|
| |
| |
| |
Tweede bedrijf.
(Woonkamer van 'n huis van de arbeiderskolonie van de mijn Glück Auf, twee plan diep. Van het einde van het eerste plan tot het einde van het tweede plan, is de glooiing van het dak zichtbaar. Tegen den achterwand, links, een nieuw fornuis met pijp door 't dak. Daar boven een droogrek met 'n zestal armen, waaraan linnengoed hangt. Midden in den achterwand een klein venster met hagelwitte hanggordijnen. Tweede plan, rechts, een deur waarachter trap omlaag. Daarnaast, aan de zijde van het eerste plan, een rek met porceleine potten voor kruidenierswaren. Daarnaast, op het eerste plan rechts een bank tegen den wand, een blankhouten tafel en wat matten stoelen. Op het eerste plan links een glazen kast met serviezen en pullen. Daarnaast de deur naar de slaapkamer. Ter hoogte van 't raam een crucifix en eenige oleographieën met bijbelsche voorstellingen. Boven de bank socialistische spreuken en de portretten van Marx, Lassalle, Engels. Er naast een groote, houten tabakspijp. Aan de zoldering, bij het raam twee hammen in witte zakken. Als vloerkleed een gonjelap. Onder de tafel een poppenwagen. Onder het rek met de potten een harmonica. Bij het fornuis blokken hout. Felle zon door 't venster).
| |
Eerste tooneel.
Moeder Schulz, De Vroedvrouw.
Nou, moeder Schulz, dat zel me 'n stelletje worden! (Sluit de linkerdeur, waardoor ze zijn binnengekomen). Want al lijkt de een nog wat zwakkies - komt terecht - en ze is zat sterk, om 'r twéé de borst te geven...
Nou, nou, zeg dat niet zoo stellig - twéé - twee jonges... Wie had 'r an 'n tweeling gedacht...
| |
| |
(zit op 'n matten stoel, grijpt twee mans-kaplaarzen van onder de tafel, trekt die aan).
... Wie?... Ik. Zee 'k niet dadelijk, toe je zoon me kwam halen: Schulz, daar zei je plezier an beleven...?
Ja. Ja. Maar plezier, plezier! Reken is an: twee en vier maakt ineene 'n half dozijn... Nou gane ze al tekeer, da-je je hart vasthoudt... (Lachend op de achterdeur toeschietend, bij 't geblaas op 'n trompetje, 't geroffel op 'n trom en 't schelle lawaai van 'n fluit). ...Zellen jullie wat koescht zijn, kinderen!... Mot je je twee broertjes wakker maken!... Zel je de deur dichthouen?...
Hèhèhè!... D'r twee broertjes wakker maken! Hoe kom-ie d'r op, moeder Schulz!... Jessus, jessus, 'k krijg ze niemeer an! (Wringt den schoen). ...En - en - (blazend en trekkend). .. 'k ben d'r toch mee hier gekommen!
(lachend).
Daar zei je ook niet makkelijk 'n horrelepiep in dansen, vroedvrouw!
(moeilijk).
Dansen... Dansen... Wel, jessus-mirande, hoe ken dat nou! As daar de duvel met - met z'n dikke pens niet in steekt... (De schoen schiet aan). ...Eindelijk, jandorie!... Da's 'n merakel!... Bennen ze nou zoo gekrompen, of bennen me voeten uitgezet! (Neemt den tweeden schoen).
Is d'r zooveel modder bij de weg, da-je je man's laarzen an heb getrokken? 'k Dacht dat alles vast was gevroren!
Dat zie je an me enkels... Tot hier ben 'k d'r door gebaggerd! (Opnieuw trekkend). ...Jessus-mirande! En anders vlieg je d'r in, of ze, of ze geolied bennen...
Nee, laa 'k néé zeggen. 'k Heb al bij Grober en bij - verroest! - en bij Wirtz - jessus, en dat met me eksteroogen! - 'n flesschie geproefd! (De schoen schiet aan). ...Hèèèè! Daar mot 'k effen lucht bij happen... 'k Haal nog net zoo lief 'n drieling, hèhèhè!, as da'k me op die manier met mijn buik de
| |
| |
sappel maak!... As ze, jandorie, in de kolonie eerst straten hadden angelegd, voor ze paleizen voor ons bouwden, wat moeder Schulz?, zou 'k me eigen schoenen an hebben kennen houen, om uit verlossen te gaan. Nou, voor de papieren zorg ik. En Schulz zel me d'r 'n plezier mee doen, as-ie me niet te lang op de centen laat wachten...
Zal 'k?... Nee, la-me me positieve houen... Barlsen het me gewaarschouwd dat z'n bruid ieder oogenblik nommero vijf mot krijgen...
Wat is d'r foei?... Foei is as d'r geen kinderen kommen as bij Wendel, die in de laaste drie jaar vier bruije gehad het, en me geen droge boterham laat verdienen, hahaha!
In mijn tijd ha-je geen onechte kinderen...
Kles! Kles! In wat voor tijd is dat geweest?... Jessus, was Adam op 't Stadhuis?... Van de honderd-zeven-en-dertig, die 'k 'r in de veertien maanden da-we hier wonen, na boven gehaald heb - 'k zeg na boven, omdat 't net as bij de kolen gaat - van 't donker in 't licht, hèhèhè! - waren d'r minstes de helft met een toe zonder vader - en ze zaggen d'r niks minder om uit... Onecht! Onecht! An 'n daalder ken 'k 't onderscheid zien - an 'n kind, hèhèhè... Van me eigen acht bennen d'r vier van Fritz, die onder 'n rotte afbouw in de ‘Grete’ gebleven is, vóór we 'n boterbriefie geleend hadden, en de andere vier - as 'k de dooie niet meetel - van Gompel, die 't met geweld zwart op wit wou! Nou: eten doen ze alle acht en me onechte oudste jongens trekken al net zoo hard met Gompel mee in 't gat, as me echte 't later zellen doen...
| |
| |
| |
Tweede tooneel.
De vorigen, Spiess.
(lichtschuwe, bleeke kerel met kortgeknipt haar en baardstoppels, in rechterdeur-opening).
Krijg 'k koffie vandaag, of krijg 'k 'r geen?
Ja, ja, Spiess. De vroedvrouw was bij me dochter. 'k Kom daalijk!
'k Wacht anders 'n half uur...
Je staat toch nooit zoo vroeg op...
(grommend).
Ken 'k slapen met dat gedonder van die kinderen op de gang?
As de anderen 't kennen...
De anderen gaan mijn niet an. Geef me koffie...
Neem ze dan, Spiess, as je zoo weinig geduld het. Ze staat op de kachel, en voor de kommen weet je de weg.
Ik neem niks. Nemen is niet me gewoonte. (Af).
| |
Deede tooneel.
Moeder Schulz, de Vroedvrouw.
Vijf? Ken je vijf kostgangers bergen? Waar stop je ze dan?
Waar 'k ze stop? 'k Hè-d'r van 't voorjaar, toe 'k hier bij me zoon sliep, wel acht gehad. En alles op tijd. Met niks te laat. En nooit 'n klacht. Maar met die Spiess hè-'k last - en dat leit niet an mijn - z'n kammeraden willen 'm niet in d'r kamer - ofschoon d'r bij vier bedden nog wel 'n vijfde ken - en dat zit 'm daarin (fluisterend) omdat-ie pas,
| |
| |
pas vijf jaar gezeten het... En nog onder politietoezicht...
(fluisterend).
Moord en nog wat... De wachtmeester kwam 't vertellen, toe de anderen opstonden... Zoo hebben ze 't allemaal door de deur heen gehoord... En nou lusten ze 'm niet...
Kè-je ze niet kwalijk nemen... D'r komt me hier wat...
Kwalijk nemen? Waarom zel je 'n mensch nog is straffen, as-ie al is gestraft is geworden? Ik zee tegen 'm, toe 'k voor acht dagen - 'k hè-'m pas - z'n verhuisbillet most inleveren: ‘Spiess, ìk weet van niks, ìk hè niks gehoord, je mot maar doen, of 'k 'n stuk femilie van je ben,’ maar daar zee-ie geen boe en geen ba op... Zoo waarachtig as 'k hier voor je sta: zooveel as-ie daar bij de deur gesproken het, hè-'k 'm nog nooit hooren spreken. Op de zolder, waar-ie in z'n eentje leit - bij mijn in bed ken 'k 'm toch niet nemen...
(lachend).
Moeder Schulz! Moeder Schulz!
Ja, lach maar! 'k Hè-me tijd gehad!... Op de zolder hè-'k naast z'n ledekant me Bijbelsche Geschiedenis geleid, en bij sommige spreuken, die 'n ander mensch hier van binnen bewaart, hè-'k haarspelden gestoken, maar d'r uitgevallen zijn ze nog niet... Spijtig, niet?
(spottend).
Nou! Die zeilen d'r bij je zoon ook niet uitvallen...
Da's jammer genoeg. Ik ben 'm voorgegaan. As 't an mijn lee, hing daar wat anders (de wandversiering boven de bank bedoelend) as - as 't portret van die vent met z'n baard...
'n Vent met 'n baard! Marx!... Marx! Hèhèhè! Kè-je bij mijn thuis net zoo eender vinden! En Lesalle ook! En Engels ook!...
Ieder z'n meug, vroedvrouw!
Ieder z'n meug! Wat kè-je nou
| |
| |
beter lezen as (zich omkeerend naar een der spreuken) - as zoo'n: ‘Nicht bettlen, nicht bitten, nur mutig gestritten. Nie kämpft es sich schlecht für Freiheit und Recht’...’
Wa-je daar beter voor lezen ken! (Nijdigjes). Hoor is, vroedvrouw! Nee, laa'k me mond houen. ... Mijn is 't 'n doom in me oog, mijn... (tot Rudolf, die op den stoel bij 't fornuis is gaan zitten). .. Jongen, la-je me schrikken! Is me dat as 'n geest binnenkommen! Was je bij je moeder?... (Hij knikt). Bè-je niet in je sas? (Hij zwijgt). Kind, speel toch niet altijd stommetje! Ga je 'r vandoor, vroedvrouw? Wi-je niks drinken?
Nee, laa'k niet te veel hooi op me vork nemen... De groeten - en as ze op wil staan, mag ze 't, hoor!
Makkelijk! Ik ben bij me laaste meissie wel heelemaal op gebleven! En as 't nog is mot, maar op Gompel z'n jaren, wat...? (Moeder Schulz wijst naar Rudolf). O!... Nou gedag dan! (Bij de deur terwijl 't getrompet, getrommel en getoet in de gang sterker wordt). Jessus, jessus, kinderen!
Zel je 't laten, Fritsje? Zel je Marietje en Anna stil houen? Mo'k je alles afnemen? Pas op voor de trap! Dag!...
Jessus, is dat hier donker! Dag!
| |
Vierde tooneel.
Moeder Schulz, Rudolf.
(bij slaapkamerdeur).
Rudolf, hebie iets? Zou je niet zoo boven 't fornuis willen kruipen, wat? (Hij zwijgt). Mot je weer ziek worden, as voor 'n maand? Geen antwoord, dan geen antwoord! (Af in slaapkamer, Rudolf slaat de handen om de knieën, vertrekt 't bleeke jongensgezicht smartelijk, maakt 't teeken des kruizes, leest den rozenkrans, dien-ie van onder z'n mijnwerkersbuis neemt, staat op, maakt voor
| |
| |
't crucifix opnieuw 't teeken des kruizes, knielt bij 't venster, met den rug naar de rechterdeur, beweegt den rozenkrans koortsachtig. Spiess treedt met 'n koffiekan in de handen binnen, schrikt even bij 't zien van den geknielden jongen, weet met z'n houding geen raad, gaat weer heen. Moeder Schulz keert terug, praat de slaapkamer toe:). ...Nee, nee, nee, 't het niks geen haast! Nou, dan bemoei 'k me d'r niemeer mee! (Ziet Rudolf, die schuw opstaat, en den rozenkrans in z'n buis wegmoffelt). ...As je bidt, jongen, hoef je je d'r niet voor te schamen... (Hij zet zich weer op den stoel bij 't fornuis, breekt met z'n tanden de punt van 'n sigaar af, dampt). Bè-je pas opgestaan? (Hij knikt). Dan hèb-ie aardig lang geslapen...
Niet geslapen? (Lachend). Wat heb-ie dan?
Niemendal. Leggen kijken.
Niet geslapen? Leggen kijken?
(schuw).
An Jezus gedacht...
(angstig).
An - an de Heiland... Da's toch niet goed, jongen - hè-'k je al meer gezeid - de nacht is 'r om te slapen en niet om an één stuk door te prakkizeeren... Daarom zie je zoo wit... Gelooven mot je, jongen... Boven 't Geloof gaat 'r niks... 't Geloof is 't hoogste... Maar, maar te veel mag ook weer niet, te veel zou je (haperend) ziek maken...
(glimlachend 't hoofd schuddend).
'k Heb - 'k heb de Heiland vannacht gezien, gezien zooas 'k jou zie, grootmoeder - gezien van zoo dichtbij, da'k 'm met me handen had kennen anraken - as 'k gedurfd had - maar 'k dorst niet... (Blijft ontkennend 't hoofd schudden).
(dicht bij z'n stoel).
Jongen, ik zelf - heb je dat alles geleerd - geleerd wat 'k wist - en 'k dankte God, dat me kleinzoon niet was as me - as me - zoon - 'k dankte God as je na de Biecht ging - en God, as jij de eenige was, die naast
| |
| |
me in de kerk zat - maar as je heele nachten wakker leit - en, en de Heiland... dan bè-je overdag te moe, om benejen te werken, en as je te moe ben, kommen 'r ongelukken van... (Hij schudt glimlachend 't hoofd). ...Ja, jongen... Schud niet met je hoofd... Je werkt nou pas drie weken benejen... Ik zie de dingen beter as jij. (Een stilte). Heb-ie vannacht leggen droomen - heb-ie gedróómd da-je de Heiland zag...?
(sterk ontkennend).
Nee. Nee, grootmoeder! Gister is-ie ook bij me bed geweest... En eergister... Zoo - zóó dichtbij... (Schudt 't van zich af, bezuigt wild z'n sigaar). En - en - maar dat zeg 'k je niet...
(dringend).
Dat zeg je wel!
(langzaam).
Gister - gister hè-'k 'm in de derde laag gezien, hè-'k de rails en 't water zoo rood zien worden, of-ie, of-ie 'n lamp in z'n hand hieuw... En, en om z'n hoofd was 'n, was 'n... (Bootst de nimbusronding na). - Ja, ja... Daar ken 'k getuigenis van afleggen...
(angstig).
Jongen, jongen, dan heb-ie je vergist...
...Nee... (Maakt 't teeken des kruizes). ...'k Hè-me wel driemaal gekruisigd, en toe 'k me lamp afdraaide zag 'k 'm nog eens zoo - zoo zeker...
(na een stilte, kijkt hem bezorgd aan).
Ben je, jongen - benejen nog altijd bang - zooas de eerste dag, toe je door de ‘kooi’ doof was geworden en weer na boven wou...?
Je vader het toch verteld, da-je liep te huilen en dat de bedrijfsingenieur je d'r niet uit wou laten!
Nee. Leuges. Leuges. As Jezus - de zoon van de timmerman - benejen is - 't was bij de vijftiende dwarsgalerij - dan, dan hoef ik niet, hoef ik niet bang te zijn - bang - bang - waarvoor bang?
(loopt angstig naar de tafel, zit
| |
| |
neer).
Rudolf, heb-ie dat je vader gezeid van - van...
Ja, met me wagen en met me lamp.
As 't - as 't weer gebeurt - mòt je 't je vader...
'k Hè-geen vader - 'k hè-geen moeder - - 'k hè enkel jòù...
Enkel mijn? Schaam-ie je niet!
Me vader is benee gekrippeerd - toe het me moeder Schulz, jouw zoon, genomen - as 'k niet telkes bij jou was gekropen, ha-'k niks gehad... Daweet je... Wat vraag-ie dan...? Bennen me broertjes me broertjes...? Bennen me zussies me zussies...? Het me - (hard) me váder niet meer as genoeg an z'n drie en twee is vijf kinderen? Hè-jij me niet opgepast toe 'k ziek lee? Pesten ze me niet allemaal...?
Omda-je zoo stil ben - om-daje met niemand wil omgaan - omda-je op niks antwoord geef...
(de vuisten krimpend).
'k Hè niemand noodig en niemand mijn...
(verwijtend).
Jongen! Jongen!...
Me vader - me stiefvader is 'n heiden, 'n ketter - en benee bennen 't heidenen, ketters... Ze vloeken as beesten tegen de Heilige Maagd, tegen Moeder Maria - de duivel is in ze gevaren - de duivel het ze te pakken - maar mijn niet - mijn niet. (Uit z'n hartstochtelijken toon inzinkend). Weet je wat-ie me - vannacht zee? (Langzaam, in hallucinatie voor zich uit-starend). ...Hij zee - hij zee: ‘Vrede zij met u!... Gelijk, gelijk... (Spreekt, klagelijk, op schreien af). ...Gelijk de Vader mij gezonden het, zoo zend Ik u... zoo zend ik u... Ontvang den Heiligen Geest!... Wier zonden gij zult vergeven, dien worden zij vergeven...’ (Stokt hijgend).
(doodelijk angstig).
Rudolf, Ru-
| |
| |
dolf, dat bennen de woorden uit je Bijbelsche Geschiedenis... Dat het onze Heiland je niet zèllef... Je gloeit... Je ben ziek!
| |
Vijfde tooneel.
De vorigen, Schulz, Wiener, Hadwig.
(smijt z'n hoed driftig tegen den grond).
Oog om oog, tand om tand! Ga zitten! (Norsch de slaapkamer in).
De weelde steekt 'm - te tierig, moeder Schulz, hahaha! Wil je me niemeer kennen, of hou je je zoo?
O, bè-jij 't, Wiener? Kind, wat is d'r met je gebeurd? Ongeluk gehad?
(naar z'n wang en voorhoofd, die vol blauwe litteekens en vlekken zitten, wijzend).
Integendeel, moeder: 'n weergaasch geluk! (Beklopt zich den schedel.) As deze kajuit niet zoo hard as 'n kommiesbrood was geweest, en 'k nog niet net de tijd had gehad, om effen zóó te doen (bootst 'n achteruit-wijkende beweging na) - had me dierbare bruid ook mijn portie aarpels met koffie kennen bikken en slikken!
(lachend).
'k Dacht eerst, dat zij je zoo angehaald had...
Nee, toe 'k laast hier was, bracht 'k van háár 'n kleine - lief koozing op me geestelijk oog mee, maar dat van vandaag is 'n lik van benee. As je van de vette lippen van de kolen - in alle eer en deugd! - 'n slobberdoes krijgt - as je benee in 't donker staat te vrijen da-je asem 'r bij inschiet, sleep-ie voor je jaloersche bruid wat mee na boven, hahaha! As 'n wijf 't me geflikt had, zou 'k door haar minstes gekielhaald zijn geworden!
Ach ja: beter wat mee na boven
| |
| |
te sleepen as 'r wat achter te laten! Mijn man het 't veertien jaar lang met 'n beenstompie motten doen - zoo groot as me hand. En 'k hè-me d'r toch an gewend!
Nou, 'k wil van me bruid geen kwaad spreken - maar 'k geloof zoo zeker as je ons hier op 'n droogie laat zitten! - da-ze me met één been de wind van voren zou hebben gegeven!
(twee fleschjes bier uit de glazen kast krijgend).
Kennen - 'k hè-d'r wel is zien loopen.
'k Wou da'k 't zelfde kon zeggen!
(de fleschjes op tafel zettend).
Daar, kè-je je verdriet wegspoelen! (Lachend). Goed dat ze je niet hoort!
(de flesch aan z'n mond).
Proost! Zeg dat wel, hahaha! (Op z'n gezicht wijzend). Anders kreeg 'k 'r hier nog 'n borduurwerk bij! Proost, Hadwig! Heb-ie je tong op 't directie-bureau laten leggen?
(verbaasd).
Bliksem, moeder Schulz, heb-ie 'm gehoord? Bliksem, Hadwig zegt 'n mop! (voelt hem de pols). Nee, niet in orde! As jij moppen tapt, zijn 'r bruinvisschen in 't zicht, hahaha! Je voelt 's morgens z'n zakken toch wel na, moeder?
Of-ie niet zoo'n paar lekkere, dikke bommen mee na de mijn smokkelt?
(zich bijna in 't bier verslikkend).
Gèdorie, Hadwig (stoot hem in z'n zij) - moeder Schulz weet niet wat 'n bom is!... Nou, wat doe je d'r in? Dynamiet met slagroom of nitro-glycerien met bakolie...? Pas op, moeder Schulz, dat-ie niet hier de boel in de lucht laat vliegen!
'k Vertrouw Hadwig zoo goed as da'k me zoon vertrouw...
(glimlachend).
Kè-je ook, moeder Schulz. De tijd da'k aan bommen dacht, is lang voorbij - lang.
| |
| |
'k Zou toch maar is af en toe achter z'n heddeplank kijken, móeder! Voor tien jaar...
(geprikkeld).
...Schei uit met je nonsens, Wiener!
Dat hè-'k! (Afwerend). Nee, nonsens! Afgeloopen! (Spiess verschijnt in de rechter-deuropening, kijkt schuw rond, wil weer heengaan). Kom 'r in, Spiess! Wat weerlicht, man, we vreten je niet op! (Spiess af). Verdomde stakker! Niks mee te beginnen!
Een oogenblikkie dan maar, da'k 'm z'n eten geef! (Tot Hadwig). En blijven jullie niet te lang praten - anders krijg-ie nog boete...
| |
Zesde tooneel.
Hadwig, Wiener, Rudolf, later Schulz.
Was dat de vent, die pas uit 't tuchthuis is ontslagen?
Ja. En 'k schaam me voor me kammeraden met wie 'k samen slaap, dat ze zich, gedorie, te fatsoenlijk vinden, om met zoo'n ruïne, zoo'n skelet, zoo'n stumper in een kamer te leggen! (Tot Rudolf, die dicht over 't fornuis gebogen zit). Mot je anbranden, jò? Scheelt 'r wat an, jò?
(opschrikkend).
Mijn? Nee.
Je ziet 'r uit, jò, of je de wormziekte het! Ga 'n loopie doen, voor je in 't gat kruipt! (Rudolf staat zwijgend, met de handen in de zakken op, gaat naar de slaapkamerdeur).
(uit de slaapkamer komend, belet hem binnen te gaan). Nee, strakkies!
Dan haal je ze, as je moeder klaar is! En as je weer zoo in je nest leit te schreeuwen as vannacht - wat weerga, 'k heb an twéé nieuwe schreeuwers genoeg! - kè-je bij je grootmoeder op de zolder verkassen! Wat sta je nou? Wat kijk je nou?...
| |
| |
(suffig).
Ik kijk niet...
Ruk dan uit, jongen! Je hangt me de keel uit met je gemier en je gedonder! (Rudolf schuw door achterdeur af). Nee, je hoeft niks te zeggen, Wiener: dat heeft midden in de nacht, zeker 'n kwartier, leggen zwetsen en leuteren, dat Grete, Fritsje, Marietje, Anna en de twee zuigelingen, om mezelf niet eens mee te tellen, 'r glad wakker door zijn geworden! Eerst toe 'k bij de leer op heb gespeeld, en 'm op z'n falie wou kommen, het-ie z'n duim in z'n mond gestoken!
| |
Zevende tooneel.
Hadwig, Schulz, Wiener.
'k Zou 'r de meester is bij laten kommen.
As die jongen niet wat onder z'n leejen het - zoo'n gezicht zonder lippen en zonder kleur...
(een flesch bier uit de glazen kast nemend).
...'k Hè-d'r de meester bij gehad en nog pas voor 'n maand, toe die gekeurd most worden. ...Zoo gezond as jij en ik... Proost, zoo sterk as jij en ik. ...Maar zoo valsch en geniepig en zoo achter de mouwen as wij 't nooit hebben gehad! (Naar de deur bij 't lawaai van de kinderen op de gang). ...Is 't gedaan, Frits! Mo'k je in de stal bij Baumgarten opsluiten? 'k Waarschouw geen tweede keer!
Hahaha!... Heb-ie je varken Baumgarten gedoopt?
Weet jij 'n betere naam?... En is dat 'n eer voor Baumgarten of voor me zwijn?... (Aan tafel neerzittend). Zoo. We hebben nog net 'n kwartier. (Stoot den poppenwagen met z'n schoenen om). ...Zijn dat jouw stelten, of die van Hadwig, of... (Ziet den poppenwagen, raapt de poppen op). ...Nee, 't is in orde! (Smijt ze driftig in den wagen terug). Vervloekt, vervloekt!
Toe maar! 't Begin van de revolutie!
| |
| |
(grommend).
Maak jij 'r lolletjes van - 'k zou wel wat anders in mekaar willen trappen! Nou zijn we zoover - nou kennen we haast niemeer terug - nou weten we, dat ze geen streep toe zallen geven - dat ze au contrarie mudje bij mudje leggen, om je 't bloed na je kop te jagen - en nou staan we weer voor 't ouwe verdomde spelletje van de christelijke breekijzers! As 'k me niet in had gehouen, had 'k Bartsch, toe-ie, net as 't vorige jaar, zoo toe-we buiten waren, met z'n streken, z'n foefies, z'n onze-lieve-heers-gezicht terugkrabbelde, in z'n judas-nek genomen...
Cijfer de anderen niet weg!
(tot Hadwig).
Praat jij op vergaderingen en meetings je keel schor - deel brochures uit tot de nieuwe zondvloed - reken ze met krijt op 't bord voor, da-we van '86 tot 1900 acht-en-twintig-duizend dooien en 'n paar maal honderd-duizend kreupelen en verminkten gehad hebben - werk met je taabelen...
(verbeterend).
Tabellen...
...Je tabellen en statistieken - dondert niet! - je loopt met je kop tegen 'n muur - je struikelt over de christelijken - en 't eenige wat je bereikt, is dat je as woordvoerder met je vrouw en je kinderen weer na 'n andere mijn kan trekken zoolang ze je daar as lastdier lusten!
'k Begrijp jou vandaag niet, Schulz.
Driemaal ben 'k 'r al uitgevlogen! Driemaal van 't eene kwartier na 't andere! Driemaal heb 'k met 'n stuk meubel onder me eene arm en 'n kind op me andere door de modder gebaggerd...
...Schulz! De keeren dat ik 't gedaan heb, herinner 'k me niemeer...
Jij! Jij!... Heb jij 'n vrouw! Mot jij de monden van 'n half dozijn open houen? Ben jij verplicht aap-wat-hebbie-'n-mooie-jongen te spelen, uit angst voor alweer 'n papier an je penning op 't nummerbord!
Nee. Dat alles heb 'k gehad - gehad... (Bij interruptiegebaar). ...Schulz, waarom verwijt je
| |
| |
Bartsch z'n, z'n terugkrabbelen, as je zelf zoo zwak in je schoenen staat...?
Ik sta niet zwak in m'n schoenen, maar, maar... (Met gebaar naar slaapkamerdeur). ... eergister ben 'k ‘gelukkige’ vader van twéé geworden, en toe 'k me vrouw daar vertelde van 't 'r op of 'r onder...
...Het ze... Ja. Ja. Alles an me eigen boddie ondervonden... Heb ook zoo is an 'n bed gestaan, ook zoo geschommeld, heen en weer, tot 'k me evenwicht te pakken had...
Ben jij, jij getrouwd geweest?
(neemt zwijgend 'n slok uit z'n flesch).
Heb 'r - heb 'r laten zitten - met me kind. Da's alles.
(na 'n lange stilte, opstaand).
Ja, ja - ik ben wel niet getrouwd, maar as 'k de courage had om me bruid ajuus te zeggen, raakte 'k 'r nog in geen honderd jaar kwijt!
Dat hoeft ook niet, Wiener: je heb 'n goed wijf en 'n stevig wijf...
(droog).
Ja, te stevig...
Zoolang 'n vrouw met je meegaat, zoolang ze niet de baas wil wezen van wat hier-binnen (wijst op z'n voorhoofd) an 't werk is, mot je - om een van jouw vroegere zeemansuitdrukkingen te gebruiken - bakzeil weten te halen - en anders...
Anders niemedal... Dat zijn dingen, die je met jezelf uit mot vechten, en waarin je 'n ander geen raad kan, geen raad mag geven... (Klopt Schulz op den schouder). Kom Schulz, 't oûwe lied:
‘Glück auf, Kameraden, durch Nacht zum Licht!
Uns sollen die Feinde nicht kummern.
Wir hatten so manche verzweifelte Schicht,
Und sahen die Sonne doch schimmern...’
| |
| |
(Rudolf loopt op z'n kousen naar de slaapkamerdeur).
(wrokkig).
Vooruit dan maar! Heb 'k ooit me woord gebroken?... Al mot 'k 'r krom voor leggen... (Schrikt bij 't opengaan der slaapkamerdeur). ...Wat weerga, jongen, jaag iemand niet de stuipen op z'n lijf! (Rudolf af). Dat sluipt, gedorie, rond, as 'n inbreker!... Dus we doen 't? We hakken den knoop door?
Morgen. De zaal is gehuurd. De biljetten brengt Heil rond, en as de stemming zoo blijft as-ie was, gaat 'r Maandag geen kip na benee...
Geen kip - maar de pastoor!
As Bartsch 'n spaak in 't wiel steekt, as de christelijken de raad van Wied annemen, durf jij de verantwoordelijkheid dan an, om toch...?
Dat durf 'k. We staan niet alleen.
Met de christelijken in je rug...
Schulz! Schulz! Was jij voor jaren niet christelijk! Was ik 't niet!
En ik? Heb 'k as marinematroos geen schrobbeering van de officier-van-piket, as 't Zondag alle hens op 't achterdek was, gekregen, omda'k bij de preek me oogen zóó dichtkneep da'k ze niemeer open kon krijgen!
Laat 'm lachen! Hij is frisscher as wij twee samen...
(grommend).
Hadwig, ik zeg je nòg is...
(met afwerend gebaar).
...Wat je verder wil zeggen, Schulz, zeg dat morgen, en zeg 't zoo as je 't de laatste keer in de ‘Eenhoorn’ an de kameraden gezegd heb... Nee, 'k weet 'r alles van! Voor ruim tien jaar - twaalf jaar - me jongste mot nou dertien wezen - was 'k zoo'n heethoofd, zoo'n wildeman, zoo'n onstuimig veulen, da'k alles achter me stuk sloeg, da'k heusch en waarachtig met 't recept - lach maar, Wiener! - voor 'n bom in me zak rondliep... Toen ging alles me te langzaam - 'k zette in vergaderingen zoo'n bek op, dat ze me van me weefstoel - 'k was toen nog in de textiel - kwammen weghalen, om me
| |
| |
'n poos, zes kwaje maanden, kosteloos, heelemaal kosteloos, eten, drinken en 'n ander soort haat te geven - toen leek de beweging me as 'n slak te kruipen - vandaag, al heb 'k ook in 't kantoor bij Wied van me af gebeten, heb 'k geduld, taai geduld (glimlacht) - geduld voor de christelijke koempels, geduld voor me vrinden, die an de ketting van beste, brave, maar niet nadenkende vrouwen loopen...
Hahaha, hij het 'n manier, om je tegen je scheenbeen te schoppen...
...Goed zoo. Nou begrijpen we mekaar beter. Met geduld hebben we an de organisatie gewerkt - met geduld brengen we die organisatie, as in oorlogstijd, in 't vuur, zonder groote woorden, zonder phrases - en met 'n weerstandskas... Leggen we 't af, dan beginnen we, as we tijd van leven hebben, over zooveel jaar nog is - en as we geen tijd van leven hebben, doen anderen 't voor ons... Afgesproken? Glück Auf!
(hem de hand drukkend).
Afgesproken. Glück Auf!
(dito).
't Schip is voor en achter droog, overste - afgesproken. Glück Auf!
(opstaand).
Nou doen we as mannen.
Bartsch is in de minderheid.
En as de minderheid toch kikkertjes wil poetsen, aaien we ze d'r ruggen met 'n end korvijnagel...
Nee, Wiener - met 'n korvijnagel is nog nooit iemand overtuigd.
| |
Achtste tooneel.
De vorigen, Heil.
Zorg je voor de biljetten, kolporteur?
| |
| |
(grommend).
Vraag na de bekende weg! 'k Vergeet ommers nooit wat!
Nou, Heil, daar doe 'k geen eed op!
(lachend).
Vannacht - je bed!
Weet je niemeer da-je eerst van Willem 'n opstopper gekregen het, toen van Herman, en dat 't geen haar scheelde, of je had mijn ingewanden voor kussen angezien?
Nee, weet 'k niemedal van!
Da's sterk! Komt 'r van, vader, as je zoo lang bij de pomp in de ‘Eenhoorn’ zit te piekeren, da-je 't mijn van 't dijn niemeer weet te onderscheijen!
Ken niet wezen! En, en in elk geval - 'k lee dan toch vanmorgen in me eigen nest...
Da's waar, hahaha! Maar 't het moeite gekost! Wegen doe je minstes honderd-vijftig pond, vader, sinds je op 't kantoor renteniert! 'k Heb 'n vrachie an je gehad!
Ha-je 'm zoo geraakt, Heil!
La-me verdikme met rust! Bemoei ik me met jou, kwajongen! (Naar de deur grommend). Of je komt eten! De boel wordt koud! (Af).
Dan motten we 'r bij zijn, Schulz! Anders krijgen we de bojem van de pan te zien!
| |
Negende tooneel.
Moeder Schulz, Schulz, Wiener, Hadwig.
Waar blijven jullie nou? Zoo ken 'k geen twee huishouens voeren! Drie kinderen, zeven mannen en me schoondochter, me hoofd loopt 'r toch al bij om! Nee, Hadwig, je stoel! (Tot Schulz). En jij ook! Alles is bezet. Geen plaatsie meer open. (Tot Wiener). En jij? Mot je nou nog na huis?
| |
| |
As d'r geen plaatsie meer open is!
(terwijl Hadwig en Schulz stoelen nemen).
Gewacht ja. Maar of 't veilig is met 'n vuile zee de hondenwacht te betrekken. ...'k Had beloofd full speed terug te komen... En nou bestaat 'r, naar menschelijke berekening, de mogelijkheid, dat me bruid me 'n zoetigheid na geeft... Wat raai je me, moeder Schulz?
Daar ken 'k je niet in raaien, kind... As je nog 'n happie mee wil proeven, dan eet ik wel na...
(lachend).
Nee, daar raai 'k niet in...
Dan zallen we is op 't kompas kijken... (Telt de knoopen van z'n mijnwerkersbuis). Me bruid met ruzie - me bruid zonder ruzie - aardappelen met me bruid - aardappelen zonder me bruid - 'n uitbrander nou - 'n uitbrander vanavond - goddank, de laaste knoop is d'r af! Mo'k ook 'n stoel meesjouwen?
Ja, gekke jongen: en kruip op mijn plaats.
Dank je. Of zal 'k nog is tellen?
Ga nou maar! Wat in 'n goed vat leit, verzuurt niet!
Komt lang niet altijd uit, hahaha! 't Vat is best, maar zuur, zuur, hahaha! (In de deuropening). Langzaam jullie! Steek geen hééle aardappels in je patrijspoort, Hadwig! (Af).
| |
Tiende tooneel.
Moeder Schulz, Grete, Rudolf.
(bij de deur van de slaapkamer).
Wat zeg je me daarvan? Is Rudolf niet hier?
Nee moeder - zit weer boven. (Roepend). Rudolf! Rudolf!
| |
| |
Ach, ach! (Ook roepend). Rudolf! Toe nou, Rudolf! Je mot toch eten, jongen! Wat zeg-ie? Je komt, hoor! En daalijk, hoor! (Tot Grete). Had jij 'm nou niet uit jezelf...!
As je denkt, moeder, da'k niks anders om handen heb, as die dwarse jongen na te rijjen, hè-je 't glad mis! Wat 'n herrie, wat 'n herrie is 't hier! Ken wel merken da'k gelegen heb! Hangt de wasch d'r nog? En een, twee, drie flesschies, toe maar! 'k Zeg niks! De zoete inval! Wie waren d'r hier?
Hadwig, Wiener!... Wiener, Hadwig! Dat loopt maar in en uit...
(terwijl Rudolf binnentreedt).
Grete!... 'n Mijnwerkersvrouw praat zoo niet... (Tot Rudolf). ...Bè-je wel wijs, jongen!... Bè-je al angekleed?... Wi-je wel is gauw gaan eten!
Met 'n leege maag na benee - dat zel je laten, hoor!
'k Hè-wat bij me... Ken nou niet eten! Ken niet! (Gebaar naar keel). D'r zit me hier - zit me hier...
Wi-jij nou ook is 'n woordje zeggen, Grete!... Mag-die zoo...?
Ik?... Ik zeg niks!... Me zuigelingen doen verstandiger!... As je hier wat zit, is 't van je geschreeuw van vannacht!
'k Hè-niet geschreeuwd, moeder...
...Kom is hier... Wat, wat kijk jij raar uit je oogen?...
...Hij is niet goed, waarachtig niet goed... Je mot 'm 'n dag vrij laten nemen...
'n Dag vrij? Waarvoor?... Blijf ik langer leggen as noodig is? 'k Zee je toch dichterbij te kommen! Wat is d'r? Wat hè-je? Nou, mot 'k 't 'r uit trekken?...
As 'k geen trek in eten heb... 'k Zal vanavond...
(ongerust).
...Doe mijn 't plezier,
| |
| |
Rudolf - 'k vraag je zoo weinig - en loop zoo niet weg... Za'k wat voor je inpakken?
Grete, zou jij je niet...?
(geprikkeld).
God, moeder, moeder! 't Is geen kind! As 'k wat vraag, krijg 'k amper asem... Da's geen zoon, da's op die manier 'n vijand! Leg ik je wat in de weg?
Is-ie één keer an me bed wezen kijken?... Het-ie 'n oog voor z'n broertjes over gehad?... (Driftig). ...Lieg 'k daar an?
De buren van benee hadden meer belangstelling as me eigen zoon! Laat 'm eten, laat 'm niet eten - maling!
(hij wil heengaan).
Rudolf, zou je niet gedag zeggen!
Dag moeder. (Steekt haar schoorvoetend 'n hand toe - zij beweegt niet - half-afwezig) : ...Ween niet over Mij, maar ween over u zelven - en over uwe kinderen...
(angstig op).
Rudolf! Rudolf!
...Ja, dan zullen de bergen tot ons komen en de heuvelen ons bedekken...
(angstig z'n hoofd tusschen haar handen nemend).
Rudolf, wat kijk je? Wat is d'r?
(tot bezinning komend).
Niemedal!... 'k Ga an me werk...
Nee, moeder... (Naar de deur).
Za'k je worst en brood...?
Wat haast je je dan? Je vader en de anderen motten toch ook!
| |
| |
'k Haast me niet... 'k Ben - ben alleen blij - an - an - 't werk te gaan... Middag saam... (Af).
| |
Elfde tooneel.
Moeder Schulz, Grete.
Ach, ach! 'k Hè-'n zwaar hoofd over 'm... Dat eindigt niet goed...
D'r is meer dat niet goed eindigt, moeder! Meer dat me kropt! Het Fritz je verteld...?
Het Fritz je niks verteld?
Al was 't in 't uur van me kraam zelf geweest, was 'k 'r voor uit me bed gekropen! Al ha'k 'r de dood mee gekocht! Staking...
Weer staking! Weer 'n dolle kop! Weer op de zwarte lijst! Weer uitkwartieren...
Twee jaar rust gehad - twee jaar op asem maggen kommen... En geen spijker die je d'r tusschen ken krijgen.... Da's de boodschap die 'k daarnet most anhooren, toe 'k me jonges de borst gaf...
Daar zit 'k stom bij... (gelach). En, en daar maken ze 'n pret bij, of, - of... Mot je wat, Spiess?
| |
Twaalfde tooneel.
De vorigen, Spiess.
'k Wou je maar zeggen, da'k de eerste 'n andere slaapstee zoek - 't wordt me te machtig...
Alweer wat an 't handje! Toe maar! 'k Heb toch geen twee lichamen! Kè-je mekaar dan geen oogenblik verdragen as ik d'r niet bij ben!
'k La-me niet uitlachen door die slampampers...
| |
| |
Ze lachen je niet uit. Niemand lacht je uit!
As 'k dank na me maal - as 'k bid - blief 'k geen vulnis na me kop te krijgen... De eerste!
Wees jij verstandig, Spiess...
Die met de blauwe vlekken - en je kleinzoon... Gedag! (Af).
| |
Dertiende tooneel.
Moeder Schulz, Grete, Schulz.
Hoe is 't mogelijk, hoe is 't mogelijk! (Naar de deur). Dan ga 'k maar effen zelf! (Tot Schulz). Wat was dat nou, Fritz?
Wat dat was? ...Niks!... 'n Ondeugende streek van Fritsje! Smijt 'm met 'n erwt tegen z'n nek, terwijl-ie half inslaapt... 'k Hé-d'r 'm al een gegeven!... Is dat 'n kerel, om daar de smoor over in te krijgen...? Denkt zoo'n kind daarbij na!
'k Zel toch maar effen... (Af).
Doe wa-je niet laten ken! (Trekt z'n jas uit, neemt z'n daagsche uit de slaapkamer, schopt z'n schoenen uit, trekt andere aan. Terwijl zit Grete voor zich uit te staren). ...Waar is me drinkkan? (Ze antwoordt niet). ...'k Vraag waar me drinkkan is... (Ze beweegt niet). ...Verdom-ie 't, dan maar zonder! (Naar de deur).
'k Zeg je - 'k zeg je één ding, en dat zeg 'k je nog is, da'k 't geen vierde keer meemaak...
As je niet zooveel wind in je hoofd had, as je niet meer an je kammeraden - en wat voor kammeraden, godbeter! as an je vrouw en je kinderen hing, zou je niet zoo bezeten tekeer gaan...
| |
| |
(dof).
Ja, ja - 't is goeie...
't Is goeie! 't Is goeie! Daar leg-ie voor in 'n pijn om te besterven - daar roep-ie de Heilige Maagd voor an, om 'r door te kommen - daar bè-je dankbaar da-je verdienste het - en daar mot alles, alles weer tegen de grond! As je d'r uit was getrejen - uit je gekke, uit je krankzinnige organisatie - as je niet de gebrajen haan had willen uithangen met je voorzitter spelen... Waarom most jij voorzitter wezen...? Waarom jij...? Waarom de anderen niet...? Waarom jij voor hullie de kastanjes uit 't vuur halen...? Waarom jij met je zes kinderen...? As boven de mannen fatsoenlijk thuis zitten, zit jij God-weet-waar - in de kroeg - op je vrind Hadwig z'n schoot - op...
(warm loopend).
...Bè-je d'r of bè-je d'r niet...?
En as 'k d'r niet ben...? Wat dan...? Wat dan...? Al zet je nog zulke groote oogen...
(de vuist ballend).
Bè-je d'r of bè-je d'r niet...? 'k Wor 't zat.
(tusschen beiden tredend).
Fritz!... Schaam-ie je niet, 'n vrouw die zoogen mot, zoo op te winden!
'k Doe d'r niks. 'k Zeg d'r niks. 'k Vraag enkel me kan.
...Daar wordt je lichaam voor uit mekaar getrokken - daar voel je je te lam en te slap om uit je stoel op te staan - daar leg-ie te rekenen, over je slaap heen, om weer niet in de schuld te kommen - en daar mot hij flesschies bier, flesschies bier (smijt ze driftig van de tafel) met vrinden, die maling an z'n huishouen hebben, die 'm met geweld in z'n ongeluk storten, drinken...!
(de flesschen oprapend).
Foei. Nee, 'k zeg enkel foei. Mag jij dat - ben jij dat - tegenover je kinderen, die je de borst mot geven - - die je as gezonde vrouw de borst mot geven - die je geen gif mag voeren, verantwoord...?
Ben ik begonnen...? Mot ik voorzitter
| |
| |
wezen? Drijf ik me wil door? Het-ie 'r al niet driemaal van gelust...?
(zacht).
...Kom nou, Grete. We hebben 't de laaste tijd zoo goed met mekaar kennen vinden... Wat mier je nou!... 'k Ben toch niet van af gister in de organisatie... Je had 'r toch zelf - vroeger - je draai in... Ben je niet lid van de ‘Zangvereeniging...?’ Heb-ie niet op de voorste rij mee zitten luisteren, toe Hadwig...
(die al dien tijd met 't hoofd op de tafel heeft liggen kreunen).
...Doe wat je wil! Doe wat je wil! Doe wat je wil!...
(hem beduidend niet door te gaan).
...Nou, laten we over wat anders praten, hè?... Heb-ie je kan vannacht meegebracht? Weet je dat zeker?
Nee, 'k hè-'m ingeslikt! (Weifelend tot Grete). ...Zel 'k - zel 'k...? Wat weerga, 't is toch niet langer te harden... Hoe heb-ie zelf geraasd en gefoeterd, toe'k voor twee maanden zonder de vingers (verlegen-lachend) die 'k voor jou op 't Stadhuis op heb gestoken - wijf! wijf! (Klopt haar op den schokkenden rug) - na boven wier gedragen!... Hè-'k die niet voor jou en voor de jonges, die je onder je hart droeg - (verlegen lachend) : kon 'k raaien da-je me d'r met twee zou opschepen? - laten zitten?... Wordt 'r niet geplukt en gezogen an 't loon... Ben 'k niet met minder as ooit thuis gekommen, terwijl Rudolf as sleeper z'n portie haalt... (bij hernieuwd gebaar van Moeder Schulz Grete met rust te laten). ...Ja Moeder, ja!... Wijf! Wijf! ...Zeg nou zelf!... Waar leit je vader? Waar je broer? Waar (verlegen lachend) je - je eerste kerel...? Hè-'k me vader anders as met 'n beenstompie gekend...? Hè-'k niet drie, drie broers...?
...Drie, hier en daar, voor 't laast gezien...? Zellen je twee - je twee - kon 'k 't raaien, meid? - je twee ‘jongste’ niet net zoo goed as ik 't gat in motten...?
| |
| |
(bij Grete's zacht nasnikken).
Laat 'r nou maar!... (een stilte) ...Gre, Grete... Zoo kè-je niet blijven leggen, hoor! 'k Ga strijken... Mo'k 't goed op de gonjelap leggen...? Nou, as 'k je met 't heete ijzer brand...
| |
Veertiende tooneel.
De vorigen, Hadwig, Wiener, later Heil.
(met twee stoelen. Drinkkan op rug).
Gedorie, is me buik nou zoo dik geworden - van je - van je (met de deuropening worstelend) - 'k kom 't luik niet door, hahaha! - van je rats, moeder Schulz - of is de sponning gekrompen? (Tot Hadwig, die 'n stoel op z'n schouder draagt). Dring niet zoo, anarchist! Kè-je niet rechts houen...? Daar komt-ie? Excelsior, as dominee zeit...! (Slaat militairement aan voor Schulz die verlegen bij de tafel staat). 't Volk is klaar met schaften, meneer... (Ziet Grete). Neem me niet kwalijk...
(verlegen).
We brengen de stoelen terug... En, en - gelukgewenscht met je twee jonges, vrouw Schulz... (Moeder Schulz wenkt ze heen te gaan). ...Ja... (Grete staat moeilijk op, Moeder Schulz schiet op haar toe, helpt haar de slaapkamer in). ...Mot gehad? (Schulz knikt stug. Heil komt binnen, zet zich bij 't fornuis). Om ons? (Schulz knikt). Ja, ja - dat wisten we niet...
(nog met de stoelen over z'n arm).
...Respect hoor, respect! As mijn voorland niet slimmer is, as 'k vannacht op me tandvleesch 't beloofde land binnentrek, trakteer 'k me bruid op 'n stuk odeur met 'n oorlam! Respect!
| |
Vijftiende tooneel.
Moeder Schulz, Schulz, Hadwig, Wiener, Heil.
(fluisterend).
Gaan jullie nou!
| |
| |
Nee, Fritz. Zakt vel weer... Heb-ie je kan?
Nee. 'k Hè-d'r toch gister... (Kijkt in de glazen kast). ...Wel, goddoome! Wat 'n oponthoud voor niks! Goddoome-nog-toe!
Fritz, as je nou weet hoe 'k 't niet hebben ken...
(gehumeurd).
Wat kè-jij nou weer niet hebben...? Is 't mijn schuld as de boel niet op z'n plaats is! (Scharrelt bij de kachel). ...Mo'k zonder kan in die hette benee werken...? Opzij, Heil...! (Bukt zich om achter Heil's stoel te kijken). ...Dat kost met al 't gedonderjaag hier 'n boete an de contrôle! (Slaat driftig 't raamgordijn opzij - 't crucifix valt op den grond).
(driftig).
Nou vraag 'k jullie! Da's toch meer as erg...! 't Jezusbeeld stuk, omdat hij in z'n drift... Dat vloekt as-ie me 'r de dampen mee andoet, as-ie weet da'k 't niet hooren ken, en dat smijt wat mijn dierbaar is tegen de grond!
(grommend).
...Hang 't niet hier op! Je heb je eigen woning hiernaast...! Wat doe 'k 'r mee!
(bevend).
...Wat je 'r mee doet...? Wat je met 't beeld van de Heiland...?
Moeder schei uit! Moeder hou op! En nou-die toch af is gevallen - kè-j'm bij jou 'n plaats geven!
Fritz, da's nou toch zoo leelijk, zoo schandelijk-leelijk...
't Is goeie... 'k Hè-je al tienmaal in 't vrindelijke gevraagd in mijn woning geen dingen an de wand te spijkeren, die 'r niet hooren... An de christelijken worden we genoeg herinnerd...!
...Fritz... Fritz... (Schreit).
Moeder schei uit...! 'k Zei je 'n heele koopen - een met twee beenen - maar niemeer hier... 'k Ben boven de jaren...! Nou, dan maar zonder kan... Gedag!
Moeder Schulz, je krijgt toch 'n nieuwe!
| |
| |
| |
Zestiende tooneel.
De vorigen, Anne Menzel.
(grommend).
Hier stoort niemand.
Vanmorgen, op kantoor, had 'k geen gelegenheid je te feliciteeren... (Drukt hem de hand). ...Moeder en kinderen wel?
'k Breng 'n kleinigheid mee. Mag 'k bij 'r?... Dag moeder Schulz! 'k Zag je heelemaal niet! Mensch, wat zit je verstopt!... Toch niks gebeurd?
(naar de slaapkamerdeur).
...Is 't daar...? Mag 'k? (Ziet de bedremmeling bij de anderen). ...Of zal 'k liever morgen...?
...As 't u 't zelfde is, juffrouw...
(norsch).
Gaan we Hadwig?
Ik sta klaar. Middag saam.
(bij de achterdeur, aarzelend).
...Middag... En annemen doen we niks...
...Annemen! Annemen! Ben je wel wijs, Schulz!... Annemen!... (Haar pakje openend). 'k Zal zoo vrij zijn - of je 't an wil nemen of niet! - 't uit te pakken. Asjeblief! Voor de luiermand wou 'k niks brengen, omdat 'k natuurlijk - wat jij, moeder Schulz? - niet wist of 't 'n bakertje of 'n kapertje zou wezen... En nou 't twéé kapertjes zijn geworden...
Dank-ie. Ben d'r niet van gediend!
(verbaasd).
Fritz! As de juffrouw zoo vriendelijk is, om twee trappen af te loopen...
Schulz, sinds wanneer ben 'k voor jou en je vrouw 'n vreemde geworden...?
(grommend).
Sinds... Sinds... Middag saam...
| |
| |
Fritz, da's nou toch al te gek!
(geprikkeld).
...Te gek, en, en... Heb 'k jou - of je vrouw met 't minste, geringste beleedigd?
Je mot zelf voelen waar de schoen wringt.
Waar de schoen wringt?... (Nadenkend). Je zal toch niet zoo dwaas en zoo kinderachtig doen, om mij in jullie dispuut - in jullie kwestie met, met - den directeur te mengen? (Bij het zwijgen der anderen). ...God, Schulz, wat val je me tegen, wat vallen jullie me tegen! 'k Woon niet alleen onder 't zelfde dak: 'k ben - als 'k me niet vergis! - zoo goed 'n mijnwerkerskind als jullie allemaal!
(knikkend).
En voor de rest zijn 't mijn zaken niet... En we hebben geen tijd meer te verliezen... Of betaal jij de boete?... Middag...
Schulz! Als je op die manier 'n kleinigheid, waarvoor 'k opzettelijk uitgebroken ben, en dat in presentie van Hadwig en Wiener, die me niet kennen - nee, die me niet kennen! - weigert, is dat zoo hatelijk en zoo beleedigend, dat 'k 't recht heb je te vragen...
As je wat vragen wil, vraag 't dan (naar Heil wijzend, die onzichtbaar bij 't fornuis gedoken zit) - hem. Ik ben de zegsman niet. (Een stilte. Zij schrikt). Nou? (Tot Heil). As je, gedorie, gelogen het, Heil, bè-je nog niet van me af!
'k Hè-niet gelogen - 'k hè-'t gezien - eerst met - met die ander - die andere sloerie - en vanmiddag met haar...
(tot Anne, die houdingloos bij de tafel staat).
As jij - as jij met Wied, die óók 'n mijnwerkerskind was, trekkebekt - as jij d'r zulke liefles op na houdt...
Hou je d'r buiten, moeder! - dan blief ik jouw kappertjes niet...
Je hoeft 't niet voor d'r op te nemen, moeder! Je was d'r niet bij, toe Heil ons daarstraks an
| |
| |
tafel vertelde, hoe ze... Gaat me niet verder an!
Gaat me niet an: 'k ben je vader niet... Maar kappertjes - van jou - nee!
(de kapertjes nerveus weer inpakkend).
Goed! Goed! Dan niet! (Driftig tot Heil). ...En als jij weer zoo smerig, zoo vuil en zoo laf... 'k Heb jóú toch nooit wat gedaan... As je weer achter me rug... En achter den rug van meneer, an wien z'n fatsoen je niet ruiken kan, gluper... As je weer... (Smijt driftig 't pakje tegen den grond). ...Bah!... Bah!... (Af).
| |
Zeventiende tooneel.
Moeder Schulz, Schulz, Hadwig, Wiener, Heil.
Ach, ach! Mòst dat nou zóó?
Nou, nou, Schulz... Bij zooveel getuigen!... 'n Vrouw is 'n vrouw... En as 't je niet anging, ha-je je mond kennen houen... Nou draait Heil d'r voor op...
...En hè-'k 't verteld om d'r - om d'r napraat van te maken...? Hè-'k 't verteld, om 't daalijk. daalijk over te klessen?
Dat hè-je! Je zee da-ze de hoer speelde... Zee je 't, of zee je 't niet?...
As... As... As is verbrande turf! (Tot Wiener, die 't pakje opraapt). Kè-je wegsmijten, Wiener!... Gaan we?
Wegsmijten doe'k de vliegen van me bord as 't tijd van laag water is... Jij d'r een, Hadwig?... Nee?... (Steekt ze in z'n zak). Dan laai 'k ze allebei!... Licht dat me bruid d'r twee smakkers bij levert!... (Af met Hadwig).
As 'k dat zee - as 'k dat...
(die nog even met den knop van de slaap-
| |
| |
kamerdeur in de hand geaarzeld heeft, zich grommend terugtrekkend).
...Ja, 't is goeie... Dag moeder! (Zij knikt groetend).
(achter Schulz aan).
...As 'k dat zee, was 't toch niet, om daalijk, daalijk... (Af).
| |
Achttiende tooneel.
Moeder Schulz, Grete, later de Kinderen.
(legt 'n lap op de tafel, neemt 't linnengoed van 't droogrek en 't strijkijzer van 't fornuis, zit dan met 't gebroken crucifix in de handen. Op de gang klinkt 't spektakel van de spelende kinderen. Grete treedt binnen. Zij schrikt).
...'k Dacht da-je...
(ingehouden-smartelijk).
Ja.
('t crucifix bedoelend).
Hoe komt dat - stuk?
Hè-'k - hè-'k laten vallen...
Laten vallen? Hoe ken dat?
(smartelijk).
Hoe dat ken? Hoe dat ken... Weet ik dat?... Zel 'k de kinderen binnen laten?
(met 't crucifix in de handen).
Zonde, hoor! Zonde...
(bij de deur).
Nou dan, maar zachies... (de drie kinderen lawaaien met trommel, trompet en fluit binnen).
Einde van het tweede bedrijf.
|
|
Auteursrecht onbekend