|
| |
| |
| |
IX.
Moeder, weer zèlf in de bereddering van 't kleine huis-houen,
stond an de deur, en wachtte op háár beurt om visch te koopen.
Buurvrouw-van-benejen was 'r nèt voor geweest, en omdat die geen boe en
geen ba zee - sinds de herrie om de ƒ7.34 1/2 die ze in
afbetalingen had motten afdwingen, was 't volk-van-boven nog niet eens
lucht voor 'r - school moeder in 't portaaltje, en hield 't jongske, dat
met knipperende angstoogen naar 't villen der levende paling, die de
turfschipper, gestoofd met 'n klontje boter en 'n scheut azijn, voor z'n
middageten zou krijgen, keek - met zachten dwang terug. De bobbels der keien
golfden in 't woekerend zonnetje of ze op werden gestuwd door 't blazend
getoeter van je gemeenste Noordenwindje - musschen ploeterden in 'n stofbuil en
'n jong met 'n kuif in z'n nestveeren, zat te trillen en te beven, as z'n
moeder niet gauw genoeg kwam om 'm voer in z'n tjilpende bekje te stoppen. 't
Hondje van den kruijenier liep met 'n heelen slier straat-schooiers achter 'n
peenharigen Kees met 'n mopsekop te keffen, om den lantaarnpaal heen, en weer
met z'n allen langs de kar van 't Huizer Boertje terug, tot ze jenkend en
kijvend mekaar in de steeg-om-den-hoek na-
| |
| |
holden - en
naast 't karrewiel kloof de kater 'n glibbrenden schollekop, dat je 'm in 't
portaaltje hoorde smullen en schransen. Boven de platte manden met
stuipwurmende botten en schollen, die op konden springen en op elkander
neer-plonsen, dat 't smakte of iemand in de handen klapte, bewoog 't
glinsterend mes in de bloedrige hand van den man. Je zag den paling in 't
zaagsel kronklen en wringen, òm de vingers van den man z'n
gier-krijschend lichaam rukken, om den pols z'n bast met 't zaagsel slingren en
wroeten, of-ie zelf 'n prooi te pakken had en die in hijgende woede wou wurgen,
maar dan priemden de nagels van 't boertje in de kleine kieuwopeningen, de
paling floepte wild met z'n staart - 't in de zon straal-fonteinende mes
door-keepte behendig de donkergroene huid van den kop - 't bloed bespoot de
harige manshanden, en 't vel van 't dier, aan de rugzij wazig en groen als 't
wier van de zee, aan de buikzij wit en met zilveren glans, werd in
één rauwen ruk van 't plots-bleeke lichaam, met de sidderende
naaldjes en sprietjes van de rug- en de borstvinnen, gescheurd.
‘Verdorie’, schrikte de buurvrouw-van-benejen, die met
'n wereldwijs gezicht 'r teiltje met water ophield, en 'r niet op verdacht was
dat 't gevilde kreng, met den 'r an 'n scharniertje bijbungelenden kop en 'n
boddie zonder hart of ingewanden, nog zoo zou naspartelen. Haast was-ie nakend
en wel uit z'n badje op de stoep gesprongen. Met z'n klesnatten staart had-ie
'r 'n mep tegen 'r kin gegeven en 't water in 'r oogen gejudast:....
‘verdorie, je krijgt ze niet dood al hak-ie ze in zessen....’ En
omdat ze 't gezwem en gehos van den vel-loozen paling in 'r teiltje kemiek
vond, lachte ze met 't gesputter van 'n niet goed gesloten fleschje bier, en 'r
oogtand liet 'r onderlip van leut warendig los: ‘je sou sweeren dat-ie
nog s'n volle verstand het! Schei je d'r uit, halleve gare, je spet me schoone
bloes vol roestvlekken, héhéhé!....’
Terwijl was 't Huizer boertje met 'n tweede schiere-aal bezig, 'n
suffe, slijmerige, die eerst begon te wriemelen en | |
| |
te slingerapen toen-ie z'n bast, met 'n scheur dat je 't hoorde kraken, kwijt
was. Maar toen werd-ie nòg feller as de ander. Zoo in 't teiltje
floepte-ie over den rand, en of-ie niet gekookt mòcht wezen: weg was-ie
in 't rooster van 't riool - 'n sallemander zonder kop en zonder vel.
't Gaf 'n kleine doch zuivere en zeer redelijke ruzie. Buurvrouw wou
'n anderen, omdat zij den paling niet gekregen had. En de boer verdraaide 't,
omdat-ie de hoeveelheid in haar teil had afgeleverd. ‘Dan mot u
niet zoo onberedeneerd boven 'n riool-rooster gaan staan’, zei-ie driftig
met 't bloederig mes in z'n bloederige hand dreigend: ‘ik hei de palingen
niet an 'n touwtje!’ ‘U ken uw beesten beter as ik’,
verweerde zich buurvrouw, ‘da's uw vak. Ik lever mijn wasschen
behoorlijk in de huizen af. 't Is van mijn 'n goedheid om hier te staan
en geen verplichting.... Wat zeit U? U is 'n man van de wet....’
Maar de rijksveldwachter, die met 'n portefeuille in de hand, even
had staan kijken, haalde de schouders op, en bij de gespannen aandacht van de
menschen om de kar, van buurvrouw en 't boertje, dee-ie 'n stap in 't
portaal van 't bovenhuis, en reikte an moeder, die 'r bleek bij werd, 'n
zoo groot papier, dat je 'r 'n prentenboek in had kennen kaften. ‘Dank
u’, zei moeder tegen den smeris met de zilveren kwassies, en daalijk
sloot ze de deur.
‘Mot je geen visch koopen, moeder?’ vroeg de jongen
teleurgesteld.
‘Ik weet 't niet’, praatte moeder afwezig, en ze
duizelde 'n oogenblik tegen den witgekalkten muur aan, 't papier met de mekaar
gedag zeggende leeuwtjes in de hand. | |
| |
‘Je het de deur dichtgedaan, moeder’, hield Koertje aan:
‘en je most toch schol hebben....’
‘Ja, schattejongen’, antwoordde ze, 't manke kereltje
niet ziend, niet hoorend. Ze draaide in 'n klutsende kolk. 'r Kringelde 'n
hoos, 'n geweld van water, wind en vermummiede blaeren rond 'r heenzuigend
lichaam. Dat dat ding ‘In naam van de Koningin’, gekomen was, was
niet 't ergste. Dat 'r man voor den Rechter-commissaris most
verschijnen, wist ze, had-ie 'r zelf gezegd. Maar dat 't net nou most
gebeuren, terwijl ze an de deur stond, en dat de halve buurt 't had gezien -
dàt was om door den grond te zinken.
‘Moelief, je het de deur toegedaan’, herhaalde-ie
hardnekkiger dan ooit, omdat-ie 't villen en slachten van de spartelende, zich
nutteloos verdedigende dieren, waarvan-ie 't gillen, nog hoorde, om bij
weg te loopen, weg te rennen, vond, maar 't toch weer moest zien hoe de
man met 't mes, net as de Indianen skalpeerde, en hoe al de skalpen op 't
plankie van de vischkar, naast afgekapte hoofies van scholletjes en botjes, met
nog trekkende lippies en uitkollende, gelemetaal-oogies leeën. Moeder's
rok had-ie 'r bij vast staan te houen, nou-ie 't voor 't allereerst van z'n
leven van zóó dichtbij zag. Als hij zoo'n paling of zoo'n
schiere-aal was, zou-ie den boer-met-z'n-rare-pet, 'n oplawaai met z'n staart
hebben gegeven, dat-ie 'r scheel van zou hebben gekeken, of hij zou 'm as de
slang uit 't Dierenboek na z'n nek zijn gevlogen, en z'n keel zoo hebben
toe-gehaald, dat de vischboer op z'n knieën zou hebben verzocht:
‘laat u mijn asjeblief los, want ik stik zonder me asem....’
‘Moe, dan! Moe!’, drong-ie aan. Ze hoorde 'm niet. Ze
las de dansende woorden - om gehoord te worden - in zake tegen hem bestaande
vermoedens - Vrijdag | |
| |
tien uur - Huis van
Bewaring. Met den kleinen vischemmer om de ronding van 'r arm gehengseld,
keek ze naar den wijkenden muur, terwijl de kinderstem zoo zwak werd of 't
ventje op zolder an 't redeneeren was. En ze zou in die overrompelende
stemming, as Piet, in de hitte van de zon van 'r stokkie zijn gevallen, as de
Huizer Boer, die ze zelf had angeroepen, en die 'r met 't emmertje in de
deur-opening had zien wachten, niet met z'n vettige vingers angescheld had,
eenmaal en toen nog is, omdat-ie 'r door de deurruitjes zag staan, en zoo toen
ze open dee, met platte korfies Zuiderzee-botjes, die 'r dadelijk allemaal
leëen an te kijken, op de vloermat kwam loven en biejen.
‘Nee’, zee moeder, 't lange papier zenuwachtig achter 'r
voorschoot verkreukelend, en plots weer klaar-wakker: ‘da's me te duur.
Dat kennen wij niet betalen. Ik krijg zoo pas 'n bevel van de personeele.... Ze
laten je niet met rust....’ - Ze had ineens behoefte te jokken, om zich
'n houding te geven. En na 'r bleeke kleur, kreeg ze nou weer 'n vuurrooie,
omdat ze zelf voelde, dat 'n Rijksveldwachter niks met belastingbiljetten te
maken had. De lucht van Strafzaken zat an de blauwe uniform vast. Maar de
vischboer, die 't z'n zorg was, wat de menschen tegen 'm smoesden as-ie z'n
visch maar kwijtraakte, knikte enkel of-ie 'r weet van had: ‘Vertel mijn
niks’, zee-ie, de platte korfies tegen z'n mouwvest an: ‘ik leg d'r
krom van. Je werkt vandaag niemeer voor 't brood van je huishouen, mensch - je
werkt voor de Staat.... Nou, doe je 'r vier stuiver bij.... Zoo levend hebbie
ze nog nooit in je huis gehad....’ Met dat-ie 't zee, dee de grootste bot
wat de gevilde paling, die nou in 't riool an 't bajen was, gedaan had. Z'n
staart na z'n kop buigend, of-ie z'n lichaam-van-roestbruine-vlekkies in
tweëen wou vouwen, wipte-ie op as 'n springveer, dook na de vloer van 't
portaaltje, en kikkerde op de trap toe, of-ie na boven wou.
‘Raap is op, jongen’, zee de boer.
‘Klek-klek-klek’, zee de bot, die allebei z'n ivoren
oogies | |
| |
an één kant van z'n neus had zitten -
gossiemijne, dan liever 'n hinkende voet! - en baleinen as-ie dee, en windvanen
met z'n staart, en gapen met z'n bek, of niemand haarlemmerdijkies met 'm most
beginnen, nou-ie losgebroken was: ‘klek-klek-klek!’ Nou lee-ie
effen uit te rusten, zoog-ie alleen met z'n kieuwdeksels van vermoeidheid op en
neer.
‘Durf-ie niet?’, vroeg de vischboer, breed-uit
lachend.
‘Hij is nog zoo klein’, kwam moeder 'r op de traptree
teruggeweken zoon te hulp. Ze bukte liever zelf. Maar toen de IJ-bot moeder's
vingers, met den trouwring, an z'n staart voelde, klepperde-ie zoo akelig as 'n
kraai in 't nest, bibberde-ie of-ie 't op z'n zenuwen zou krijgen, en keek-ie
moeder zoo vuil an, dat ze 'r papier met de twee leeuwtjes van schrik liet
glippen, en met 'n gilletje of-ie 'r gebeten had, op-sprong. Toen zette de boer
z'n twee korfies op mekaar, z'n houten zool beplette den kop en de oogies van
de weerspannige bot, 'n plompe duim en 'n dikke wijsvinger grepen toe, en 't
dier werd in de mand bij de andere neer-gekwakt.
‘Daar dan - twee stuivers 'r bij’, zee de boer, en
moeder knikte dat 't goed was. Nou stond ze op de plaats van de
benejen-buurvrouw, die nog 'n heele boel te vertellen had an de kruijenier, en
de vrouw-van-de-schoenfrik en de juffrouw-van-de-barbier. D'r oogtand dook op
en neer as de naald van de naaimachine, zoo'n vreeselijk hoop nieuws as ze
kwijt te raken had. Moeder, erg witjes na de geboorte van Magdalena en na den
schrik om de uniform met de zilveren tressen en kwasten, keek na de blompotten
van de overzij en loerde meteen of 't Huizer boertje niet dezelfde streek van
den vorigen keer uithaalde, toen-ie zeven in plaats acht scholletjes in 't
emmertje gestopt had. Je mot 'r ook bij blijven staan, had vader gezeid, anders
wor je beduveld. Kwak, zee 't mes, dat altijd raak was, en dan viel de kop met
de oogies op 't plankie. Kwak, en dan gingen de vinnen en de staart. Kwak, en
dan lichtte- | |
| |
ie 'r de ingewanden, 't blaasie en 't groene galletje
uit. Kwak, en dan kiepten ze in moeder's emmertje, dat rood van 't bloed werd,
en ze zwommen nog zoo met d'r dooie lijfies, dat 'r belletjes in 't water
opborrelden.
‘Mag je dieren pijn doen, moeder?’, vroeg-ie toen ze
weer in 't keukentje waren, en moeder met 'r gedachten bij heel andere dingen
en met den emmer bij 'r voeten, achter de tafel neerzat.
‘Geen dieren en geen menschen’, zei moeder zacht, en
tobbend over 't papier, dat door 't boertje opgeraapt was geworden en 'n
bloederig litteeken droeg, sloot ze 'r lieve oogen, om 't kind de zich
doorvechtende tranen niet te laten zien.
‘Waarom doe je je oogen dicht? Heb-ie nou al slaap?’
‘Ja, vent’, ontweek ze.
‘Mag je 'n paling zoo maar alles van z'n lichaam trekken,
moeder?.... Of doet 't geen pijn?’
‘'t Doet natuurlijk schrikkelijke pijn, jongen’, zee ze,
nog altijd met 'r oogen stijf dicht.
‘Waarom het de klebak 'm dan niet gezeid, dat 't niet
mocht?’
‘Dat weet 'k niet....’
‘Waarom heb jij dan die botten laten opensnijjen en ze d'r
koppen afkappen?’
‘Omdat - omdat’, hakkelde moeder, verschrompeld in
vinnige, benauwende, 'r 't angstzweet opdringende zorgjes: ‘omdat - ach,
schat-van-moeder, vraag me nóú niet.... 'k Heb hoofdpijn.... Laat
me effen zoo zitten....’
‘Ja, moeder’, zei-ie gehoorzaam, en terwijl moeder 'r
tranen wegslikte, zonder dat iemand 't merkte, en met 'r kleine ziel in de
groote Eeuwigheid rondtastte, om in de vertroebeling-van-alles 'n houvast te
zoeken, zat 't kereltje met de voetjes op de sport van den keukenstoel, dicht
naast de vrouw met de gesloten oogen, en keek naar de krimpende, stuipende
platvisschen, die nou allemaal blind waren en in 't rosse water naar iets
schenen te tasten. | |
| |
Vader, die zingend thuiskwam, met moeder 'r armband-horlogie om z'n
veel te grooten pols - of zij z'n vroolijkheid niet begreep! - las driftig 't
papier bij 't veldje hemelblauw, tusschen de raamsponnen, waarachter Onze
Lieve Heer woonde, 't Most 'n héél leelijk verhaal zijn, want z'n
vuist kromde om 't paperas, en sloeg zoo op de tafel, dat de lepels en vorken
angstig naar de borden toe-kropen.
‘Wat win je daarmee, schat?’, zee moeder opstaand en
vader z'n domme hoofd in 'r handen nemend; ‘heb-ie 't
gedaan?’
‘Nee. Dat weet je toch!’, gromde vader, norsch
neerzittend.
‘Dan lachen we 'r om’, troostte ze, en ze had 'r
glimlach echt en stevig terug: ‘geef vader 'ns gauw 'n erg-dikken pakker,
liefste....’
‘Ik ken zoo niet bij 'm....
‘Man’, zee moeder,'r ook bijkomend: ‘je jongen wou
je iets an je oor zeggen....’
Treuzelend lichtte vader 't mannetje in z'n armen, en kreeg 'n paar
zoenen, zoo malsch, dat 't klapte as 't springen van de botten.
‘Domme, domme vader: je mag niet zoo boos kijken.... Heb-ie
nog altijd verdriet?’
‘Ja, mannetje. Nog altijd....’
Meer zei-ie niet. En an tafel bleef-ie erg stil, zat-ie met 'n
gezicht as 'n oorwurm. Op 't steenen vergiet leeën de gebakken botjes,
waarop vader anders dol was. De grootste, de wilde duivel, die zich niet door
moeder bij z'n staart had laten pakken en door 't boertje met z'n zool getemd
was geworden, bruinde nou tusschen de blommige aarpels en de gewelde boter, op
vader's bord.
Maar vader at niet. ‘Toe nou, schat, toe nou’, zee
moeder, nog liever dan anders lachend: ‘daar heb ik me zoo voor
uitgesloofd. Je straft 'r jezelf mee. Eet nou!’ - ‘Ik
| |
| |
kan niet’, zee vader: ‘me keel is
dichtgeschroefd! De schoften! De schobbejakken!’ - ‘Stil nou. Niet
waar de jongen bij is’ waarschuwde moeder's alles bereikende stem:
‘en jij, schat-van-moeder?... Doe je net as vader?’ - ‘Ik
lust geen visch’, droomde 't kind voor zich uit. - ‘Jij lust geen
visch’, praatte moeder verwonderd: ‘waarom niet, malle
jongen?’ - ‘Omdat, omdat’, sprak-ie haperend - 't leek of 't
plankje van de vischkar met de vellen van de gevilde palingen, de schollen- en
bottenkoppen, de kollende ivoren oogies en 't bloederige mes van 't boertje op
't tafelzeiltje bewoog - ‘omdat 'k 't vanmorgen zoo akelig heb
gevonden....’ - ‘Wat?’ vroeg vader, 'r niemendal van
snappend. - ‘Hij het’, vertelde 't kind: ‘de palingen met 'n
mes d'r keel afgesnejen en ze as de Indianen geskalpeerd - en de visschies hier
het-ie d'r hoofd afgehakt.... Al de oogies bennen op 't plankie gebleven....
Daar ben ik bang van geworden.... Ik lust niet, moeder.... Geef jij me 'n
boterham....’ - Omdat moeder heelemaal geen trek had, enkel 'n kom koffie
dronk, vader niet kón, en Koertje geen visch meer lustte, bleef de
schotel dien middag stampende vol.
Vader zat enkel met z'n potlood op 't zeil te krassen. Hij was 't
Morse-alphabet voor radio-telegraphie an 't leeren. ‘Dit
is’, zee-ie an moeder, ‘'t Noodsein voor Schepen’ en
hij teekende:... - - -...
‘Nee, schat’, glimlachte ze, ‘nóóit
zoolang we van mekaar houen en onze kinderen hebben’, en ze ging 't
zuigelingetje halen, dat ze in de keuken de borst gaf - en die had maling an
papieren ‘In naam van de Koningin’, maling an gevilde paling en
gemartelde scholle-oogjes - die dronk tot ze zoo dik as 'n tonnetje werd, en
probeerde 't toen nog is met 'r duim. Toen lachte vader eindelijk
weer.
|
|
Auteursrecht onbekend