe?’ Bos wordt beleefd gegroet.
 
Ik kom zo dalijk na...
bos
 
...Goeie reis manne! - Zeg an de schipper - zeg maar níks - 'k kom zelf.
Een stilte.
 
Vijf minute vóor half drie. Nou, dan nog twéé minute warhoofd, ezelskop, om je iets onder je neus te wrijve dat ik al driemaal zegge wou, maar dat me driemaal in me kouse zakte, omdat je me niet an 't woord liet komme. As je vannacht in je kooi leit - as 'n béést natuurlijk! - probeer dan is te denken over mijn risico's bij 'n slechte vangst, as de beug30 of de vleet31 verloren raakt, bij averij, bliksem in de mast, stote op de grond en God weet wat meer! - Van de Jacoba zijn pas luike weggeslagen - van de Koningin Wilhelmina is de halve verschansing door 'n stuk water weggespoeld. - Dat reken jij niet, dat heb jij niet te betale! Drie maanden gelejen kwam de Verwachting in aanvaring met 'n stoomboot - zonder te denken an 't schip, de vleet, de vangst, sprong de bemanning over - 't schip blééf drijve! Wie dacht an mijn belang? Daar lach jij om, jochie, omdat je niet weet, wat ik voor zorg heb! - Op de Mathilde hebbe ze vorige week jenever en tabak in d'r bultzakke gesmokkeld om an de Engelse te verkope. Nou leit 't schip an de ketting. Betaal jij 't losgeld?
geert
 
Pluk vere van 'n kikker, hahaha!
bos
 
Mopper over toestande in Middelharnis of Pernis. Dán zou je gelijk hebbe. Bij mij hebbe jullie niet te zorge voor havenkoste, aas, sleeploon, proviand, tonne, zout - ik laat jullie 't verlies van tuig niet betale - ik draai 'r zelf voor op, as 'r 'n gaffel32 of 'n kluiverboom33 breekt. Je moeder heb 'k voorschot gegeven. En je broer Barend deserteert...
kniertje, huilerig
 
Nee, meneer, dat màg 'k niet gelove...
bos
 
Hengst het me van de have getelefoneerd - anders was 'k niet gekomme, om op de koop toe beledigd te worden door je oudste zoon die met schandelijke liedjes de buurt bij mekaar brult!... Bejour - ik ga na 't schip!
Driftig.
 
As je niet tijdig an boord ben, pas ik artikel zestien toe - Vijf en twintig gulden boete.
geert
 
Waarom niet? 't kan lijjen.
bos, tot Kniertje
 
En jou - jou kan me vrouw voorlopig niet meer gebruike. 't Is hier 'n bende geworden...
kniertje, angstig
 
Ach, meneer, ik heb toch geen schuld!...
geert
 
Mot je dat ouwe mens nou nog mishandele?...
bos
 
Dat komt 'r van as de eigen zoons 't nest beschijte!... Na de geepreis kan jij 'n andere reder zoeke, die 'r meer plezier in het - parele voor de zwijne te smijte!...
geert
 
En nou vort! Vort!
Duwt de deur achter Bos dicht.

Twaalfde toneel.

Kniertje. Geert. Jo.
kniertje
 
Wat 'n jaardag! Wat 'n jaardag!
jo
 
Laat je hoofd toch niet dalijk hange, tante! Geert had gelijk...
kniertje
 
Gelijk!... Wat heb-je an gelijk!...
geert
 
Je wil 'm toch niet achterna?
kniertje
 
Nee - Barend zoeke... Grote God - as-ie deserteert - as-ie gedeserteerd is, komt-ie óok in de gevangenis - twéé zoons die...
geert
 
Zou je me niet eerst goeie reis wense - of vin-je 't niet nodig?...
kniertje
 
Me hoofd is van streek... Ik kom wel na de haven - ik kom wel...

Dertiende toneel.

Jo. Geert.
jo
 
'k Heb meelij met 'r - stakker.
geert
 
Da's 'n donderhond, die kerel!
jo
 
Waar is je zuidwester? As diè nou nog zoek is!... Je het 't 'm lekker gezeid, hoor! - Straks het dronken Simon 'm opgezet... Kijk nou niet as 'n isegrim. 'k Heb 'm!...
plukt 'n geranium van 'n bloempot.
 
Daar! En zó hou je 'm op.
Op z'n knie.
 
En èlleke nacht denk je an me - zal je? - zàl je?...
opspringend.
 
Ben je nòu al terug?

Veertiende toneel.

De vorigen. Kniertje.
kniertje
 
Is-ie 'r niet?
geert
 
Hij zit in de zak van me jekker! Hahaha!
kniertje, gejaagd
 
Truus het 'm om 't huis zien zwerve. - Ach! ach! ach!...
geert
 
Wij gáan, hoor! Loop nou mee. As de grutter 't verdomt, helpt 't geen bliksem of jij thuis zit.
kniertje
 
Nee, nee, nee...
jo
 
Kom-ie dan na?
kniertje, angstig
 
Ja, ja, ja! Vergeet je pakkie sjek niet en je sigare...
geert, opgeruimd
 
As je te laat ben - kijk 'k je geen oog meer an.

Vijftiende toneel.

Kniertje. Barend.
barend, vlug links opkomend
 
Ssst!
kniertje
 
Beroerde kwajongen!...
barend, schuw
 
Ssst!
kniertje
 
Wat ssst!... 'k Schreeuw 't dorp bij mekaar as jij niet dalijk Geert en Jo achterna gaat.
barend, hijgend
 
As je Geert kan tegenhoue, hòu 'm dan terug!
kniertje, driftig
 
Ben jij krankzinnig geworde van angst, grote lafbek!
barend, hijgend
 
De hoop van zegen deugt niet, deugt niet - de ribhoute zijn rot - de dele zijn rot!...
kniertje
 
Sta niet te klesse om 'r 'n draai an te geve. Over hallef drie!... Vooruit!...
barend, bijna huilend
 
As je me niet gelooft!...
kniertje
 
'k Luister helemaal niet! Vooruit of 'k sla je op je gezicht!...
barend, hartstochtelijk
 
Sla me dan! Sla me dan!... O God, hou Geert toch terug!... Simon, de scheepmaker, het me gewaarschouwd...
kniertje
 
Simon de scheepmaker - die dronkelap, die geen twee woorde prate kan - je ben 'n misselijke kwajongen - ...Eerst tekene, dan weglope!... Sta op!
barend, heftig
 
Nee - al ransel je me dood! - 'k Ga niet mee met 'n schip dat niet zeewaardig is!...
kniertje
 
...Kan jij dat beoordele? Het 't schip niet op de helling gelegen?...
barend
 
D'r was geen kallefatere meer an!... Simon...
kniertje
 
...Hou je bek met je Simon!... Vooruit, neem je pakkie sjek.
barend, schreeuwend
 
Ik ga niet - ik ga niet - je weet 't niet - jij het 't niet gezien!... De laatste reis het-ie 'n voet water gemaakt!
kniertje
 
De laatste reis?... 'n Schip dat pas op de haringvangst is geweest voor de vierde reis en nog veertien last34 het meegebracht!... Is 't nou ineens mis geworde, nou 't gaat beuge35 en jij, beroerde lafbek, mee mot?...
barend, koortsachtig-beangst
 
'k Heb in 't ruim gekeken - de tonne drijve op 't water... jij ziet de dood niet die daar benèjen zit.
kniertje
 
Grondwater dat in ellek schip is! - De tonne drijve! - Maak dat je grootmoeder wijs - niet an 'n ouwe zeemansvrouw! - Schipper Hengst is 'n kind! Gaat Hengst niet mee en Mees en Jacob en Gerrit en Nelis - en je eigen broer en de klèine Pietje van Truus? Wou jij 'r meer verstand van hebbe dan ouwe zeelui? -
kwaadaardig.
 
Sta op! 'k Heb geen lust om je door de rakkers an boord te zien brenge...
barend, huilend
 
O moedertje, moedertje, laat me niet gaan!...
kniertje
 
God - wat straf je me in me kindere - me kindere brenge me an de bedelstaf - 'k heb voorschot opgenome - en de politie is gewaarschouwd - en 'k mag
 
niet meer uit schoonmake gaan bij meneer Bos - en - en -
hard
 
Dan motte ze je maar hale - beter gehaald als weggelope! - O, o, dat dat in mìjn familie gebeure mot...
barend, naar 't kookhok rennend
 
Dan... dan...
kniertje, de weg versperrend
 
Je komt 'r niet uit...
barend
 
Laat me door, moeder!... 'k Weet niet wat 'k doe - 'k zou je...
kniertje
 
Nou wordt-ie dapper... tegen z'n zestigjarige moeder... Hef je hand op - as je durft!...
barend, smakt op 'n stoel, schudt het hoofd bezeten in de handen
 
O, o, o, - as ze me an boord brenge - zie je me niemeer terug - zie je Geert niet terug.
kniertje
 
...'n Schip is in God's hand - 't is God verzoeke om zó te raaskalle uit àngst...
vrindelijker.
 
Kom, 'n man van jou leeftijd mot niet snottere as 'n kind. - Kom! - 'k Dacht je nog 'n plezier te doen met vader z'n oorringe. - Kom!...
barend
 
...Moedertjelief - ik dùrf niet - ik durf niet - 'k zal verzuipe - verstop me, verstop me...
kniertje
 
Ben je dan helemaal dol, jongen! As 'k één woord van je gekles geloofde - zou 'k Geert toch niet late gaan...
stopt de sjek in z'n zak.
 
Daar, 'n pakkie sjek - enne 'n zakkie sigare - zit nou stil - dan doe 'k je de oorringe an - kijk is -
pratend als met 'n kind...
 
ècht zilver - schepies 'r op en zeiltjes... - Zit nou stil. - Da's een - Da's twee. Loop is na de spiegel...
barend, huilend
 
Nee - nee!...
kniertje
 
Toe nou. Je maakt me week voor niks. Toe nou, lieve jongen - ik hòu toch van jou en van je broer - 'k heb toch niks op de wereld as jullie. - Toe nou!
 
- Elleke nacht zal 'k de goeie God bidde om je behoue binne te brenge - je mot 'r an wenne - dan wor je 'n goed zeeman - dan - dan -
huilt.
 
Kom nou, Barend!
Houdt hem 't spiegeltje voor.
 
Kijk je oorringe is - wat?...

Zestiende toneel.

De vorigen. Twee veldwachters.
eerste veldwachter, door linkse deur, gemoedelijk
 
Schipper Hengst het de waterschout verzocht... Asjeblief ventje, we hebbe geen tijd te verlieze.
barend, uitgillend
 
Ik ga niet mee! - Ik wil niet mee! - 't Schip is ròt...
tweede veldwachter, glimlachend-gemoedelijk
 
...Dan had je niet motte monstere, bange Barendje. - Mot 'r geweld gebruikt worde?... Kom nou, mannetje.
Klopt hem goedig op de schouder.
barend
 
Raak me niet an! Raak me niet an!...
klemt zich desperaat aan deurpost en bedstee.
tweede veldwachter
 
Motte de boeie angelegd worde, jongen?
barend, kermend
 
Help me dan moeder!... Je ziet me niet terug! Ik verzuip! Ik verzuip in die smerige, stinkende zee!...
eerste veldwachter, knorrig
 
Kom, kom! - Laat de deurpost los! -
vat zijn pols
barend, zich heftiger vastklemmend
 
Nee!...
krijsend.
 
Snij me handen af!... O God, o God, o God!...
kruipt in ontzetting tegen de wand op.
kniertje, bijna schreiend
 
Nou!... De jongen is bàng...
eerste veldwachter
 
Zeg 'm dan dat ie los laat!
kniertje, huilend Barend's handen vattend
 
Toe nou, jongen - toe nou - Gód zal je niet verlate...
barend, laat kermend de deurpost los, snikt wanhopig
 
...Je ziet me niemeer, nóóit meer...
eerste veldwachter
 
...Vooruit...

Zeventiende toneel.

Kniertje. Truus.
kniertje
 
O, o...
truus, nieuwsgierig-angstig
 
Wat was dat, Knier?...
kniertje, snikkend
 
Barend is door de rakkers gehaald... O - en nou durf ik 't dòrp niet doorgaan - om ze genacht te zeggen - de schànde - de schànde...

einde van het tweede bedrijf.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


plaatsen