Logo DBNL
Op hoop van zegen (1900)

Op hoop van zegen

(1900)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Eerste bedrijf.

De armoedige woonkamer van Kniertje. Links, twee bedsteden en deur. Rechts, ladenkast met heiligebeeldjes, pullen en portretjes. Een schouw. Achter, klinkdeur naar het kookhok, glazenkast, kooi met duif, raam met bloempotten. Middag.

Eerste toneel.

Cobus. Clémentine. Daantje.
clémentine, 'n schetsboek op de knie
 
Nou dan! - Cobùs!
cobus, poserend, schrikt wakker, glimlacht
 
Hè-hè-hè! Ikke heb niet geslapè... Nee, neè...
clémentine
 
Hoofd meer zò - Nog meer - Wat zanik je nou! Strakjes zat je zo leùk. En - je hand op je kniè...
cobus
 
Tja - as je zo lang stil zit - krijg je 't te pakkè...
clémentine, ongeduldig
 
Zou je nou asjeblief, às-je-blièf nièt willen pruimen?
cobus
 
Ik - ikke pruim niet. Kijk maar.
clémentine
 
Hou dan je mond dicht.
daantje, binnentredend door kookhok
 
Dag saam.
clémentine
 
Dàg. Ga nog maar 'n hoekie om.
daantje
 
Nee, juffrouw - 't wordt tijd. Nou - ik zou 'm nog niet herkenne.
clémentine, glimlachend
 
O.
daantje, z'n bril verzettend
 
Ziet-u - as 'k zo vrij mag zijn - z'n kin staat ànders - en - en z'n òòge bevalle me niet - maar z'n neus die is 'm - en - en - z'n dassie da's màchtig - daar zou je op zwere.
clémentine
 
Zo.
daantje
 
... En de bedstee met de gordijne... 't Is me 'n bik.+
Neemt 'n pruim.
 
Kan u mijn niet is gebruike?
clémentine
 
Misschien. Hand hoger! Je mònd stil!
cobus
 
Da's makkelijk ezeid - as ù gewoon is te pruime en je niet pruime màg - dan kan je je lippe niet vàsthoue. Wat zeg jij, Daantjè?
daantje
 
Ik zeg dat 't tijd wordt. We ete om vier en de moeder is làstig.
clémentine
 
Dat zal met jullie ouwetjes wel nódig zijn.
daantje, een stoel bijschuivend
 
Pèh! We hebbe nog al wat in te brenge! Niet dàt! 'n Diakenie is me 'n bik. Vrete met snauwe - of je 'n bedelaar ben. Vanmorrege koffie as - as 't onderste uit de regenton - en errete zo hard as je eksteroog.
clémentine
 
In jouw plaats - hou je mond stil! - zou 'k God danken dat me ouwe dag bezorgd is.
cobus
 
Tja-tja je mag je niet bezondige...
daantje
 
God dànke? Née hoor. Me hele leven gevaren - hoeveel reize wel? - niet te telle - schipbreuk gehad - gebrek gehad - gevaren van me tiende - èn - twéé zoons op zee verloren. Nee hoor. Nee hoor. De moeder is 'n krèng. Je zou d'r op d'r smoel slaan...
clémentine
 
Nou! je bent hier niet in de kroeg.
daantje
 
Dat ben 'k net niet. Maar 't gaat je tot hièr zitte. Verlejen week mocht 'k niet uit, omdat 'k met je permissie, náást 't bakkie gespoegd had. Zeg u nou zèllef - zou ù met òpzet náást 't bakkie spoege? 'n Diakenie is 'n gevangenis. Hebbe ze je opgeborrege dan zijn ze je kwijt. 'k Wou da'k met fassoen door de haaie gevrete was, toen 'k nog voer...
cobus, giechelend
 
Hè-hè-hè! De haaie luste jou niet. Je bent te taai, man.
clémentine
 
Hou je lippen stil!
cobus
 
Tja, tja.
daantje
 
De haaie lùste niet... 'n Karkas slikke ze nog. Pèh! De ouwe Willem heb 'k voor me oge in tweeën zien bijte dat 't bloed 'r uit spoot. En die wàs mager.
clémentine
 
Is de ouwe Willem door 'n háai opgegeten?
daantje
 
Door één? Door zès. Zó as-die overboord sloeg hadde ze 'm te pakke. 't Water zag rood.
clémentine, glimlachend-ongelovig
 
Hè, wat vreselijk! En toch zou 'k 't wel is willen meemaken - zo iets.+
daantje
 
Pèh! Wille meemake... Wij mòtte...
clémentine
 
Heeft ie geschreeuwd?
daantje
 
En hoe!
cobus
 
Tja, je zal niet schreeuwe als je de tande in je bille voelt - hèhèhè!
Buiten klinkt 'n viool. Op de maat der muziek schokkert Cobus in z'n stoel.
 
Tadedade - dadada -
clémentine, driftig het schetsboek sluitend
 
Daar dan!
Opstaand.
 
Morgen ben je rustiger hoor!
cobus, zich uitrekkend
 
Helemaal stijf!
Danst knip-vingerend met waggelende beentjes.
 
Tadedada - dadada.
daantje, bij het raam
 
Psst! Niemand thuis.

Tweede toneel.

De vorigen. Jelle. Barend.
jelle, voortspelend
 
Asjeblief!
daantje
 
Niemand thuis!
jelle
 
Ik kom vàst eens in de week.
daantje
 
Ze zijn naar de haven.
clémentine
 
Daar!
Smijt iets het raam uit.
jelle, ophoudend
 
Dank u wel.
zoekt.
cobus
 
Achter die steen, stommert.
daantje
 
Néé - meer daar.
clémentine
 
'k Heb 't diè kant uitgesmeten. Hè, wat 'n ezel! Is-die zò kippig?
cobus
 
Hij heit maar 'n hallef oog - en met 'n hallef oog zie je niet veel. Achter je!
jelle
 
Ik zie niks.
daantje
 
Psst! Hé! Barend help is 'n handje!
clémentine
 
'r Moet 'n dubbeltje liggen.
barend, een mand wrakhout op de rug
 
Geef 't 'm dan in z'n pote.
bonst de mand neer.
 
Hier!
Draagt het hout door het kookhok.
jelle
 
Duizendmaal bedankt, juffrouw.
Loopt spelend door.
cobus
 
Hè-je-die kwajongen gehoord?
clémentine tot Barend
 
Zeg 'ns, grote aap, had je 't tegen mij?
barend, schuw-verlegen
 
Nee, juffrouw. 'k Wist niet dat ù hier was. Ik dacht...
cobus
 
Je mot niet denke - je mot denke om weer zo gauw mogelijk na zee te gaan - en brood voor je moeder te verdiene.
barend
 
Bemoei je 'r niet mee...
cobus
 
Hoor - tegen mijn het ie praas - en anders staat-ie met z'n bek vol tande - ik ben niet bang - hèhèhè - ik doe niet in me broek as 'k vare mot - hèhèhè!
daantje
 
Kom nou. 't Heit vier geslage.
clémentine
 
Morgen, tièn uur, Cobus...
daantje
 
Kan niet juffrouw. We motte steentjes krabbe.
cobus
 
Ja, we motte steentjes krabbe.
clémentine
 
Weer wat nieuws! Wat is dat?
daantje
 
Nou - 't onkruid krabbe op de binnenplaas.
clémentine
 
Morgen-middag dan?
cobus
 
Tja - dan zal 'k 'r weze.
Neemt 'n pruim uit Daantjes doos.
 
Dag juffrouw. Dag lutjebroek. Hèhèhè!...

Derde toneel.

Barend. Clémentine.
clémentine, haar hoed vaststekend
 
Die plaagt je nog al is, hè?
barend, schuw-lachend
 
Ja, juffrouw.
clémentine
 
Ben je an 't zoeken geweest op 't strand?
Hij knikt verlegen.
 
Veel gevonden?
barend
 
Nee - 't was vannàcht en - en dan - en dan -
stokt.
clémentine
 
Ben je nou héús bàng, domme jongen, om te varen
hij knikt lacherig.
 
En ze doen 't allemaal...
barend, bot
 
Ja, ze doen 't allemaal.
clémentine
 
'n Man mot niet bang zijn...
barend
 
Nee, dat mot 'n man niet...
clémentine
 
Nou dan?
barend, aarzelend
 
Ik blijf liever an wal...
clémentine
 
Ik zal je niet dwingen... Hoe oud ben je?
barend
 
Vorige maand afgekeurd voor de dienst.
clémentine
 
Afgekeurd?
barend
 
Voor me - voor me - ja, dat weet 'k niet - maar àfgekeurd.
clémentine, lachend
 
Da's 'n gelukkie - 'n bànge soldaat...
barend, kort-opvlammend
 
An wal ben 'k niet bang - laat ze maar op komme - dan haal 'k ze 'n mes door d'r ribbe!...
clémentine
 
Mooi!
barend, weer zakkend in verlegenheid ...
 
Neem me niet kwalijk, juffrouw.
Zwak getoeter van een stoomboot...
 
Da's de Anna - d'r is 'n dooie an boord.
clémentine
 
Wéér 'n dooie?...
barend
 
De vlag hing - halfstok.
clémentine
 
Tù-tù-tù-tù... Nummer twee van de week. Eerst de Agatha Maria...
barend
 
Nee, 't was de Charlotte...
clémentine
 
O ja! De Agatha was de vórige week. En is 't al bekend wiè...
hij knikt ontkennend.
 
Ben je dan niet nieuwsgierig?
barend
 
Och - je went 'r an - en van ons is 'r niemand op -
verlegen-triestig
 
vader kàn niet - Jozef kàn niet - Hendrik kàn niet - die - dat weet u wel - en - en - Geert - nou die zit nog altijd in de kast...+
clémentine
 
Ja - diè heeft wat 'n schánde over jullie gebracht.
barend, wrokkig
 
Schande... schande...
clémentine
 
Wanneer komt-ie vrij?
barend
 
Wete we niet...
clémentine
 
Weet je niet?
barend
 
Zes maande hebbe z'm gegeve - zès maande - maar de voor-arrest ging d'r af - en hoe lang die duurde wete we niet.

Vierde toneel.

De vorigen. Kniertje.
kniertje, door het raam
 
Dag juffrouw.
clémentine
 
Daàààg!
kniertje
 
Hoe komme de kippe nou los? Kijk de haan nou toch is! Ga je weg sallemander? Kischt! Vort! Jo! Jo!...
barend
 
Laat ze maar lope. Ze gaan al vanzelf.
kniertje, binnentredend
 
Da's 'n geduvel zonder end, juffrouw! Toe steek je pote nou is uit! Motte we weer mot met Arie krijge?
barend, lijzerig
 
Dan zàlle we mot krijge.
Onverschillig af, jaagt buiten de kippen op.
kniertje
 
Dan zàlle we... Zo'n lam stuk jongen mot 'r nog geboren worde... Doodvreter! - Gaat u al weg?
clémentine
 
'k Ben nieuwsgierig wat 'r met de Anna gebeurd is.
kniertje
 
Ja - ik was ook al op weg - maar 't kon nog zo lang dure - en 'k heb me
 
buik vol van dat wachte op de pier - as de pièr is vertelle kon... Is u klaar met 't portrettere van me broer?
clémentine
 
Morgen. Ik wil Barend ook wel is tekenen - zo als-ie strakkies binnenkwam met 'n mand hout op z'n schouers.
kniertje
 
Bàrend? Nou, mijn goed.
clémentine
 
Die schijnt hier niet èrg vertroeteld te worden.
kniertje, verveeld
 
Dàt most 'r bijkomme! Vertroeteld! Hoe eerder 'k 'm kwijt ben hoe liever!
Door het raam.
 
Jaag ze dan op! Kischt! Kischt!
barend
 
De haan wordt bang van al dat schreeuwe.
kniertje
 
Dan slacht-ie jou wat! Kischt!+
clémentine
 
Hahaha! Hahaha! Nou die zit lekker op Ari z'n dak.

Vijfde toneel.

De vorigen. Jo.
jo, door linkse deur - bruin voorschoot - rooi-ijzers aan de zwarte handen
 
Dàg juffrouw.
kniertje, nijdig.
 
De kippe zijn los! De haan zit op Ari z'n dak.
jo, vrolijk-lachend
 
Hahaha! Dáar zal-ie toch geen eiere legge!
kniertje
 
Hoor haar! En nou wéet ze dat 't laatst op vechte af is geweest omdat ze in z'n aardappelveld liepe!
jo
 
'k Heb ze zèlf losgelate, ouwe brombeer - Truus het gister gerooid.
kniertje
 
Zeg 't dan dadelijk.
jo
 
Nee maar, wat doe ik nou ànders? O, juffrouw - die wordt alleen mens as ze gromme kan. 's Nachts as ze slaapt knort ze nòg hardop. Van nacht het ze in d'r droom gevlóékt! Hahaha! Nou maar je màg! Snauw jij maar, hoor! Je ben toch 'n goeie ouwe!
Tot Barend die binnenkomt.
 
Ach stumper! Zit de haan op 't dàk? En wil-ie 'r niet afkomme?
barend
 
Nou - schei uit!
jo
 
Wedde dat as je met de kippies vrijt - de haan jaloers wordt en vanzelf na benee tippelt? Hahaha! Hij ziet 'r wit van!
clémentine
 
Nou, nou!
jo
 
Hij mot bakker worde, wat tante? Met je blóte voetjes in 't roggemeel! Hahaha!
barend
 
Jullie kunne allemaal!...
driftig af, links.
jo, nasarrend
 
Stakker!...
clémentine
 
Nou - plaag zo niet... Ben je an 't rooien?
jo
 
Tja van vanmorge vier uur af. Niks gedaan tante - allemaal rot en kriel.
kniertje
 
'n Arm mens wordt wèl bezocht - regen en regen - de boel mòst rotte - d'r was geen houe an - en zo ga je de winter in - de harde winter - ach, ach, ach!
jo
 
Hè, wat zanik je weer. Toe làch nou is. Ben ik zo hangerig? Geert kan elk ogenblik werom komme èn...
kniertje
 
Geert - en wat dan?
jo
 
Wat dan? Dan - dan - Dan niks! Vrolijk zijn. Met knieze en gromme win je geen aardappel meer. Ja, zo mot 'k nou de héle dag prate... 'k Heb 'n konijn gevangen. O zo!
clémentine
 
Gesprenkeld?+
jo
 
En netjes. Die schooier wou van ons armoedje meevrete. Jawel. We làte ons begappe! Net terwijl 'k an 't rooie ben, zegt de sprenkel: knàp - 'n vette hoor - veertig cente minstens!+
clémentine
 
Da's leuk! Nou - ik ga.

Zesde toneel.

Kniertje. Jo. Clémentine. Bos.
bos
 
Hallo! Blijf je hier helemaal logere? Mag 'k 'r in komme?
kniertje, vrindelijk
 
Natuurlijk, meneer. Asjeblief, meneer.
bos
 
'k Heb vuile pootjes, kindere.
kniertje, lief
 
Hindert niks, meneer. Droog zand is geen ongeluk - ga u zitte.
bos
 
Daar zal ik nièt nee op zegge. Ja, Knier, we worde 'n daggie ouwer, meid. Dag nichie.
jo
 
Dag meneer. U ziet...
wijst lachend haar handen.
bos
 
Mot je naar bal met je handschoentjes?...
jo, knikt uitdagend
 
De horrelepiep en de schotse drij!1 - Hè!
bos
 
Hahaha! Jij ben 'n brutaal zwartogie.
Tot Clémentine.
 
Nou? Laat 's kijken.
clémentine, kribbig
 
Née. Daar heb-u toch geen verstand van.
bos
 
O. Dank u. Breng 'n dochter groot, leer 'r tekene, maar je neus 'r buiten. Kom! Doe nou niet kinderachtig!
clémentine, verwend-kribbig
 
Née. As 't àf is.
bos
 
Eén ogenblikkie.
clémentine
 
Hé, pa, zanik nou zo niet. Dat gezeur!...
bos
 
Alweer 'n standje te pakken, hahaha!

Zevende toneel.

De vorigen. Barend.
barend, verlegen
 
Dag, meneer.
bos
 
Barendje - je komt asof je geròepen was.
barend, lacherig-verwonderd
 
Ikke?
bos
 
We hebben je nodig, ventje.
barend
 
Goed meneer.
bos
 
Drommels, 'r begint hier al wat te groeie.
barend
 
Ja, meneer.
bos
 
Je wordt 'n héle kerel. - Hoe lang loop je nou al zonder werk?
barend, schuw
 
Drie verreljaar...+
kniertje
 
Dat liegt-ie - meer dan 'n jaar...
barend
 
Niewaar!
jo
 
Wel waar! Reken maar op... November... December...
bos
 
Goed, goed, kinderen. Geen kwestietjes. 't Leven is zo kort... Nou, Barendje - heb je lust in de 47?... Wat?...
barend, angstig
 
De 47...
bos
 
De op Hoop van Zegen ...
clémentine, verwonderd
 
Wil u de Hoop van Zegen ...
bos, scherp
 
Hou je 'r buiten! Hou je 'r buiten, zeg ik!
clémentine
 
En vanmorgen nog...
bos, driftig
 
Clémentine!
clémentine
 
Maar pa...
bos, heftig met de voet stampend
 
Wil je asjeblief vooruit gaan?
clémentine, schouderophalend
 
Wat flauw om kwaad te worden - hè, wat klein - Bonjour!
kniertje
 
Dag juffrouw...

Achtste toneel.

Kniertje. Jo. Barend. Bos.
bos, glimlachend
 
Precies d'r mama. 'n Katje, hè? Ja - bij tijden mot je 'n duvel zijn, hahaha! Anders zouen m'n vrouw en m'n dochter de rederij waarnemen - en ik in de keuken de aardappels schillen, hahaha! Ofschoon 'k dat ook wel gedaan heb in me jonge jaren.
kniertje
 
Of 'k me dat herinner...
bos
 
Aarpels met 'n verse haring.
smakt met de lippen.
 
Maar voorbij, voorbij. Met 'n vloot van acht loggers staat je kop na andere zaken -
glimlachend,
 
al zie 'k nog graag zo'n paar zwarte ogies, brutaaltje! Mag 'k toch wel zeggen? Ongevaarlijk - tijd gehad - hahaha!
kniertje
 
Gaat uw gang maar...
bos
 
En ons vrindje?
kniertje
 
Doe dan je bek open!
barend
 
Ik wou liever...
kniertje, nijdig
 
Liever... lièver!
jo
 
Hè - wat 'n mispunt!...
bos
 
Kinderen! Geen ruzietjes!... jong, je mot 't zelf weten. De hoop van zegen heeft 't vorig jaar op de haringvangst, in 'n teelt van vier reizen, de besomming van veertien duuzend gulden gemaakt - de equipage is compleet - Hengst is schipper - de matrozen zijn 'r op één na... de jongste2, de reepschieter3, de afhouer4 - alles voorzien - nou dacht de schipper an jou as oudste - driekwart5, jong.
barend, zenuwachtig-aarzelend
 
Nee - née, meneer...
kniertje
 
O, zo'n koppig kreng! 'k Kan 'm niet na boord rànsele...
jo
 
As ìk 'n man was...
bos
 
Ja maar dat ben jij nou niet - jij ben 'n knappe meid - hahaha! - Zulke matroosjes kunne wij niet gebruike. - En waarom wìl jij niet, vadertje? Bang voor zeeziekte? Je hebt toch al 'n teelt6 meegemaakt as afhouer en as middeljongen7...
kniertje
 
En as speeljongen8, meneer!...
jo
 
Hij slentert en schooiert liever - Uh, wat 'n pietermannetje!...
bos
 
Je doet èrg dom, jong. Met je grootvader heb 'k zelf gevaren - ja, toen had 'k ook liever bij moeders pappot gezeten, dan prikken9 levend gehouen met handen as klompies ijs - en liever in 'n verse boterham gehapt dan prikkekoppen afgebeten... En je vader...
barend, hees
 
Me vader is verzope - èn me broer Jozef - èn me broer Hendrik - Nee - ik vertrap 't!...+
bos, opstaand, vrindelijk
 
Ja - as-die zó denkt, is 't beter 'm niet te dwingen, moeder Kniertje. Dat kan 'k meevoelen. Mijn vader is ook niet op z'n bed gestorven - maar as je zo doorredeneert, leit de hele visserij op 'r gat - of we motten met 'n simmetje uitgaan op baars en bliek en palinkies...+
kniertje, driftig
 
't Is om te...
bos
 
Lauw! Lauw! Met geweld vang je nog geen katterige haring...
jo, lachend
 
Die zou ìk wel is wille zien!
bos, lachend
 
Dat gelooft ze niet, Knier! Wij weten bèter, wat?
kniertje
 
Ach - ik vin 't niet om te gekke, meneer. Die beroerde kwajongen praat 'r van asof ik me man - en die goede Jozef - en - en - vergeten ben - maar dat ben ik niet - dat
eindigt in zacht snikken.
jo
 
Mal mens! Toe! Tantetje-lief! Lamzak! Draak! Stuk chagrijn!
bos
 
Niet huilen, Knier!... Met huilen maak je de dooien niet levend...
kniertje
 
Nee, meneer - dat weet 'k wel, meneer. De volgende maand wordt 't twaalf jaar dat de Clémentine op 't Zand is gebleven...
bos
 
Ja, 't was de Clémentine - in '88.
kniertje
 
November acht-en-tachtig... Toen was hij zeven. Wou zo'n aap daar nou méer van wete dan ik?+
barend, nerveus
 
Dat heb 'k niet gezeid. 'k Ken me vader helemaal niet - en me broers niet...
 
Maar - maar -
bos
 
Nou dan?
barend
 
'k Wil 'n ander vak. Niet op zee - néé...
kniertje
 
'n Ander vak? Kan je wat anders? Nog niet leze of schrijve...
barend
 
Is dat mijn schuld?
kniertje
 
Nee - 't is de mijne. Drie jaar heb 'k ondersteuning gehad - 't eerste jaar drie - 't tweede twee vijf-en-twintig - 't derde 'n daalder - de andere negen kon 'k rondscharrele...
bos
 
Vergeet je mij nou totaliter?
kniertje
 
Daar blijf 'k u dankbaar voor, meneer. As 'k bij u en bij de pastoor niet had kenne werke of is 'n warrem kliekie hale - dan - dan - En dat verwijt de snotneus me nog!...
barend
 
Ik verwijt niks... Ik... ik...
jo
 
Kom uit je wóorde. Meneer zoekt 'n plasie om van z'n cente te leve.
barend
 
Jij kan!... Ik wil alles - zandgrave - helmenplante - inzoute - ik wil metselaar worde of timmerman - of loopjongen...
jo
 
... Of burgemeester! Of veldwachter! Hahaha! En 's nachs in 't dònker lope - om de diefies te pakke... O! O! Wat 'n stùk van 'n man!...
bos
 
Brutaaltje!
barend
 
An jou heb ik maling!... Heb 'k 'n woord geklaagd toen laatst 't zout 't vlees van me pote vrat, toen 'k niet slape kon van de pijn.
kniertje
 
Metselaar wòrde... De jongen is gek!... Timmerman worde... Hoeveel keer krijgt 'n metselaar 'n ongeluk? Elk vak het wat anders...
bos
 
Ja, Barendje - 't is wèl onnozel. Risico van de arbeid, jongetje. Denk is an de
 
mijnwerkers, de machinisten, de stokers - de - de. Hoe dikwijls klim ik niet langs 'n valreep? Hoe dikwijls roei ik niet naar 'n logger? Kuren, ventje! Daar mot je niet an toegeven.
kniertje
 
En we hébbe geèn keus. God alleen weet hoe de winter zal zijn - al de aarpels zijn in 't late najaar verrot, meneer...
bos
 
Ja - da's in de héle streek. - Nou, joggie?
barend
 
Née, meneer.
kniertje, driftig,
 
As je dan maar 't huis uitrukt - opvreter!
barend, dof
 
Goed, moeder.
kniertje
 
Mars! 'k Zou 'm...
dreigt.
bos
 
Kom, kom.
'n Stilte. Barend loopt schuw heen.

Negende toneel.

Kniertje. Jo. Bos.
jo
 
As ìk zo'n zoon had...
bos
 
Maak eerst dat je 'n vrijer krijgt...
jo, glunderend
 
Die hèb 'k hoor!... As ìk zo'n zoon had, sloeg 'k 'm links en rechts! Bah! 'n Bànge man!
luchtig.
 
'n Zeeman weet niet beter of vroeg of laat... Daar denkt-ie niet over... As Geert zo was... dan weet 'k wel dat... Verbeel je tante - Géért...
bos
 
Geert?...
jo
 
Die staat de duvel - wat tante? Nou, 'k ga afrooie. Dag Meneer.
bos
 
Zeg, zwartogie - lach jij nou àltijd?
jo, schaterend
 
Nee, 'k zal huile! Daààààg!
Terug in de deuropening.
 
Tante - spreek 's over Geert.

Tiende toneel.

Kniertje. Bos.
bos
 
Geert - is dat je zoon, die...
kniertje
 
Ja, meneer.
bos
 
Zès maanden?
kniertje
 
Ja, meneer.
bos
 
Insubordinatie?
kniertje
 
Ja, meneer - z'n hande niet thuis gehoue...
bos
 
Stomme bliksem!
kniertje
 
Ik denk dat z'm gesard hebbe...
bos
 
Dà's larie! Sarren doen ze niet bij de Marine. 'n Mooie boel! 't Gezag zou voor de haaien zijn, as 'n matroos maar opstoppers had uit te delen, as 'm iets niet beviel.
kniertje
 
Da's wel waar meneer, maar...
bos
 
En is zij op die... op die deugniet verkikkerd?
kniertje
 
Z'is dol met 'm. En dat mag. 't Is 'n knappe jongen - net z'n vader - en sterk - Daar staat z'n portret - toen droeg-ie nog z'n uniform - eerste klasse - nou is-ie...
bos
 
Gedegradeerd?...
kniertje
 
Nee - weggejaagd - as-ie vrij komt... De brani-kraag stond 'm zo lief - tweemaal in Indië geweest - 't is hard - en as-ie volgende week - of over veertien dage - of morgen - 'k weet niet wanneer - werom komt, heb 'k 'm ook op me dak - ofschoon - ofschoon - dàt mot 'k van 'm getuige - hij 'r geen gras over zal late groeie - Zo'n reus vindt overal 'n schipper.
bos
 
'n Lekker dier...
kniertje
 
As jongen is-ie al op de geepreis10 geweest.
bos
 
'k Zal je één ding zeggen, Knier - liever neem 'k 'm niet - ontevrejen rakkers zijn 'r tegenwoordig genoeg - Wat van de Marine komt - dat is - verdomd 't is wáar - dat is róod op de graat - rooien blief ik niet. Gelijk?
kniertje
 
Zeker meneer. Maar mijn jongen...
bos
 
Jawel... Lauw! Jacob - de kromme Jacob heeft de schipper ook an de dijk motten zetten. Die was, godbetert, met alles ontevrejen - die dacht dat 'k met de besomming11 knoeide. - Ja - ja. Krankzinnig. Nou probeert-ie 't in Maassluis. Bij ons geen fratsen.
kniertje
 
Mag 'k 'm dan na de schipper zende - of direk na 't kantoor van de waterschout?
bos
 
Maar je zègt 'm...
kniertje
 
... Ja meneer.
bos
 
Komt-ie bijtijds dan kan-ie op de Hoop van Zegen. Net van de helling. De proviand en de vaten worden 'r in gebracht - en terug met 'n vòlle lading - dat weet je.
kniertje, blij
 
Ja meneer.
bos
 
Nou - ajuus!
Buiten stemgemompel.
 
Wat is dat?
kniertje
 
Mense die van de haven terug komme - de Anna het 'n dooie.
bos
 
De stoomtrawler van Pieterse? - Sjongen! Wie is 't?
kniertje
 
'k Weet 't niet. 'k Ga effen hore.

Elfde toneel.

Geert. Barend.
(Het toneel blijft ledig. Buiten vaag gemompel. Pratende vissers gaan het raam voorbij. Een kerkklokje luidt. Geert sluipt de linkse deur binnen, smijt 'n pakje in rode zakdoek neer, kijkt schuw in de bedsteden, in het kookhok, loert door het raam. Dan, grommend, plompt hij bij de tafel, de hand onder het hoofd, staat wrokkend op, neemt uit de achterkast het brood, snijdt zich een homp, loopt kauwend naar de stoel terug, laat de homp grimmig vallen, staart voor zich uit. Het kerkklok-gelui houdt op.)
barend, uit kookhok
 
Wie?... Geért!
geert, nors
 
Ja - ik ben 't... Nou, je mag wel 'n poot geve.
barend, druk zijn hand schuddend
 
Heb je - heb je moeder al...
geert, nors
 
Nee. Waar is ze...
barend
 
Moeder die... die...
geert
 
Wat sta je me nou bezopen an te kijke?...
barend
 
Je - je... Ben je - ziek geweest?
geert
 
Ziek? Ik wor niet ziek.
barend
 
Je ziet zo - zo wit...
geert
 
Zeg maar bedonderd. Geef 't spiegeltje is an - Verdomme! Wat 'n smóél!
Smijt 't spiegeltje woest neer.
barend, angstig
 
Heb je 't beroerd gehad in de - kast?
geert
 
Nee, lèkker! - Wat 'n vraag! - Je krijgt 'r biefstuk te vrete! Is 'r klare in huis?
barend
 
Nee.
geert
 
Haal dan wat - As 'k geen druppie krijg - sla 'k zo tegen de vlakte.
barend, verlegen
 
'k Heb geen cente...
geert
 
Ik wel.
Peurt in z'n zak, smijt een handvol op tafel.
 
In de kast - verdiend. Daar!...
barend
 
Bij de rooie om 't hoekie?
geert
 
Kan me niet verdomme - as je maar opschiet!
Hem naroepend
 
- Is - is moeder gezond?
een stilte
 
- En Jo?
barend
 
Die is an 't rooie...
geert
 
Hebbe ze de pest an me?
barend
 
Waarom?
geert
 
Omdat 'k...
kwaadaardig.
 
Kijk toch niet zo bezopen...
barend, verlegen
 
'k Mot nog an je - hoe zal 'k 't zeggen - an je ráar gezicht wenne...
geert
 
Raàr gezicht... Nùl 'k hou 'n bokkie!... Hadde ze de duvel in?...
nors.
 
Nou?+
barend
 
Dat weet 'k niet...
geert
 
Verrek - jij weet niks!
Een zwijgen - Barend slipt weg.

Twaalfde toneel.

Jo. Geert.
jo, met 'n gesprenkeld konijn in de hand
 
Jezis!... Laat het vallen. Géért!...
vliegt op hem toe, slaat de armen om z'n hals, barst in zenuwsnikken los.
geert, dof
 
Schei nou uit! Dat verdomde geblèr - schei uit!
jo, voortsnikkend
 
Ik ben zo blij - ik ben zo blij, lieve Geert...
geert, grimmig
 
Nou! - Nou!
jo
 
Ik kan 't niet helpe!
Snikt heftiger.
geert, haar armen loswringend
 
... Nou dan! 'k Kan zo'n boel leven niet an me kop hebbe...
jo, verschrikt
 
... Zo'n boel leven?
geert, grommend
 
Dat snap je natuurlijk niet... Zes maanden alléén - alleen met je eigen vuil - in 'n cel...
verblind de hand voor de ogen houdend.
 
Laat 't gordijn wat zakke - 't is hier 'n zon om dol te worde!
jo
 
God... Geert...
geert
 
Toe dan!... Dà's beter.
jo
 
Is je baard?
geert
 
Me baard beviel ze niet... Die wou 't Rijk hebbe... Lelijk geworden, wat? 'k Zie 'r belazerd uit, wat?
jo, aarzelend-lachend
 
Jij? Nee. Hoe kom je 'r op? Je zou helemaal niet zegge...
snikt opnieuw zachtjes.
geert
 
Wel verdomd! Heb je niks ànders te vertelle?
Zij lacht nerveus. Hij wijst op z'n slapen.
 
Grijs geworden, hè?
jo
 
Nee, Geert.
geert
 
Je liegt!
de spiegel wegtrappend.
 
'k Heb 't zelf gezien. De schooiers, om 'n zéeman op te sluite in 'n hok waar je niet lope kan, waar je niet spreke kan, waar je
slaat woest met de vuist op tafel.

Dertiende toneel

De vorigen, Barend.
barend
 
Hier is de jenever.
jo
 
... De jenever!
barend
 
Voor Geert...
geert
 
Bemoei je 'r niet mee... Is 'r geen glas? - La-maar!
Slikt driftig...
 
Dat knapt op.
 
Hoe laat is 't?
barend
 
Half vijf...
jo
 
Heb je brood genomen? Had je honger?
geert
 
Ja. Nee. Nee. Ja. 'k Weet 't zelf niet.
Zet de fles weer aan z'n mond.
jo
 
Toe Geert - niemeer... Je kan 'r niet tegen.
geert
 
Niemeer?
slikt.
 
Torn!... Hahaha! Da's de beste manier om je maag te looien!+
 
Nog geen vaam!
slikt
 
Torn! Kijk maar niet zo beroerd, meid - 'k zal me niet bezuipe! Bah! 't Stinkt. Ongewoonte. - Is 'r proviand an boord?
jo
 
Kijk's - 'n vette, hé? Zèlf gesprenkeld.
raapt 't konijn op.
 
Maar - nog geen uur dood...
geert
 
Goed voor mòrgen. - Hier, ga jij is wat inslaan - wat ham en wat vlees...
barend
 
Vleès, Geert?
jo
 
Nee - da's overdaad. As je dan vléés wil kope, bewaar dan de cente tot Zondag.
geert
 
Zondag - Zondag... heb jij zès maande niks anders gevrete dan roggemik, rats, paàrdebone? 'k Ben te slap om een poot te verzette - leg niet te dondere! - Schiet op! En - en - 'n brok kaas! - 'k Heb lust om me 'n koliek te vrete. Hahaha! Zou 'k nog 'n druppie?
Barend af.
jo
 
Néé.
geert
 
Goed, géen druppe. Is 'r tabak?
jo
 
God wat vin ik 't prettig dat je weer vrolijk wordt. - Ja, d'r is nog sjek - in de pot.
geert
 
Mooi zo. Pràchtig. Is dat me ouwe pijp?
jo
 
Hè-'k voor je bewaard.
geert
 
Met wie heb je gescharreld - terwijl 'k zàt...
jo, vrolijk
 
Met oom Cobus!
geert
 
Jullie zijn allemaal tuig.
Stopt, rookt.
 
In geen half jaar de smaak in me bek gehad. Dat is geen tabak,
dampt
 
lijkt wel hooi! Bah! De klare stinkt en de pijp stinkt.
jo
 
Eet dan eerst...
geert, de pijp neerleggend
 
Slaap je nog altijd naast tante?
jo
 
En naast de varkes. We hebbe bigge.
geert, lachend
 
En moet ik weer op zolder?
jo
 
Daar leg-ie warm, vent.

Veertiende toneel.

De vorigen. Kniertje.
kniertje, buiten
 
Waarom is 't gordijn neer?
jo, haar vinger op de mond
 
Sst!
Gaat voor Geert staan.
kniertje, binnen
 
Wat voer je uit? - Wat is 'r met 't spiegeltje gebeurd? - Wie zit...
geert, opstaand
 
Dag ouwetje...
kniertje, schrikkend
 
God-allemachtig!
geert
 
Nee - ìk - Geert...
kniertje, neerzittend
 
O, o, daar krijg 'k 'n hartklopping van...
geert
 
Hahaha!... Die 's verdomd goed!...
wil haar pakken.
kniertje
 
Nee - nee - stràkkies...
geert, driftig
 
Strakkies? Waarom stràkkies?
kniertje, angstig-verwijtend
 
Je hebt me zo'n boel plezier gedaan...
jo, sussend
 
Wees nou stil...
geert
 
Ben je van plan te gaan verwijte? 'k Heb genoeg an me kop gehad. En anders...
kniertje
 
Anders...
geert
 
...Pak 'k me boeltje!...
kniertje
 
Da's z'n thuiskomst.
geert
 
Wou je da 'k op 't zondaarsbankie ging zitte? Dànk jou!
kniertje, angstig - op schreien af
 
Al die tijd het 't dorp 'r schande van gesproke... Je kon geen boodschap doen of...
geert, nors
 
Wie wat van me te zegge heeft - mot 't doen, waar 'k bij ben. 'k Ben geen dief en geen inbreker.
kniertje
 
Née - maar je heb je hand opgeheve tegen je meerdere.
geert, woest
 
'k Had 'm z'n strot motte dichtknijpe.
kniertje
 
Jongen, jongen - je maakt ons allemaal ongelukkig.
Begint te snikken.
geert, plomp stappend
 
Nommer twee... As 'n béést behandeld en hier gebliksem op de koop toe!
grijpt z'n pakje.
 
'k Ben in geen bui om - om jou
bij de deur - aarzelt - smijt 't pakje neer.
 
Nou!
zachter.
 
Huil niet, moeder. 'k Zou zelf... Verdomd!
jo
 
Toe - tantetjelief...
kniertje
 
Je vader leit erges in de zee - nooit zo-ie je meer angekeke hebbe - nóóit... En die het ook wat te verdure gehad.
geert
 
'k Ben blij da'k ànders ben - niet zo onderworpen. 'n Hele eer om je te láte trappe! Ik heb geen vissebloed... Nou dan? Hoùen we regen?
kniertje, hem omhelzend
 
Als je maar tot inkeer komt.
geert, opstuivend
 
Morgen zou 'k 'm weer de tande uit z'n bek slaan.
kniertje
 
Wat is 'r dan voorgevalle?
jo
 
Hè ja - vertel nou is alles - ga nou is rustig zitte.
geert
 
'k Heb lang genoeg gezèten, hahaha!... La-me maar lope - dan hou 'k 'r de gang in.
De pijp weer opstekend.
 
Bah!
jo
 
Rook dan niet, ezel!
geert
 
Nou wil 'k! - Zonder jóu zou 't niet gebeurd zijn...
jo, lachend
 
Nee - diè is goed.
geert
 
Goed... goed... 'k Had je voor 'm gewaarschouwd.
jo
 
Voor wie? Wat kles je nou!
geert
 
Voor die ploert... Weet je nog dat je met 'm gedanst heb in de herberg van de rooie?
jo
 
Gedanst?... Ik?...
geert
 
...De avond vóor we uitzeilde.
jo
 
Met die schele kwartiermeester? - As 'k 'r 'n woord van begrijp!... Heb je met diè... En je wou 't zèlf...
geert
 
Kan je nee zegge, as 'n ‘supérieur’...? An boord had-ie smoesies, hoorde 'k 'm de schipper vertelle dat ie...
jo, driftig
 
Wat?
geert
 
Dat-ie - Dondert niet!... Hij sprak van je of je de eerste de beste matrozen-hoer...
jo
 
Ik! Zo'n geméne...
geert
 
Toen die in de kuil kwam na de hondewacht heb 'k 'm met 'n korvijnagel12 op z'n smoel getimmerd - Vijf minute later zat 'k in de boeie - zes dage 'r in gebleve -
spottend -
 
de provoost13 was vòl - toen veertien dage provoost - zes maande cel - en verbod om in de eerste tien jaar bij jè kòninklijke Marine te diene. Dat verbod is goddome 't ergst!... Je zou je twee hande late kappe om 'r weer te komme, wéer genegerd te worde, weer uitgevloekt as 'n schooier, wéer geregeerd as 'n slááf...
kniertje
 
Geert, Geert... Zeg toch niet zulke woorde. 'r Staat geschreven...
geert, grimmig
 
Geschreven! Stònd 'r maar wat geschreven voor òns...
kniertje
 
Schaam je...
jo
 
Het-ie dan geen gelijk?
kniertje
 
As-ie fatsoenlijk was gegaan na de kommandant...
geert
 
Hahaha! Je had matroos motte worde, moeder! Hahaha! Fasoenlijk? Ze ware
 
blij dat ze me knippe en sjeze konde! Toen 'k in de provoost zat, vonde ze krànte in me bulle, die 'k niet leze mocht - en brochures, die 'k niet leze mocht - dat dee de deur dicht... Anders hadde ze me derde klasse gemaakt...+
kniertje
 
Krante, die je niet léze mocht?... En wáarom las je ze dan?...
geert
 
Waarom? Goeie sul!... Ach - as 'k jouw onderworpen gezicht zie - snap 'k geen kans om te zegge wáarom! Waarom desertere ze - waarom heeft nog geen twee weke vóor dat met mijn gebeurde, Piet de stoker twee van z'n vingers afgesnejen? Enkel om de lol! Moedwil! 'k Kan 't jullie niet kwalijk neme - jullie wist niet beter en ik von 't pakkie mooi - maar nou 'k hersens in me kop heb, zou 'k elkeen wel wille waarschouwe! - 'n kind, 'n kwajongen, die zich voor véértien jaar verbindt om te moorde...
kniertje
 
Om te moorde? Jongen, zeg toch niet zulke vreselijke dinge - je bent nog wat opgewonde...
geert
 
Opgewonde? Nee... helemaal niet - eerder kapot. In Atjeh heb 'k meegevochte - 'n arme verdommeling met 'n bajonet in z'n donder gestoken, dat 't bloed in me oge spoot. Daarvoor kreeg 'k de Atjeh-medaille. Die kan je nog vinden in me pakkie. Geef is op!
Jo raapt het pakje op. Barend komt binnen, kijkt toe.
 
Waar zit dat ding?
Rukt de medaille van z'n matrozenjekker, smijt haar uit het raam.
 
Vort! 't Heeft lang genoeg op me borst geklungeld!
kniertje
 
Geert! Geert! Wie het je zo gemaakt! 'k Herken je niemeer...
geert
 
Wie? Wiè hebbe 'n stomme kwajongen, die geen tien kon telle, voor véértien jaar geronseld? Wie hebbe 'm gedrild en gefokt voor 'n hondeleven? Wie hebbe 'm in de boeie geslagen toen-ie voor z'n meid optrad! De boeie - je had is motte komme kijke - hoe 'k 'r in liep te kreune as 'n béést - met 'n ander beest in me buurt die ook met ijzers an z'n pote liep, omdat-ie 'n brutaal woord had gezeid an de officier-van-de-wacht. Zes dage met die verdomde ijzers an je klauwe - en geen kracht om ze te breke - zes dage minder dan 'n dier - enkel vrij om gelucht te worden en te lope na 't galjoen!14...
jo
 
Praat 'r nou niet verder over... Je bent nog zo moe...
geert, in één grimmigheid-van-verhaal
 
...Toen de provoost!... Dat stinkende, donkere hok, waar je varkenskot 'n paleis bij is - 'n hok zonder raam, zonder licht, 'n hok waar je niet staan kan, niet legge kan - 'n hok waar ze je water en brood toesmijte: Hier hond - vreet! - Der was 'n storm in die dage - twee sloepe werde stukgeslage - je dacht dat je na de verdommenis ging - dat je geen kip meer zou terugzien - jou niet en jou niet en jou niet - na de verdommenis in zo'n stinkend donker hol - zonder anspraak - zonder de poot van 'n kammeraad... Nee, laat me uitprate. 't Lucht me! Eén druppie nog.
Drinkt vlug.
 
Uit de provoost kwam 'k voor de krijgsraad. Dáar heb je wat in te brenge! Smoel houen. Opzitten. Antwoord geven. Je bek weer houen. Gouwe epaulette, die doordele motte over 't tuig, dat God op de wereld geschòpt het om te diene, te saluere, te...
kniertje
 
...Jongen - jongen...
geert
 
...Zès maande... zès maande om me te betere, te betere bij vreten dat je niet slikken kon - roggemik, gort, èrretesoep, rats... drie maande zakkies geplakt en as 'k kans zag van hònger de zure rotte stijfsel gevrete - drie maande erwte gezocht - èn - nou zal je me niet gelove - 'k zal geen zee meer zien as 'k 'n wóórd lieg - 's avonds, boven 't gaslicht, kookte 'k in me vuil wateremmer de errete die 'k gàppe kon. Dan werd 't hengsel heet, kon je 't niet meer vasthoue, vrat je ze - halfgaar - had je 'n vòlle maag... Dat, om je te betere, bij òns, om je te betere as je in drift 'n schoft geranseld heb die je meid - 'n hoer noemde - en as je krante leest, die je niet leze màg...
kniertje, angstig
 
Da's wèl onrechtvaardig...
geert
 
Onrechtvaardig! Hou dùrf je 't zegge! Vers van de zee - in 'n cèl - geen wind en geen water en geen lucht - 'n raampje met tralies in de hóogte zo groot as 'n patrijspoort - en de stank van je éigen vuil in de emmer - en de nachte - de verdomde nachte as je niet slape kon - de nachte dat je opsprong en stapte as 'n krankzinnige heen en weer - heen en weer - afgepast vièr stappe - de nachte dat je maar zat te bidde om niet, niet - dòl te worde - en alles vervloekte, alles, àlles!...
Laat het hoofd in de handen zakken.
jo, na een lange stilte op hem toegaand, slaat de armen om z'n hals. Kniertje huilt. Barend staat suf
 
... Geert!...
geert
 
Nou! Laten we niet...
gromt, z'n tranen bedwingend.
 
Vlammetje!
rookt.
 
Nou, moeder!
scharrelt op 't raam toe - tot Barend.
 
Leg je lekkers maar neer...
haalt het raamgordijn op...
 
De haan zit goddome op 't dak, hahaha!... Wil je gelove da'k zo dálijk zou kenne uitzeile... Twee dage zee, zée, zéé en 'k ben weer de ouwe, wat?... Waarom loopt Truus te huilen?... Truus!
kniertje
 
Ssst!... Niet anroepe! De Anna is net binnengelope zònder d'r man...
enige zachtpratende, bedrukte vrouwen gaan het raam voorbij.
 
Stakker!... Zes kindere...
geert
 
...Is Ari...
Zij knikt...
 
Da's verdomd...
laat somber-denkend 't raamgordijn zakken.

einde van het eerste bedrijf.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


plaatsen