Logo DBNL
Op hoop van zegen (1900)

Op hoop van zegen

(1900)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige

Vierde bedrijf.

(Een ouderwets kantoor. Links, eerste plan, deur vàn het kantoor door houten balustrade gescheiden. Tussen deur en balustrade twee banken. Links, derde plan, een oude kast. Achtergrond drie ramen met uitzicht op de zon-beschenen zee. Voor 't middenraam een lessenaar. Rechts, eerste plan, schrijfbureau met telefoon, - tweede plan, brandkast, - derde plan, binnendeur. Aan de wanden biljetten van strandvonderij, veilingen, landkaart. In het midden een potkachel.)

Eerste toneel.

Bos. Mathilde. De Boekhouder.
mathilde
 
Clémens...
de boekhouder, lezend met pijp in de mond
 
... de navolgende strandgoederen, als 2447 ribben, gemerkt Kusta, 10 schoten gemerkt M.S.G. ...
mathilde
 
Hou effen je mond, Kaps...
de boekhouder
 
...4 dekbalke, 2 spiere42, 5 brailtjes43...
mathilde, hem aanstotend
 
Lees strakkies maar verder.
de boekhouder
 
Jawel, mevrouw.
bos, ongeduldig
 
'k Heb nou geen tijd.
mathilde
 
Dan máak je maar tijd. 'k Heb de circulaire van de torenklok opgesteld. Toe schel de burgemeester is op.
bos, ongeduldig-schellend
 
Vlug dan! Ansluite met de burgemeester! Ja! - Dat gedonder terwijl 'k 't druk heb - 'k zit tot over de ore -
lief.
 
Is u daar? M'n vrouwtje...
mathilde
 
...Of mevrouw effen an de telefoon kan komme voor de circulaire.
bos, kribbig
 
Jawel! Jawel! Niet zo lang.
lief.
 
Of mevrouw 'n ogenblik voor de toestel... Precies burgemeester - de dames niewaar, hahaha! - Die is héél goed. -
kribbig.
 
Nou? Wat mot 'k zegge? Maak 't kort!
mathilde
 
Hier, lees de circulaire is voor. Dan kan die na de drukkerij.
bos, kwaadaardig
 
Die hele lap! Ben je dol! Denk je da 'k niks an me kop heb! Die verdomde...
mathilde
 
Hou 'n beetje je fatsoen - Kàps...
bos
 
...Loop naar de hel! -
lief.
 
Jawel mevrouw. Morgen mevrouw. M'n vrouwtje. - Nee, ze kan niet zelf an de telefoon komme - weet 'r niet mee om te gaan. -
kribbig.
 
Waar is 't vod? Schiet op! - Me vrouwtje het de circulaire voor de torenklok opgesteld, luister u?... Datum postmerk. M.M. ... - Wat zegt u? - Heb u liever L.S? - Ja. Ja. - Heel juist. - Luister u? - De Nieuwe Kerk is u zeker niet onbekend. - Nee, zegt ze, de stommeling! - 'k Ben al an 't leze, mevrouw. - Nog is: de Nieuwe Kerk is u zeker niet onbekend. Die kerk heeft, gij weet het, een hoge toren. Die hoge toren wijst naar boven, en dat is goed, dat is gelukkig en waarlijk niet overbodig voor vele kinderen van ons geslacht...
Mathilde
 
Lees toch wat duidelijker...
bos
 
Hou je snater! - Pardon - dat was tegen me boekhouer - ja, ja, hahaha! -... Maar die toren kon toch iets meer doen, dat ook goed is, ja zeer nuttig. Hij kan ons, kinderen des tijds, ook bij de tijd bepalen. Dat doet hij niet. Hij staat daar
 
sinds 1882 en gaf nog nooit antwoord op de vraag. ‘Hoe laat is 't?’ Dat kon hij wèl doen. Hij is 'r zelfs op gemaakt. Er zijn vier plaatsen zichtbaar, die gereserveerd zijn voor wijzerplaten. Op allerlei wijze is sinds jaren - zeg u wat? - Nee? - sinds jaren door de bevolking uit de omtrek van die toren de wens uitgesproken, dat hij een klok mocht krijgen. Circa ƒ3000 zijn nodig. Wie helpt nu mee? De commissie. - Mevrouw... Wat zegt u? - Ja, de namen ken u natuurlijk. - Ja, héél aardig, heél aardig opgesteld. - Ja, ja, al de dames van de Commissie tekene natuurlijk in voor 't zèlfde bedrag. - Honderd gulden, ieder? - Ja - ja. - Héel goed. - M'n vrouw blijft thuis. - Mevrouw!
Schelt nijdig af.
 
Verdomde nonsens! Honderd gulden na de weerlicht! Wat raakt 't joù of 'r 'n klok op dat ding staat!
mathilde
 
'k Zal je maar in je eigen vet late gaarsmore.
bos
 
Ze komt over 'n kwartier hier met d'r rijtuig. - Nou, bejour!
mathilde
 
Bejour! Bejour! As je 's avonds wat minder grokkies dronk, zou je 's morgens niet zo'n beroerd humeur hebben - geef effen vijf gulden.
bos
 
Nee. Nee! Je heb vanmorgen pas 'n rijksdaalder uit me beurs genomen, terwijl 'k sliep. 'k Kan aan de gang blijve!...
mathilde
 
Heb ìk 'n rijksdaalder? Wat 'n infame leugen! Net één gulden! Bah, wat 'n man, om z'n cente te telle voor-ie na bed gaat.
bos
 
Bejour! Bejour!
mathilde
 
Geef 't niet! Dan kan 'k strakkies de burgemeestersvrouw op 'n glaasje jenever traktere - drie kruike oude snik en geen enkele fles port of sherry...
Bos smijt driftig twee rijksdaalders neer.
 
Zeg ben 'k je meid? Zonder mij zou jij niet met rijksdaalders smijte! - Bah!
Nijdig af.

Tweede toneel.

De Boekhouder. Bos.
de boekhouder, lezend
 
IJmuiden, 24 December - Heden ware an de markt vijf sloepe met 500 à 800 levende en 1500 à 2100 dooie schelvis èn enkele levende kabeljauwe. De levende kabeljauw het zeven en 'n kwart gedaan - de dooie...
bos
 
Heb-ie niks ànders te doen?
de boekhouder
 
...Dooie schelvis bracht dertien en 'n halve gulden de mand op - poontjes en rog...
bos, het bureau bekloppend
 
'k Weet 'r àlles van! Hier pak an! Boek in! - Sla is op de staat van uitbetaling van de
Verwachting...
de boekhouder, zoekend
 
De Jacoba, nee! de Koningin Wilhelmina, ook née - de Mathilde, née - de Hoop van Zegen - da's voor goed fluite - dé Verwachting...
bos
 
Hoe groot was de bruto-besomming?
de boekhouder
 
...ƒ1443.47.
bos
 
Dacht 'k wel - hoe kon je dan zo góddeloos stom zijn, om vièr gulden acht en tachtig voor 't Weduwen-en-Wezenfonds uit te trekke?
de boekhouder, cijferend
 
Laat 's zien. - Veertien honderd drie en veertig - drie percent 'r af - da's veertien honderd - da's an gage bruto drie honderd zeven en tachtig gulden - ja, dan mot 't driè gulden acht en tachtig en nièt vier gulden acht en tachtig weze...
bos, opstaand
 
As je van plan ben hélemaal suf te worde - ezelskop! - dan staat 't gat van de deur voor je open. Jullie vergisse je, goddome altijd an de verkeerde kant!...
de boekhouder, vertrouwelijk-lachend
 
Daar zou wel wat tegen te zegge zijn, meneer - ik heb toch geen uitbrander gekregen, toen, toen...
bos
 
Nou, genoeg, genoeg!...
de boekhouder
 
...En dat was 'n vergissing met 'n paar gróte nulle 'r achter.
Bos gaat ongeduldig rechts af.
 
Hèhèhè! Vandaar 't spreekwoord nul!+
Kijkt om, ziet dat Bos weg is, port de kachel op, stopt z'n pijp uit Bos' tabakspot, gapt voorzichtig een paar sigaren uit het sigarenkistje.

Derde toneel.

Simon. De Boekhouder.
simon
 
Is Bòs d'r niet?
de boekhouder
 
Ménéer Bos, hè? - Nee.
simon
 
Is-die uit?
de boekhouder
 
Kan je mijn de boodschap niet doen?
simon
 
Ik vraag of die uit is?
de boekhouder
 
Ja.
simon
 
Niks geen tijding?
de boekhouder
 
Néé. Begint dat geloop nou weer? Meneer het toch gezeid dat às-die bericht kreeg...
simon
 
't wordt morrege nègen weke.
de boekhouder
 
De Jacoba is wel na 59 dage met 190 kantjes44 binnengelope.
simon
 
Jij staat te lulle! Jij weet meer.
de boekhouder
 
Heb je 'm nòu al om?
simon
 
Nee - geen druppel.
de boekhouder
 
Dan wordt 't tijd. - Ik 'r meer van wete! 'k Hou de schepe an lijne vast!
simon
 
'k Heb jullie gewaarschouwd toen die op de helling lei. - Wat zijn me woorde geweest?
de boekhouder, schouder-schokkend
 
Allemaal klespraatjes van jou om 'n borrel!...
simon
 
Dat lieg-je! Waar jij bij was en waar juffrouw bij was - heb 'k gezeid dat 't schip ròt was, dat kallefatere geen bliksem meer hielp - dat zo'n drijvende doodskist...
de boekhouder
 
Goed. Dàt heb-ie gezeid. Daar strij 'k niet tegen. En wat zou dat nou? Ben jij zo'n pièt dat as jij hallef bezopen...
simon, driftig
 
Da's verdomme gelogen...
de boekhouder
 
...Dan nièt bezopen. - ben jij zó'n godje dat as jij, as scheepmakersknècht nèe zeit - en je patroon en de assurantie zegge jà - dat dan mijn patroon z'n schip dan op de veiling mot brenge?
simon
 
Dat dondert niet! Ik héb gewaarschouwd. - En nou zeg ik - nou zeg ik - dat as Mees, de anstaande van me dochter - om van de andere niet te spreke - as Mées... dan komt 'r móord van!...
de boekhouder
 
Laat je uitlache! Ga 'n borrel pakke en praat verstandige taal.

Vierde toneel.

De vorigen. Marietje.
simon
 
Had maar buiten gebleven. - Niks geen tijding.
marietje, zàchtjes-snikkend
 
Niks geen tijding...
simon
 
...Dan komt 'r moord van...
af.

Vijfde toneel.

Bos. De Boekhouder.
bos
 
Wie ware daar?
de boekhouder
 
Simon en z'n dochter. Dreigemente! - Ga u uit?
Bos
 
Dreigemente? Is de kerel krankzinnig? - 'k Ben in tien minute terug. Wie komt mot wachte.
de boekhouder
 
Hij sprak van...
bos
 
'k Ben niks nieuwsgierig!...
af.

Zesde toneel.

De Boekhouder. Saart.
de boekhouder, krabbelt naar zijn lessenaar terug.
De telefoonschel gaat over. Gewichtig luistert hij aan de gehoorbuis.
 
- Kan niks verstaan. - Ik ben 't, de boekhouer. - Over tien minute is meneer terug - mot je nòg maar is schelle.
saart
 
Dag hartje!
de boekhouder
 
Wat mot jij nou weer?
saart
 
Ik mot jóu. Jessis wat 'n koue wind. Mag 'k effe me hande warme?
de boekhouder
 
Blijf maar àchter 't hekkie.
saart
 
Lekker dier, 'k heb maling an je! - Meneer Bos slaat zo net 't hoekie om.
Warmt zich.
 
- 'k Zal maar niet vrage na de hoop. - Jessis, zèven gezinne. - Wat 'n geluk, dat 'r behalve de kinderen drie òngetrouwde jonges an boord zijn. Nèrges ies angespoeld?
de boekhouder
 
Nee. Nee!
saart
 
Nou vreet me niet op!!
de boekhouder
 
'k Wou dat je àchter 't hekkie bleef. Wat mot je nou?
saart, in zijn zak kijkend
 
Pas op - breek meneer z'n sigare niet, ouwe dief!
Hij glimlachert.
 
Kaps - wil jij 'n gulden an me verdiene?
de boekhouder
 
Dat leit 'r an.
saart
 
'k Ben an 't verkere met Bol, de binnenschipper.
de boekhouder
 
'k Feliciteer je!
saart
 
Hij leit hier met 'n lading mest - voor de stád. - En hoe mot 'k nou trouwe?
de boekhouder
 
Hoe je mot...
saart
 
'k Mág toch niet omdat ze niet wéte of me man dood is.
de boekhouder
 
De wettelijke termijn die is - die is -
saart
 
Zó wijs ben 'k ook.
de boekhouder
 
Je mot driemaal pro Deo in de krante oproèpe en as die dan niet komt - en dat zal die niet - spoke benne de wereld uit - dan mág-ie...
saart
 
As jij dat zakie nou is beredderde, - dan blijve Bol en ik je dankbaar...
de boekhouder
 
Advocate-zaken. Daar mot je voor na de stad.
saart
 
Jessis wat 'n bereddering! As je verstand je ingeeft: 'k heb Jacob in geen driè jaar gezièn - en de wisselvalligheid...

Zevende toneel.

De vorigen. Cobus.
cobus, beverig-gejaagd
 
D'r is bericht... D'r is bericht!...
de boekhouder
 
Bericht? Wát vertelt-ie?
cobus, op huilen af
 
D'r mòt bericht zijn van de jonges - van - van - De Hoop...
de boekhouder
 
Niemendal!
Vrindelijker.
 
Of jullie hier nou dag an dag 't kantoor plat lope - ik kan je geen goed en geen kwaad nieuws zegge - 't kwaje weet je: twée en zestig dage...
cobus
 
...De waterschout het 'n telegram gekregen... Ach, ach, ach, meneer Kaps, help ons toch uit de onzekerheid - me zuster - en me nichie -
hevig bevend,
 
die zijn gewoon gèk van verdriet...
de boekhouder
 
...Op me woord van waarachtig... Loop-je weer vort?...
cobus
 
Me nichie zit alleen thuis - me zuster is uit schoonmake bij de pastoor - d'r mòt ies weze... d'r mòt ies weze.
de boekhouder
 
Wie maakt je de praatjes wijs?
cobus
 
De klerk van de waterschout zeit - zeit. Ach lieve God...
af.

Achtste toneel.

De Boekhouder. Saart.
saart
 
Misschien het-ie gelijk.
de boekhouder
 
Alles kan.
saart
 
Het meneer Bos nog hoop?...
de boekhouder
 
Hoop? Négen weke - zo'n kreng van 'n schip - na diè storm. Alles kan. Néé - ìk geef 'r geen cent voor. Zès weke proviand. As ze 'n Engelse haven ware binnengevalle, hàd je bericht.

Negende toneel.

De vorigen. Clémentine.
clémentine
 
Dag Saart. Kaps is 'r binnen visite?
de boekhouder, door het raam kijkend
 
't Rijtuig van de burgemeester. Commissie-vergadering voor de klok. Wéer 'n ander spannetje. 'k Wou dat ik de cente had.
clémentine, haar schetsboek op Bos' lessenaar leggend
 
'k Zag Cobus daar lopen. Stakker. Wat is diè oud geworden. Je zou 'm haast niet herkennen.
't Schetsboek opnemend.
 
Kijk. Zó was-ie drie maande gelejen - kras - vrolijk. Je mag oòk wel kijken, Kaps.
de boekhouder
 
Nee, juffrouw, ìk heb geen tijd.
saart
 
De dood van Daantje het-ie zich erreg angetrokke... Die twee zag je altijd
 
samen, altijd an 't redenere - nou het-ie in de Diakenie niet één vrind - dat scheelt 'n boel...
clémentine
 
- Herken je die?
saart
 
Nou! Da's Knièr - da's Barend met 'n mand op z'n nek - en da's...
de telefoon gaat over. Clémentine slaat het boek dicht...
de boekhouder
 
Meneer is uit. D'r wier strakkies al gescheld.
clémentine, luisterend
 
Ja? - Pappie is 'r niet - Hoe lang zou 't duren Kaps?
de boekhouder
 
'n Minuut of twee, drie...
clémentine
verschrikt:
 
Wàt zegt u? - 'n Luik gemerkt 47 - en,
bevend,
 
- ik versta u niet
- geeft 'n schreeuw, laat de gehoorbuis vallen.
de boekhouder
 
Wat is dat? Wat is dat?
clémentine, smartelijk-verschrikt
 
...Ik durf niet meer luisteren... O. O!
de boekhouder
 
Was dat de waterschout?
clémentine, hartstochtelijk
 
...Barend is angespoeld. O God, nou is 't gedaan!
saart
 
Barend?... Bàrend...
clémentine
 
'n Telegram uit Nieuwediep - 'n luik - en 'n lijk...

Tiende toneel.

Bos. De vorigen.
Bos
 
Wat gebeurt hier? - Waarom huil jij?
de boekhouder
 
Bericht van de hoop van zegen.
bos
 
Bericht?
de boekhouder
 
De waterschout is an de telefoon.
bos
 
De waterschout? - Ga op zij. - Ruk uit jij: wat sta je te gape!
saart
 
Ik - ik -
schuw af.
bos, schellend
 
Hallo! Wie is daar? - De waterschout? - 'n Telegram uit Nieuwediep - benoorden de Haaks - ik versta geen woord! Hou op met je gehuil! - 'n Luik, zegt u? - Zeven en veertig... - Wel da's vervloekt beroerd - da's - 't Lijk - in staat van ontbinding - van Barend, as oudste gemonsterd... - Herkend door wie? - Dóór? - O - is de Verwachting met averij in Nieuwediep binnengevallen en het schipper Maatsuiker 'm herkend? - Oorringe, ja, ja, zilveren oorringe - dat doet 'r verder niet toe. - Dus is 't nièt nodig dat 'r hier vandaan mense gezonden worde voor de identiteit? - Ja, verdomd beroerd! - Onze plaats wordt wel geteisterd. - Ja - ja - Enfijn - tegen Gods wil staan wij machteloos. Ja. Ja. - Ik twijfelde al niemeer - Dank u. - Ja. - 't Officieel rapport krijg 'k graag zo spoedig mogelijk. 'k Zal de assuradeur waarschouwe. Bejour!
Hangt heftig de gehoorbuis in de haak.
 
Daar ben 'k gewoon kapot van - twálef man.
de boekhouder
 
Barend - de zoon van Kniertje angespoeld - da's - da's 'n wònder. - Ik dacht dat we nooit meer iets van 't schip zoue horen. Toen met de Clémentine...
bos, driftig
 
Ja - ja - ja - ja!...
tot Clémentine.
 
Ga asjeblieft naar binnen bij je moeder! De stommiteit om dalijk waar die vróuw bij was - over te kletse wat je hoorde. Nou duurt 't geen vijf minute of 't halve dorp is hier! Versta je me niet? Je zit je, godbeter, an te te stelle of je liefie an boord was...
clémentine
 
Wáarom heb u niet geluisterd?
snikt zachtjes.
bos
 
Geluisterd!
clémentine
 
Toen Simon, de scheepmakersknecht...
bos
 
Die vent was dronken!
clémentine, heftig
 
Dat was-ie nièt!
bos
 
Dat was-ie wel! En was-ie 't niet geweest - met welk recht steek jij je neus in zake waarvan je geen benul heb?
clémentine
 
Lieve God - nou heb ik óok schuld...
bos, driftig
 
Schuld? Schuld! Zijn de romannetjes die je leest, in je hoofd geslagen? - Schuld! - Ben je bezeten om zùlke woorde te gebruike na zo'n ongeluk!...
clémentine
 
Hij zei, dat 't schip 'n drijvende doodkist was - toen heb 'k ù horen zeggen, dat 't in alle gevallen de láátste teelt zou wezen waaran de hoop...
bos, eerst driftig - dan redenerend
 
Die verdomde kostschool, die verdomde kostschoolkure! Loop voor mijn part as 'n zottin door 't dorp en teken de eerste de beste schooier of bedelaar! Maar flap 'r geen dinge uit die je niet verantwoorden kan. 'n Drijvende doodkist! Zeg liever 'n dronken autoriteit! - Eerst ik! - De Noord van Pieterse en de Nooit gedacht en de Willem III en de Jonge Jan - 'k kan wel an 't opnoemen blijve, de halve vissersvloot en de halve handelsvloot zijn drijvende doodkiste! - Heb je dat gehoord, Kaps?
de boekhouder, schuw
 
Nee, meneer, ik hoor niks.
bos
 
...As je me zou vrage: vader, hoe zit dat - dan zou 'k je uitleg geve. Maar jullie over 't paard getilde jonge mense bemoeit je met alles en nog wat! Is 'r 'n sterker bewijs, dat de assurantie èlk jaar 'n schip laat kéúre. Denk je, dat as 'k straks de assuradeur opschel en 'm zeg: meneer, jij kan veertien duzend gulden neertelle, dat-ie dat doet op losse gronde? Je most 'n kop as 'n boei krijge, om de ondoordachtheid, waarmee je 'r nonsens uitflapt...! - Nonsens zeg ik! - Nonsens, die me goeie naam zou kunne bederve, as niet iedereen me kende!
clémentine, triestig
 
Als ik reder was... en 'k hoorde...
bos
 
God beware de visserij voor 'n reder, die tekeningetjes maakt en huilt bij mooie versies. Ik sta als vàder an 't hoofd van over de honderd gezinne. Zaken zijn zaken. As je gevoelig wordt, buitel je over de kop. Wat Kaps?
Kaps gebaart dat-ie 't niet verstaat.
 
- Nou, ga na je moeder. De burgemeestersvrouw is op visite.
de boekhouder
 
Hier heb 'k de monsterrol,
lezend,
 
Willem Hengst, oud 37 jaar, gehuwd, 4 kinderen...
bos
 
...Wacht effen tot me dochter...
clémentine
 
- 'k Zal geen woord meer spreken.
de boekhouder, voortlezend
 
Jacob Zwart, oud 35 jaar, gehuwd, 3 kindere. - Gerrit Plas, oud 25 jaar, gehuwd, 1 kind. - Geert Vermeer, ongehuwd, oud 26 jaar. - Nelis Boom, oud 35 jaar, gehuwd, 7 kindere. - Klaas Steen, oud 24 jaar, gehuwd - Salomon Bergen, oud 25 jaar, gehuwd, 1 kind. - Mari Stad, oud 45 jaar, gehuwd. - Mees, oud 19 jaar. - Jacob Boom, oud 20 jaar. - Barend Vermeer, oud 19 jaar - en Pietje Stappers, oud 12 jaar.
bos, teneergeslagen
 
...Zéven gezinne.
clémentine
 
...Zestien kinderen.

Elfde toneel.

Bos. Clémentine. De Boekhouder. Truus. Marietje.
truus, hijgend
 
...Is 'r tijding?... Tijding van me zoontje?
Woest-wanhopig:
 
Ach God! Ach God, maak me niet ongelukkig, meneer!...
bos
 
't Spijt me, vrouw Stappers...
marietje, gillend
 
Dat kan niet - dat kàn niet - dat lieg je!... 't Is niet mogelijk!...
bos, zucht
 
De burgemeester-strandvonder van Nieuwediep het de Waterschout getelegrafeerd - Barend Vermeer is angespoeld - jullie weet wat dat zegge wil - èn 'n luik van de 47...
truus, heftig
 
O, moeder Maria - mot 'k dat kind nou ook misse - dat schaap van twaalf jaar! -
drenzend-huilend.
 
Oóóóó! - Oóóóó! - Pietje... Pietje...
marietje, verwilderd
 
Dan... Dan...
barst in hysterisch gelach los,
 
Hahaha!... Hahaha!...
bos
 
Geef 'r 'n glas water!
marietje, het glas uit Clémentine's handen slaand
 
...Weg! Weg!...
op de knieën vallend, de handen om het hekje klemmend.
 
La me nou ook maar krepere!... La me dood gaan asjeblief, lieve God, lieve God!...
clémentine, snikkend
 
Toe Marietje, bedaar. Sta op...
truus
 
...Op z'n éerste reis - en zo dapper as-ie stond te wuive toen 't schip...
snikt heftig.
bos
 
't Kan niet verholpen worde, Truus. 't Is 'n bezoeking. Zo'n storm is 'r in geen jare geweest... Denk an Hengst met vier kindere, an Jacob, an Gerrit... En al geeft 't je geen troost: de gage van je zoontje zal 'k uitbetale - as je wil vandaag
 
nog. Ga jullie na huis - en schik je in 't onvermijdelijke. - Neem háár mee - zij lijkt...
marietje, beverig-snikkend
 
Ik wìl niet na huis - ik wil dood, dood...
clémentine, haar ondersteunend
 
Huil maar, Marietje, huil maar arm schaap...

Twaalfde toneel.

Bos. De Boekhouder. Mathilde.
bos, driftig op en neer lopend
 
...Wat suf jij nou? - Ben je te lui om 'n pen op papier te zette, vandaag?... 'k Vraag je geen antwoord!! Heb-je 't Weduwen en Wezenfonds bij de hand? - Nou!
de boekhouder, op de brandkast toeschuifelend
 
't Bovenste loket is nog op slot.
Bos smijt hem de sleutels toe.
 
O, dank u
opent de kast, schuifelt met het boek naar Bos' bureau.
 
Asjeblief, meneer.
bos
 
...Vijf en negentig weduwe - veertien ouwe zeelui en vissers...
de boekhouder
 
Ja, 't fonds komt al lang te kort. - Maar weer is 'n advertentietje plaatse...
mathilde
 
Clémens, wat 'n ongeluk! De burgemeestersvrouw vraagt of je niet effen binne kan komme - ze zit gewoon te huile.
bos
 
Nee! Gehuil genoeg hier. En geen tijd!
mathilde
 
Ach! Ach! - Kaps, hier is de kopy voor de circulaire. - Spoed, hoor!...
bos
 
Mathilde! - Praat 'r met mevrouw is over - om 'n oproeping te doen voor de verongelukten.
mathilde
 
Ja maar, Clémens - is dat niet te veel - twéé bedelpartijen?
bos
 
Laat mijn 't dan maar...
af.

Dertiende toneel.

Clémentine. De Boekhouder.
clémentine, zachtjes-huilend
 
Kaps! Kaps!...
gaat over hem aan de lessenaar zitten.
 
Ik voel me zo ellendig...
de boekhouder
 
Héel onverstandig, juffrouw. D'r vergaan méer schepe. De hoop van zegen telt haast niet mee. - Hier heb 'k - waar leit 't - waar leit 't? De opgave van Veritas over October - ènkel van October - vergaan 105 zeilschepen en 30 stoomschepen - da's wéinig gerekend: in één maand bij de vijftien honderd dooien.
Op zee wijzend.
 
Ja, as je 'm ziet zo as vandaag - zo glad en met al die drijvende meeuwe - dan zou je niet gelove dat-ie zoveel mensen vermoordt...

Veertiende toneel.

De vorigen. Jo. Cobus - daarna Bos.
clémentine, tot Jo en Cobus die suffig zitten gaan
 
Kom 'r maar in, Jo, - Jo!
Jo knikt langzaam née.
cobus, bevend
 
We zijn effen van huis weggelope - want Saart - net as 'k zei - net as 'k zei...
bos, tot Jo
 
Hier - ga zitte!
Schuift een stoel bij de kachel.
 
Blijf jij dàar maar, Cobus - Je het 't zeker al gehoord?...
jo, snikkend
 
Van Barend, jà - maar van Gèert - 't gebeurt zo dikkels dat ze in de roeiboot...
bos
 
Nee - Die troost kan 'k je niet geve. Niet alleen dat 'r 'n luik - maar 't lijk was in staat van verregaande ontbinding...
jo, angstig
 
...Ja - ja. - Maar as 't Barend nou nièt is - wie zeit dat 't Barend...
bos
 
...Schipper Maatsuiker van de Verwachting het 'm herkend... En - de oorringe...
jo
 
Maatsuiker? Maatsuiker? En as - die zich vergist?... Ik kom je vrage om reisgeld, meneer, dan ga 'k zellef na De Helder...
bos
 
Kom, gekheid!
jo, huilend
 
Barend mot toch begrave worde...
bos
 
Daar zal de burgemeester van Nieuwediep wel voor zorge...

Vijftiende toneel.

De vorigen. Simon.
simon, dof-aangeschoten
 
Ikke - Ikke - heb gehoord...
gebaart vreemdelijk naar Bos.
bos, nerveus-heftig
 
Mars, dronkelap!
simon, hakkelend
 
Ik- ikke - zal jou niet vermoorde - ik - ik - heb niks kwaads in de zin...
bos, bevend
 
...Haal 'n veldwachter, Kaps - mot die bezopen kerel...
simon, zich vasthoudend aan het hekje
 
- Nee - blijf maar - ik zal wel weer gaan - ikke - ikke wou alleen maar zegge dat 't áárdig uitgekomme is - met - met - de hoop van zegen.
bos
 
Wil je opdondere - en dalijk!
simon
 
Niet zo dicht bij me komme - je mot nóoit dicht komme bij 'n man met 'n mes... Neèèèè... Ik heb niks kwaads in de zin - ikke wou alleen maar zègge, da 'k je gewaarschouwd heb - toen - die op de hélling lei.
bos
 
Dat lieg-je, beroerde kerel!
simon
 
Nou mot je - enkel voor de aardigheid - an je - an je boekhouer en an je dochter vrage - die 'r bij ware...
bos, heftig
 
't Is gelogen! Je ben geen antwoord waard, dronkelap! 'k Heb met je patroon, niet met jou te make!... Heb je me niet verstaan, Kaps!
simon
 
Mijn patroon die - die kallefatert zèlf niet...
tot Kaps, die naar het hekje gekomen is...
 
Heb 'k gewaarschouwd? Was jij d'r bij?
de boekhouder, angstig naar Bos kijkend
 
Nee - 'k was 'r niet bij - en às 'k 'r bij was, heb 'k niks gehoord...
bos, tot Clémentine
 
En nou jij! - Het die dronkelap...
clémentine, angstig - op schreien af
 
...Papa!...
bos, dreigend
 
Laat jij as dòchter -
grimmig.
 
Geef antwoord!
clémentine, angstig
 
...Ik herinner me niet...
simon
 
...Da's - da's gemeen. Da's verdomd gemeen!... Ik heb gezeid dat 't schip ròt - ròt - was...
bos
 
Dronkemanspraatjes! - Je sleept 'r me boekhouer en me dochter bij - en je hóort...
cobus
 
Ja maar - ja maar - nou herinner ik me ook...
bos
 
Wat weerlicht - heb jij soms ook gewaarschouwd?
cobus
 
Nee. Nee. Dan zou 'k liege. Maar uw dochter - uw dochter die zeit noú dat ze nìet gehoord het dat 't schip rot was - en op de tweede avond van de storm - toen ze met me alleen bij me zuster Kniertje was, toen het ze wèl gezeid dàt - dàt -
clémentine, bevend
 
...Heb ik toen...
cobus, vals
 
Ja - dat heb jij! Die eigenste avond - ware me woorde: juffrouw, juffrouw nou zit je te jòkke - want as je vader wist dat de Hoop van Zegen ròt...
jo, onstuimig-opstaand, woest haar woorden uitknersend
 
Jij, jij liègt - jij ben begonnen te huile - je was bàng dat 'r schepe zoue vergaan - daar was 'k bij! - daar was Truus bij - daar was!... O jullie àdders!...
bos, met z'n vuist het schrijfbureau bedreunend
 
Adders! Adders, wij die jullie gespuis jaar in jaar uit te vrete geve? Heb je niet genoeg fatsoen om òns te gelove inplaats van die dronken schooier dìe op z'n bene staat te waggele?
jo, razend-van-drift
 
...Jùllie gelove? - Jùllie! - Zij liegt en jìj liègt!...
bos, dreigend
 
...Me kantoor af!
jo, onstuimig
 
Barend heb je met de politie na boord late slépe! - Geert was te trots om gehááld te worde! - Schurk! Schurk! Driedubbele schurk!
Overspannen-zenuwlachend.
 
Née, née, je hoeft niet na je dèur te wijze! We gaan wel - As 'k langer hier bleef zou 'k je in je gezicht spoege - in je gezicht spoege!...
gebaart dreigend.
cobus, haar tegenhoudend
 
Kom... Kom...
bos, na een stilte
 
Voor je tante zal 'k anneme, dat je overspannen ben... anders - anders. De hoop van zegen wàs zeewaardig, wàs zeewaardig! - Heb ik geen verlies - al is 't schip geassureerd? En al hàd die kerel me gewaarschouwd - wat gèlòge is! - mot ik as man van zake 'n dronkelap vertrouwe, die nerges meer werk vindt omdat-ie te onbekwaam is om z'n gereedschap te hantere?
simon, hakkelend
 
Ikke - ikke heb jou en hèm en haar gezeid - dat zo'n drijvende doodkist... Da's vàst hoor!
jo, uitbarstend
 
O! O! Geert èn Barend èn Mees èn de andren! O God hoe kon jìj 't toelate...
zakt op de stoel, snikt.
 
Geef me dan reisgeld om zèllef na Nieuwediep te gaan - dan zal 'k over niks meer prate...
bos, grimmig
 
Nee! Geen rooie duit! 'n Meid, die me zo vlegelachtig uitscheldt...
jo, verward-huilend
 
'k Weet niet wat 'k gezeid heb - en - en - 'k geloof niet dat je - dat jij - dan zou je erger zijn dan 'n duvel...
bos
 
De waterschout zeit dat 't nièt nodig is om mense na Nieuwediep te zende.
jo, naar de deur waggelend
 
...Niet nodig - nièt nódig - wat mot 'r nou van me worde...
Cobus en Simon lopen achter haar aan.

Zestiende toneel.

Bos. Kaps. Clémentine.
bos, loopt heen en weer.
Kaps kruipt op z'n kruk.
 
En as jij ooit weer 'n stap op me kantoor zet...
clémentine, starend-verschrikt
 
Nee - nooit meer,
een lange stilte.
 
Vader, ik vraag mezelf af,
barst in snikken uit,
 
hoe 'k oòit weer achting voor jóu - ooit weer achting voor mezelf zal krijgen... af.

Zeventiende toneel.

Bos. De Boekhouder.
bos
 
Dòl! Ze zou in staat zijn me goeie naam met d'r kostschoolfratse te bederve! - Wie 'r verder komt, zend je weg, begrepen? - Tuig! - Rapalje! - Dat héle nest deugde niet. - Die vérdómde dronkelap! - Die kerel die na jenever stinkt!
Weerklinkt buiten Jelle's viool
 
- Dat mot 'r nog bijkomme!
Voor het raam.
 
Ruk uit! Nee, geen cent!
De muziek houdt op.
 
'k Ben gewoon ondersteboven...
smakt in zijn stoel, neemt vinnig Clémentine's schetsboek op, bladert er in, smijt het op de grond, bukt zich, rukt er enige blaadjes uit, verscheurt die. Een ogenblik zit hij in gedachten, schelt aan de telefoon.
 
Hallo! - Met Dirksen - Dirksen zeg ik - de assuradeur!
Wacht somber kijkend.
 
- Hallo! Ben jij daar, Dirksen? - 't Is mis met de hoop van zegen - 'n Luik met mijn merk angespoeld en 't lijk van 'n matroos,
in ruzietoon overgaand.
 
Wat zeg-je? Kan je begrijpe! - Geen kwestie van! Twéé en zestig dage! De waarschijnlijkheidskans is zó groot -
gekalmeerd
 
Goed, - 'k Zal je bij me kantoor wachte - Maar 'n beetje spoed, hè? - Ja - voor veertienduzend gulden - Bejour,
schelt af - bij de laatste woorden is Kniertje binnengekomen.

Achttiende toneel.

Kniertje. Bos. De Boekhouder.
kniertje, gedachteloos
 
Ik -
zij zakt geduldig-schreiend op de bank.
bos, zonder haar te zien, bij de brandkast
 
- Heb je de portefeuille met polissen verlegd? - Jij haalt, goddorie, àlles van zijn plaats...
de boekhouder, van af z'n tabouret wijzend
 
- De portefeuille leit hoger - àchter de effectentrommel.
bos, snauwend
 
Hou je mond maar weer! -
zich omkerend met de portefeuille in de handen. -
 
Kan jij niet kloppe?
kniertje
 
Ik wou...
bos, kregel
 
Je komt vijf minute te laat. - Die mèid, die bij je inwoont het hier 'n schandaal geschopt, dat 't weinig scheelde of 'k had om 'n veldwachter getelefoneerd.
snauwend.
 
Kom 'r in! - Doe 't hekkie achter je dicht...
kniertje, moeilijk
 
...Is 't waar - is 't wáár dat... De pastoor zei...
Bos knikt somber.
 
O, o,
Zij staart voor zich uit, haar armen vallen slap.
bos
 
Met jou - met jòu heb 'k meelijje. Jou heb 'k gekend as 'n fatsoenlijke vrouw - en je man óok. - Maar je kindere - 't is hàrd om te zegge bij zo'n slag - je kindere en die - nicht van je - hebbe nóóit gedeugd!
Kniertjes hoofd zakt weg.
 
Hoeveel jare ben jij niet bij me over de vloer gekomme - tot je zoon Geert me met z'n vuiste dreigde, me grijze hare bespotte, me bijna je deur uitsmeet! - En je àndere zoon...
verschrikt.
 
Knier! Kniertje!
Opstaand.
 
Kaps! - Water!
Haar voorhoofd en polsen bettend.
 
- Verdomd! - Verdomd!...
de boekhouder
 
Zal 'k mevrouw of de juffrouw?...
bos
 
Nee! Blijf hier! Ze komt al bij.
Kniertje lang-aangehouden snikkend, na 'n wijle van bewustloos staren.
de boekhouder
 
...Knier...
bos
 
Stil - Laat 'r uithuile.
kniertje, smartelijk, met onderbrekende snikken
 
Hij wou niet weg! - Hij wou niet weg - en met me èige hande heb 'k - heb 'k zìjn hande van me deurpost lòsgemaakt...
kermt zachtjes.
bos, dof
 
Je hebt je niks te verwijte...
kniertje, in dezelfde toon
 
...Vóor-ie ging heb 'k 'm de ringe van z'n vader in z'n ore gehange - as 'n - as 'n òfferdier...
bos
 
Kòm...
kniertje, hijgend
 
En - me óúdste jongen - die 'k niet genacht heb gezeid... - Als je te laat ben - ware z'n woorde - kijk 'k je geen oog meer an - geen óóg méér àn...
bos, heftig-ontroerd
 
Hoù op - hou op in godsnaam?...
kniertje
 
...Twalef jaar geleê - met de Clémentine - heb 'k hier óok zo gezeten.
Snikt in bevende oude handen.
bos, zich bedwingend
 
Toe, wees nou sterk.

Negentiende toneel.

De vorigen. Mathilde.
mathilde
 
Clémens! - Ach, àrme, bèste Knier, wat ben 'k met je begaan. - 't Is èrg - 't Is schrikkelijk - twéé zoons...
kniertje, starend
 
Me man en vièr zoons...
mathilde, troostend
 
Maàr, wees jij maar niet ongerust, hoor. - We hebbe 'n oproeping geschreven - de vrouw van de burgemeester en ik - en die gaat morgen in àl de krante - Hier Kaps...
Bos wenkt haar heen te gaan...
 
Laat 'r nog effen wàchte, Clémens -
lief.
 
'k Heb 'n paar kóúwe kotelette - die 'r op zulle knappe - en - en - late we nou maar weer vrede sluite. - Je heb 'r toch niks tegen dat ze weer komt schoonmake? Wij zulle je niet vergete, hoor. - Dag Knier. Sterkte.
af.

Twintigste toneel.

Bos. Kniertje. De Boekhouder.
bos
 
Nee, we zùlle je niet vergeten.
kniertje
 
Nou is me énige hoop - 't kind van me nichie.
bos, verwonderd
 
...'t Kind?
kniertje
 
dat ongeluk komt 'r bij - ze is zwanger van me zoon -
dof-glimlachend.
 
Ongeluk? - Nee, dat ìs nou geen ongeluk...
bos
 
...En vertel jij dat zó maar? Heb jij die onzedelijkheid onder je èigen dak? - Ken dan niet de statute van 't fonds, dat géén onderstand wordt uitgekeerd an wie 'n ergerlijk leven leidt of zich naar ons gevoelen niet goed gedraagt?...
kniertje, dof
 
De here motte 't zellef weten - hoe ze met me wille - de here...
bos
 
Dat zal 'n toer met de commissie worde, Knier - met de commissie van 't fonds. Je zoon, die in de gevangenis - die oproerliedjes - en je nicht die mìj. - Enfijn ik zal me best doen - ik zál òp mè wòord je voorspraak - maar belove, bélóve kan 'k niks. - D'r zijn zeven nièuwe gezinne, die nou op onderstand wachte - zéstien nieuwe weze -
opstaand en de brandkast sluitend.
 
Nee, blijf nog maar even zitte... Me vrouw wou je wat meegeve...

Eenentwintigste toneel.

Kniertje. De Boekhouder.
mathilde, onzichtbaar
 
Kaps! Kaps!
De boekhouder staat op, verdwijnt een ogenblik, keert terug met 'n schaaltje en een geëmailleerd pannetje.
de boekhouder, goedig
 
Of je de schale bij gelegenheid anreikt - en of je Zaterdag weer wil komme schoonmake.
Zij staart voor zich uit. Vrindelijk legt hij haar willoze handen om schaaltje en pannetje, en sloft naar z'n kruk. Een stilte. Kniertje zit onbewogen, smartelijk-versuft, mumt met de lippen, staat moeilijk op, strompelt het kantoor uit.
 
...'n Oproeping voor de krante
(glimlachend komt hij naar de voorgrond, leunt op Bos' schrijfbureau, leest)
 
...‘Weldadige landgenoten!
 
Wederom doen wij met de vriendelijkste aan-
 
drang een beroep op uw weldadigheidszin ten
 
behoeve van een aantal hulpbehoevende weduwen en wezen. De logger op hoop van zegen...’
(Doek).

Einde van het vierde bedrijf.

 

Amsterdam, 15 Oct.-9 Dec. 1900.


Vorige

Over het gehele werk

auteurs


plaatsen