|
| |
XXX.
En moeder begon 'r nou ook an te wennen.
Was 't de eerste weken nog dikwijls van 'n 'r stil-makende
beklemming, als-ie de trap afging, en ze 't schoenen-geroffel van de
optrekkende ploeg over 't kolengruis-pad hoorde - kon ze soms plotseling
afwezig bij de wieg zitten staren, of met 'n duizelig-leeg hoofd in de
deur-opening staan, om naar de troebele lucht, de walmende hooge schoor-steenen
en 't wentelend schachtrad te kijken - an 't end onderging ze de regelmaat, de
monotonie der zich gestadig herhalende dingen, zooals 'n zeemansvrouw, die 'r
man an 't wijde Water afstaat, 'm op 'n duin gedag wuift, om dan met de andere
vrouwen naar 't dorp terug te sloffen, en, vastgegrepen door de
bezigheden-van-allen-dag, zich over | |
| |
niks meer moeilijk te maken
tot 'n stormbal geheschen wordt, en 't gesater van den nuil-gierenden wind, 'n
gelaat, 'n alleen háár, met z'n oogen, z'n mond, z'n glimlach en
ernst bekend gelaat, in den verloren eeuwigheids-nevel op doet leven.
Hier hinderden geen orkaan-vlagen, geen rukwinden, geen geloei om 't
huisje, geen stortbuien - hier hadden de menschen boven den grond meer last en
ellende van 't weer dan die benejen.
Je man ging, je man kwam - 't hortte niet - 't liep alles zoo
precies, zoo haast op de minuut af, dat je zenuwgedoe-van-de-stad, zoo-as Toos
't noemde, met den dag zakte. En je had de dikke acht uur, da-je mekaar niet
zag, geen tijd te murmureeren. 'r Was haast altijd anloop, dan van de buurvrouw
rechts, dan van die links, dan van den overbuurman-met-'t-eene-oog, die pas 'n
zoon had gekregen, en die al z'n vrinden 'n jong uit 't nest van Cees, den
rooien bastaard-Ulmer wou ansmeren, omdat ze 'm met z'n allen, zee-ie, meer as
'n dag loon opvraten. Was 'r geen bezoek dan haalde Ko de krankzinnigste
streken uit, en Blauwbaard, verliefd op z'n grammofoonplaten, zat 'r
melankoliek bij te zing-bibberen, of las met de vingers in z'n ooren dikke
romans met beloonde deugd en gestrafte zonde.
Koertje, die 'n lekkere buiten-kleur begon te krijgen van 't op den
ouwen stoel in 't voortuintje zitten, zag vader | |
| |
meestal 't eerst van allemaal tusschen de terugkeerende mijnwerkers. Geen dag
ging voorbij of Koning Kool had door z'n adjudant Snips wat in 't blikken
sigaretten-doosie laten meegeven, 'n kalken pepermuntje, 'n chocolade-sigaar,
wat drupsjes, 'n vijg, en eens - dat was erg geweest! - 'n stuk steen, omdat-ie
gehoord had, dat 't kereltje zoo ondeugend tekeer was gegaan, dat tante Toos
voor 't allereerst van 'r wonen in Heerlen, ruzie, en lang niet ingehouden, met
de buren rechts had gehad. Koertje had 't brille-spook, 't meissie met 't
kort-geknipt haar, de uitvlerkende ooren en de ijzeren brille-stangen, dat-ie
van af 't eerste oogenblik niet had kunnen zetten, met 't lepeltje waarmee-ie
de onderste suikerdrabjes van z'n koppie thee-met-veel-melk opdiepte, naar 'r
beenig-vierkant hoofd gesmeten, en raak ook - 't had geen haar gescheeld of 't
meissie had 't blikken eind in 'r oog gekregen - omdat ze telkes om den hoek
van 't huisje kwam treiteren, en dan 'r smerige tong tegen 'm uitstak. Daar
had-ie eerst op geantwoord met óók 'n tong, met vijf langs z'n
neus gestrekte vingers 'r bij, maar toen was ze an 't geniepig fluisteren
gegaan met 'n overzij-jongetje, 'n dreumes van 'n jaar of vier, die 'n fluitje
en 'n zweep had, en 'n neus nog vuiler as Piet-de-Smeerpoets - toen had die
kleef-an-'t-vuil z'n neus opgetrokken en an een stuk door geroepen: ‘'t
stinkt hier na de viezigheid! Jij zit in de viezigheid! Jij zit in de
viezigheid!....’ Toen had 't brille-spook, met 't gezicht dat ze in
Amsterdam zouen hebben nagekeken, 't voorhekkie open en dicht gesmeten, en
geroepen: ‘Vieze putjes-jongen!’ - en toen was 't lepeltje,
waarmee-ie al 'n paar keer gemikt had, tusschen 'r neus en 'r oor gevlogen, had
't eene brilleglas 'n barst gekregen. 't Sarrende spook zette 'n bek op of ze
gekeeld wier. Toen had buurvrouw met 'r vuist over 't hekkie gedreigd, was
tante Toos 'r an te pas gekommen, en die had in 't eerste kwartier geen kamp
gegeven. As zij de zieke jongen met z'n open voet geweest was, en ze 'r wouen
negeren, had ze 'n stoel in plaats van 'n lepel genomen. | |
| |
De
jongen hoefde zich niks van dat kind met 'r kaashoofd te laten welgevallen, en
as ze 't nog is probeerde, kreeg ze van háár 'n pak voor 'r
broek. Dan ben ik 'r toch ook nog, had buurvrouw grimmig beweerd - en de
dorpsstraat daverde kort maar krachtig door 't stemmen-geweld.
Koning Kool, de Kabouter-majesteit, die van 't gebroken brilleglas
gehoord had, was, vertelde vader, vreeselijk uit z'n humeur geweest. Je mocht
'n meissie, dat pas 'n oogziekte gehad had, niet met 'n lepel smijten, en voor
straf had de koning 'n steen in laten pakken, die 'n volgenden keer met enkel
water most worden gegeten, as-ie nog is zoo driftig dee. Lang was de
Kabouterkoning niet boos gebleven, want den volgenden dag was 't de helft van
'n kaneelstangetje - de andere helft had de Koningin, in 'n jaloersche bui,
opgepeuzeld.
‘Ik begrijp niet,’ zee tante Toos op 'n avond, toen 't
met de ploegenwisseling zoo was geloopen, dat de drie mannen samen 'n week
nachtploeg hadden - ze had 'r al meer met 'r zuster over gesproken, maar nou
merkte die 't zèlf hoe beroerd 't was zoo'n nacht alleenig, zonder man
over den vloer -: ‘ik begrijp 'r niemendal van dat zoo'n voetje niet
heelt.... 'n Kind met zoo'n ongezond geneesvleesch mankeert wat anders.... ik
liet 'r de waarzegster bij kommen....’ - ‘Ach kom,’ weerde
moeder zwakjes af, maar dubbel-bezorgd door de opmerking, die ze bij zichzelf
al gemaakt had - 't kind wier met den dag magerder, al zag z'n snuitje met de
blauwe, minder omkringde oogen, 'r beter uit - verzette ze zich niet, toen Toos
de vriendin-waarzegster den volgenden avond laat, want ook die d'r man, d'r
vierde, was van de nachtschicht, meebracht.
't Was 'n klein, zwart vrouwtje met saamgegroeide wenkbrauwen en 'n
lorgnet op 't mopneusje. D'r man hoefde niet in de mijnen te werken, want zij
verdiende geld as water as vroedvrouw en in 'r vrijen tijd met 't lezen van
koffiedik. D'r was geen mijnwerkersvrouw of ze waren bij 'r geweest. Dat ze
zelf op bezoek kwam, was 'n hooge onderscheiding, omdat ze veel vriendschap
voor Tante Toos | |
| |
voelde. Haar tweede man was denzelfden nacht met
tante Toos' eersten en laatsten onder vallend gesteente gebleven. Ze hadden
samen staan huilen voor 't hek van 't emplacement en ontmoetten mekaar op den
fatalen sterfdag op de kleine begraafplaats, om 'n versch bloemetje te brengen.
Dat dee de waarzegster uit piëteit net zoo bij d'r eersten en derden en
zou ze ook bij den levenden doen, as-ie God-beware.... Want de Hemel was met 'r
geweest. Van iederen man had ze 'n zoon en 'n dochter, allemaal blakend in
leven. En ze had in 't koffiedik, waarin ze as in 't Hiernamaals
geloofde, zichzelf nòg 'n man toebedeeld, en 't zou niet bij de
acht blijven. Meestal voorspelde juffrouw De Koos, die soms met 'r eigen namen
in de war was - ze heette van zichzelf Kerckhof en was naar 't Stadhuis
èn naar de kerk met wijlen Oolijk, wijlen Treurniet en wijlen Graff
geweest: de duivel speelde met 'r! - meestal voorspelde ze aangename zaken,
zelden narigheid! Want 't kwam altijd uit. Ze zag dikwijls meer dan ze losliet
- met te groote loslippigheid maakte ze de vrouwen schuw - en as ze bij je
binnen kwammen las je 't al in de verte op d'r gezicht dat ze geen gedroomde
ellende nog is wouen hooren. D'r waren rijke menschen van 't dorp, die om
juffrouw De Koos-Kerckhof lachten, maar 't was dan 'n lach met 'n luchie. Vroeg
of laat zaten ze toch over 'r met lange angstgezichten, as de vergroeide
ongelukswenkbrauwen boven den vergulden lorg-net-rand, over de kom met de
koffiedik-torens, de koffiedik-bergen en dalen, de koffiedik-klonten, de
koffiedik-teekenen - dáár zat 't 'm in - gefronst bleven,
en ieder der wenk-brauwhaartjes als 'n klit speldjes in de vleeschbobbeltjes
van 't voorhoofd stak.
Eens, toen ze nog juffrouw Treurniet-Kerckhof hiette, had ze 'n dag
tevoren den dood van 'r eigen man onder vallend gesteente gezien - eens, als
juffrouw Graff-Kerckhof, had ze van dijkbreuk en overstrooming en den moord op
'n gekroond hoofd geweten - eens, als juffrouw De Koos-Kerckhof, in
één nacht, 'n brand, 'n in- | |
| |
braak en 'n dooie
voorspeld - en 't was alles zonder aarzeling, zonder dat je 't verklaren kon,
angstig-op-tijd gebeurd.
Koertje, veel te lang opgebleven - z'n vader bedierf 'm raddikaal -
zat net op moeder's arm in 't midden van de trap, toen juffrouw De Koos met
tante binnenkwam.
‘Laat u mijn dat voetje is kijken, voor 'k bij Toosie 'n
koppie koffie meedrink,’ zee 't kleine, zwarte, als kwikzilver zoo
levendige vrouwtje, dat over de grootste gebeurtenissen, dingen en menschen,
van uit de breedlijnigheid van 'r levensinzichten en toekomstvoorspellingen,
met verkleinwoordjes praatte: ‘ik heb al zooveel kindertjes op 't
wereldje gebracht, zooveel ziektetjes meegemaakt en zooveel brandwondjes bij
me eigen kleutertjes genezen, da'k je wel zóó op slag ken zeggen
wat je d'r an doen mot, Toosie...’
Moeder bebeet zich de lippen. 't Klonk zoo kemiek, dat
‘Toosie’, as je de twee naast mekaar zag - 't pienter-kwieke
wijfje, waaran je haast niet kon zien, dat ze al acht kinderen had, en de
stevige, zware Toos, die net tweemaal zoo lang, tweemaal zoo breed, viermaal
zoo dik was.
Nou kwam 't bleek-paarse voetje uit de zwachtels onder 't
vinnig-plassend licht van de lamp. De vroedvrouw-waarzegster bewreef de
verlegen teentjes van den kindervoet, die zich als slakjes in hoorntjes
trachtten terug te trekken, en ze dee dat met de toppen van 'r vingers, die
door 'r garen handschoenen héén-staken. Ze had pas 'n
deftige visite achter den rug. Anders zag 't dorp 'r niet met die
kamgaren, de uitwaseming van je handen tegenhoudende klungels. De zwarte
wenkbrauwlijn boog naar 't open-wondvoetje - de zwarte nagels, die 't gevecht
met de garen toppen gewonnen hadden, bestreken zorgzaam en hygiënisch de
zieke huid.
‘Ik zal je is wat zeggen,’ zei ze toen inderdaad:
‘dat zit niet van buiten - dat zit van binnen - dat is door z'n bloed
geslagen. Hoe meer-ie loopt, hoe stukkender 't wordt - d'r mag geen kou bij
kommen, voor 't kouwe vuur - en je mot 'm 's morgens, 's middags en 's avonds
levertraantje voeren.... Dat zuivert de kliertjes.... En as 'k | |
| |
nou nog de toekomst mot lezen, Toosie, mot 'k 'n schoon wit
kommetje....’
‘Wie was dat, groote zuster?’, vroeg-ie boven, terwijl
ze 'm in 't groote bed - in 't groote, op vader z'n plaats, om niet zoo
akelig alleen te zijn, en wat anspraak te hebben - in 't heusch-groote bed
instopte.
‘Dat was 'n buurvrouw, die verstand van kinderen
het....’
‘Ik lust geen levertraan....’
‘Levertraan is heerlijk, jongen - en as je die trouw drinkt,
wor je ieder uur 'n heel end grooter....’
‘Het zij die ook gedronken?’
‘Natuurlijk’, zei moeder, zich over 'm buigend en meteen
't licht uitdraaiend, omdat ze haast had 'r benejen bij te zijn, as de juffrouw
uit koffiedik ging lezen.
‘Moeder, je jokt....’
‘Mag-ie dat zeggen, ondeugende schat?’
‘Die kan geen levertraan gedronken hebben - tante Toos
wel.... Anders zou ze niet zoo klein zijn gebleven.... 'k Leg nog niet goed,
moeder.... Bij m'n rug is 't niet goed ingestopt, enne 't kussen leit zoo
laag....’
‘Moeder komt dadelijk zelf in bed,’ lachte ze - ze kende
't liedje van verlangen in 't donker.... En al riep-ie nog zoo - nou had ze
geen tijd.
‘Meen je dat, Marie?’, zei Toos net toen ze binnen kwam,
en Juffrouw De Koos de kom met de koffiedik-hieroglypen onder de meeloerende
lamp heen en weer schudde....: ‘meen je 't werendig....? Doe 't nog is
over voor alle sekuriteit....’
‘En?’, vroeg moeder.
‘Doe me een plezier,’ snauwde Toos met 'n hoofd rood van
bijgeloovigheid: ‘kom jij 'r niet bij zitten, Riek.... Da's niks
voor jou.... Dan haal je je allemaal spookgedachten in je hoofd....’
‘Het u wat naars van m'n jongen gezien?’, vroeg moeder,
die sebiet voelde dàt 'r wat was.
‘Ik hoef niet voor uw jongentje te kijken,’ stelde de
juffrouw | |
| |
gerust: die wordt honderd jaartjes, as je 'm
levertraantje voert, 't eene lepeltje voor, 't andere na.... Ik keek....’
‘Marie, kles u asjeblief niet waar zij bij is!’, viel
Toos driftig in de rede: ‘ik ken me zuster beter as u....’
| |
| |
De vroedvrouw-waarzegster antwoordde niet. Die had 'n schoone kom
van 't stel genomen en 'n tweede spoelsel gronderige koffie. De met de toekomst
van menschen spottende, alles wrokkig ontledende lamp, sloeg fonteintjes in en
tusschen de loovertjes van 'r lintenhoed, doorscheen de versleten garen
handschoenen, de geelbleeke vingertoppen met de zwartrandige nagels - èn
vrat de slagschaduwen rond 't neertragende, beddingen, spelonken, stalactieten
en.... doodskoppen vormende koffiedik langs de witgranieten kom-glooiing.
Juffrouw De Koos-Kerckhof wrikte de kom 'n paar maal in de
koestering van 'r kamgaren kluifjes, en plette de in 't lampelicht bloedelooze
lippen, terwijl de gespannenheid van 'r wenkbrauwen de haartjes nu, als zich
tegen den aanval van 'n rupsendooder verwerende larven, deed naalden. Ze had 't
voornemen geen woord te zeggen, zóó als ze zelf in de
openbaringen geloofde, maar omdat ze niet gekommen was, om met 'n
verschrikt-geheimzinnig gezicht te blijven piekeren, liet ze ten minste iets
los:
‘U krijgt morgen of overmorgen 'n briefie waarvan u zal
opkijken, Toosie - ik ken niet zien of 't plezierig of niet plezierig zal
wezen, maar 'n verrassinkie is 't zeker - 't is 'n briefie met lakkies d'r
op.... Nou en dan wachten 'r geen vroolijke gebeurtenissen.... Ik krijg
tweemaal 't zelfde - tweemaal precies eender.... Asjeblief.... Kijk jij maar,
Toosie... 'k Heb je gezeid, waar je op mot letten, al ken je d'r niet altijd
van op an, omdat satan vol rare streekies zit....’
Toos nam de kom in 'r bleek-vette handen, keek, zag de
schedel-omtrekken, de holle oogkassen, en bleek tot an de wortels van 'r haar
met de zilveren slieren, zei ze: ‘Angstig.... angstig....’
‘Wat zie je dan?’, vroeg de jonge vrouw, zich over de
kom buigend.
‘Niks voor jou,’ vlamde de oudere zuster op, en om te
beletten dat Riek 't zou zien, goot ze koffie in de kom, die in 'r hand
trilde. | |
| |
‘Ik heb 't is eens gehad,’ verhaalde de vroedvrouw met
voorbeeldige takt, en ze schonk zich 'n kommetje met véél suiker
en melk in: ‘da-je de ooglejen zag open en dichtgaan, maar dat is toen
niet erg geweest.... 't was de hond, die ze jaren gehad hadden, en die door z'n
gekef tegen de wielen onder de kar raakte.... D'r komt altijd iets van uit,
maar je weet nooit waar, wanneer en nooit in de hoeveelste graad....’
‘Was d'r 'n dooie?’, vroeg Riek - ze dorst 't woord
haast niet in 'r mond nemen.
‘Nee!’, loog Toos: ‘en zeur niet op den laten
avond over misselijke lammenadigheden.... Daar mot je hier in Heerlen niet mee
beginnen, Riek, anders krijgen we verdikkeme mot met mekaar!’
'r Werd dien nacht onrustig in 't huisje geslapen.
De twee kinderen deeën lastig, en de vrouwen schrikten bij elk
geluid, nou 'r geen man in huis was. As 't varken in 't stalletje snorkte of
z'n trog bewroette, zat Toos in luistering in 't bed van Ko op - en toen 't
geitje blerde, omdat de vroegzon zoo fijn door de spleten van 't hok 'r
lichtbundels dee zingen, sprong moeder uit 'r bed, om den weg door 't
zoldervenster af te spieden. Toch gebeurde 'r niks. Alleen bracht de eerste
post, terwijl de mannen sliepen, waarachtig 'n brief, waarbij de zusters
geweldig opkeken. Koert werd opgeroepen om voor de Rechtbank in Amsterdam te
komen getuigen. De aannemer, bij wien-ie den electrischen verklikker aan de
verborgen brandkast aan had gebracht, was failliet verklaard en op aanwijzing
van den curator in hechtenis genomen, omdat 'r heele leelijke dingen ook met de
papieren in de brandkast gebeurd waren.
Mevrouw had bekend, dat 'r man 't geld zelf zoek had gemaakt, en in
'n opwelling van berouw had ze honderd gulden in de overzij-bus gestoken. 't
Nummer van 't biljet en de lettersoort van de schrijfmachine hadden 't aan 't
licht gebracht.
‘Da's fijn,’ zee Toos: ‘as je Maandag gaat,
krijg-ie je | |
| |
reis en je verzuim vergoed. Wat 'n sallemanders, om
jullie dat an te doen....’
|
|
Auteursrecht onbekend