|
| |
| |
| |
Derde bedrijf.
Eerste tafreel.
(Een galerij van de derde laag (Soole) van de Mijn ‘Glück Auf!’ Het geheele eerste plan is vrij. Links en rechts van het tweede plan verheft zich de glooiing van den berg. Daartusschen de uitgehouwen, door balken geschoorde opening van een staande galerij (stehende Flötze), die met een nauwe spleet tot het derde plan doorloopt. Langs de linksche glooiing 'n hellende tree (Fahrte), die dicht bij de tooneelhersen ombuigt. Over het eerste plan, dat links door een steenbrok is afgesloten, de rails voor de kolenkarren, die rechts afgevoerd worden door 'n met gonjelap gedekte opening (Wettertür). Bij de linksche glooiing, halfwege, een paal met 'n bord (Wettertafel). Rechts van de arbeidsplek een ijzeren buis met kraan. Het tooneel is volslagen donker. Uitsluitend in de benedenste grot van de door balken geschoorde opening is het licht van de mijnlampjes, die of door de tanden der mijnwerkers, wanneer zij werken, worden vastgehouden, of in de balken gestoken worden. De kleeding der mijnwerkers, die bovengronds uit slappen hoed, vest met twee rijen knoopen, swieter, halve kaplaarzen en drinkkan over schouder bestaat, is hier: oude pet, naakt bovenlijf, donkere broek en lompe schoenen).
| |
Eerste tooneel.
Schulz, Hadwig, Wiener, Spiess, Rudolf.
(Bij het opgaan van het doek liggen Schulz, Hadwig en Wiener languit op de gruisbedding, terwijl de lampen in de balken gestoken zijn. Spiess duwt een leege kolenkar tot bij het linker steenbrok, hangt z'n lamp aan den ijzeren rand, droogt zich de naakte borst met 'n lap, bukt zich bij de waterkraan, houdt 'r z'n mond tegen, kreunt). ...Weer geen drup - 'k stik, stik... Da's erger as de hel...
| |
| |
(opzittend).
Hè-je 'm goed open gedraaid?
De lucht zal d'r eerst uit motten. Straks was d'r.
Nou is d'r niks - geen drup! (Hijgend). Krijg haast geen asem meer...
Drink dan 'n slok van je koffie!
Daar dan! (Geeft hem zijn kan). Maar matigies, koempel! ...Je mot nog leeren d'r zuinig mee om te springen!
(drinkt kreunend, geeft hem de kan terug).
...Zal 'k niet leeren... Uithouen doe 'k 't niet... (half-schreiend) ...'k Ben te bek-af om te zitten... Me rug is kapot - me lendenen zijn gekraakt van 't bukken - da's - da's geen werk voor menschen...
Daar wen je an, Spiess! 'k Ben ook as sleeper begonnen, en as je d'r eenmaal door ben, hè-je minder last van de hette... Nog 'n slok? (Spiess zit kreunend bij de kraan neer, weigert). Nee? Weet je 't wel? (Spiess begint te snikken. Hij beklopt hem den schouder). Spiess! Wees 'n kerel!... (Dringt hem de kan op). Nou! En wacht met huilen to-je gedronken het! Moeder Schulz het 'r nat genoeg bij gedaan! (Spies drinkt. Rudolf duwt 'n tweede kar tot even voorbij de gonjelap, zet zich met z'n mijnlamp tusschen de knieën op 't rad van den wagen. Hadwig blijft Spiess met de handen in de zakken stilzwijgend aankijken).
(de kan teruggevend, moeilijk). Dank-ie... 'k Hè-d'r nog in gelaten...
(neemt ook 'n slok).
Kameraad, hoe lang hè-jij - gezeten?
(plotseling niet meer snikkend, verschrikt naar de slapenden kijkend).
'k Hè-niet gezeten!
Kameraad, je ben niet de eenige - ik hè-d'r ook weet van. (Bij Spiess' schichtig opstaren). Ja. (Zich met 'n vinger de naakte borst betikkend). Zes - zes maanden.
| |
| |
Pas, nee. (Een stilte). En jij, kameraad?
(haalt kreunend de schouders op).
'k Hè-niet...
Vijf jaar?... (Spiess blijft even onbewogen, knikt dan). Da's 'n eeuwigheid - 'k hè-d'r weet van... (Naar de anderen loerend of ze slapen). ...Kameraad, je mot je toch weer an - menschen wennen. Je het nog 'n leven voor je... As 'k jou was, schudde 'k 't zoo (Met gebaar) van me af!... Je het 't toch in die vijf, vijf jaar achter je gelaten...
Dan mot je d'r nou mee beginnen...
(aarzelend).
Had je - had je gelijk, toe je 't dee?
Weet 'k niemeer... Hè-me d'r dood op gedacht...
(rondkijkend).
Weet 'k niemeer...
'n - Vrouw?... (Spies ontkent). ...'n Man? (Spiess knikt snel). ...Een die je met 'n vrouw?... (Spiess ontkent). Kameraad, 'k geloof da-we vrinden zouen kennen worden... Ik babbel niks uit... (Spiess zwijgt). ...Wi-je niet?
'k Hè... 'k Hè... (stokt).
(pogend hem te helpen).
...Was 't om - centen te doen?
Ha-je 'n borrel te veel...?
Nee... Me kop kookte... En toe 'k d'r eenmaal op los stak, stak 'k zoo lang en zoo valsch - en zoo zonder ophouen - to'k zag dat-ie geen klauw meer verroerde...
(staart even zwijgend voor zich uit).
...Me
| |
| |
vader... (Beweegt zenuwachtig de hand). ...Me vader...
Weet 'k niet. Hè-me d'r dood op gedacht...
Mijn niet - me moeder. Me moeder ranselde-ie zoo, da'k... da'k...
Da-je d'r tusschen kwam. (Spiess knikt). En is je dat zoo zwaar angerekend?
(knikt).
Omda'k zee - omda'k voor de heeren zee - zoo (Slaat zich met de vlakke hand tegen 't voorhoofd) stom was 'k toe, dat 'r niks an verbruid was, en... en... da-ken-'k nóú niemeer - daar is 't niet mee gedaan - daar ben 'k 't niet mee kwijt...
Bè-je - toe-je d'r uit kwam - je moeder wezen zien?
Nee - met 'n ander - met die ander, waarvoor, waarvoor me vader 'r ranselde... (Een stilte).
(steekt hem de gespreide hand toe. Spiess beweegt niet).
Nou? Geen hand? Ik heb meer op me kerfstok...
(glimlachend).
Ik heb - voor jaren - toe-d'r dienst was in 'n volle kerk - midden onder de preek - denk is an - 't woord genomen - en God en de Heiland zoo met me twee knuisten geworgd en geradbraakt, da'k 'r buiten 't voorarrest zes maanden voor heb geslikt...
...God zie je niet... met bloed an z'n slapen... met blóed an z'n keel... met bloed an z'n vingers, waarmee-ie 't mes tegen wou houen...
(die bij de laatste woorden met de lamp in z'n hand is opgestaan).
Jezus... Je... (Spiess springt
| |
| |
met 'n schreeuw overeind). ...Jezus echter beval den boozen geest en sprak: ‘Verstom en ga uit dezen mensch!’ Nu wierp de onreine geest den mensch op den grond...
(terwijl Wiener en Schulz verschrikt opzitten).
Wat mot dat, jongen...? Scheelt 't je hier? Bè-je wel wijs met je verdomde streken!
Wat was dat? Wie schreeuwt 'r zoo? (Rudolf bedoelend). Was hij dat?
Wel gedorie, daar hè-'k kippevel van gekregen. 'k Dacht werachtig da-me bruid me bij me kladden had! Gun jij iemand z'n kwartier niet, stekelkop?
(bij de waterkraan, terwijl Rudolf de hellende tree opklautert en links om de glooiing verdwijnt).
Dat flik je niemeer, Spiess! Bij zoo'n hette as vandaag - 't lijkt of de grond in brand staat - (droogt zich 't naakte bovenlijf) ...is 't niet te harden! (Zet z'n mond aan de kraan, smakt vruchteloos). Verroest! Da's om 'r de boel bij neer te smijten!
(terwijl Spiess bij z'n wagen is gaan zitten).
Was niet zonder drinkkan van huis gegaan, jongen!
't Zit 'm niet in de drinkkan - zóó lang zijn we nog niet hier - 't zit 'm in 'n gloeiwarmte da-me asem terugslaat... 't Is al z'n leven dik over de acht en twintig... Meer as zes uur doen we 't niet!
Hè-jij 'n thermometer, heethoofd?
Heethoofd, hahaha! Heethoofd! Kè-jij d'r hier 'n kouhoofd op na houen, Hadwig! (Reikt Schulz z'n kan). Ik zweet zoo da-je op me boddie kuikens ken broeien!
(die 'n slok heeft genomen).
Da's geen koffie!
(lachend).
Nee, da's langena geen koffie! Je hoeft 'r niet zoo'n gezicht bij te trekken, of je in 'n zieke aardappel bijt, Fritz!
Dat doe 'k ook niet, maar...
(de kan teruggevend).
Ja, foezel.
| |
| |
(glimlachend met den vinger dreigend).
Wiener! Wiener! Wiener!
Mooi zoo. Non weet 'k me naam!
Wij van de organisatie...
...Ja, overste!... Maar as 'k na de derde laag mot, neem 'k 'n theelepel mee, om de graflucht uit me verstandskiezen te loozen!... Anders ruikt me bruid da'k doodgraver geweest ben... Niemand niet?... (Drinkt). ...Proost, jongens!
(op z'n horloge kijkend).
...Nou, dan gaan we weer langzaam an 't werk!
Asjeblief langzaam! Morgen is 't Zondag en Maandag rentenieren we toch!
Wiener, 'k ben geen brave Hendrik, en geen lastig kameraad, maar, maar...
...Gedorie, Hadwig, bóven doe 'k toch nooit!... Boven hou 'k me an me biertje as jij! Draai me met geen preeken an boord!... 'k Hoor d'r thuis zat!
Boven of in 't gat, 'n pest blijft 't!
En wat 'n pest! Zelf heb-ie de smoor in, as je ze met d'r kannen voor de pomp in de ‘Eenhoorn’ ziet staan!
En je het op handslag beloofd geen voet meer bij Smies te verslijten!
(lachend).
Hè-'k me an gehouen! 'k Hè-d'r geen voetstap versleten! Hè-'k me mannetjes voor gehad, hahaha! Bliksem, jonges, as 'k die medecijn niet in me kuil had gezwabberd, ha'k me hier met 'n twaalfmijlsvaart van kant gemaakt, toe de marine me conduiteboekie niemeer an boord wou hebben! Van 't water: onder de grond... Laten we d'r niemeer over klessen! (Tot Hadwig). En as jij weer zoo'n bezopen gezicht trekt, as 'k eens in 't kwartaal 'n spoeling noodig heb, mot je d'r een met 'n blauwe knoop voor je koppel in je satansche longroom zoeken!... (Gedreun van invallend gesteente).
(na een luisterende stilte van allen).
...Wat - was dat, Hadwig?
| |
| |
Niks, kameraad! 'r Zal 'n stempel erges in zijn gezakt! ...Kè-je d'r bij, Schulz? Of wi-je de ladder? (Rudolf keert terug). Stoot je alweer op 't gesteente?
(met z'n houweel 'n granietblok behamerend).
Da's gedorie de tweede keer! Zoolang as 'k houwer ben, hè-'k in zoo'n rotte laag niet gewerkt! We kommen nog in geen uur an 'n wagen! Zonder petroon kom 'k d'r niet door... Spiess, as je toch niks om handen het, haal d'r dan een... Ach, Jezis, laat maar man... Dat duurt 'n uur eer je werom ben!...
As je de trappenhelling opklimt, maat, en je door 't luik kruipt, sla je rechts af over de luchtgang - dan la-je de dwarsgalerij links leggen en door de tweede zijgang na 't Oosten kom-ie vanzelf bij de touwbaan - daar volg je de rails tot je... Hahaha! Je ken 'm net zoo goed 'n bon om d'r uit te varen geven! Bè-jij, gedorie, 'n kerel, da-je haast in je broek doet as je alleen de mijn door mot?
Dat doe 'k niet... Maar 'k ben pas acht dagen hier - en 't lijkt zoo alles op mekander...
Ja, 't is goeie!... Rudolf! Waar zit je?... Rudolf! Bè-je of hou-je je doof! 'n Paar dynamiet-petronen!... En as de weerlicht werom!
Nee niet bij de Stapel! De touwbaan langs tot de machinekamer! Daar vraag-ie maar an de eerste de beste!
En niet zoo langzaam, jongen! We wachten d'r op!
Ja, vader! (Af door rechter-opening).
(neerzittend).
Dan maar weer op me kannepee! 'k Zee je nog zoo d'r mee te nemen, toe-we bij de Stal waren... Affijn, dan maar geen gesmeerde boterham vandaag!
Hè-je 't dáár ook geprobeerd, Fritz?
Daar en overal! Wordt niks! (Smijt 't
| |
| |
gereedschap neer, komt van de verhoogde insnijding in de gruisbedding, zet zich wrokkig op 'n steen. Een stilte. Hadwig presenteert zwijgend 'n stuk ‘Kautabak’. De anderen brokken 'r af, pruimen. Boven weerklinkt 't geluid van een toeklappend luik. Van uit 't donker der linksche glooiing daalt 'n lampje tot bij de paal met het bord).
| |
Tweede tooneel.
Schulz, Hadwig, Wiener, Spiess, Schenk.
Glück auf! (De anderen antwoorden met ‘Glück auf!’. Hij belicht de ‘Wettertafel’ met z'n lamp, bespuwt z'n hand, wrijft wat krijtletters weg, schrijft er 'n paar andere neer, daalt verder tot in de gruisbedding).
Weer nergens gas geroken, kontroleur?
Nee, Wiener, 'k ben verkouen!
Ken op je longen overslaan, Schenk!
Ja, op zijn en op onze longen! As ik kontroleur was, zou 'k ze achter d'r hielen zitten...
Ja, jij zou!... En as je zou?... Dan zou je jezelf d'r uitnegeren!... Wie het 'r tabak te veel...? (Tot Hadwig die hem 't stuk geeft). ...Dank-ie voor je pil! (Kauwt).
Jij wrijft maar met je natte duim! Wat weerga, mijn wi-je toch niet wijsmaken, dat 'r hier in de westelijke afdeeling, waar je stof vréét - en waar 'k bij galerij IV zelf 'n staart an me lamp kreeg - geen gas staat!
Daar ken 'n kind je antwoord op geven, Fritz! (Presenteert Hadwig z'n drinkkan). Slok?
(weigerend).
Dank-ie, Schenk.
(geeft de kan aan Wiener, die 'r gretig uit drinkt).
Jonges, jonges, wat 'n nieuwigheden! 'k Loop
| |
| |
langer in de lagen rond as een van jullie - 'k hè-d'r me rematiek in en uit gezweet - maar as je 't met - met nieuwigheden wil halen, as je je maag en je longen met enkel kolen voert... (Neemt 'n slok uit de kan, die hij van Wiener terugkrijgt). ...Affijn, neem geen raad an van 'n mijnwerker, die hier sneeuw op z'n kop het gekregen! Glück auf! (Af door rechter opening, terwijl de anderen hem ‘Glück auf’ nazeggen).
| |
Derde tooneel.
De vorigen, zonder Schenk.
(tot Hadwig).
As 'k die kerel met z'n natte duim zie werken, hè-'k moeite, om 'r de boel niet bij stuk te vloeken!
Waarom, heethoofd? Is 't zijn schuld? Houdt één kontroleur 't langer as 'n maand uit - as-ie telkens klachten in 't mijnboek schrijft? Is 'r z'n brood niet mee gemoeid?...
Weet 'k! Weet 'k... Maar zoo, zoo belabberd as Schenk... 'k Zou dat mijnboek wel is 'n slordige menuut in me handen willen hebben...
En dan?... (Haalt de schouders op). In Schenk z'n plaats zou jij 't zelfde doen...
Goed, dan zou je 't niet,.. Dan zou je boven op 't kantoor om de dag kommen vertellen: gas hìer, gas daar - gas daar, gas hier - dan zouen ze op 't kantoor om de dag met de Inspectie krakeel krijgen...
Daar zou 't me om te doen wezen!
(glimlachend).
Tobias! Tobias! En jij zelf? Zat je niet na je zooveelste krabbel - met jouw prachtige hanepooten! - in 't mijnboek, dat ze op snee mosten vergulden! - in de vrindelijkste afdeeling van de mijn, om je je onderzoekingstochten af te leeren?
| |
| |
Plicht wordt 'r hier uitgenegerd - precies zooas-ie 't zei! - en da's zoo duidelijk da'k 'r de man niet dàt - nee, niet dàt om minder acht!
(driftig).
Wel gedorie, daar jeuken me vingers hij! As je an ben gesteld, om 't mijngas te kontroleeren, en je draait je d'r tusschen uit...
As iédere kontroleur in 't heele kolenbekken...
Daar hè-'k 't niet over!... As je daar voor angesteld ben, en je je kop toe houdt, om 't makkelijker as wij te hebben...
Gedorie, laat mijn nou ook is an 't woord - 'k hè-'t wel in de spiezen, da-je liever met Schulz as met mijn smoest! - as je daar voor angesteld ben, en je leit 'n luik voor je oogen, dan fluit-ie daar 'n redeneering voor op of 't je welstand is - en as ik 'n slok uit me eigen kan...
(lachend)...
En uit die van Schenk neem...
Dan kijkt-ie, gedorie, of-ie drie uur zeeziek geweest is, en nog is z'n maag ondersteboven mot keeren! Is dat klessen met een of met twee monden?
't Bewijs wat 'r voor gift in je kan zit, Wiener, lever je nou al...
Anders stuif je niet om zoo'n kleinigheid op! En 'k ga 'r niet op door!
Omda-je je anker niet op weet te halen, omda-je met je boeg in de modder, in de smurrie zit!
In de smurrie... (Zich onderbrekend bij gekreun van Spiess). ...Hè-je wat, kameraad?
(kreunend-hijgend)
...Stik, stik - zoo heet is 't nog nooit geweest!
(hem z'n kan gevend).
Wen je an, kameraad!...
Wen je an! (Neemt 'n slok uit z'n kan). As je maar tijd van leven het!
| |
| |
(ongeduldig).
Wat scheelt jou vanmiddag, Wiener! Snap jij 'm, Schulz? Wat weerlicht, denk je dat wij twee 'r niet net zoo goed met handen en voeten tegen motten vechten? Hè-je niet - was 't niet Maandag...
...Toe we in de ‘Eenhoorn’ met Bartsch en Robert mosten spreken - met ons in de hoek bij 't raam gezeten, en keek je niet, met de hel in je oogen, toe de een na de ander van de ochtendploeg z'n kan door de vrouw en de dochter van Smies liet vullen, toe iedere klap van de deur 'n halve maat foezel was, toe d'r pooten te kort kwammen om de zwijnderij op te pompen, toe Heil, die 't al op z'n nuchtere maag mot hebben, haveloos bij 't buffet lee, toe Wilhelm, die geen eten meer binnen ken houen, z'n kan an één stuk leegzoop...? Sloeg-ie toe niet met je vuist op de tafel, en most Schulz niet met je klessen, om je geen nonsens te laten beginnen?... Wat weerlicht, 'k verdom 't om voor me eigen vrinden boetprediker te wezen! Zuip zooveel je lust, maar hang dan niet, wil dan niet de brani uithangen, om van beesten menschen te maken! Zoolang je dat in je ransel met je meesleept, kè-je geen goed voorman zijn!
'k Waarschouw je, Hadwig! (Staat dreigend op). ...'k Ben 'n kwaje, as je me ordes van me borst wil halen!... As 'k uit de dienst gesjeesd ben, is 't niet voor hielelikken geweest!... (Ingehouden-verwoed). ...'k La-me door niemand - door niemand - door jou met je groote bek net zoo min... (Het ijzeren luik klapt dicht).
Suscht! Onraad! (Wiener zit nijdig neer. Van boven daalt 'n lampje).
| |
| |
| |
Vierde tooneel.
De vorigen, Matansku.
(zoekt met z'n lamp de glooiing langs).
Glück auf! (De anderen beantwoorden den roep). ...Jessus-Maria!... Jessus-Maria! Heb jei nieks gefunden, kameraad?... Jessus-Maria!... Moet iem toch hier verloren haben... Jessus! Jessus!...
Wat hè-je verloren, jongen?
(zoekend bij de linksche kolenkar).
Mein, mein Kontroll-Marke... Verflucht! Verflucht! Mordverflucht!
Je penning? Bè-je dan hier an 't werk geweest?
Hier, nein! Himmelverflucht!
Dan zel je de heele derde laag kennen afzoeken, kameraad! Kè-je toch beter doen, as we na de ‘kooi’ trekken!
Iek zoek schon van halb zwölf ab... Du Lump von Herrgott!
Bè-jij dan nog van de ochtendploeg?
Himmelverflucht, ja! (Tot Spiess). Hei jij hier keine Marke gezien?
(ook met z'n lamp den grond belichtend).
Nee.
Wat weerga, as je hier niet gewerkt heb, wat hoef-ie dan daar in de hoek, waar geen sterveling komt, te scharrelen?
(de rails bijlichtend).
Du Sau, du! Mordverflucht! Als iek ihn nicht finde... (Zoekend af in de opening, rechts).
| |
Vijfde tooneel.
Schulz, Hadwig, Wiener, Spiess, Stein.
Nog van de ochtendploeg? En z'n nummerpenning kwijt? Zeker bezopen! (Tot Hadwig). Kè-jij 'm?
| |
| |
Da's, as 'k me niet vergis, een van de Poolsche kostgangers van Gompel z'n broer, een van de... (Het ijzeren luik klap dicht). ...Onraad!
(daalt van boven af).
Glück auf! (De anderen beantwoorden den groef). Wordt 'r niet gehouwen, Hadwig?
Nee, meneer, we hebben om petronen gestuurd. 't Is 'n beroerde plek!
(die gelijk met de anderen is opgestaan).
As meneer de ingenieur zich overtuigen wil: we zitten weer midden in de steen, Asjeblief.
Je mot 'r toch doorheen, Schulz - bij galerij VIII hebben we 't zelfde gehad...! An hoeveel wagens hou je op 't oogenblik?
(tot Spiess).
Hoeveel nummerplaten heb-ie an de karren gehangen, sleeper?
Drie! Nou hoort u! Daar zweeten we van af da-we in 't gat zijn gevaren, onze zielen voor uit!
(glimlachend).
Na! Dan zul je nog wat harder moeten zweeten, jongen! 'n Mensch z'n ziel kan tegen 'n stootje! Geef mij de ladder is, Wiener.
(met de ladder).
Mot je 'm an stuurboord of an bakboord, meneer?
Jongen, doe me niet te geleerd! 't Zit 'r bij mij maar dunnetjes op! Wat is stuur- en wat is bakboord?
Ha! Da's gedorie nou net zoo krom, of je 'n putbaas vraagt wat 'n dwarslat, 'n kap of 'n stempel in 'n gang is! As je zoo gaat staan, met je facie na de fokke-, de groote- of de bezaansmast, kè-je an deze kant enkel stuur- en an deze...
...Bakboord hebben! Maar als 'k me, hahaha!, omkeer, Schulz...
(lachend).
...Ja, maar je mot je niet omkeeren, meneer! Anders raak-ie de tel kwijt!
Wel, gedorie, hè-'k me bruid, as ze menschelijk wou wezen...
Menschelijk?... Doet ze dan wel is ònmenschelijk?
| |
| |
...Meer as me lief is, meneer! Leit 'r de lap op, of ze vader en moeder gelijk van me is! Maar daar praat 'k geen kwaad van, hahaha!... Hoe meer ze d'r pooten uitsteken, as 't kompas achteruit loopt, hoe meer ze je maggen! (Wijst 'n blauwe veeg op z'n gezicht aan). Da's niet enkel van de kolen - da's perfet amoer, hahaha! Nou, kom jij nou is bij me thuis, en vraag 'r waar de bezaansgaffel uithangt, wat 'n grietjesperdoens en 'n buitenkluiverstampstag is - en ze zal - as ze mènschelijk is! - je de heele tuigage van de voorspriet tot de Spaansche ruiter beschrijven!
Knap! Neem 'k me hoed voor af!
En allemaal 's winters onder de wol geleerd!
(de ladder beklimmend).
... Zoo?... Geef jij hooger onderwijs in bed, hahaha?
Na! Dan maar is kijken of dat droge brood niet te veranderen is, koempels!... Ja, je heb gelijk, Schulz, 'r loopt hier 'n ader - maar goddank geen dikke, die 'r uit mot... Enfin, dan maar meterloon tot je weer in luilekkerland ben!... Is de directeur al hier geweest, of is-ie weer uitgevaren?
De directeur?... Nee, niet in de derde laag geweest.
| |
| |
Dus drie wagens?... Na, zorg dat 't 'r dertig worden! Glück auf! (De anderen beantwoorden den groet). ...Is 't nog niet bekend, wie de heeren zijn, die Hankelman...?
Helpen jullie dan 'n handje mee! Wat duivel, moeten we zulke elementen hier houen?... 'k Heb al 'n zesloopsrevolver en 'n vergiftigde dolk bij me gestoken, voor 't geval dat ik aan de beurt ben, hahaha!
Meneer Stein weet wel beter. As ze meneer Hankelman, die erger as 'n slavendrijver...
(afwerend).
Na!... Inslikken!... Mag 'k niet van 'n collega hooren! Glück auf! (De anderen antwoorden. Af omhoog).
| |
Zesde tooneel.
De vorigen, zonder Stein.
Da's de éénige met fatsoen!
Ja! Omdat-ie boven, toe z'n vrouw nog leefde, 'n bestaan as 'n hond had... De helft van de ingenieurs het 'r nagezeten en 'r gehad! (met de hand naar boven wijzend) Waar licht is - is niet altijd vreugde! Blijf je achter je wagen zitten, Spiess - wat weerlicht, kameraad, hou je niet zoo afzijdig! (Wenkt Schulz den sleeper ook te roepen).
Zou je niet bij ons kruipen, Spiess, of motten wij bij jou kommen?
(de bedoeling begrijpend).
't Wachtlokaal is hier, kameraad!
(schuw).
Ja, as 'k mag - as 'k niemand hinder...
(terwijl Spiess naast hem komt zitten, legt de hand op z'n schouder).
Hier - (Tot de anderen): Dekken jullie je lampen is af - nee, allemaal - jij ook - (Het wordt even volslagen donker) - Hier, kameraad -
| |
| |
hier in de eeuwige nacht het niemand 'n schaduw - niemand! Hoe is je voornaam, Spiess?
Me voornaam? Me voornaam? Hè-'k in geen vijf jaar gehoord... Ik hiet... (Snikt).
Nou! Dié voornaam kennen we niet!
Dan blijft 't bij Paul, niewaar jongens? Zoo, nou mag d'r weer licht wezen! (Zij draaien de lampen weer op). Je mag je wel is laten scheren, Paul! De barbier mot ook leven! En met zoo'n baard vind je in de heele kolonie geen bruid!
(glimlachend).
... 'n Bruid... Ik mot geen bruid!
(drukt hem de hand).
Kerel!
(lachend).
...Wiener, Wiener, je het, wat weerga, de mooiste meid van 't heele bekken! As ze met 'r rooie haar in de zon loopt, is ze om in te bijten...
...En je praat 'r over of ze je nachtmerrie is...
Me nacht- en me dagmerrie...! 'k Hè gedorie geen lef om vanavond me trap op te klimmen... (Wil drinken). Nee, overste, 'k zal 't tot bij de trap bewaren...!
Ja, ja - je ben niet de eenige, die met 't hart in z'n schoenen...
In me schoenen? We zitten hier acht honderd zeventig meter diep, maar me schoenen met me hart... Niet te looien... met geen lijn zonder end te looien - hoe diep! (Tot Hadwig). Hoe - hoe hè-jij 't klaargespeeld, overste, om je vrouw en je... (Hij wordt door Schulz angestooten) ...om je vrouw - wat zanik jij...! - om je vrouw an de dijk te zetten?
Wat weerga, Wiener, gaat jou, gaat òns dat an!
(na 'n stilte).
Ben uitgekwartierd, zonder bagage op me nek en zonder ballast in me hand, toe, toe me kind twee maanden was. 'k Zee je al, bij Fritz in de woonkamer, 'k zee je: da's alles.
| |
| |
(verwonderd).
Jij - van je kind?
Ja, Paul, jongen. Hier, as 'k zoo 'n cirkel trek (doet 't met z'n houweel in 't gruis) was me tafelkleed... met dáár me vrouw... dáár me dochter... hier ik... Daar stonden de anderen (wijst buiten den cirkel). Buiten me cirkel mocht 'k niet. Toe hè-'k 't tafelkleed doorgesnejen.
En uit. Buiten me cirkel waren meer vrouwen, meer - kinderen: binnen me cirkel één vrouw, één kind (glimlacht). Dat doe je in de hitte van 't gevecht, as je overtuiging nog 'n baard in je keel is... Nou ben 'k buiten me cirkel, en soms - je ruggegraat is niet altijd van ijzer! - soms denk 'k, prakkizeer 'k, suf 'k over wat daar naast me tafelkleed het gezeten.
Dertien. Mot 'n heele meid wezen, as ze nog leeft.
As ze nog leeft? Weet je dat niet?
Nee. Kwijt geraakt. Ver over de bergen, ver over de zee. Zoo ver as me gedachten haast niet gaan. Hertrouwd. Met landverhuizers mee na Amerika getrokken.
(Schulz aanstootend, omdat Hadwig onbewogen blijft staren).
'k Geloof, gedorie, da-we 't hier allemaal door de hette te pakken krijgen!
En die verdomde jongen, die met de petronen meer as 'n uur uitblijft! Zal 'k 'm 'n end tegemoet loopen?
Waarom? Zit jij zoo op heete kolen - ja, heet zijn ze, hahaha! - om weer met de karwei te beginnen? (Tot Spiess). Kè-je ons lied? (Wil zingen).
(snel).
Niet zingen! Niet zingen! Brengt ongeluk an! Weet je toch!
(dringend).
Nièt zingen, Wiener!
Ach wat, zet je ooren open, Spiess!
(Zingt).
| |
| |
‘Glück auf, Kameraden, durch Nacht zum Licht!
Uns sollen die Feinde nicht kümmern.
Wir hatten so manche verzweifelte Schicht
Und sahen die Sonne doch schimmern...’
(Hij zwijgt schrikkend bij 't binnentreden van Wied, Mathieu en Kerkhoven door de gonjelap-opening. Wederzijds gewensch van ‘Glück auf!’. Spiess sluipt achter den kolenwagen).
| |
Zevende tooneel.
De vorigen, Wied, Mathieu, Kerkhoven.
(terwijl Schulz, Hadwig en Wiener opstaan).
Dat klonk keel aardig, koempels, maar met zingen krijgen we de wagens niet vol! Wordt 'r niet gehouwen? (Hen herkennend). O, ben 'k bij m'n vrienden van de arbeidscommissie? (Spottend). Hoop dat 'k bij de vroolijke conferentie niet stoor!
We wachten op dynamiet, meneer de directeur.
Zooveel vingers as 'k an me rechterhand heb - drie.
(puffend).
Olala, olala, dat's hier je Turksche bad! (Droogt zich 't gezicht met z'n zakdoek). Dat 's hier overal om je eiwit op temperatuur te brengen! Je had wel voor 'n lemon-squash kunnen zorgen, Excellentie!... (Bij de kraan). ...Is dat drinkwater, meneer Kerkhoven?
Kan 'k u niet aanbevelen, meneer Baumgarten! Smaakt niet prima!
Smaakt heelemaal niet... As meneer de directeur zich wil overtuigen! (Draait de kraan open). Asjeblief!
| |
| |
Asjeblief! Asjeblief!... 'k Hoor toch lucht!
Dan mot 't 'r pas ingekomen zijn! Voor tien tellen was d'r nog geen spet...
(terwijl 't water zwak begint te loopen).
Nou?... Nou?... Dat gebeurt nou toch niet om mij plezier te doen?
Misschien geven ze boven meer drukking, omdat meneer de directeur benee is - net as toe de Inspectie d'r was...
Nonsens, Schulz! Als 't niet een, twee, drie loopt, draaien jullie de kraan weer dicht... Met wat handigheid en wat geduld. ...Is 'r vandaag al gesproeid?
Nee, meneer. En gister ook niet...
Mag niet, mag niet. Enfin, nou heb 'k tenminste persoonlijk nog 'ns gerevideerd! Zijn we hier op de plek, waar 't met Hankelman gebeurd is, Kerkhoven? Of is 't verder op...?
...Op de hoogte van de mijngaspaal, meneer, daar, vlak voor u, waar de trappenhelling ombuigt... Om de hoek hebben ze op 'm geloerd... Eer-ie 'r op verdacht was, hadden ze 'm z'n lamp stuk geslagen... Op handen en voeten is-ie in 't donker na de kabelbaan gekropen... (De plek waar Spiess zit, aanduidend) ...Hier lee de lamp... (tot Spiess) ...Kan jij niet opstaan, sleeper, als meneer de directeur in de laag is? (Spiess doet het).
't Is gemeen...! En zijn al de penningen van de ochtendploeg bijtijds ingeleverd, Kerkhoven...?
(terwijl Hadwig, Schulz en Wiener mekaar verrast aankijken).
Wordt op gelet, meneer. Maar dáár zorgen ze voor! (Tot Mathieu, die de kraan opendraait). Nee, meneer, is niet te recommandeeren!
(de handen wasschend).
Dat merk 'k, beste vriend! Je trekt 'r handschoenen door aan! Daar moet je patent op nemen, George, op die fameuze uitvinding...
(de handen aan zijn zakdoek drogend).
| |
| |
Olala!... En geen handdoek bij 't testamentarisch fonteintje! (Tot Kerkhoven, die de kraan dichtdraait). Nog één moment, amice!... (Neemt de bloem uit z'n knoopsgat). Even den hangenden tuin van Semiramis, godengeschenk van twee onvergetelijke oogen, Excellentie, bij de bronnen van Haran drenken! En 't wonder van je echo, meneer Kerkhoven?
Ja, ja, Mathieu! De echo is tot je dispositie - een oogenblik! (Tot Schulz). 'k Herinner je, Schulz, aan wat 'r vanmorgen, toen ik met jullie af had gehandeld, met meneer Baumgarten voor is gevallen! Laten we de kleine kwesties niet op de spits drijven! De middagploeg staat natuurlijk buiten 't gebeurde... Maar als 't bestuur van de mijn 't eischt, kan ik me niet schrap zetten!... Helpen jullie!... We kùnnen 't niet laten passeeren! Struikrooversmanieren waren in de Glück Auf tot vandaag onbekend! Met zoo'n minne aanranding van 'n beambte, heeft je solidariteitsgevoel toch niets te maken! Is 't niet zoo? Als 'r 't een of ander vermoeden...?
(aarzelend).
Nee, meneer.
Je zegt dat op zoo'n vreemde manier, Schulz.
As 'k 't vreemd zeg, meneer, is 't omda'k niet snap, waarom d'r zoo veel an 'n week vieren van de ochtend- en middagploegen gelegen legt, as we morgen in de ‘Eenhoorn’ toch 't besluit nemen, om, om... Da-weet, meneer...
(glimlachend).
Dat besluit is 'r nog niet, Schulz...
Goed, maar vandaag zijn we nog geen oorlogvoerende partijen - anders zou 'k hier onder de witte vlag zijn gekomen, niewaar? In ons beider belang vraag 'k... (Zij zwijgen). Dan neem 'k aan, koempels, dat jullie géén vermoedens, ofschoon je houding, en dat verbaast me... Heeft u nog iets, meneer Kerkhoven?
Ja, 'k zou uw zwager - dat wil zeggen...
| |
| |
Ga uw gang. (Wandelt de glooiing op, blijft boven wachten).
(tot Mathieu).
Wou u nog wat van de derde laag weten meneer?
Waarde Baedeker, ofschoon 'k zintuigelijk zwem, ofschoon 't me niet zou verwonderen als 'k hier voor je oogen - kinderen, hoe houen jullie 't uit: dat's je oven-van-de-lijkverbranding! - in nevelen opsteeg - puf-puf!, 'k luister met de diepste, de allerdiepste attentie!... Hoe diep is die attentie, Baedeker?
Acht honderd drie en zeventig meter, meneer. De trappenhelling aan uw linkerhand voert tot galerij VIII. We klimmen nu nog door 't luik, en gaan dan weer denzelfden weg terug.
(laat z'n horloge slaan).
Ja, ja... Maar dat zouen we ook wel 't volgend jaar kunnen doen...
De staande galerij hier, hopen we door te breken tot de ventilatiegang, en al wat de mijnwerkers hier winnen, wordt na de remhelling, die u gezien heeft, heen gesleept...
Als ik ooit directeur word, zorg 'k in de eerste plaats voor vrouwtjes... Zoo'n kleine marketentster met fleschjes bier, warme worstjes met mosterd, belegde boterhammetjes, wat koempels?... Zou 'k getapt zijn?
(op de glooiing).
Mathieu!
En dan zou u eerst 'n machtiging aan den minister moeten vragen: vrouwen ònder den grond worden in geen mijn toegelaten!
Baedeker, dat 's dan 'n enorme vergissing, en dan wordt 't plicht den minister op z'n vingers te tikken!
(lachend).
't Mag niet, en bij mijn weten is 'r nog nooit 'n mijnwerkersvrouw, niewaar mannen...?
Dat zeit meneer Kerkhoven, omdat meneer pas van de mijnschool in 't kolenbekken is gekommen. Mijn moeder is nog as bruid met de nachtploeg mee in 't gat gekropen...
| |
| |
Ja meneer - in mannenkleeren, hahaha!... As je toen de man van de ‘kooi’ 'n halve drinkkan foezel gaf, kreeg-ie alles gedaan! 'k Zou d'r geen eed op doen, da'k al niet erges, benejen de vijf maanden, in de buurt van de kolen geweest ben!
Mathieu, 't is over drieën...
Als 'k hier op de rails, tusschen de twee wagens in, ga staan - zoo! - en 'k roep 't een of ander, dan krijg 'k 't van boven haast niet te gelooven zoo duidelijk terug! Als meneer even luistert... (Plaatst de handen voor den mond, roept). .. Glück auf! (De echo herhaalt de woorden).
(niet geloovend).
Nee! Dat's te sterk! Heb jij dat gedaan, George?
(lachend).
Ik? Nee, jongen.
Kom dan eerst daar uit de buurt weg! Als jij 't niet dee, is 'r 'n geest of 'n kobolt... (Rudolf verschijnt met de patronen).
(van de glooiing komend, naast Mathieu).
Asjeblief! Probeer 't zelf. Is door 'n toeval ontdekt...
(tot Mathieu).
Nee, u moet precies op dezelfde plek staan!
Goed, maar 'k hou jullie in 't oog! (Roept). Glück auf! (De echo herhaald de woorden, klaar en scherp). Dat's prachtig... Dat's zeldzaam! (Roept opnieuw). Glück auf! (De echo antwoordt, terwijl allen onbewogen luisteren: ‘Glück auf!’... (Dadelijk daarop dreunt het zwaar in de verte).
Dat is... Dat is... (een donderend gekraak volgt. Door de gonjelap-opening built 'n stofwolk. De kolenwagens stooten tegen mekaar op, de lampen dooven. Een schor geschreeuw. Dan een stilte. Het tooneel is volslagen donker).
| |
| |
| |
Achtste tooneel.
Wied, Mathieu, Kerkhoven, Schulz, Hadwig, Wiener, Rudolf, later Schenk, Matansku, Spiess, De paardendrijver, Stemmen-in-het-donker.
(verwoed).
Langzaam! Langzaam! Niet dringen!
La-me d'r door, la-me d'r door!
Je komt 'r niet door! Achteruit! Achteruit, we trappen op lichamen! Pooten thuis! As je met geweld wil!
La-me d'r door! 'k Zie licht! Opzij! (Een gestommel. Dan stilte).
Mannen, is 't jullie in je hersens geslagen!... Motten jullie mekaar in 't donker als beesten... Stilte...! Stilstaan...! Ik ben 't: Wied. Achteruit... Wie is dat?
Dondert niet wie 't is, dondert niet wie jij ben!
Je kan hier niet door, man! 'r Ligt iemand in 't pad! Ik ben 't, Wied, de directeur... Achteruit...! Is de mijngang nog open...? Stilstaan...! Stilte...!
(huilerig).
Nee! De boel leit 'r dicht!
Wie zegt dat...? Wie ben jij...?
Schenk...! Schenk...! Kontrolleur Schenk meneer!
Stilte...! Ben je alleen, kontrolleur?
Nee! Ja! 'k Weet 't niet!
Mannen, dring niet...! Wat helpt dringen...! Je dringt de berg toch niet door! Dring niet over de wagens heen! D'r leit hier iemand! Wat weerlicht zijn jullie dol geworden...! Stilte...! (Geklaag en gekreun). ...Bè-jij 't, Spiess...? Is dat jouw hoofd, Spiess...?
(kreunend).
...Niet lichten, niet lichten, Hadwig - in Godsnaam niet lichten! O, me beenen, me been en zijn stuk! Ooooo!
...Wat weerlicht, ga dan opzij! Je trapt
| |
| |
op me handen...! Douw de wagens wat weg, Schulz, Wiener en jullie anderen...! Wat weerlicht, zijn jullie kameraden! Weg! Weg!
Ik ben 't, Wied - Wied, Hadwig! - Stilte! Voor 't laatst stilte...! Wie zijn hier nog meer...? In Godsnaam, kalmte, mannen...! Wat bereik je met redeloos mekaar onder de voeten loopen! Als de gang dicht ligt, zijn we nog niet verloren! Duw niet zoo, of 'k ransel 'r met m'n stok op los! Achteruit...! Wie zijn 'r hier? Ben, ben jij 'r nog Kerkhoven? (Een stilte). Kerkhoven, geef antwoord als je 'r ben... (Een stilte).
Meneer Kerkhoven leit in 't pad - naast z'n stok - 'k voel z'n baard - en - z'n bloed.
Ben jij hier naast me, Hadwig?
Wiener? Geef antwoord Wiener!
Mathieu...? (Dringender). Mathieu...!
Olala! Olala! Ja, 'k geloof dat 'k 'r ben, maar 'r 'n eed op doen, nee.
Dan zijn we met jou, met Schulz, met Hadwig, met Wiener, met Schenk...
...En met Spiess, meneer!
Dat's zeven... Wie nog meer?
...Ik... Rudolf Schulz...
Ik, Bart, de paardendrijver...
Iek! Himmelverflucht...! Matansku! Verflucht! Verflucht! Mordverflucht! Da'k 'r niet früher ausgefahren bin...!
Stilte...! Tien...! Nog iemand?
Ik, een van de stortrijjers!
| |
| |
En ik... Hè-me, hè-me arm gebroken...
Ben 'r ook niet zonder kleerscheuren afgekomen!... Stilte! We zijn nog niet verloren, mannen... Probeer 'ns een van allen of 't luik bij galerij VIII nog werkt! (Een stilte).
Kom 'r niet door, meneer! De trappenhelling is doorgebroken...
Zoo. Dan wachten we tot de reddingsbrigade... En anders - laat je moed niet zakken, koempels! - vieren we m'n jaardag hier...
Ja, jongens! (Beantwoordt eenige keeren handdrukken met:) Dank je - Dank je... Dank jullie wel voor je handdrukken! Nemen jullie den ingenieur op... Ademt-ie zeker niet meer, Schulz? Nee? Nee, je heb gelijk. Rust zacht, kameraad... Ja, leg 'm hier in den wagen. Dank jullie. Dat was onze dertiende man. Wie klopt? Nee, harder! Doe 't met je lamp, dat ze je hooren, jongen, als je niets anders heb!
'k Neem al 'n brok steen. (Klopt).
Zoo kè-je kloppen - tot 't uur van je dood, kameraad!
En lang zal 't niet hoeven - d'r trekt rook door de gang - de schoeljes, boven - de schoeljes!... As d'r gesproeid was geworden, as ze je niet as honden, erger as honden...
Stil kameraad! We zijn niet - onder ons...
We zijn onder ons - 't daglicht zien we niet meer...
Stil kameraad! De directeur is hier.
Al was hier Jezus zèlf, 't daglicht zien we niet meer...
(met klagende, extatische stem).
Jezus... De Heiland... Ik ben de Heiland... Opdat gij allen moogt weten, dat de Zoon des menschen macht heeft op de aarde, zonden te vergeven, zoo zeg Ik u, zoo zeg Ik u... Sta op... Sta op...!
Wie is dat? Is 'r een krankzinnig geworden?
| |
| |
Da's me zoon Rudolf... Geef je poot, jongen, en wees niet bang in 't donker... Mot je an wennen as mijnwerker!... (Wiener hervat het kloppen). Ja, klop maar tot ze ons vinden...
| |
(Tweede tafreel). Negende tooneel.
(Bij open doek, zonder eenige pauzeering, verandert het tooneel in de ruimte vóór het vlechtwerk, dat het mijnemplacement afbakent. Links, schuin-weg, het toegangshek, waarvoor een gendarme. Nacht. In de verte de roode lekkende vlammen van de fabrieksschoorsteenen. Voor het vlechtwerk zitten een aantal mijnwerkersvrouwen op den grond gehurkt. Zwak licht van de lantaarn boven het toegangshek. Alles geschiedt op het eerste plan).
(tot den gendarme, die den Groom van Wied en den koetsier die met elkaar fluisterden en nu het toegangshek doorloopen, binnenlaat)....
Waarom die wèl en wij niet!
(haar zacht terugduwend).
...Omda'k me orders heb, moeder... Wees verstandig en ga d'r bij zitten...
(schreiend).
...Ik ken niet zitten blijven... Zitten blijven as je man en je jongens... D'r zijn d'r toch al na boven gekommen:... 'k Zie 't rad van de kooi toch draaien...
Ken 'k je geen antwoord op geven, moeder... Binnen mag niemand meer...
| |
Tiende tooneel.
De vorigen, Vroedvrouw, de Bruid-van-Wiener, Vrouwen, Kinderen.
(met loshangend jak en haastig-opgeknoopt haar).
...Is de middagploeg nog niet boven...? ...Is de middagploeg...?... (Krijscht 't in snikken uit,
| |
| |
bedwingt zich woest). .. 'k Mot' r in! (Tot den Gendarme) Wat wil je, wat sta je, wat doe je, kerel!
(krijschend).
Mag niet? Mag niet! Mag niet! Hè-jij daar over te zeggen! (Staat met gebalde vuisten voor den gendarme). La-me d'r door of...
(overredend).
Toe, menschen, bemoei je d'r mee... 'k Ken toch met geen vrouw...
(hartstochtelijk en snikkend).
La-me d'r door! Me vent is benejen! Uit me bed ben 'k gekommen, om 'm te halen... Uit me slaap ben 'k opgestaan... Blijven jullie maar zitten, ellendelingen! Zijn jullie wijven, da-je je door zoo één kerel laat tegenhouen...?
(die wezenloos geluisterd heeft, en nu fel wakker wordt).
La-me d'r door, wachtmeester! 'k Mot 'r door. Je ken me! Je weet wie 'k ben... Me man is d'r bij... Me oudste zoon is d'r bij... Me tweede zoon is d'r bij... Me derde... (snikt). .. 'k Ben vrouw Gompel... Kerel, geef dan asem!
'k Dacht dat jij teminste verstandiger was, vroedvrouw.... Wat ken ik d'r voor?... Deel ik hier lakes uit?... As 't an mijn lee, liet 'k je allemaal binnen... (Tot de menigte van vrouwen, die zoo sterk is aangegroeid, dat het heele eerste plan er mee gevuld is). ...In Jezusnaam, menschen, stouw niet zoo op!... De brigade is pas an 't werk... (Vertoornd tot de Bruid; die hem jammerend bij de borst grijpt). Mot 'k nou, onder deze omstandigheden - mensch, la-me los! - nog verbaal opmaken...?
Maak verbaal op, hond van 'n kerel! (Snikkend). Me naam mag-ie weten! 'k Ben Wiener z'n bruid! We hebben d'r recht op! (Woest uitvallend) Daar hebben ze bij zitten wachten, wachten, die wijven van niks! - om zelf met de kooi na benejen te gaan, om ze na boven te sléépen! As jullie te lam en te beroerd, jullie lummels, jullie vlerken... (De vrouwen dringen verwoed op, dreigen met de vuisten, schreeuwen: ‘La-me d'r door!’, ‘Smijt 'm op zij!’, ‘We motten d'r bij!’. Op het emplacement
| |
| |
klinkt 'n stoomfluit. Een verschrikte stilte. Stein komt door het hek naar buiten).
| |
Elfde tooneel.
De vorigen, Stein.
Ze willen d'r in, meneer - en ze zijn me de baas, as 'k hier alleen mot blijven.
(snikkend).
Me man is d'r bij, meneer Stein... Me oudste jongen, me tweede jongen, me derde jongen...
Meneer Stein, me vent is niet thuis kommen eten - 'k hè-'m nie-eens gedag gezeid... 't Rad draait toch al weer! (Geschreeuw van de vrouwen: ‘'t Draait toch!’, ‘Laat ons d'r in!’)
(pogend te kalmeeren).
Menschen! Menschen! Hoe kan ik jullie zoo te woord staan? (Een kinderstem: ‘Laat vader dan kommen!’) . En hoe kan je hier kinderen meebrengen, terwijl, terwijl...
De lift werkt toch weer, meneer Stein...
(dof).
Ja, sinds 'n uur, maar niet voor de - levenden.
(krijschend).
Niet voor de levenden! De heele middagploeg is toch benejen! Wat kletst-ie! Wat klets je, man!
| |
Twaalfde tooneel.
De vorigen, Grete, Moeder Schulz.
(zich met Moeder Schulz door de menigte heendringend, hijgend).
Is 'r... is 'r wat gebeurd...? Is 'r - is 'r - 'n ongeluk?
Meneer Stein... (Mummelt met de lippen, tracht schor te vragen). ...Meneer Stein...
| |
| |
Meneer Stein... Van ons zijn... Van ons zijn... Moeder Maria, 'r staat 'n gendarme...
(moeilijk).
Menschen, 'r is - 'n heel groot ongeluk... 'r Zijn pas 'n paar honderd penningen aan de penning-contrôle ingeleverd... We hebben gewonden... We hebben (aarzelend) - 'k mag jullie niet beliegen! - massa's dooien... De rest houdt de grond nog vast - en wat-ie vast houdt weten we nog niet bij benadering... (Zij dringen wild op - heftig spreidt hij de armen). Nee, 'r komt niemand binnen 't hek! De dokters hebben d'r handen vol, en as je wèl binnen ben, wat dan, wat dan...?...
(razend met de vuisten dreigend).
Voor 't laast, la-me d'r door! La-me d'r door, of 'k, of 'k doe je wat...
In Godsnaam, vrouw - in Godsnaam, geef de anderen niet 't voorbeeld!
Ik wil 'm zoeken, zelf zoeken, met me eigen oogen zoeken!
(haar op zij dringend).
Dat willen we allemaal! Met welk recht hou jij 't hek toe, as onze mannen...
Met geen recht, vrouw Gompel... Als 'k jullie soebat, als 'k gendarmes heb laten komen - de directeur en onze beste ingenieurs zijn nog benee, dood of levend! - als 'k hier tusschen jullie en de barakken sta, is 't om je tenminste dat, dat erge, dat vreeselijke te besparen - van de meeste gissen, weten we zelf niet, wie 't zijn... De voorschacht staat in brand... Van de reddingsbrigade zijn 'r twee verongelukt... Toe, 'k voel m'n hoofd niet... Maken jullie ons 't reddingswerk niet moeilijker... Morgen, overmorgen, als we geen penningen bij de - lijken vinden, zal 'k je...
(stotterend-krijschend).
... Bij de lijken? Bij de lijken?... Morgen? Overmorgen?... La-me d'r, la-me d'r bij!
Al motten we de nacht hier doorbrengen, 'k wil me man, me man!...
| |
| |
Meneer Stein... Meneer Stein - bij de zaligmakende Verlosser... (Grete zakt met 'n gil ineen). ...Grete!... Grete, kind!... (Heftig). ...Da's nou toch jóúw schuld! Da's toch meer as schandalig!... As je ons niet tegenhieuw, meneer... Motten we bedelen om de mannen en jonges?... Hè-'k 'r niet genoeg kwijt geraakt?... Mo'k me laatste zoon en me kleinzoon...? (Woest). ...Zijn we 'n kudde schapen?... Motten we hier blijven blauwbekken en onze kelen uitschreeuwen? (Rukt Grete op). ...Sta op Grete!... As we dáár dan niet door maggen, loopen we de spoorbaan over!... Da's Godgeklaagd! Da's beestig! Uit je bedden opvliegen en werom te worden gestuurd...
| |
Dertiende tooneel.
De vorigen. Heil, later Sylvie, Anne.
(door de menigte dringend).
Gelijk het ze!... Meer as tachentig dooien, meer as tachentig hè-'k in de loods zien leggen! Laat ze d'r, gedorie, bij! Van wie zijn ze, van jou of van hullie? Mot je nog baas over de lijken spelen!...
Heil, 'k doe m'n plicht! Vrouwen, nog eens in Godsnaam, wat naar boven gebracht is, is niet te herkennen!
Niet te herkennen! Niet, niet, niet te herkennen...?
Gaan jullie de spoorbaan over, wijven! Laat je niet lijmen, wijven! (Geroep: ‘Na de Spoorbaan!’ De vrouwen hollen links af).
(razend tot Stein).
As 'k 'm niet vind, as 'k me vent niet vind - doe 'k 'n moord!... Dan, dan... Ellendelingen!... Gemeene, gemeene...
Dan hoor-ie van ons!... Dan onthou je je uur!... (Af met de bruid).
Kom nou, Grete! Kom nou!... We gaan toch samen...
| |
| |
Ik ken niet moeder... Ik ken geen stap meer...
Je ken, as je wil! (Heftig). Je mot as je wil! Hang niet as 'n last an me lijf! Kom dan! Kom dan!
Ik ken niet, moeder... De kou, de kou en de schrik - hebben me beenen verlamd!
(schreiend).
Dan ga 'k alleen... Dan mot je jezelf maar helpen... Dan mot Heil je maar... Heil, Heil, breng jij me dochter na de kinderen - ik mot, mot d'r bij zijn - bij Fritz en bij Rudolf... Die jongen, die ongelukkige jongen... (Hijgend af).
Steek dan je arm door de mijne, vrouw Schulz... Langzaam dan maar...
Ken niet... Ken niet... (Wijst naar de bevroren zooden, waar de vrouwen op gezeten hebben). ...As je zoo vrindelijk wil zijn, Heil, om me daar 'n oogenblikkie te laten rusten... Ja, daar... Dank-ie...
Bij je blijven ken 'k niet! 'k Mot 'r ook...
Da's goed, Heil... Da's heel best, Heil...
'k Haal je wel af! Tot strakkies! (Af).
(die gedurende dit laatste met den gendarme achter het toegangshek heeft staan praten, komt opnieuw naar buiten).
...Kan 'k je met wat van dienst zijn, vrouw Schulz? (Zij schudt ontkennend het hoofd). Sta dan op - 't is geen weer, om zoo dun aangekleed...
Hè-'t zoo schrikkelijk hier... (Wrijft zich over de knieën) - pas bevallen - pas bevallen - en dan, dan...
(gejaagd van rechts).
Stein! Stein!
(verschrikt).
Mevrouw Wied...
Stein, in naam van de kinderen...
(houdingloos).
't Is ontzettend, afschuwelijk, mevrouw... 'r Zijn nog over de vier honderd - benejen.
(verstard).
En - en - George? (Hij zwijgt) Is George...? (Hij zwijgt. Zij begint te kermen, krimpt tegen hem op).
| |
| |
(pogend zich te bedwingen).
Stein, Stein, we zijn met kwestie van mekaar gegaan!
(troostend).
Mevrouw! Mevrouw! Doe 't hek open, wachtmeester... Hier kunnen we moeilijk... 'k Heb u door de telefoon wat voorgelogen, omdat 'k zelf hoopte... 'k Dorst u niet. dorst niet... Kom! Ferm! 'r Wordt nacht en dag doorgewerkt... (Tot Anne die van het emplacement komend, wezenloos in de opening van het hek staat). Zou u even voor de vrouw van den directeur op zij willen gaan, juffrouw Menzel...? Moet u dat op dit oogenblik gezegd worden? (Anne wijkt suf terzij. Hij leidt de snikkende Sylvia naar binnen. De gendarme sluit het hek).
| |
Veertiende tooneel.
Anne, Grete, De gendarme.
Zijn 'r nòg meer dooien bij gekommen, juffrouw?
(afwezig).
... Weet 'k niet.
U is toch van 't kantoor?
Ik? Dat zal wel... Ja... 'k Zal nog is gaan hooren... Is zoo de weg na de lift...?
Na de lift...? Bè-je dronken of hoe hè-'k 't met je...? Zoo loop-ie ommers na de kelonie...! Mo'k 't hek weer voor je opensluiten...?
Ja. Asjeblief. As daar de lift is... Dat komt: 'k ben zoo moe, zoo moe... Hééle dag - heele dag an één stuk door gewerkt, gewerkt... (Hij ontsluit het hek, gaat met haar binnen, terwijl de twee lakeien gelijktijdig naar buiten komen). Dank u... Dank u wel. Ja - daar waar de vlammen uit de schoorsteen... Dank u... Dank u wel...
| |
| |
| |
Vijftiende tooneel.
Grete, Groom, Koetsier.
(De groom en de koetsier loopen met de handen op de ruggen zwijgend op en neer. Dan neemt de koetsier 'n toetje sigaren uit z'n binnenzak, presenteert den groom. Ze bijten de punten af, kijken mekaar bij 't lichten van den lucifer ernstig aan).
Einde van het derde bedrijf.
|
|
Auteursrecht onbekend