Logo DBNL
Kleine verschrikkingen (onder ps. S. Falkland) (1904)

Kleine verschrikkingen (onder ps. S. Falkland)

(1904)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

II.
De tweede kleine verschrikking.

De tweede kleine verschrikking.

De lucht was van gouden koppen, schuimend op indigoblauw, toen juffrouw Klos aan de deur kwam. Meer naar het huis van Abel den bakker vloeiden rosse vlammen, aan de lichtere einden verstoven. Een enkle kuif met flardige lood-gore kanten, geleek op den schoorsteen der woning te rusten.

‘Waar blijft ze nou? Waar blijft ze nou toch?’ -, hardop praatte de vrouw, de magere polsen bewriemend.

Het licht van den stervenden dag bleekte sterker 't wit van 'r hoofd, waarom 't slordig harengepluk. De oogen verwijd en onrustig keken zoekend de straat af.

Het was Zaterdag van kermis. Op het pleintje, bij de herberg van Hasselaar, brandden de lampen in de galanterie-kraam. De hoofden der dringende boeren boorden in 't gele hoekige vak, waarin geglans

van wekkers en koperen spullen. Boven de koppen was 't geschommel der lampen. Daar naast was een koektent, die toortsen brandde met walmende, joelende vlammen. Brand leek ros-dampig te zijn over de hoofden der kijkers, hoofden met kladden van toortslicht - 'n pet helder opbijtend, bol als geblazen - 'n oor rood en schulpig - 'n half aangezicht purper van schijn - 'n hand geheven en vreemdlijk bevlamd - en op 't podium voor de tent, 't gelaat rossig beschenen, hel als bij 't vuur uit 'n ovendeur, het satansche joodje, dat de duvel wel scheen met z'n razend gespring om de aándacht te trekken, de duvel nòg meer als-ie tierend en dronken met forsche gezwaai 't ijzeren pinrad dat de koeken verlootte, dee slieren. Snerpend op het voet-klotsen der boeren, het lallen der meiden en jongens, die in 'n bakschommel schokten en tolden, kraste de klik van het rad tegen de pinnen, kreun van 'n zaag door zanderig hout.

De bovendeur bij Hasselaar gaapte in de lage rood-broedrige gelagkamer, waar 'n orgelman speelde en walm van tabak en jenever de ramen uitzwalpte. De ruiten waren van latten voorzien voor het dringen. In de straat was het leeg. Het volk zat bij Breeman, an 't andere eind, die 'n kemiek en 'n meid-die-zong

uit de stad had besteld - de listige rakker - en dan was 't vol naast-an bij Engel Gool, 'r broer - zij heette Gool van 'r van -, die van z'n stal 'n tuin had gemaakt, die je mocht zién. Daar wier gedanst bij muziek. Alleen hij had geen vergunning en Breeman met z'n kemiek en z'n zingende meid kon tappen zooveel as-die wou. Waar ze nou bleef! God waar ze nou bleef. Zeker erges an 't kijken. En nog 'n brutale bek as ze werom kwam. Zij en Suus waren twee beesten bij tijjen, varkes van meiden. Je zou ze rammlen. Krenge in plaats kindren. 'n Straf...

As ze nou maar kwam - Jezus as ze nou maar kwam! Zìj ging 't huis niemeer in. Ze verdraaide 't. Liever de heele avond buiten, liever dood vóór ze nog één stap in de winkel dee. Goddank, daar had je 'n bekend gezicht, de vrouw van den bakker.

‘Heit u me Jannie ook gezien, juffrouw?’

‘Jannie? Liep die met 'n kàn?’

‘Ja die liep met 'n kan van peutrolie.’

‘Nou 'k méen da'k 'r gezien heb, maar vast weet 'k 't nie... Vàst nie... Bin u zoo héel alleen?..’

‘Ja 'k bin hier heel alleen en 'k bin zoo benauwd... zoo benauwd... 't Zit me telkes in me slapen, in me keel da'k nie slikken ken... Dan wor

'k zoo angstig... zoo angstig... da'k wel zou willen schreeuwen...’

‘Hoe is 't mogelijk,’ knikte vrouw Abel met stem van beklag: ‘je mot 'r nie over prakkizeeren.’

‘'t Is 'n slàg’, klaagde juffrouw Klos: ‘'t Is 'n slag... 'n Moeder blijft 'n moeder al wordt ze nòg zoo oud - wil je d'r nie missen... Zoo goed as ze was enne zoo as ze ons voorging in 't gebed.’

Haar stem sloeg in 'n drensig smart-falsetje en langs den mageren huilneus zaagde 'n traan, die over de kin op 'r voorschoot drupte. Dan weer plots, in hortend, nasaal gespreek, woorden inslikkend, onverstaanbaar, praatte ze verward, de polsen bevend bewriemend: ‘... O, maar die angst, zie je... de angst in me slapen... enne dat je nie slikken ken... O!... O!... O, 'k wou dat me Jannie thuis was met de peutrolie... Want 'k bin zoo bang, zoo bàng... nie voor de dooie hoor, voor de dooie nie... 't Is 'n mooie dooie en vreedzaam, vreedzaam... Twee uur voor ze stierf heit ze nog 'n kom koffie gedronken - met suiker en melk - enne toe breng 'k 'r 'n borretje soep van gehakt vleesch en 'k zeg zoo: moeder hier hei-je 'n borretje - en ze was nog warrem, heelemaal warrem... maar dóod, hoor - en nie-eens

da'k 'r 'n zoen kon geven... nie-eens 'n zoen... nie-eens 'n zoen... O, nie-eens 'n zoen... Mensch dat maakt me zoo akelig... Zie je, 'k bin 'n friesche van me geboort... Enne me moeder was 'n friesche en die angst... die angst in me keel, hè... En me broer is ook zoo gestorreve - me àndere broer... Die was onderofficier... Mensch zoo'n knappe jongen... En toe kwam 't telegram en de trein die wou nie vort, die trein wou nie vort...’

‘Daar zou 'k niemeer om huilen,’ suste vrouw Abel: ‘da's zoo lang gelejen.’

‘As de dag van gisteren mot 'k 'r an denken... Zoo'n knappe jongen en hoe die rood van de koortsen lee - Zoo Sien bin jij daar?, zee-die zoo vroolijk en niks, niks kon je an 'm merken - twee uur later was-die dood... Dat was in Nijmegen... Mensch ik heb toch zoo'n verdriet in me leven gehad...’ - ‘Ja-ja,’ knikte vrouw Abel, onrustig 'r boodschappenmandje ronddraaiend en in pogen om weg te komen: ‘nou ze zal wel kommen... nou...’

Maar juffrouw Klos, met schieting van angst in de oogen, hield 'r vast aan den arm, huilerig vragend:

‘... Ach God, blijf nog effen... 'k Bin zoo bang...

De muziek maakt me bang... 'k Ken geen muziek hooren... En 't is binnen zoo donker en waar die Jannie en die Suus blijven!... O, die muziek... die muziek...’

‘Jij mot nie zoo prakkizeeren,’ troostte vrouw Abel bot, spijtig dat ze opgehouden werd, zenuwachtig wordend door de opgewondenheid van de gèkke vrouw. Jezus-nog-an-toe wat was dat mensch afgetakeld. Hoe was 't gosmogelijk om zoo af te vallen van 'n kraambed en zòo gek te zijn bij tijjen. Je zag 't 'r an. D'r oogen stonden geen seconde stil - d'r lippen beefden zoo raar. - Ze probeerde weg te gaan, opnieuw inzettend met 'n ‘nou juffrouw’ -, maar dan begon juffrouw Klos weer, druk sprekend, met verward-lange zinnen. De magere hand streelde 't hoekig voorhoofd, om de moeie gedachten bijeen te houden en de oogen werden telkens vol-rood van tranen.

 

Het dorp wist de historie van Klos. Een late bevalling - Jannie was twaalf èn de jongste - had 'r 'n groote vreugde gegeven, maar 't kindje was na drie maanden gestorven door 'n val uit de wieg. An 'r man, die op zee voer, had ze geschreven dat

Aagie in 'n stuip was gebleven - langzaam was ze aan 't malen geraakt, an elkeen vertellend wàt ze an Simon Klos had geschreven - dat 't nie waar was, dàt 't kind uit de wieg was gevallen, maar of ze 't 'm nie wouen zeggen as-die terug kwam, want Simon die was zoo driftig, zoo driftig. Soms had ze normale, heldere buien, meestal sprak ze van angsten, hield de klanten an de praat, vertellend, kallend, tot niemand van 't dorpje meer in 't winkeltje kwam en 't zaakje stilkens verliep. Ze was van 'n groote goedaardigheid, vrindlijk en stil, maar mèt den dood van de zuigling - een jaar nu geleden - had ze gekeven dag aan dag, afgesnauwd en verwaarloosd de ouwe moeder van drie en tachtig, wier beenen waren gezwollen, die ze geholpen had, toen dàt met de wieg gebeurde. De last met het ouwe mensch, dat niet sterven wou, làng gevoeld, last die haar de laatste jaren tot kleine kwaadaardigheden van goedaardig-vrindlijkevrouw geprikkeld had, was in haat en hondschheid overgegaan, zóo sterk dat het oude vrouwtje in drift heen was geloopen naar Engel, 'r zoon, die haar na veel gevloek èn gevloek van z'n vrouw in huis had genomen. Maar Sina, de vrouw, vrouw met 'n mansgezicht en snordons om de lippen, had de moeder twee

dagen geduld - toen was 'r zoo'n ruzie geweest, zulk een geschreeuw en gescheld, had ze Engel zoo met 'n kruik op z'n hoofd geslagen, dat de oude Kniertje haar schoudermantel had omgeslagen en het dorp uit was geloopen, driftig passend den weg naar de stad met 'r gezwollen beenen. Dat wist alles het hééle dorp, zooals 't dorp wist dat dominee elken Zondag om tien uur preekte en de pastoor om vijf uur drie, vier bittertjes dronk. Tante Knier had een vol uur geloopen, verdwaalde. Den volgenden morgen vroeg, vond een boer haar zittend naast 'n greppel, met gevouwen handen en zachjesbiddend. Ze had daar den heelen nacht gezeten en 'r kleeren waren nat van dauw. Op een kruiwagen had hij 't mensch, dat niet meer loopen kon - zoo waren 'r watervoeten opgezet - naar Engel teruggereden, maar Sien an de deur, had 'm gezeid twee huizen verder te rijden naar gekke Truus, 'r schoonzus, die de ouwe àltijd had gehad en niks geen reden kon zegge om 'r nóú na 'n anderman te zenden. De boer ree Knier, die ingeslapen was, naar 't winkeltje van Klos - de juffrouw die dien dag 'n heel suffe bui had, dee niet open of ze hield zich maar zoo. Toen ree de boer terug naar Engel en zei dat-ie 't verdomde om heen en weer te rijjen en de dorpsmenschen - goed-

hartig omdat 't hùllie moeder niet was - begonnen saam te loopen en te tieren dat 't 'n schande en godgeklaagd was van zoo'n oud mensch met waterbeenen. Toen zee Engel op z'n eigen houtje - later kreeg-ie wéer met de kruik -: breng 'r maar in de loods. In de loods was 'n afgeschoten hokje, waar 's winters 't varken werd vetgemest, 'n hokje dat met weinig moeite 'n kamertje werd. Engel werkte er den heelen dag en een stuk van den avond aan. Het werd een kamertje van ruwe planken, met delen gedekt. Twee wanden werden op natuurlijke wijze gevormd door de geteerde zijden der loods, de andere waren handig geprutst van kistenhout. Het stroobed werd gesteund door een varkenskrib en een schraag, de deur was het deksel van een kist, bewoog zonder scharnieren, werd gesloten door een touwtje, gedraaid om een kromgebogen spijker. Den anderen dag beplakte Engel de wanden met krantepapier voor de tocht, bracht nog een tafel en een stoel en vroeg of 't zoo goed was. Kniertje, rustig te bed, knikte tevreden. Ze haatte met woede van wraakzuchtig oud vrouwtje 'r dochter Truus, die 'r bij de laatste ruzie geslagen had - ze haatte nog sterker d'r schoondochter Sien, die ze altijd gehaat had, omdat ze 'n feeks was en Engel an den drank had

geholpen. Ja, hièr lee ze rustig en best, zonder ruzie, zonder gekijf, zonder slaag. Elken dag bracht Klaasje, de oudste van Engel, 'n zieklijke jongen, het eten - soms kwamen Jannie en Suus, soms ging ze zelf even uit, langzaam voortsukklend, opzoekend 'r vriendin Staas, die acht en zeventig was en heelemaal niet meer loopen kon. Met den winter kwam de ruzie weer los. Engel had twee biggen gekocht om te mesten en in te zouten - zoo groot was de loods niet. Toen liep Sien, zuur en kwaadaardig naar Truus - en of dat nou was om te tempteeren as d'r 'n kamer léég stong dat zìj de last van de ouwe most hebben - en hoe dat nou most met de biggen? Truus verward idiootrig an 't huilen en Suze, 'n kreng van 'n meid al was ze pas vijftien, an 't opspelen tegen tante, dat groomoe zèlf weggeloopen was, dat moe d'r heele leven voor groomoe gewerkt had, dat 't nou is de beurt van oom Engel was - dat ze zelf nie te vreten hadden. Tante Sien vinnig, valsch, belust om te slaan, had Suus gescholden voor snotneus en kwaje meid, maar Suus, kattig, had gezeid dat zij oome Engel nie was, dat zij zich nie met 'n kruik op d'r hoofd zou laten slaan, dat ze niet zóoveel om tante gaf. Toen tante valsch: dat ze met háar nie te maken had, met

zoo'n bleek nèst en 'n lang, schreeuwrig gekijf, en nog eens gescheld en verwijting wat ze van mekaar wisten, wat diè vertelde, diè zee... Het eind was dat Knier in het varkenshok blèef en de biggen 'n kamertje naast-an betrokken als in 'n hotel... Nummer één... Nummer twéé... De biggen kregen hooi en stroo, tante Knier 'n roestig kacheltje dat niet meer gebruikt werd, 'n stukkend rooster had. Het werd 'n lànge harde winter. Het behangsel van kranten was lang stukgebarsten door de werking van het hout. Overal waren diepe naden gekomen. Klaasje had er een uur aan besteed de voegen te dichten met stroo, maar de biggen naast-an wroetten het weg en de deksel-deur was niet sluitend te krijgen. Zoo ging de winter voorbij in koude en eenzaamheid. Er waren dagen dat Sien vergat het eten te brengen, want Klaasje lee ziek en zij had geen zin. Eens leefde de ouwe vrouw drie dagen van 'n korst brood, die ze bewaard had en den derden dag kreeg ze weer wàrm eten - aardapplen met vet - omdat Engel naar de biggen kwam kijken en toen vanzelf naast-an 'n visite maakte. Er waren ook dagen dat ze geen brand had, in bed bleef en sliep... sliep... sliep... sliep..., met de biggen praatte, die dikker, vetter werden en met de ruige snoeten bij 'r bed konden komen -

zùlke gaten hadden ze uit verveling en moedwil in de planken geboord.

Truus sprak nooit van moeder. Ze kwam niet op straat. Dagen aaneen zat ze in 't winkeltje, suf, 't gelaat met de knollige jukken over de breikous gebogen. Engel ging soms in de loods voor de varkens en Sien bevloekte het eten, de aardappels, de schraapsels die ze zond als ze wou. Eens bracht ze het eten zelf, toen èrg goed van humeur, maar halfwege had ze er spijt van, smeet de helft voor de biggen, die er vetter van werden, niet zulke opvreters waren. Januari, den derden, was groomoe jarig - vier en tachtig, kwamen Jannie en Suze en Engel met Klaasje feliciteeren. Sien verdomde 't. Die had beters te doen. Het was 'n snerpend-kouwe dag, veel hardgebakken sneeuw op de wegen en 'n wind die adem te ijs zette. Suus bracht 'n pakje zoetigheid mee. De kachel was uit.

't Leek of de ouwe hout vràt - had Sien gezeid en ook den vorigen dag had ze het eten vergeten. Bij het zien der grootmoeder in 't varkenshok, waar je de heele loods door de naden van 't hout overkeek, had Suus voor 't eerst meelij gevoeld, toen de ouwe met beevrige handen de toet zoetigheid openscheurde,

half-huilend de likeurboonen vrat, zoo 'n honger as ze had. Ze zat op in 't bed - de snerpende wind waaide pluimen zilverwit om 't beenige hoofd - de franje van den omslagdoek slierde naar eén zij. Ze sprak geen woord. Doch toen Engel heengaande zee: ‘Nou - nog veul jaren, moeke’ -, was 'r plots verzet in haar gekomen, verzet dat haar opdreef, schorrig dee raspen; ‘D'r is 'n God, hònd, hònd, hònd!... Hónden allemaal...!’ Engel verbluft, halfbukkend in de deuropening had bruut omgekeken en gevraagd: ‘Wat mot dat nou...? Bin jij bedonderd!’ Kort-aadmig van opwinding, had moeke kurkig gehijgd, met zwaar-dichte oogen en alleen 't knoerstig gesnurk der varkens naastan had geklonken. Engel, grof en verlegen, had lòmp de schouders geschokt, was in de loods blijven draaien bij de biggen, vloekend - al die komplementen en kouwe kak! Maar op Suus had 't wanhoopsbeeld, de dreigende knokelhand, 'n hand van lang-maagre kootjes en vel en 't witte gestuif der haren boven het bed, waaronder je den vroegeren trog en de schraag en de ouwe schoenen zag, indruk gemaakt. Ze haalde hout en 'n scheutje petrolie en 'n paar gesmeerde boterhammen - had 't gevoel dat ze iets wònderlijks dee, iets waarvoor ze

zich schaamde. Er was niet éen gevoelige in de familie, gevoeligs had ze nooit voor zich gezien. Je geneerde je as moeke je ankeek. 't Was of je bezig was te liegen - òf centen uit de toonbankla gapte - òf je 'n jurk met 'n modderrand an had, elkeen je nakeek. Zoo kemiek. Zoo verrekt-kemiek. Net of je iemand met open oogen voor de mal hield - of je je anstelde.... Nòg meer gegeneerd had ze zich gevoeld, toen ze 's middags naar de loods liep met 'n warm kliekje, dat ze lacherig onder 'r schoot hield, omdat 't zoo verdraaid stond as de mènschen 't zagen. De vrouw van Breeman had 'r angesproken voor de deur, 'r an de praat gehouen, 'r nieuwsgierig gevraagd wát ze zoo weghield - toen had ze vierkant gelogen dat 't niks was, niks, heelemaal niks. In het varkenshok bij moeke, was 't nog gekker geweest. Moeke zàt net te eten. Klaasje had 'n pan hutspot gebracht met 'n stukkie klapstuk voor den jaardag en zoo drònken as groomoe keek omdat 'r van twéé kanten gebracht wier. Zoo had ze 't 'n week lang gedaan, stilletjes, zich onprettig voelend às ze 't dee, zoo onprettig asof je buiten je stand gekleed ging of alléén de volle kerk most binnenkommen. Toen was ze 'r mee uitgescheiden, verveeld, verlegen. Nog

éen dag had ze 't willen doen, 'n kliekje gebakken aardapplen meegenomen - bij de deur van de loods, nog niet eens binnen, had ze zich lichtschuwlachend omgekeerd, bàng voor moeke, bàng voor de kleine blauwe oogen, bàng voor den mond van dunne bloedlooze lippen, die spraken met de varkens en God. Het was 't óúde geworden. Sien zond afval of vergat het te zenden en 'n enkle maal bij toeval ging Jannie nog wel 'ns kijken. De varkens bleven tot Februari. De andre boeren hadden in Januari geslacht. Engel was er laat mee. Een deed hij over aan Abel, den bakker, en het ander slachtte hij op een regenachtigen dag. Tante Knier zat dien middag bij de rookende kachel, hoorde den slag op den kop van 't beest, toen de val op den grond, toen het rogglend gekluk van 't bloed, 't laatste gegil van het dier - beevrig opstromplend had ze geluisterd aan den wand naar het siepen van het logge bloed in de puts, asof ergens 'n dakgoot overliep. Door de open gaten van 't beschot kon ze in 't leege hok van de varkens, waarin rul en dofgeel het stroo in sprieten opstak, kijken, 's Middags bracht Klaasje het eten, keek ze angstig naar de deur, zag ze door de opening de helft van het uitdruipend dier met de donze vetbulten, de regelmaat

van roode ribjes, begon zachjes te huilen, te klagen, zoó kindsch was ze geworden. Klaasje had 'r gevraagd wàt 't was, toen had ze geroepen om Griet, die ze hadden geslacht - Engel, de boer, die 't hoorde, ruwlijk an 't lachen, gorglend asof-die zou stikken, en an 't schreeuwen en voor de aardigheid - zóó'n lol had-ie 'r in, zoo goed was-die van humeur - duwdedie den kop van 't dooie beest halfwege door 't gat, knorde tot z'n verhemelte zeer dee en ie omviel van lachstuip op 't stroo. An z'n vrouw vertelde-die hoe de ouwe gehuild had om Griet - wat-ie gedaan had en Sien grijnsde zuur.

 

In de loods lag dien nacht de ouwe vrouw wakker, benauwd, angstig klappertandend, kijkend naar de reten van het beschot, die licht waren van maanschijn. De stilte koortste 'r tot angstzweet, de stilte in het zwijnshok naastan, waar altijd gerucht in het stroo was geweest. Dan bad ze... lieve God... lieve God... niks as lieve-godjes-zeggend, niet wetend wàt ze zou bidden en trilde van schrik toen 'n rat bij de gereedschappen ritselde, telkens ziend het halve lijf van het beest, de kwakken vet, de egale ribben. Eenmaal door 'n zonderlinge speling van maanlicht,

zilvrend tusschen de reten, meende ze den kop te speuren, zooals ze 'm in Engel's handen door 't gat had gezien, met de roze wijde neusgaten en de stugge haren. Klappertandend onder het dek begon ze dan weer... lieve God... lieve God - heelemaal kindsch - stak het hoofd tusschen de dekens, riep: kischt!... kischt!... kischt!... beluisterde de stilte, de onverbroken stilte met 't alleenig geklik van verregende sneeuw.

Den andren dag brachten ze eten met 'n extra, 'n vettig varkenskluifje.

Ze vràt niet.

Den volgenden dag was Engel van huis, vergat Sien eten te brengen en den derden dag vond Klaas 't eten zooas-ie 't gebracht had, met het vet gestolten en de kluif er heel bovenop.

Groomoe vreet niet, boodschapte Klaas: ze is ziek.

De oûwe dag, zei Sien rustig: 't zou 'n zegen voor d'r zijn as ze uitstapte.

Knier stapte nièt uit. Het leven leek ingeroest in 't zieke lichaam. Drie dagen lag ze met koorts, kwam Engel eens kijken, kwam Jannie eens kijken, kwam Suus angstig-verlegen eens kijken, kwam Sien stuursch

en lompig eens kijken - ze stierf niet. Het was 'n wonder. Gezonde kinderen sterven, gromde Sien, zoo 'n oud mensch dat God en de wereld tot last is, blijft lèven.

Het voorjaar proestte in 't land, 't werd Mei, Juni - groen aan de boomen, zang in 't groen, fluiten van vogels.

In de loods hadden zwaluwen 'n nest gebouwd - die sjilpten zelfs 's nachts. In de hoeken bij Knier waren webben met ijvrige spinnen - bij tijden verdwaalde een gonzende bij in het kot. Simon, de man van Truus, was eindlijk terug voor drie weken, vond z'n vrouw verfletst, met 'n gezicht dat 'm dee schrikken, zóo had 't tobben 'r vervormd en vermagerd. De oogkassen waren groot, de jukken uit-stekend. Alles op 't gezicht was vermagerd, verdierlijkt, geconcentreerd om den grooten geel-tandigen mond, die vooruitstond als om te knagen. En altijd 'n gedwee smarttrekje om de dunne lippen, 'n groef onder 'r oogen van 't drenserig huilen.

In 't dorp hadden ze 'm al gewaarschuwd van het kind dat uit de wieg was gevallen, terwijl Truus 'r moeder boyen aan het helpen was - daaglijks begon de vrouw, stil-klagend dat Aagje in 'n stuip

was gebleven - en hoè ze 'r in was gebleven - en dat ze blauw zag - en dat 't nie uit de wieg was gevallen - en dat-ie 'r most gelooven... nie slaan... o god nie slaan... dat al de menschen logen dat 't uit de wieg op de hersentjes was gevallen... maar dat ze lógen... o logen... o!... o!... dat ze blauw zag van de stuip... heelemaal blauw... zooas Jannie 't ook had gehad... dat ze zoo angstig was... en of-ie d'r nie na 'n gesticht wou laten brengen... nie na 'n gesticht...

Hij, ruw, hoekig, bang voor de vrouw, die bang voor hèm was, liep naar de kroeg van Hasselaar, daar drinkend met ouwe kennissen, kwam thuis als 'n schooljongen, verlegen en rilrig, had voor geen goud 'n nacht in 't bed bij z'n vrouw geslapen. De laatste week, heel toevallig, liep-ie met Engel de loods in, hoorde geluid in het hok. Hei-je nog varkes hadie gevraagd - en Engel verwonderd: weet je dan nie dat moeder 'r leit? Nee dat wist-ie niet. Hij was zóoveel jaren weg geweest, had schoonmoeder niet gemist. Dat ken je hebben, as 'r thuis gedonderjaag is. Simon an 't kijken in 't hok, an 't vragen, an 't vloeken. Wat bliksem as 'r thuis 'n kamer was! Was 't dan moedwil? Dienzelfden dag bracht hij Kniertje weer

over, bóven den winkel, dreigde z'n vrouw de beenen te breken as ze d'r kuren begon. Wat most 't dorp denken as de ouwe kwam te krepeere in 'n loods? 't Was verdòmme d'r èigen moeder - d'r wàs plaats!

 

Kniertje, nu in het oude bed, sprak geen woord, knorde van plezier om het warmere dek en het betere eten. Ze at met schrokkigheid van alles, bleef liggen. De beenen waren te dik geworden. Suus was veel op de kamer, hielp 'r, blij dat niemand 't zag, wilde ook wel eens praten, maar moeke antwoordde niet, lachte soms, knorde as 'n varken. Bij tijden meende je 'n vàrken te hooren en as je 'r ankeek had ze lichtende oogen. Je wer d'r koud van. Simon ging heen den volgenden dag en Truus werd kalmer van doen, liep soms de trap op naar boven, schuw nog van kijken, bracht wat te eten en Suus bracht te eten en Jannie bracht peren of applen. Groemoe at alles, knorde met lichtende oogen. Ze sprak niet. Twee dagen na Simon's vertrek, 't was begin Augustus en bij de herberg van Hasselaar waren ze begonnen de koektent voor kermis te zetten, meende Suus dat groomoe's hand dikker werd. De magere

hand van knokels en vel scheen vleezig te worden. 's Middags zwol ook de arm.

Toen zee Jannie: Moeke gaat dood en Suus: ze gaat dood van ouwerdom en juffrouw Klos die in láng niet zoo helder geweest was zee: Gòd wil 't. Driemaal dien dag kwamen ze boven met apartjes, boterhammen met appelstroop - gebakken aarpeltjes - tegen den avond 'n botje en àlles at groomoe, zèlfs de graatjes van 't botje kloof ze met de vreemd-dikke hand - en ze knorde. Een juffrouw in den winkel vroeg dien avond of ze den meester niet lieten halen as 't tòch tegen het einde liep, maar Jannie die 'r hielp an zwart veterband zei rustigjes: 't Is de ouwerdom en de ouwerdom ken je niet keeren. As je vier en tachentig bin, mot je wel dood.

Den volgenden dag leefde ze nog, kon de waterigzware hand niet bewegen, lei ze voortdurend op een zij zonder verroeren. 's Morgens bracht juffrouw Klos 'n kop koffie met een opgewarmden pannekoek met stroop. Stroop was goed voor zieken. 's Middags om twaalf bracht ze wéer koffie met suiker. Daar was moeke altijd dol op geweest - tegen twée ging ze nòg is na boven met 'n bordje soep om 'n dood mensch levend te maken, soep van 'n héél ons kalfspoulet, erg

fijn gehakt - nou as je weet dat 't heele dorp, zelfs de wethouder, alleen 's Zondags magere lappies of varkensvleesch at! - en zee moeke hier hei-je 'n borretje - en warrem was ze nog in d'r bed, maar d'r oogen leëen gebroken - alles an d'r was slap. Juffrouw Klos, Suze opgillend, was naar benee geloopen, naar d'r broer toe en Engel, die bezig was den koestal te betimmeren om 'r in te laten dansen bij muziek - wat-ie elk jaar dee omdat 'r bij Hasselaar en Breeman zoo weinig dansruimte was en omdat 't altijd wàt gaf van de boeren die bij 'm stalden - was met 'r meegegaan, had moeders oogen toegedrukt. Op de sterfkamer had-ie knikkend gepraat met het gevoel héel-braafs te zeggen, wat je rustig kon zèggen, omdat zeggen geen dóén was: ‘Dan zel 'k nie bij me laten dansen en de muziek afzeggen’ -, maar juffrouw Klos 'r in haar nog heldere bui an denkend dat 't kermis was, dat de levenden óók rechten hebben, had gezeid: ‘je mot an je femilie denken. Dat mag-ie nie doen’ -, waarop Engel geantwoord had: ‘Dat is waar. Van ènkel treuren ken je nie leven.’

Den anderen dag was Kniertje gekist. De kist kon de trap niet op. Ze hadde de doode naar beneden gedragen, 'r gelegd in het kamertje naast den winkel, gelijk-

vloers, 't deksel nog niet an-geschroefd, wat 't gebruik was.

De kist stond op den grond met 't èindlijk-dood vrouwtje.

 

Vrouw Abel, verveeld, hield de boodschappenmand op de ronding van 'r arm. Ze noemden 'r Dribje in 't dorp, omdat ze zoo parmantig dee met dribbel van heupen, altijd gehaast liep alsof de dag veel te kort was. Ze was kittig van doen met piendere beentjes, beentjes als aaltjes beweeglijk. Al wat ze boodschapte leek gewichtig en druk. Met 'n pond soda in 't mandje, kon ze den weg zoo smaaklijk-ijvrig betippen, zoo dribblend met schokkende heupjes, dat elkeen wel zei: de vrouw van Abel heit inkoopen gedaan èn wat heit ze 't druk - èn wat 'n bereddering om niks.

‘O’ -, drensde Truus, weer heelmaal van streek -, ‘as 'k an die tijjen van vroeger denk - hoe we 't toe beter hadden, véel beter - geen winkel hoor - slecht hebben we 't nog nie - me man is 'n best zeeman en 'n goeie man en nie zoo an de drank as me broer Engel.... Die heit ook dikke beenen van 't drinken.... Maar ie dat 'n wonder?.... Is dat 'n wonder? Zoo'n vrouw as me schoonzuster zou de beste man na de kroeg jagen.... Is 't nie waar? Mijn man zeit altijd: as jij 't bont maakt dan kom ik

nooit meer na huis... Dat zee-die voor we trouwden... Nog an de huwelijksche dag zee-die 't.... En zoo as diè de pest heit an Sien... en...’

Haar spreken was van 'n zachter gerustheid, nou vrouw Abel kalm stond te luistren en gevoeliger wordend door de zekerheid dat ze wel blijven zou tot Jannie met de petroleum terug kwam, begon ze confidenties:

‘... Zoo as Engel de pest heit an Sien.... We hebben allemaal de pest an d'r... Snoepen as ze doet.... Klaassie mot tellekes stiekum peperemunt voor d'r halen en zoethout.... En an Sinterklaas heit ze 'n heel suikerhart alleen opgevreten.... En vies as ze is.... Alles doet ze in één emmer, d'r groente wasschen, d'r vulnis.... Zòo as ze de grond gedweild heit, wascht ze d'r groente weer in de emmer. D'r gaat geen middag voorbij zeit Engel, of d'r zitten haren van d'r in 't eten en over de japon van de ouwe vrouw, toe die hier gebracht wier, liepen zoo de luizen.... Toe zee Simon je mot 'r goed schoonmaken.... Toe zee ik: as de luizen weggaan dan sterft ze.... Nou ìs ze gestorven. En 'n hartzeer as 'k 'r van hei dat ze me nie gezoend heit, dat ze me nie gezoend heit’...., eindigde ze in plotslingen overgang aan de doode denkend.

Ze huilde weer, zieklijk-verteederd, geheel vergeten wat 'r gebeurd was. 'r Geweten was 'n onvast dingske, kamermuf zieltje van ver-imbecield garen-en-bandvrouwtje, dat alleen wist van lèven zooals 't zich in dorp en dorpsstraat toonde, leven van dorpsleuterij, waarin uitsluitend dòrpsschokkingen waren, dood een schaduw van ver-affe beteeknis, waarmee alleen dóóden te maken hadden, 't dorp niet, de dorpsstraat niet, 't hekje om de kerk niet, de veldwachter niet. Dood Aagje was haar een zuigling die bùiten 't dorp niet bestond, wier herinring éen was met de vakjes lappen, rollen lint, keper - binnen - de rust van 't grijze dorpsstraatje - buiten. Als ze dacht an dood Aagje, zag ze geen kind met liefwèrklijke trekken, maar vage witte windslen - en wel eens een vuilen luier en een billetje met vetplooien en het gelijkvloersch kamertje naast den winkel waar de kist stond - en de weegschaal - en de spaak met hoeden en mutsen - en de glazen kastjes met chocolade - en de stopflesschen met suikerboonen - en den pot met gemarioneerden haring - en het straatje met ongelijke keien en den gelen gevel der overzij - en de herberg van Hasselaar op het pleintje met 'r groen onderdeurtje - en den handwagen van Horrel, die

gekettingd aan een paal stond - dat alles en véel meer - blauwe lucht 'r bij en meerdre gevels en smullen en hemden in 't winkeltje en fleschjes eau-de-cologne en de bus met kaakjes achter glas - alles dàt, alles dooreen in fletse vervloeiïng, niet afzonderlijk, geen beelden in strakke scherpte, niet opmerklijk, sterk of gekant, maar als duffige dingenwarreling, wit en vaalwit en grijs en groezel-zwart en ook wel verlept, niet aandringend rood. Haar moeilijk tobben over 't doode kind was 'n suffen over iets dat uit het dorp wèg was, haar verdriet een troeble, dompe, benauwende dingen-mist, waarin 'n kinderbuikje, geel-vleezig - kinderbeentjes, geel-vleezig - en 'n luur verlept-groenig - en 'n spoelkom en soms helderder 'n blikdoosje met spelden en 'n paar gespreide knieën en in de deuk van haar schoot 't heele lijfje, met trekkende beentjes en verzuurde melk loopend uit 'n mondje, glijdend langs 'n nat nekje en kindervingertjes wriemelend, wrie-me-lend, wrie-me-lend - en altijd weèr de zwoele aanmisting van 't winkeltje - 'n kinderbeentje en 'n stopflesch met rood-bruine boonen en de glim van de weegschaal en 't soezig geknikkel der struiken over de schutting van Horrel en de handwagen van Horrel, die met 'n

roestigen ketting an 'n paaltje dompte.... Haar verdriet was 'n déel van haar lichaam geworden, zooals ze voeten, beenen, armen, 'n hoofd had. Er was 'n altijd leege klaging, 'n zeurige huilerigheid in 'r, die elken schok of smart tot denzelfden kring van kniezing terugbracht. Eens was ze gaan zitten huilen omdat ze de lamp wou ansteken en de lucifers nat waren, allemaal nàt met afpoederende koppen - eens omdat de zuurtjes in de stopflesch klonterig kleefden - eens bij onweer omdat ze de slagen niet hóoren kon - eens toen Engel op de harmonica speelde. Soms had ze uren van rustige goedigheid, andre van gejaagdheid en angst. De dood van 'r moeder had 'r niets gedaan, niet verschrikt, niet verrast. Bij Aagje was dat ànders geweest, maar ook toen was het klagen eerst gekomen mèt de leegte, toen 't kind er niet meer wàs. Al wat ze zàg, hoe roerloos ook, was vàn het dorp, vàn het straatje, eigendom van 'r leven. Nu de neergelaten gordijnen, op de eerste verdieping, het aspect van het huis verzwaarmoedigden, de kist in het kamertje stond, waardoor heen ze telkenmale moest, om in het keukentje, dat ze behuisden, te komen - Jannie en Suus fluisterend spraken - nu het huis vreemds had, schemer van witte gordijnen èn 'n bruine kist in 'n hoek met matglanzende schroe-

ven - werd machtiger over haar de aandompende dingen-mist, waarin winkeltjeszaken, billetjes van 'n klein traplend kind - heel vaag èn verdoezlend als wapper van kaarsvlam in donker. Bij 't spreken over dooie Kniertje, over wát 'r gebeurd was, wát ze gedaan had - sprak ze in sfeer van huilriggeklaag-over-Aàgje - sprekend van Kniertje, tobbend over Aàgje - huilend om Kniertje, als 'n aanleiding, 'n prikkel, zooals ze over de natte lucifers, de klontende zuurtjes, het onweer, het harmonica-gespeel gehuild had. Ze voelde verlichting àls ze huilde en wànneer ze huilde, sprak ze het minst verward.

Zoo ze nu griende, leunend tegen den deurpost, bleek, het gezicht vermagerd, met schichtige vel-trillinkjes om 't uitspringend gebit, was weèr 'r klacht over de moeder en 'r verdrietig gemurmureer bij Aágje.

 

‘Ja - ja,’ knikte de piendere vrouw van den bakker, nauwlijks nog luistrend, wieblend, niet wetend hóe ze weg zou komen. Maar mèt dat muziek in den stal van Engel Gool, na 'n pauze die langer geduurd had, weer krakend van pianogerinkel en pistonistengesnerp door de opene deuren tetterde, kwam van het volk voor de koekkraam, langzaam zeurig Jannie met de kan.

‘Daar is ze,’ zei vrouw Abel, 't hoofd in vlug geknikker: ‘krácht hoor!’ - Met 'n zet dribbelde ze weg, driftig-parmantig, de mand met 't pond soda als iets bijzonders vooruit op den buik.

‘Is me dat wegblijven!’ -, drensde juffrouw Klos: ‘jij bin toch 'n doerak... Me zoo alleen laten... Me zoo alleen laten... Me zoo alleen laten!’

‘Dat hoef je nie driemaal te zeggen,’ snauwde Jannie: ‘'k bin nie doof’....

‘Me zoo alleen laten in 't donker’....

‘Ze zellen je nie stelen,’ zei kregel 't kind: ‘ik wil ook wel is wat van de kermis zien... Gister hei-je me óok thuis gehouen.’

‘O! O!... Wat 'n kindere,’ klaagde juffrouw Klos, opziend naar den hemel, die geheel donker was geworden, zwaar donker zonder sterren. Jannie gewend aan 't gezaag, liep onverschillig 't winkeltje in, nam de lamp uit den hanger en voor de deur vulde ze de peer, luistrend naar het klukken der olie of 't vol liep.

‘Hei-je lucifers?’ -, vroeg ze nog bukkend.

Moeder betastte de zakken buitenwaarts, wat sleutelgerinkel en zacht gerammel van andere dingen gaf.

‘Nee,’ zei ze, zoekend.

‘Nou, jassus ìk ook nie,’ snauwde Jannie.

‘Ga ze dan halen,’ zei juffrouw Klos, de polsen geruchtig betastend:.... ‘Bij 't stel leit 'n doossie.’

‘Ajazzus tèlkes voorbij de kist,’ huiver-angstig en korzlig zei Jannie, die bang was in 't donker, altijd op Suus wachtte om naar bed te gaan.

‘De kist zal jou nie opvrete,’ zei moeder met onrustige oogen.

‘En 'k doe 't nie,’ zei Jannie huilrig: ‘'k ga ze nie halen... Dan mot jij maar lucifers in de winkel leggen... Doe jij 't dan.’

‘Bin jij bàng... groote meid,’ redeneerde juffrouw Klos, droog in de keel: ‘d'r leit 'n doossie bij 't stel en een op den schoorsteen’...

Jannie stampte driftig op den grond en haast heesch van angst, snikkerde ze: ‘Omdat jìj te bang bin mot ìk 't doen... Met die smerige kist... om die ook dàar te zette... En nou zál 'k 't doen... Maar voor 't laatst hoor je!... En dan doe 'k 't niemeer!... Hoor je... Ik bedank je!... Dan mot jij maar lucifers op zak steken! Hoor je!...’

Met 'n zet schoof ze 't winkeltje in, duwde de zijdeur, die piepend dichtklepte, open en de deur van de keuken die met 'n plomp toeviel... en 'n hand naar 't stel... en 't doosje... en 'n koude ver-

dwazende angst... en 'n ruk an de deur en met 'n gier de kist langs.... en de andere deur en opgewondenerwoedend dan: ‘...En nou dòe 'k 't niemeer!... Vraag 't nou nòg is!... Doe 't zelf!... Da's voor me kermis!... As andere lol hebbe!... Dan mot ik thuis blijve!...

Hortend snikkerde ze bij 't knielen voor de lamp.

Zacht overschemerde de aanzwellende lampschijn het witte gezichtje, fijn en met diepsels onder de oogen. De gebogen kam hield glad de haren langs 't voorhoofd - daar achter slodderden ze weg, piekrig, verkroesd. Het jurkje was van vaal geel met breede bruine strepen en 'n ceintuur van bruin leer omkneep 't middeltje. Ze droeg de lamp naar den hanger en 't volpropte, verwaarloosd winkeltje met de overladen hokken aan de wanden, de toonbank en het goed dat aan de zoldering hing, kwam in domligen schemer. Er was van alles - 'n pot, half-gevuld met kalkpepermunt - 'n trommel met glazen deksel schuinweg met kaakjes, oudbakken figuur-kaakjes en kaakjes met gesmolten witte suiker -, 'n vak met sigarenkistjes overwippend de planken -, 'n plank met schulpen doosjes, schulpen doosjes met spiegels en schulpen doosjes met hengsels - fleschjes eau-de-cologne -

weer 'n bus kaakjes - ledige roodlakkige bussen, kartonnen doozen - 'n glazen pot met roode suikerboonen, een met citroenzuurtjes, geel en verplakt - 'n keukentje met kinderservies. Achter waren vakken met lappen, vermufte zomerstoffen, lappen van zwartbruin, rood met stipjes, pompadour, dof-blauw en enkel rood, alles op elkaar in dikke lijnen - er naast rollen lint om wit papier, helblauw en rood en geel en wèer lappen van crême-geel en wit. De wand naar de zij van 't winkelkamertje was behangen met strakplooiïge blouses, licht-rose en donkerblauw, en vrouwshemden wijd-uit en smullen, vergeeld van ouderdom. Eén vrouwshemd, voor bij de deur, had 'n lekstreep, geel-bruinig, uitloopend naar onder, alsof 'r thee langs was gemorst. Er hingen daar reclamebiljetten van 'n sigarenfabrikant - lachende boertjes met zware dampende sigaren. Bij het raam met de étalage achter groene gordijntjes, stond de toonbank, overlegd met platte uitstaldoozen, doozen met stoffige-glazen deksels, daaronder schimmig gedoe van chocolade-tabletten, pakjes chocolade met beeltenissen, doosjes sigaretten, broches, dassen, beursjes, meerschuimen pijpjes. Onder de peer van de lamp koperkleurde de weegschaal - aan de balken, bruinroestig, was gehang van speel-

goed, scheepjes, tasschen, springtouwen, lampions.

Over dit gewar van verwaarloosd, oudbakken goed, benauwd opgestuwd en verstopt in 't lage, langwerpig winkeltje, dat vroeger 'n kamer met bedstee geweest was, loomde 't lampegeschemer, sterkst van roodgelen schijn op de bladen der weegschaal en de gespannen blaas van den haringpot. Achter de toonbank en in de vakken bleef schaduw, dreven geheimzinnige spelingen van zwart.

 

Nu de buitendeur was gesloten, tetterde zwakker de muziek van oom Engel en het dopje, boven de lamp, knerpte rustig aan de ombogen haarspeld. Juffrouw Klos, bruingeel bij 't licht, 't voorhoofd met bultige schaduw, was suffig achter de toonbank gaan zitten. Jannie keek door de ruit van de voordeur. Soms hoste 'n scheut boeren voorbij, plomp betrappend den weg, rauw-strotterig brullend.

‘Daar is Suus,’ zei Jannie op eens, blij de deur openmakend, met zoo'n ruk van pleizier dat de bel aan de ijzeren veer rekkend bleef schellen. Suus warm en verhit, met 'n kleur van opwinding, kwam even kijken. Ze had 'n half uur gezeten in den bakschommel, achter de herberg van Hasselaar, télkens weer centen

betalend om mee te schommlen met de zweetende klit jongens en meiden - de meiden gillend en schreeuwend, de jongens met plat-gepruimde sigaren, dronken en dierlijk. Den heelen avond was het daar 'n kwijlend gezoen, 'n loddrig gegil. Als de schommel hoogerop wipte, krijschte de klit, vlogen de vonken van de sigaren, vielen petten omlaag. Suus verwaaid, met 'n scheur in 'r blous en 't voorhoofd gebrand door 'n sigaar, was nog buiten adem. Rood en met vochtige oogen, raasde ze de schemering van 't winkeltje binnen, puffend, vertellend.... ‘Die jongen van Brand is me gevallen, gevallen! - godzegenme wat dee-die 'n smak! Hè!.... Z'n neus an bloed en z'n oog kapot! Die stommeling!.... Was me gaan staan op de rand en toe trapte-die-mis!.... Je docht dat-ie dood was - zoo as-die bleef leggen!.... God wat bin 'k bezweet!...’

Half ging ze zitten op de toonbank, het bruin haar glanzend in 't licht, de oogen schitterend zwart. Ze had het gezicht van haar moeder, voller en frisscher en op 't voorhoofd hoogwallend, was 't franje-geslier van 'r haar in ponney geknipt

‘Is 't vol bij de weg?’ -, vroeg juffrouw Klos.

‘Nou hoor!.... D'r is 'n volk gekommen van buiten, nou!.... Oom Engel heit wel twintig sjeezen en

bij Breeman zijn d'r 'n menschen, 'n menschen.... ze staan in de gang - zoo vol as 't d'r is.... Hei-je nog centen, moe?’

‘Je heit centen gehàd,’ rekende juffrouw Klos, beevrig de la van de toonbank, waarin 't veterband, knoopjes, haakjes en 'n doosje met kleingeld, opentrekkend.

De magere vingers grabden er in, uittellend cent voor cent, goedig-geduldig.

Suus liep terwijl fleurig naar achter om 'r haar wat te kammen, dat de jongen van Horrel in den schommel had losgetrokken.

‘Mot hier geen licht op?’ -, schreeuwde ze van achter, tastend naar lucifers en ze niet vindend:

‘Wáar zijn de lucifers!... Alles raakt zoek!... Leg 't dan op z'n plaats as je wat gebruikt!’

Ongeduldig kwam ze terug, de deuren toeslaand.

‘Nou, dàar leggen ze,’ wees Jannie.

‘Steek-ie 't lich-ie bij groomoe an,’ schuw zei moeder die bang was voor Suus.

‘Dat mot Jannie maar doen,’ snauwde Suus: ‘je ken hier nooit kommen of d'r is wat te doen!’

Gehaast omdat de jongen van Horrel, die-met-z'n-knappe-meissiesgezicht, om den hoek stond te wachten, kletste ze de deur toe, stiet in 't kamertje naast-an tegen

'n stoel, klepte de andre deur open, scharrelde in 't keukentje, waar ze schel-vroolijk floot.

‘Dan mot jij 't maar doen,’ zei juffrouw Klos, gedwee, met zenuwtrekken van 'r neus naar de mondhoeken.

‘En ik doe 't nie,’ ruziede Jannie, spichtig: ‘ik hei de olie gehaald. - Laat zij ook is wat doen.’

Nijdig van schreeuwstem, riep ze door den kier van de deur: ‘moe zeit dat jij de pit mot ansteken - en anders krijg je geen centen.’

‘Nou en vast nie!’ -, schreeuwde Suus terug: ‘'k zal me pooten van nieuws-an vuil maken... Zijn jullie gek!’

‘Dan zal j'is 'n keer minder schommelen,’ sarde Jannie, ‘ik mot wel héelemaal thuisblijven, vuile egoïst!’

‘Egoïst die 't zeit, draak!’ -, schold Suus van uit de keuken.

‘Draak? - Daar bin jij te stom voor! Mispunt!’ -, schold Jannie, 'n schop tegen de deur gevend van woede.

‘Nou! Nou!’, suste juffrouw Klos huilerig: ‘maken jullie géén ruzie.... om zoo'n kleinigheid.... om zoo'n kleinigheid.... me hoofd bonst toch zoo... Dan zal ìk 't wel doen’....

Opstaand van achter de toonbank, niet bangerig nou, omdat Suus achter was, ging ze naar 't keukentje, waar de lamp brandde. Suus wrong het lang-bruine haar in 'n knot voor den keukenspiegel naast 't fornuis. Het nachtpitje stond op den schoorsteenrand met 'n verkoold pitje er in. De vingers van moeder vischten 't op, wreven de beoliede toppen an 'r haar.

‘Was dàt nou zoo'n moeite?’ -, klaagde ze - ‘om 't pitje effen te voorzien.... om daar zoo'n herrie over te schoppen’....

‘Nou woù 'k nie!’ -, keef Suus, nijdig uitvallend: ‘wie maakt de bedden? Wie heit de vloer geboend? Wie heit meegeholpen om groomoe te wasschen? Wie heit de blauwe pan geschuurd? Je ken mijn wel alles laten doen! Ik bin geen meid hoor!.... De heele morgen hei'k an de wasch gestaan en me pooten stukgeschrobd!.... En wat voert zij uit! Nog te lui om 'r 'n pitje in te doen! Ik laat me nie judassen!’...

‘As ze nou bàng is voor de kist,’ zei moeder zachjes, het pitje anstekend met sterk gebeef van de handen.

‘Dan mot ze maar nie bang zijn,’ snauwde Suus, de haarspelden in den wrong duwend: ‘'n meid van haar leeftijd mot nie bang zijn... Uitvluch-ies!...

Klets!... Ik de meid, zij de madam! Dat zou jij wel willen... Ja, dat zou jij wel willen’...

Ze keef nog terwijl moeder 't kamertje in-ging en op 't zeil van de tafel beevrig het nachtpitje zette, klein vlamske boven de olie, dat de kamer in duister liet, wittige schampvlekjes gaf op de schroeven der doodkist, de koopren gewichten der hangklok.

Suus kwam 'r na in den winkel, telde de vettige centen op de toonbank.

‘Is dat alles?’

‘Je hei strakkies gehad,’ zei schuchter de moeder.

‘En wat hei'k gehad?’ -, zei Suus driftig: ‘tien centen strakkies - nou weer tien centen... D'r is geen meid in 't dorp die 'r zoo armoeiig bij loopt... Dat ken je wel houen, hoor!’

Ruw smeet ze de centen op 't glas van de uitstaldoozen: ‘'k Ga net zoo lief as dienstmeid bij andren!... Daar werk je je voor in 't zweet!...’

‘Nou dan,’ suste moeder, de centen bijeen wrijvend en 'r 'n dubbeltje naast leggend: ‘nou dan - as je maar nie zoo schel praat... zoo schel praat... me hoofd is zoo zwaar...’

Suus zonder dankje te zeggen, veegde 't geld in 'r hand, liep 't winkeltje uit, de deur open latend en

't schelletje klingelde lang-klaaglijk telkens 'n tik en nog een.

 

Achter de toonbank zat huilrig juffrouw Klos, de maagre vingers om het voorhoofd en praatte zacht-kreunend: ‘O, wat 'n noodlot... Wat 'n kinderen!... Wat 'n zorgen... Lee 'k in me kist... lee 'k d'r in! O!’...

Jannie, hangrig, gewend aan 't gezanik, 't eeuwige huilen, was buiten gaan staan. 't Was roeziger - meerdre troepen hossende boeren dreunden voorbij. Bij de koekkraam van 't schreeuwende, tierende joodje was 'n knuistig gedrang. De walmende toortsen, roet en vlammen uitploffend, zetten in brand het vleesch der gezichten. Handen, die op-geheven werden met nummers van verloote koeken, leken purper van aanslag en 't beweeg der petten en kappen golfde 't lichtvlak langs, oversproeid van rossigen gloed. Boven de menigte uit, lodderend-schreeuwend, dansend als 'n krankzin'ge om d'aandacht te trekken, was 't joodje galmend z'n Oho's, 't gelaat rood bevlamd door 't licht van de toortsen. Het ijzeren rad in z'n fel gewentel tegen de klik-van-fortuin, had 't vinnig geblaas van 'n mes tegen 'n draaienden slijpsteen.

In de herberg van Hasselaar dansten de paren in flets-rooden schemer - telkens schoof langs 't gat van de deur 't silhouet van 'n paar, zwart bij zwart, lichamen tierlend in schokkend gezwabber. Voor de ruiten, beveiligd door latten, bonkten de ruggen van kijkende drinkers, schaduw-plompsels in gele vierkanten.

De dorpsstraat, donker en nauw werd zwaarlijk betrapt. Uit 't duister raspte gezang, 't bruute gebler uit drankdikke kelen, met kets-slag van mans- en wijfsvoeten.

Het was 'n strooprig gelol van breede bekken, bulk en krijsch die de stilte doorpaarsten.

Uit den stal van oom Engel retterde luid de piston, overgillend 't pianogehort, en 't ijzeren rad van 't joodje slierde met slijpend gezoem, scherper van klank dan het meidengebrul in den slingrenden schommel, waar alles 'n klit was van rokken en petten.

Jannie, voor de deur, keek geprikkeld 't winkeltje in waar moeder kniezig zat te breien. As ze maar dorst. As ze 't láppen kon. Om je dood te grienen. Ieder was uit en had lol. Om noù te sterve. Net op kermis. Zoo stom. Dat vervelende mensch. Altijd gezeur met 'r gehad. En noù net. Nou net!

Van 't pleintje kwam 'n schokkende hoop boeren, maaiers en meiden, bebeukend den grond, krijscherig

galmend - heiseheiseheise - heiseheiseheise - hopsasa.... Ze hosten in slier in 't duister, 't straatje afsnijdend, schoon-vegend, alles opdringend naar den stal van Engel. Een gillende vrouwsstem, slijmrig en schor, koe-klaagde hopfalderiere - hopfaldera - en wèer 't bulkrig geweld der mansstemmen - 't lijvengehoop in 't donker iets logger van duister - 't vonkengedwerrel uit 'n sigaar, wegwaaiend, scherprood van spetjes - en stompend gedraaf het winkeltje langs met schemerlicht-schijn op de voorste gezichten, op 'n boord, op 'n hoed - en weer 't duister, de ruggen massiever-van-donker dan 't zwart.

Een kwam terug, de meid die diende bij Prins, bezweet, met confetti-geplak in 't zweet van 'r nek, in 't zweet van 'r koonen, in 't zweet van 'r voorhoofd. Na-snakkend van 't hossend geplomp in de straat - liep ze Jannie lawaaiend voorbij en 't winkeltje binnen.

Juffrouw Klos schrikte op.

‘Jeesis mensch wat bin 'k heet.... Allemachtig 'k smelt.... Die kerels, die trappen maar raak!... Kijk is me rok... Zoo hebben de sloeries 'm afgetrapt... Zou je ze nie op d'r bek slaan? Da's me zondagsche.... Goed van zeven stuivers de el.... Naai dat nou is.... D'r is geen naaien meer an!’...

‘Dat ken je wel stoppen,’ zwakjes-lachte de vrouw achter de toonbank.

‘Ja stop maar is! D'r is geen stoppen an.... 't Goed is zoo draa-ig.... 't Is goddoome 'n schande... 'k Ben blij da-je open bin hoor!.... Hei-je is 'n brief-ie spelden voor me.... Veiligheidsspelden hei je nie, wel?’

‘'k Zal is zoeken,’ zei juffrouw Klos, de la opentrekkend: ‘je mot zoo van alles hebben, hè?.... En we hebben ook van alles.... Maar je weet nie altijd waar 't zit.... We hebben zoo'n boel in huis.... En me dochters die hellepe ook.... De een leit 't hier, de ander daar.... D'r motten nog veiligheidsspelden zijn.... Jannie! Jannie, waar leggen de veiligheidsspelden?’....

‘Doe maar geen moeite,’ meende de meid: ‘'t is toch voor 'n oogeblikkie en strakkies trappen ze 't weer af, de kerels.... Ze halen met d'r pooten je goed van je lijf.... As je staal an had zouen ze 't nòg van je scheuren.... Doe maar geen moeite, juffrouw.... Geef maar 'n brief-ie gewóne en 'n veter voor me laars!’

Juffrouw Klos, koppig als ze wat zocht, rommelde de la onderste boven, beevriger wordend nu ze niet vond.

‘.... Die meissies, hè.... Die meissies rommelen zoo.... Zoo is 't 'r - zoo is 't 'r nie.... Jannie, waar hei-je de veiligheidsspelden gelegd!.... Hoor je me nie?’

‘Ze staat 'r nie,’ zei Trijn uitkijkend: ‘Zeker 'n endje opgewandeld: ‘juffrouw zoek nou nie.... As je zoekt vin je nie....’

‘Dat zeg u.... As je zoekt vin je nooit.... 't Doosie heit hier toch gestaan.... En gister hei'k 'r nog een genomen voor me boezelaar... O! Wat ken je dat zenuwachtig maken, hè?.... En nou wor 'k tòch zoo van zenuwen gevreten!.... De zenuwen da's 'n straf.... O! Wat vin'k dat ellendig.... Nee, dat binne haakies en oogies.... En da's merkgaren.... En da's elastiek.... En dat binne knoopies.... Wat je toch van alles mot hebben, hè?... En da's 't ook nie.... Dat binne veterbanden’....

‘Nou, zoo een mot 'k 'r net hebben.’

‘Da's wel toevallig, hè? Een of twee?.... Je krijgt d'r twee voor 'n cent’....

‘Dan maar twee, hè.... Hèhèhè!.... Je zal an mijn nie rijk worden!.... As je d'r heelemaal 'n cent an verdient, verdien je nog niks... Sjongen wat

'n artikels van niks. Wacht nou zal 'k 'm maar meteen 'r in rijgen’....

Ze trapte de laars uit, zette 'r op de toonbank, peuterde den verganen veter uit de gaatjes. Terwijl rommelde juffrouw Klos zenuwachtig zoekend... ‘God waar die spelden nou zijn!.... Hier hei-je de naalden.... O, die kinderen da's 'n vloek, das 'n vloek.... Om spelden zoo weg te stoppen’....

‘Mensch mot je daar om huilen,’ zei Trijn goedhartig: ‘'t Is heelemaal de moeite nie waard.... Huil as je begraven wor.... Geef nou 'n gewóon brief-ie!.... Wat zoek-ie nou? Ze leggen toch vlak voor de hand!’....

‘Dat binne geen veiligheidsspelden en 'k ken d'r op zweren dat 'r 'n doosie stond’....

‘Nou jij snottert ook om niks.... Ik bin voorzien, hoor.... Geef je nou geen moeite!....’

‘Ze binne d'r gewéest’, drensde juffrouw Klos, huilerig.... ‘O, wat 'n getob.... En as 'k maar nie zoo overstuur was van me moeder... van me arreme moeder’....

‘Is-die dan zieker?’, zei Trijn bukkend om de laars aan te trekken.

‘Gisteremorgen gestorven,’ klaagde juffrouw Klos,

de oogen droogwrijvend: ‘zoo'n goed mensch... je wil d'r tòch nie missen al is ze vier en tachentig’...

‘Vier en tachentig?’, verbaasd sprak de meid, 't bezweet hoofd met de confetti bij de lamp schuddend: ‘zoo oud wil ik bèst worden!’

‘Ja 't is 'n leeftijd’, knikkerde juffrouw Klos, ietwat blij-ig dat ze 'n moeder had, die zòo oud was geworden.

‘Vier en tachentig - vier èn tachèntig,’ benadrukte de meid: ‘dan is ze nie in d'r wieg gestorreve’ - ze bukte weer naar de laars, den veter halend door de stoffige oogjes. De zweetrige nek met de plakking van confetti - de jongens hadden handen vol in 'r hals gestopt - dat kleefde òveral onder 't lijfje - roodde pootig in den lichtkegel der lamp.

‘Ja-ja,’ zuchtte juffrouw Klos: ‘twee dooien in korten tijd... Twéé dooien.’

‘Waar leit ze?’ -, vroeg Trijn, klaar met de laars: ‘Leit ze boven?’

‘Welnee,’ vertelde juffrouw Klos: ‘de trap loopt om, begrijp-ie?... Kijk zóo met 'n bocht’...

‘Ja precies.’

‘... Nou toe wouen ze de kist na boven bren-

gen... 't Is zoo'n kleine kist nie... As je moeder zag, docht je wàt 'n schrale vrouw, niewaar, maar as ze uitgekleed was, viel 't lang nie mee... Da's gek, hè?... Dat zou je zoo nie zeggen... De kist is langer as de toonbank...’

‘Wel hoe is 't mogelijk!’ -, sprak de meid. Ze hield den brief met de spelden in de hand, nieuwsgierig.

‘... Toe wouen ze de kist opsteken... O, menschen zee 'k... verbeel je nou toch!... je hoef heelemaal nie te probeeren... We krijgen nog nie eens de leege kisten van 't goed na de zolder... Die binne wel driemaal zoo klein... Nou is 't waar dat die hooger binne... maar 't zit 'm in de lengte en nie in de hoogte... Maar zoo eigewijs! God zoo eigewijs!... Ze wouen 't toch is probeeren... en al de kalk stieten ze van de muren... O, zoo eigewijs en zoo naar 'n leege kist as die stoot... Je beschadigt de kist zee ik... Zoo eigewijs! Toe mosten z'm wel zetten naastan en hebben ze met Suus moeke na benejen gedragen... Da-was veel maklijker... Want 'n mensch ken d'r op en d'r af, maar 'n kist al was die zoo klein as die doos - dat gaat nie - dat gaat nie... En wat 'n dikke beenen!...

Daar stong je versteld van... Zoo dik... zoo dik as de bus van de thee - nog wel dikker... Je wer d'r ijzig van - Hoe dat zou kommen, hè?... Hoe komt 'r in, wat 'r nie in zat?...’

‘Ouwerdom,’ lei Trijn uit. Het verhaal van de doode vrouw, die vlàk bij 'r in de kist moest liggen, prikkelde 'r nieuwsgierigheid. Ze was verzot op histories en 'n lijk had ze nog nooit gezien.

‘Leit ze hiernaast?’ -, vroeg ze om wat te zeggen.

‘Gekist,’ zei juffrouw Klos: ‘en 'n móoie dooie... 'n móóie dooie... rustig as ze leit... Of ze lacht’...

 

Er waasde 'n stilte in 't winkeltje. Het dopje boven de lamp knerpte aan de haarspeld, maar van buiten lalde geraas van hossende boeren. Bij Engel scheen pauze te zijn.

‘'k Zou d'r bèst willen zien,’ zei de meid, stijfkijkend in de lamp.

‘Daar schrik-ie van as je 't nooit hei gezien,’ glimlacherde juffrouw Klos - in geen tijd had ze zoo lang en gezond geredeneerd - ze voelde zich haast plezierig.

‘Vast nie. Vast nie,’ ontkende de meid: ‘ik ken

bloed zien zooveel as 'k wil en schrikken doe 'k heelemaal nie.’

‘Nou as je wil,’ zei aarzlend juffrouw Klos, zelf niet den minsten lust hebbend.

‘Ik wil wel,’ hield de meid an, zachter pratend of iemand te luistren stond.

‘Dan zal 'k eerst de voordeur sluiten,’ knikte juffrouw Klos: ‘met die kermis niewaar... en al dat vreemd volk... Waar is nou Jannie?... O, die kinderen... Nou staat ze zeker weer bij de koektent...’

Ze sloot de deur en de bel klingelde langzaam van slag, nog rekkerig schellend terwijl ze met Trijn in de zijkamer was.

Het nachtpitje, sterker brandend, belichtte 't zeil van de tafel, de hangklok, de stoelen, twee met trijp overtrek, flaùwer de kist.

Het wit gordijn hing neer voor 't raam, met vlakke riggels als van 'n jaloezie.

‘Leit ze daàr in?’ -, vroeg Trijn angstig van praten.

Het bruin van de kist op den grond had doffe spieglingen van 't lichtje op tafel - 'n flard van het grijze behang woei er over, bewogen door 't zuigen der deur.

‘Daar leit ze,’ knikte de andre.

‘En zit de deksel al vast?’

‘Nee de deksel leit los... Wou je d'r zien?’

‘Nou 'k wòu wel is,’ zei Trijn angstig-nieuwsgierig.

Juffrouw Klos bukte vlug bij 't voeteind der kist, trok aan een schroef en 't deksel schoof mee, dat 't hoofdeind wit-opengaapte in 't bruin van de doos.

Trijn stond bij de tafel, nam 't nachtpitje in de hand, dat wieglend 'r rood gezicht met de rose en gele en roode confetti belichtte. Er hingen confetti in 'r uitpluizend voorhaar en 't kraagje van opstaande pluche zat vol. Aanslag van licht, geluw op kin en op wang, doorglansde 'r neusschelpen rossig en lila, en de vochtige ballen der oogen, zwart onderwimperd, hadden facetjes van melkwitten schijn.

‘Ooo!’ -, zei ze fluistrend:... ‘is ze dát?’

Beiden, naast de tafel, zoo vér mooglijk af, keken naar den schemer van wit-zonder-vormen, die de spiegling van bruin onderbrak.

‘Je ziet zoo nie véel,’ zei Trijn na 'n poos dat de muziek zoetjes gespeeld had, gedempt door de beschotten.

‘Ga d'r dan dichter op toe,’ raadde de juffrouw, 'r handen wrijvend dat 't leer-achtig ritste.

‘Dat ken 'k wel doen,’ meende rillerig-pratend de meid en ze schuifde naar voren, meerder belichtend de kist, die harder van bruin werd. In het opene vak kwam 't hoofd, traag in den schemer, wassen gelaat met zachte striemsels van zwart achter sneden en rimpels. Het was 'n hoofdje van vredig oudvrouwtje met muts om de slapen, slapen heel-vierkant en jukken zeer zacht. De kin spichtig wipte vooruit als in tandloos geknabbel en zwart schulpten de gaten van neus, zwaklijk gebogen. Het was 'n klein, kalm gelaat, als in breeding van leunstoel, vaag nog beschenen door geelsel van lamp. 't Wit van 't doodshemd schoof op naar den hals - vredig van kwijning keken de lichtblauwe oogen naar de balken van geel aan de zoldring. De vlam van het pitje bibberde zacht, schaduw-treksels verspreidend over den mond, rimplig verknepen. Zulk een bélevend bewegen gaf dat aan 't vleesch, dat de meid aarzlend terug trad en vroeg:

‘Is ze gòed dood... Ze lijkt wel te leven’...

‘Nou dá's 'n vraag,’ schrikte de juffrouw: ‘de dokter is gister geweest voor 't bewijs... God, hoe kom je d'r op... Nou, hei-je 't gezien?... Dan schuif 'k de deksel weer op...’

‘... Wat stane d'r oogen nog klaar... Jeesis! Jeesis!’, zei Trijn verwonderd, beduusd door de mysterie van dood.

‘Wàt van d'r oogen!’, viel juffrouw Klos hortend uit:... ‘Kè-je d'r oogen dan zien!’

‘Nou, wijd open hoor... Z'is al z'n leven nie dood.’

‘O God!’ -, kermde juffrouw Klos huilend, de magere vingers stroef-klittend: ‘O God d'r oogen òpen... d'r oogen òpen... Binne d'r oogen weer òpen gegaan!... O!... Wat mot 'r nou mee!... O, weer òpen... weer òpen...’

Wreed hardde 'r stem in de leegheid der kamer, aanzettend angst in de meid.

‘Jeesis wat schreeuw je nou!... Praat toch zachies... Je geeft iemand de koors op z'n lijf... Jeesis, mensch wat doe je me schrikken!... Douw 'm dicht!... Doe de deksel 'r op!’...

Zwaar beefde de vlam van 't pitje in de trillende olie.

‘O God, nee’ -, klaagde juffrouw Klos: ‘wat bin 'k begonnen!... Wat hei 'k gedaan!... O God, d'r oogen weer open... en Engel die ze gesloten heit... Wat mot 'k beginnen!... O me lieve God!’...

‘Geef 'n douw an de deksel... dan zie j't niemeer... wat maak je nou 'n herrie!’, zei schor

de meid: Hè-jeesis juffrouw doe 'm dan dicht!’

‘Ik kom 'r niet an... O nee!... Ik kom 'r niet an!...

Hè-jeesis mensch!’

‘Wat bin 'k begonnen,’ snikte Truus Klos in den hoek bij de deur: ‘o lieve God! Lieve God!’

De meid had het pitje op tafel gezet, wreef de handen, waarop ze olie gestort had.

Saam stonden ze bij de tafel, zonder spreken, kijkend naar de wittige scheemring aan 't hoofdeind, wit gat in het bruine der kist.

Vlak voor het raam kwam 't schuddend gesmak van hossende boeren en meiden, dat de grond dreuningen kreeg en 'n grove, brutaal-felle stem zette 'n krijsch in:... ‘En de boerèèèè hebbe-'t gewonnèèèè... hiep-hiep hoeràààà... hiep-hiep hoeràààà!... En de boerèèèè hebbe-'t gewonnèèèè!’...

Boven 't hossend, stampend gesmak der schoenen gulpte 't brallend refrein der dansende, schokkende bent... ‘hiep-hiep hoeràààà!.. hiep-hiep hoerààà à!’

‘... Nou juffrouw,’ aarzelde de meid, de winkeldeur aanduwend: ‘ik mot weg... Me jongen wacht bij Engel... Wèlbedankt voor 't gezicht’...

‘O! o! o!’ -, klaagzuchtte juffrouw Klos.

‘Wèlbedankt’.

Het deurgat zwalpte licht in de kamer, tot bij de bruining der kist.

Juffrouw Klos liep mee 't winkeltje in, klaagrig 't bovenlijf wieglend als in kramp.

‘... O, dat d'r oogen weer òpen binne gegaan... Wat is dat aaklig... O wat mot 'r nou gebeuren...!’

‘'t Zal bij alle dooien zoo zijn,’ troostte de meid, blij dat ze in den winkel was: ‘En wat kosten de spelden?’

‘De spelden,’ zei juffrouw Klos, huilrig-benauwd, de polsen bewriemend achter de toonbank: ‘O, me hòofd... De spelden binne vijf centen... O die òpen oogen...’

‘Vijf en een is zes,’ telde Trijn: ‘'k zou de dokter is laten roepen... je ken nie weten’...

De juffrouw antwoordde niet, geheel ondersteboven, het voorhoofd in het gesprei der magere vingers. De meid, verlegen, draaide nog wat. Dan met brusk gebaar klinkte ze open de deur, dat de schel hinnekend luidde, snerpend van toon - ruw-goedig riep ze van buiten: ‘Nou... gên-avond... ‘Nou daag!... Treur maar nie!... We motten allemaal dood, hé?... Gên-avond!’

De schel klaagde na, zaagrig pien-pien, en door de opene deur zwatelde warrig lawaai, overscheerd door het ijzeren rad van de koektent.

 

De lippen der vrouw achter de toonbank mumden in trekkend geprevel. De handen wreven houtrig van doen, de oogen onrustig, doordwaalden den winkel, bleven sufferig staren naar 't vrouwshemd aan de overzij met de uitloopende lekstreep. Dan begon ze zachjes te schreien zonder reden, zònder visie van de doodkist - zonder smart. Buiten was 'n zònderling oogenblik stilte, geen muziek, geen gelal, geen geslier van het ijzeren rad - èven 'n gaping - Het kirrend gesnerp van het lampdopje soesde alleenig in den droom van winkeltjes-dingen - blouses - blouses - en vrouwshemden - die met 't kantje - watte lekstreep - hoe komt 'r die lekstreep - nou maar die boordjes - ende sigaren - wattè walm - toe hier zoo gezeten - en de bloote billetjes - enne de beentjes - enne 't zuur langs 't mondje op 't slabbetje - enne de lippies an je borst - enne de kom met de spons - enne tusschen de beentjes poeieren - met meel tusschen de liesies - enne 't geknijp van de handjes - de vingertjes - enne de toonbank vlak bij met de

doozen - enne de weegschaal - de gewichten - 't geklop van de hersentjes - 't dikke buikie - de luren - enne nog is de borst en 't gezuig... Suffig bleef ze kijken naar de lekstreep op 't vrouwshemd en tranen riggelden van 'r wang op de bank.

 

De muziek bij Engel, tettrend opnieuw schrikte 'r op, sloeg 'r met angst.

Bij tijden kròmp ze bij luider lawaai, dreunde 't helsch in 'r hoofd, asof ze in 'n grot stond, krakende geluiden echooden.

'n Klit meiden en jongens trapte voorbij, vlak langs het huis - vanzelf schuwden 'r oogen naar de deur van de zijkamer, die an stond, niet in het slot was geglipt. Naar den knop bleef ze staren, stàren met angstig gekrop in de keel, aanhuivrende kou over den rug. Het was 'n zwart-gelakte ijzeren knop met 'n tinachtige glansplek van handengewrijf, glansplek vetachtig glimmend. Dat greep 'r, dwong 'r, hield 'r aandacht vreemdelijk vast, terwijl ze dacht an de oogen, de òpen oogen, de lichtblauwe oogen onder 't wit van de muts.

Plots woest het hoofd in de kom van 'r handen slaand, de nagels vlijmend in 't vel, poogde ze zich

te verzetten tegen de golving van angst, die achter de oogleden als 'n vloed geelvlammend licht brandde en 'n huiving van kou langs den rug over het achterhoofd trok. Dan gréép 'r de knóp weer - de zwarte knop met 't glansplekje - tobde ze wat ze dòen most - steeg opnieuw de heete angst als 'n verstikking, striemend de beenen, den adem schroevend als in wurgenden wrong.

 

Engel, achter de toonbank in den stal, was juist bezig glazen te spoelen in 't zinken teiltje met bierwater toen ze hem aanstiet.

‘Zoo, Truus kom-ie is kijken?’ -, zei hij, stotrend, rood van het drinken.

Aan het gebeef van haar handen, het zenuwgetrek van 'r kin, merkte-die dat 'r iets mis was.

‘O! -, kreunde ze, de handen naar de slapen brengend, afwezig: “O!”

Hij, denkend dat ze een van 'r buien had, vloekte, het glas met 'n smak neerzettend. Of ze goddoome hiér most kommen? Wat ze hier te maken had? Of ze as de weerlicht na huis wou gaan! 't Was hier nie de plaats voor 'r kùren.

Woedend snauwde hij haar af, zonder dat iemand

't hoorde of 'r attentie voor had. Er werd een polka gedanst en 't was vol. Op 'n zij-stellage was de piano gezet, zaten de violist en de pianist. De dakspinten waren met groen omwoeld, spargroen door Klaasje gestolen en 'r hingen lampions, drie, als lichtende manen in de kapschemering. Langs de wanden, onder de ruif zaten zweetende meiden en jongens. Dicht op elkaar schokten de paren. Blauw floerste de rookdamp in drijvende lagen naar de éene groote lamp, die 'n witlakten reflector had, zwak de hoofden bescheen. Het was de drùkke avond van kermis, die drie dagen duurde. De meiden nat van dans, waaiden met zakdoeken, de jongens toewuivend die schenen verlept van vermoeidheid en bolruggig leunden. Ze zaten zonder verliefdheid, op van 't beulend gevrij in den schommel, achter de tenten, in 't gras langs den donkeren weg. De meiden, onvermoeid, heet van pleizier, met koppen purper van dans en van zweet, hadden de natte gare handschoenen uitgetrokken, plomperden nòg met de voeten, trappend de maat als ze zaten.

Er was maar éen paar dat verliefd dee, 'n kleine boer uit den omtrek en 'n meid met rood haar, die geen jongen van 't dorp kon krijgen omdat ze 'n hazelip had. Die zaten saam in 'n hoek naast de muzikanten,

hij glimmend van kijklust, zij met zijn duim in 'r eeltige hand.

Achter, aan een tuintafel, was ernstig gehok van oudere boeren, die kauwden op dikke sigaren, spuwden en keken naar 't plompig beweeg, dat golfde op vetten rythmus van dans.

De polkende meiden, de handen op de schouders der jongens, keken dwaas-ernstig schuin naar 'n knoop of 'n ketting of ook naar den grond en ze schokten huppend vooruit en 'n pas weer terug, dik van vleezige heupen, drillend met borstengewip in korset-looze lijven. De jongens trapten stug mee, ernstig als was hun getrap in de voren van 't veld, de eeltige hand om het middel der meid. 'n Groote stevige boer, beenig van lichaam, zóo van z'n werk naar de kermis gegaan, stond in het midden, kop paars en hoekig, dichtst onder 't licht van de lamp, jekker zwabbrend door werling van danswind en beenen stug in de klompen geschroefd. Hij zwaaide de maat met 'n pauwveer, veelmaals geknakt, zoet van veere-geknikkel in de roode, knuistige hand. De witte stengel, genekt, de blauwe veerdraadjes om de schubben van goud, dansten en draaiden, zwenkend en duikend.

De polka dee schokken de meiden en jongens, golf plomp vooruit en golf traag werom en de draai dan van stof-slaande rokken, 't knarsig voeten-verzet gromde op 't brommend geknap der piano, 't gele getoet van den schorren piston. Het ging in zetjes en drafjes. De viool pieperig zaagde, verlegen van streek onder de ruif van de koeien, die 's winters hier stalden en loeiden en loeiden dat heur gebalk de spinten grolde voorbij.

Trijn was met Horrel - ze walsten heel net met vingergestrengel, tien an 'n rij-tje op rug van den jongen, die fluweelen pantoffels bedanste en z'n beenen verkromde alsof-ie liep over plasjes.

Dribje glee met Abel den bakker, zacht en voorzichtig, pasjes als proevende lepels van kokende soep - daarachter boer Kiekhof polkend met kwakken van kerel die puin in den weg stampt en met tierlend rokkengeflap ging met 'm mee de vrouw van den veldwacht, 't haar netjes geplakt onder 'r keepje. Het werd op den deun der muziek, op 't gepienk der piano, 't snijdend pistonnengerasp, 'n wentel van zweetende menschen, zweetend op 't lichaam, op de handen, 't gezicht, wentel wèrom en terug en met loopjes en kolken van rokken en waai van blauwigen damp naar omhoog en

weer passen hup-hup en kwakken van voeten - en in rustigen lol onder de lamp de boer op de klompen, die zat van drank lallend de maat sloeg met pauwveer, genekt, maar toch blauw, groen en goud...

Dan was 't pauze, ging rond de violist met 'n bordje en Sien, die achter gestaan had, kwam weer bij 't buffet. Haar gezicht wreed en norsch, lang van trek, met 'n mond die tot snauwen vergroeid leek - daarboven licht dons van 'n snor, werd van bleeke verwoedheid, nu ze Truus zag, suffig en huilend bij Engel.

“Wat mot zìj hier,” snauwde ze 'r man toe: “wat motten de mènschen wel denken!”

“Dat zeg 'k 'r ook,” stotterde Engel: “dóé 'r wat tegen!...”

Truus geleund tegen de schenkbank, wreef kurkig de magere polsen, begon weer te denken, nu de muziek even zweeg.

“O! O!” -, klaagde ze fluistrend: “... Engel ze léeft!...”

“Wat klèts je! Ruk op! Wat mot je!”, zei Engel ruwer omdat Sien 'm kwaadaardig ankeek.

“Ze leeft in d'r kist...”

Een vloek van verschrikking ontknerste den mond van den boer - Sien schokte op.

“Mensch jij bin dol! Steek je kop onder de pomp,” raasde Engel...: “Bin jij van godverlaten!” - Woest plompten de vuile glazen in de waterteil.

“O! O!...”, klaagde juffrouw Klos, angstig met de oogen dwalend, aldoor de polsen wrijvend... Engel... ga toch is mee... Ze kijkt... Ze kijkt!... Ach, lieve God, Engel - ga toch is mee... d'r oogen!... d'r oogen!... ik durf 'r de deksel nie op doen’...

‘Loop na de verdommenis!’, vloekte Engel en Sien, vinnig, begon te krakeelen:

‘Joùw familie!... Jouw familie!... Niks as pestielentie!... 'n Moeder die alles vreet... die van hàar wegloopt omdat ze d'r slaat... en 'n schoonzuster die gek is... Dat mot je allemaal goedvinden... allemaal goedvinden... Mensch hou je smoel voor de menschen!... Blijf thuis blerren, dan hinder je 'n ànder niet!...’

‘O!’, klaagde Truus nog eens, angstiger, luider: ‘Engel ga is mee!... ga is mee... 'k Durf 't huis nie meer in... Trijn van Prins heit 't óók gezien... ze kijkt... Ach God, lieve Engel la me nie sterven!...’

De dronken boer met de pauweveer kwam 'n glaasje

klare hale, dat Sien voorzichtig schonk, rondkijkend of de veldwachter 'r niet was, en Dribje nieuwsgierig sloop aan om te luistren.

‘Ga met 'r mee’, zei Sien stroef, Engel toesnauwend: ‘je komt toch nie van 'r af,..’

‘Nou lòl hei'k 'r nie in,’ gromde Engel: ‘ik verdom't!’

‘Mot je schandaal hebben?’, snauwde Sien weer: ‘Alla! Toe ga mee... en sluit 'r op as de vlegels van meiden nie thuis zijn!’

‘Wat is d'r?’ -, vroeg Dribje, deelnemend-vrindlijk.

‘Niks,’ zei Sien bot: ‘Nou Engel?’

‘Wat mot 'k in Jezis-naam doen?’, protesteerde Engel, ploeterend in 't teiltje, dat zurig rook van bier: ‘'k Zie d'r niks in... Ik verdom jou!’...

Dronken as-ie was, werd-ie killig van doen. Truus begon weer te drensen.

‘Ga is mee... Lieve Engel!... Ach d'r oogen... d'r oogen!’

‘Wat heit ze dan?’, drong Dribje aan. Maar de muziek zette weer in en 'n nieuwe ris meiden en boeren hi-ho-de den stal in. Het werd nu 'n ruzie, gesmoord van Sien en Engel achter de toonbank. Hij bang en sterk door de menschen rondom was koppig van weigring.

‘'k Zie d'r niks in!... 'k Verdom 't,’ stotterde-die.

‘Je gáat en dáalijk, versta je’.

‘Ga jij!... Wat mot ik 'r doen?... 'k La me zaak nie alleen! 'k Verdom 't!’

‘Je brengt 'r effen en je sluit 'r maar op!’

‘'k Mot 'r niks van hebben! Laat ze maar blijven’...

‘As je nie gaat,’ dreigde Sien woedend: ‘sla 'k je zoo op je smoel waar de menschen bij zijn! Bin jij 'n kèrel! - Bin jij bang voor onwijze praat!’

Hij droogde z'n handen aan 'n natten doek, vloekend, bang voor z'n vrouw.

‘Kom dan mee, halve gare,’ gromde hij, nog 'n slok bier haastig drinkend.

Hij was van plan Truus buiten in den steek te laten, maar net bij de deur liepen ze Jannie tegen 't lijf, die niet alleen het winkeltje in-durfde, nou ze moeder niet zag.

‘Ken jij nie beter op je moeder passen, mierakel!’ stotterde Engel.

‘Ken ik 't helpen as ze wegloopt!’

‘Wat is 'r met je groomoeder!’

‘Met groomoe,’ zei 't kind, angstig: ‘niks, niks oome.’

‘O, d'r oogen... d'r oogen,’ smartelijk klaagde Truus: ‘ze doet 'r oogen òpen, òpen...’

Het was buiten iets frisscher geworden. Ze stonden in 't donker naast den stal - de boer streek met de hand door 't haar, dat ijskoud klitte op 't hoofd. Weer vloekte-die.

‘Dat wil ik is zien, godverdomme,’ zei-die schorrig en bevoelde z'n mes - alsof gevaar ergens dreigde.

Zwijgend liepen ze 't winkeltje binnen. De schel rinkelde na. Driftig greep de boer den ijzeren beugel, toen den klepel om 't geluid te smoren...

‘Is 'r licht?’, vroeg-ie, vreemd-pratend.

‘'t Nachtpitje, oome,’ beefde Jannie bij de deur.

Engel trok de winkellamp wat op-zij, lichtte de lamp uit den hanger. De peer kwam te rusten in z'n trillende hand en de doorzweete petroleum overglibberde z'n vingers.

‘Vooruit,’ zei-die bot, opentrekkend de zijdeur. Koude huivingen gleden over z'n rug en verschrikt, terugstappend, zei-die met heesche stem: ‘verdomd!... Hoe komt de kist open!’

‘Dat heb ik gedaan’ -, beverig praatte Truus: ‘o! o!... lieve Engel...’

‘Hou je bek!’ beet-ie 'r af: ‘wat doe je 'r met je pooten an!’

Z'n heesche stem verschrikte 't kind.

‘O, oome,’ begon ze te huilen.

‘Nou diè nog! Hou je bek!’, snauwde hij, hooger houdend de lamp.

Het licht overschuimde de witte plek van de kist, beschijnend 'n tip van de muts en 'n schouder in wit. Het gelaat zag-ie niet. Angstzweet beperrelde z'n voorhoofd - vloekend tastte-die achteruit, meenend geluid in de kist te hooren. Het was het flard van 't behang door de trekking der deur zacht-bewogen, dat tegen de deksel schuurde. Truus met bevende handen, verschrikt door z'n aarzlen en vloeken, drensde opnieuw:

‘... O!... O!... As ze nou lééft!... O! O!...’

In kolkende drift, vaal-bleek in den schijn van de lamp, keerde Engel zich om, uitraspend de woorden:

‘... Hou je smoel!... Halve gàre!... In 'n gesticht most je wezen!... Met je stomme gegrien!... Mot 'k de lamp uit me pooten laten vallen!... Wat dee je d'r an!’

De deur, dichtgevallen, trok-ie weer open, luistrend, en op den drempel trachtte-ie in de kist te kijken. Het was te ver af. Plomp dee-ie 'n pas vooruit, nóg een, hard-klossend met de klompen, in zottelijk pogen 't onzichtbre te verschrikken.

‘Wel verdòmd!’ -, vloekte-die bij 't zien der blauwe starende oogen in 't wassen mom onder de muts. De lamp in z'n hand beefde en 'n stroom van woest ontzetten ging van z'n op-spalkte oogen naar het teer-blauw gestaar. Vaal-witter was-ie dan 't lijk en schor, de woorden uit de keel scheurend, heeschte-die:

‘Moeder! Moeder!... Scheèlt je wat?’

Onbewogen bleef het teere gestaar, de zachte blauwing der oogen naar de geelverfde binten - het werd even 'n zuigende benauwenis. Toen klopte-die bruut, steunend van angst, met den klomp tegen het hout van de kist, dat 't doordreunde de kamer en heescher nog riep-ie:

‘... Móeder!... Moeder!... Wat is 'r?... Geef dan goddoome 'n antwoord!...’

De oogen glaasden star, blauw in 't mat-glanzend wit, onmeetlijk van vredige kalmte. Plotsling begréep-ie, bonsde z'n knie op den grond en de hand beverig nog, vochtig van 't water der teil, nat van petroleum, drukte de oogleden toe, wier kilheid snee in z'n warmte van vleesch. Even vlug stond-ie op, rukte het deksel naar 't hoofdeind, niet kijkend of de oogen dicht bléven en de angst deed 'm dwaaslijk nog rondkijken

of 'r niets zwáars bij de hand was, zwáars om op 't deksel te zetten...

 

Vaal, hevig bezweet, duwde-die de deur van den winkel open, vloekte dat Truus 'm voor niks had gehaald. Zij en Jannie waren buiten gaan staan, te bang om in den donkren winkel te blijven.

‘Nou blijf je d'r àf met je pooten,’ snauwde-die: ‘Allemaal larie.... Z'is dood... Da's je gewéten... da-je d'r geslagen heit!... Da's je stràf!... Nou blijf-ie d'r àf!’

‘O! o!... En d'r oogen?...’

‘Die binne toe, met je gezwets!’

‘As Suus nie terugkomt ga ìk d'r nie in!’ -, klaaghuilde Jannie!...

En juffrouw Klos, stond zoo wanhopig-angstig te kijken naar den knop van de deur, dat Engel, opgelucht, bijna goedluimsch, haast vanzelf zei: ‘As je bang bin, sluit dan de boel... en kom in de stal... as je maar kàlm bin...’

 

Ze gingen met 'm mee, 't licht oplatend, en achter de toonbank in den stal bij 't waterteiltje bleef juffrouw Klos glimlacherig soezen over de menschen...

wat 'r 'n mènschen waren... waar al de mènschen van daan kwammen?... En watte die Suus en die Jannie knap dansten... Niemand die 't ze geleerd had...

Naast 'r kwam de dronken, beenige boer, met de geknakte pauweveer zitten. Dik-lollend van lach, bij 't ploempig lawaai der muziek en der zingende jongens en meiden, krieuwde-die 'r met de veer in 't dons van 'r hals, dat ze 'r jeuk van kreeg en doorsoezend krabde - hij achteruit loddrend, paars van lach, hield de veer op den schuddenden buik. Engel die 't zag, meeschokte van goedige lol.

Zoo komiek as ze zich krabde.

 

Wijk-aan-Zee. September, 1896.


Vorige Volgende