|
| |
IV.
Het waren voor den lichamelijk-achterlijken, eenzelvigen,
schijnbaar-vroegrijpen, maar toch diepst-kinderlijken droomer,
van af de geboorte van 't zusje en moeder's kraambed, hortend-moeilijke dagen
van eenzaamheid, vervreemding, troebel-melankoliek aanvoelen der dingen, en dan
weer, in overgangen zonder evenwicht, 'n zich onstuimig-verloren overgeven, om
met z'n kleine, teere ziel aansluiting in 't groote gedrang van menschen, die
d'r eigen kinderziel al lang verkwanseld hadden, te vinden. Vooral de
allereerste dagen, toen moeder op advies van den man-met-den-gouden bril, die
hem-ook-is, voor 'n nooit te vergeten poos, met 'n zwart speelgoedhamertje, dat
nog niet eens halfpondjes in hout kon drijven, op z'n borst en z'n rug - met
almaar diep asem inzuigen - gehamerd had -, toen moeder op advies van
dié meneer zelfs niet met vader mocht praten, omdat ze zoo'n heet
voorhoofd en zulke heete handen had, en 't spook-van-'n-zussie-zonder-haar an
een stuk lee te schreeuwen - van de honger, zee vader, terwijl de broodtrommel
tot an den rand toe vol was - wist-ie zich niet te bergen van opgekropte
lammenadigheid. In de keuken, waar moeder anders bij alles zong, as ze aarpels
jaste, 'n karbonaatje voor vader braaide, of 't beslag voor pannekoeken in de
pisch-pisch-blazende ijzeren pan liet glijjen, dat 't witte, smeuige meel
bruine bladders van de hette kreeg, in de keuken, waar-ie zelf wel had mogen
meehelpen, om krenten | |
| |
te wasschen en kastanjes te
poffen, tegen den tijd dat 't Christuskindje geboren was en moeder met groene
sparretakkies thuis kwam - stommelde nu de kwalijk-gehumeurde
buurvrouw-van-benee, die alleen zulke hardhandige oogen had, dat ze
tweemaal 'n bordje van 't daagsche ontbijtservies, zonder 't an te raken
gebroken had, en de schilfers van de émaille pannetjes vlogen, as ze
enkel na de planken kéék.
Dat was geen jokkes. De kanarie zee
bè!, in plaats dat-ie zong, as ze met 'r rossen neus over 't zaadbakkie
hing, met 'r opwippende kin 't hout raakte, precies as de duvel in 'n wolk van
vonkies en knetterende spaantjes stond, en 't uitgepelde witte zaad over 't
keuken-kozijn-met-de-rekkies en de drogende koppiesdoeken blies. Wanneer ze je
met d'r priemen van grijze oogen doorreeg, keek je liever 'n verdieping
lager, ofschoon d'r spitse, halfpaarse parkieteneus, d'r over 'r onderlip
kuierende linker-oogtand en de paar lange, zwarte haren, die om 'n
moedervlekkie, as uitgevallen haren van 'n borstel, stekelden, ook niet
alles waren. De eerste dag was ze voor háár doen
beminnelijk tegenover 't manke boven-buurjoggie, dat 'r haast met die dakpan
vermoord had geweest - de tweede dag, terwijl 't zich liet anzien, dat 't
kraambed 'n ziekbed zou worden en dat ze 'r eigen huishouen en 'r wasschen zou
motten verwaarloozen, snauwde ze 't kind af, zooals ze 't vijf-en-twintig
gelukkige huwelijks-jaren den turfschipper, met ijzeren schippers-gezondheid,
in liefde gedaan had. Ze was als 'n spin, die geen wanorde in 't net kon velen,
en met 'n vaart op 'n onvertogenheid toe-stoof. 't Eene oogenblik redderde ze
ruw, maar goedig en onhoorbaar de kraamkamer, droeg 'n koppie bouillon, om van
op te kikkeren, met 'n geklutst eitje, an - mocht niet voor de dokter: maling!
- 'n dokter kreeg zèlf geen kinderen, en 'n rechter zàt nooit in
de gevangenis, en toch deeën ze raak! - 't andere oogenblik keek ze naar
den trek- | |
| |
pot, die sebiet 'n barst kreeg, en had ze moeite den
suffen jongen, die om iedereen met z'n groote mans-oogen heen zwom, niet
'ns wakker te schudden. ‘Verdorie’, kwam ze fel-grommend los:
‘Ik sta me keel onder an de zoldertrap uit te schreeuwen, dat je mot
kommen koffiedrinken - ik sloof me beurs en jij doet verdorie as de student,
die 'k op kamers gehad heb, nooit op tijd - de boel angebrand of niet gaar!
Veruit: je brood staat in de keuken.... En haal me geen kunsies uit met nog is
op 't dak te klimmen, of 'k geef je zoo an de vuilnisman mee!’
Angstig zat-ie over de vrouw met de opgestroopte mouwen en de harige
armen, voelde zich of-ie 't zou uitsnikken en at. Maar hoe meer-ie z'n mond
volstopte, om z'n goeien wil te toonen, hoe dikker en zwaarder de prop tusschen
z'n onvermurwbare wang en z'n spijbelend gebit werd, hoe on-overkomelijker de
berg op z'n bord - boterhammen zoo dik as moeder nooit snee, gejaapt voor de
sombere maag van den turfschipper, die, minder goed in z'n sas, driekwart
pannebrood met rogge, en leut in verhouding, verstouwde - leek. ‘Spoel
je prop weg!’, zei dan de buurvrouw vriendelijk: ‘je stikt
'r nog in, en zoolang as ik voor jou de verantwoording heb, zel 't me niet
gebeuren!’ Terwijl kauwde ze zelf met 'r wentelend kinnebakje, langzaam
en onwillig, of ze de roestige koffiemolen was, die moeite met de boonen had,
soms door de verlamming van den slinger niks doorliet, en soms knapperde of-ie
versche waterbroodjes tusschen z'n kiezen an gruzelementen brokte.
Schuw, zoo
in zichzelf gekeerd, of-ie nooit meer 'n woord zou spreken, trachtte 't kind de
weerbarstige prop door z'n verwrongen keelgat te loozen, keek naar
buur- | |
| |
vrouw's uitwippende oogtand, die als 'n
steekbelletje 'r lip doormolmde, en naar de kinharen, die als de sprieten van
'n onraad speurenden kever, met 't gewenten van den koffiemolen meedeinden.
Gos, gos, 'n vrouw met 'n baard en 'n splinternieuw zussie zoo geplukt as 'n
kip....
Was buurvrouw zoo ongeveer klaar, dan graaide ze de krummels uit 'r
voorschoot, mepte die in 't kommetje van 'r blauwselhand, of ze erwtjes gedopt
had, slokte ze met 'n rapheid dat je 'r angstig bij wier, en na 'r mond nog
even voorzien te hebben met 'n bezonnen-dobberenden pink, vroeg ze in meer
verteederde stemming, of-ie nog niet klaar was.
‘Ik lust niet meer’, zei-ie benepen, met 'n linksche
èn 'n rechtsche prop in den mond.
‘Laat dan maar staan, want ik ken geen uur op je zitten
wachten, verwend merakel! De rest zal 'k an de vogeltjes geven, die d'r na
snakken. Doe je oogen dicht en bid...’
‘Wat mot 'k, juffrouw?’
‘Je handen vouwen en danken....’
De onnoozelheid waarmee-ie 'r aankeek, prikkelde 'r. Precies 't
snuit van 'r man, as-ie in 't gepluis van z'n schippersbaardje, iets wou wat
zij niet wou en dan maar dee alsof.
‘Bid jij niet as je gegeten heb?’
‘Nee, juffrouw,’ praatte-ie, opnieuw bang voor de tand,
die in 'r lippevleesch boorde - hij begreep 'r niet, dacht langs 'r heen - of
ze misschien weer 'n kraakharde stem zou opzetten - en omdat-ie in radelooze
verlegenheid kleurde, leek-ie door de twee proppen-as-bikkels an
twéé kanten kiespijn te hebben.
‘Spoel je mond leeg!’, zei ze streng - niks zou
'r van dat manke, onhandelbare kind terecht kommen! - ‘Ik hei je al
gezeid, dat ik 'r niet de verantwoording voor neem as je d'r in
blijft!’
Persend of-ie 'n apothekersdrankie naar binnen móést
wurgen, dee-ie 't met 'n paar hikkende slokken uit 't glas melk met lauw water,
en de gloeiende oogen leken uit z'n hoofd te puilen. Terwijl steunde haar kin
op de blauwselhand. | |
| |
‘Hoe oud ben je?... Nou, dàt zal je toch wel
weten?’
‘Haast zes....’
‘En wat doenen jullie dan, as je klaar ben met
eten?’
‘Niks’.
‘Vouwt je vader z'n handen niet?’
‘Nee, juffrouw’.
‘En je moeder?’
‘Nee, juffrouw....’
‘Gaan jullie nooit na de kerk, as 't Zondag is?’
‘Nee, juffrouw’, antwoordde-ie zenuwachtig met 't
horrelvoetje wiebelend. Hij wist dat 'r 'n kerk was, dat 'r 'n haantje op 'n
toren stond, waaraan je kon zien wat voor wind 't was - as je naar de staart en
de punt van de pijl keek - maar wat ze in de kerk deeën, nee....
‘As ik dat had geweten’, zei buurvrouw, en 'r hoofdje
schudde heen en weer, of ze zoo 'n ongeluk in de straat zag gebeuren:
‘zou ik me boeltje niet voor jullie an z'n lot hebben overgelaten....
Nou, kijk dan maar effen 'n andere kant op.... Versta je me?’
Verschrikt wendde de jongen 't hoofd af, maar omdat 'n kind juist
dat pleegt te doen, wat 'm zonder verklaring verboden wordt, bekeek-ie 'r
dadelijk weer, toen ze met 'n grimmige uitdrukking van met iemand ruzie te
hebben, de knokelhanden met de werkwonden vouwde, en de bleeke lippen in
naarstige preveling bewoog. Langzaam ontspande zich 't norsche gelaat met den
verknepen mond en de dreigende tand. De kanarie begon in de stilte te fluiten.
'r Kwijnde iets liefs om | |
| |
de vrouw met de
ineengestrengelde blauwselvingers, of ze effetjes uitrustte, òf 'n
oogenblikkie in 't zonnetje was wezen uitblazen.
‘Zoo!’, zei ze weer stroef, toen ze onverwacht 'r
slapende oogen opende en 'm in z'n gekijk betrapte: ‘nou heb-ie tenminste
wat geleerd.... As je mijn kind was - en dat ben je gelukkig niet! - zou je
weten hoe je tegen onzen lieven Heer fatsoenlijk te gedragen.... Ik zou
niet kunnen eten, geen hap, zonder dankie te zeggen en niet kennen slapen
zonder... Affijn, je vader mot zelf weten of je voor de galg opgroeit... Zijn
mijn zaken niet....
Humeurig zette ze den ontbijttrommel bij mekaar, en 'n oor van 'n
kop bestierf tusschen 'r vingers.
‘Wat heb-ie daarnet zitten doen?’, vroeg 't kind, 'r
voor 't eerst toesprekend. 't Stille gebaar van de geknevelde vingers, 't zacht
gewieg van de schouders en 't gefluister van de lippen, hadden 'm nieuwsgierig
gemaakt.
‘Ik heb onzen Lieven Heer voor me dagelijksch brood
gedankt’.
‘Wie is onze Lieve Heer, juffrouw?’
‘Die daarboven....’
‘Waar....?’
‘Dáár.... In den blauwen hemel....’
Rumoerig afruimend, 't teiltje met 't heete water neer-kwakkend, of
't niet gauw genoeg vernield kon worden, wees ze, tusschen de raamsponnen in,
naar 'n lichtend hemel-veldje, 'n als 'n omlijst vakje indigo, donkerder van
kleur dan 'r vingers, waar-doorheen net 'n zeemeeuw met 'n dracht tintelwit
schoor.
‘Wat doet-ie daar dan?’, hield 't jongske, gewend aan
één stuk door te vragen en te hervragen as-ie niet begreep, aan -
was 't niet moeder's evenwichtig genot 'm urenlang op z'n vragen te antwoorden:
‘wat doet-ie daar?’
‘Dat mot je je vader vragen!’, snauwde buurvrouw, onder
den vollen stoom van 'n over-kokend humeur - de turfschipper, die de geheimen
van 'r gelaat, zoo goed as de | |
| |
binnenwateren, de bruggegelden en
storm-waarschuwingsteekenen kende, smeerde 'm naar z'n roefje, wanneer de bal
stond geheschen: ‘ik redder hier de boel en ben niet van de cattegesatie!
'k Heb twee jongens en een meissie gehad, die 'k met me eigen handen heb
afgeleid, omdat de Heer 't zoo wou, maar die kenden de gebojen al van buiten
toen ze vier waren, verdorie!’ - rang-rang zei 'n bord in den gootsteen
-: ‘as 'n jongen van jou leeftijd nog zùlke vragen doet, dan
deugen jouw ouwers niet dàt! Laat 't je gezeid zijn. En as de ouwers
niet deugen, dan teekent de Heer de kinderen.... Menschen met 'n bochel, 'n
kromme neus, 'n hinkepoot - menschen, die blind geboren zijn, of geen woord
kennen klessen, omdat ze doofstom bennen, motten d'r vader en moeder maar es
enterpulleeren of ze van God weet hebben.... Hei je geen zaddoek? Mot je met
zoo'n visschen-neus blijven rondloopen?’
‘Nee, juffrouw...’
‘Hier dan!’, gromde de vrouw, en omdat zachte meesters
zelden voor wonden deugen, plette ze 't aanstoot-gevende neusje in 'n tip van
'r voorschoot, tusschen de nijptang van 'r duim en wijsvinger, of ze de schroef
van 'r mangel aanzette en op weerstand van den schroefdraad stuitte.
‘Au!’, riep de jongen, en toen-ie even later 't
zolderluik achter zich neerdeukte, en met z'n voetjes op de sport van z'n ouwen
stoel, onder 't blinkend tuimelraam, zat, griende-ie 'r lekker-alleen op los,
niet enkel, omdat ze 'm pijn had gedaan, de plaatsvervangende moeder, maar
omdat-ie zich nooit zoo ellendig-verlaten gevoeld had as juist nou 't schaap,
dat z'n nieuwe zussie hiette, ongevraagd op de wereld gekomen was, en in
zijn hoekie van de groote slaapkamer lee. As dat nou 'n feest van
beschuit met muissies was - je lieve moeder, die met niemand praten mocht - je
vader, die toch na de fabriek was - 't kind-met-'r-afgetakelde hoofd,
dat van chagrijnigheid niet wist wat ze most - en de draak-met-de-baard, de
geniepige knijpster, | |
| |
de breek-maar-alles - in z'n boosheid
kòn-ie 't goeie woord niet voor 'r vinden - die 'm 'n knoop in
z'n neus had gedraaid. Met 't hoofd op 't tafeltje, omwald door
de ezelsooren van z'n vrienden en vriendinnen, Piet de Smeerpoets, Koning
Notenkraker, Prikkebeen, 't Leelijke jonge Eendje, Sneeuwwitje, Duimelijntje,
De IJsjonkvrouw, en hoe ze verder allemaal hietten; met 't hoofd op de beladen
tafel, snikte-ie 't uit tot z'n oogen 'r zeer van deeën.
Dan, alweer snel
getroost, zich als 'n poesje schurkend in 't stille nest onder de dakpannen,
doorbladerde-ie de prentenboeken, tot-ie de huisdeur benee hoorde. 't
Zolderluik, met de gele poeder-veegjes van de houtwurmen, beluisterend, wist-ie
dat 't mensch 'r vandoor was, en met 'n vaart beglee-ie de trapleuning, om in
moeder's buurt te komen. Alles sliep achter de deur. ‘Moe! Moelief!
Moedertje!’, praatte-ie zoo zacht as-ie maar kon voor dat
vréémde kind: ‘ben je wakker? Moelief, ze het me neus haast
in tweeën gesnoten... Moes, hou je heusch nog 'n snippie van me?’
Maar nee. Geen dag-me-schattejongen. Geen-dag-me-kind. De deur openen, 'r wakker
jengelen, dorst-ie niet. In de huiskamer - de honnige - was 't
schrikkelijk-eenzaam. Daar klokte en schokte de groote, koperen slinger, omdat
't | |
| |
klokgewicht door buurvrouw te wild op was getrokken, met
ploffende dreuntjes tegen de mahonie-kast, of 'r iemand binnen wou, en de
driemasters wiegden op de zeegroene golfjes, met zulleke piepgeluidjes as de
muizen onder de aanrecht, die eens zoo'n keet met mekaar gehad hadden, de man,
de vrouw, de opoe en 't dozijn kindergespuis, dat ze d'r allemaal schor van
leken. In 't keukentje kniesde Piet, die 't zaad, waarin zij geblazen
had, natuurlijk niet lustte. Toen, bangerig voor die stilte, die geen stilte
meer was, greep-ie met kou in z'n haren 't hoofdkussen van z'n weg-gewandeld
bedje, hinkte 'r hijgend de twee trappen mee op, sjorde 't langs 't zolderluik,
ging languit, z'n bolletje fijn in 't smijdige deukje geborgen, naar 't
tuimelraam, met 'n ander blauw hemelveldje, liggen droomkijken. 't Verhaal van
den Lieven Heer, die daar ergens duizend-hoog woonde, liet 'm niet los. As de
juffrouw met 'r ijzeren handen, die nou al drie borden en een kop gebroken had,
zoo gehoorzaam an de keukentafel had gefluisterd, most ze wel bang zijn
voor knorren, as ze leelijke dingen dee. Moeder sprak wel is van God, maar
vader zee: daar praten we over, as je gróót genoeg ben om te
denken, boemannen bennen d'r niet. Nooit hadden ze zoo gezeten as 't mensch,
dat 'm zulke dikke boterhammen met zoo weinig boter had gegeven. Soezerig,
half-slapend, bestaarde-ie 't vierkante kijkgat in den Hemel. De
moeder-spreeuw, met 'n lekker happie in 'r bek, streek op de kruising van 't
raam, vast van plan zelf ook wat te bikken, vóór 'r kinderen 't
uit 'r mond diefden - keek met inktoogies naar binnen.
‘As jij heel, héél hoog vliegt, moeder van
Peerie en Meerie’, vroeg-ie: ‘hei-jij dan achter 't blauw wel is 'n
Lieve Heer gezien?’ | |
| |
‘Jongen, ben je wel wijs’, zee ze, 't
lekkers, dat hard most wezen, net zoo met 'r onderste kaak vermalend, as de
juffrouw de korsten van 't brood, en met 'n tand, die zoo waggelde as 'n
glazenwasscher op 'n dubbele leer: ‘ze heit je, verdorie, verlakt! Hier
boven woont niks as enkel lucht. Ik, die boodschappen bij de maan en de sterren
doe, zal 't zeker wel weten, hè?’
Toen vader van de fabriek kwam sliep àlles in 't huisje.
Koert lee as 'n molletje op 't kussen, dat-ie geroofd had.
|
|
Auteursrecht onbekend